زندگینامه باباطاهر
باباطاهر همدانی معروف به بابا طاهر عریان، عارف، شاعر و دوبیتی سرای اواخر سده چهارم و اواسط سده پنجم هجری بوده است. باباطاهر زاده روستای ایرانه ملایر بوده و نام وی در اصل باباطاهر ایرانه بوده در یکی از دوبیتی های مشهورش سال تولدش را به حروف ابجد گنجانیده که پس از محاسبه توسط میرزا مهدی خان کوکب به سال ۳۲۶ هجری رسیده است
مقدمه
بابا لقبی بوده که به پیروان وارسته می داده اند و عریان به دلیل بریدن وی از تعلقات دنیوی بوده است. گفته شده که او معاصر با پادشاهی طغرل بیک سلجوقی بوده است.
باباطاهر یکی از شناخته شده ترین چهره های تصوف و شاعر ایرانی بود که به واسطه دوبیتی های خود به شهرت رسید، وی این دوبیتی ها را با لهجه لری و با مضمون خداوند، طبیعت و انسان سروده است.
اشعار باباطاهر
شعرهای بابا طاهر تا به امروز در سراسر ایران همراه با سه تار خوانده می شود. ترانه های بابا طاهر در اصل به زبان های فارسی میانه و همچنین لهجه های لری و همدانی خوانده می شدند و در طول زمان شکل امروزی خود را گرفته اند. رباعیات بابا طاهر بیش از آن که فلسفی باشد، عاشقانه و عرفانی است. شعرهای بابا طاهر دارای وزنی است که بخش عمده ای از موسیقی را به دوش می کشد.
مضمون و محتوی دوبیتی ها
امروزه همه باباطاهر را به خاطر دوبیتی های شیرین و دلربایش می شناسند. این دوبیتی ها به لهجه لری سروده شده است؛ به همین دلیل به آن فهلویات گفته می شود. از آنجایی که باباطاهر عاشق خداوند، طبیعت و انسان بوده، بیشتر مضمون شعرهایش در این بستر سروده است. بنابراین وی بارها از کوهستان ها، دشت ها و رودخانه های زیبای ایران زمین، رفتار و اخلاق خوب و ستایش خداوند سخن می گوید.
در بیشتر شعرهای وی پند و اندرز به آیندگان دیده می شود، شاید همین عامل باعث شده که بعد از صدها سال هنوز این شعرها مورد توجه عموم قرار گیرند در ادامه به یکی از اشعار وی که شامل پند و اندرز است، اشاره می کنیم:
مکن کاری که بر پا سنگت آید
جهان با این فراخی تنگت آید
و فردا نامه خوانان نامه خوانند
تو را زنامه خواندن ننگت آید
اگر دستم رسد بر چرخ گردون
از حق پرسم که این چونست و آن چون
یکی را داده صد ناز و نعمت
یکی را داده قرص جو آلوده در خون
شب تاریک و سنگستان و مو مست
قدح از دست مو افتاد و نشکست
نگهدارنده اش نیکو نگهداشت
و گرنه صد قدح نفتاده بشکست
بنابراین با خواندن اشعار وی متوجه می شویم که او با گویشی بسیار روان، ساده و بی پیرایه خود نیکوکاری، خیر خواهی، احسان و ترک ظلم و ستم به خلق را به خوبی بیان می کند، او عشق، ایمان و دلباختگی خود به مذهب شیعه و توسل به ائمه اطهار(ع) و تضرع به درگاه خدا را چنان جذاب بیان می کند که خواننده از خواندن رباعیات خسته نمی شود.
باباطاهر بدون هیچ پیچیدگی یا توسل به اصطلاحات علمی، افکار و اندیشه های خود را می سراید و در اشعار خود از درویشی، قلندری و بی سر و سامانی حرف می زند و بر فروتنی تاکید می کند. علاوه بر دوبیتی از این شاعر نامدار، مجموعه کلمات قصاری نیز به زبان عربی به یادگار مانده است که در آن عقاید عرفانی را در علم، معرفت و عبادت بیان می کند. همچنین وی ۲ قطعه، چند غزل با گویش لری و کتابی به نام «سرانجام» دارد، این کتاب شامل ۲ بخش عقاید عرفا و صوفی و الفتوحات الربانی فی اشارات الهمدانی است.
باباطاهر و اهل حق
علاوه بر دوبیتی های او، رساله ای عرفانی مشتمل بر اشارات یا کلمات قصار به زبان عربی به باباطاهر منسوب است که با اختلاف بین بیست و سه یا پنجاه باب، تدوین شده است. این رساله همیشه مورد توجه صوفیه بوده است و بر آن کلمات، شروحی نوشته شد.
شرحی دیگر با عنوان "الفتوحات الربانیه فی فرج الاشارات الهمدانیه"، دو شرح دیگر از کلمات او به وسیله سلطان علیشاه، تالیف شده است. یکی به زبان فارسی و دیگری به زبان عربی با عنوان های «توضیح» و «ایضاح».
با مطالعه کلمات قصار او، معلوم می شود که او نه اینکه فردی عامی نبوده بلکه دانشمندی است که در باب مسائلی چون علم و معرفت، عقل و نفس، دنیا و عقبی، اشاره و وجد و سماع، مشاهده و مراقبه، زهد و توکل و رضا، سکر و محبت، فقر و فنا، و …، در واقع از جزئی ترین اصول فقه و شریعت تا پیچیده ترین مسائل فلسفه، عرفان و تصوف، احاطه کامل داشته و در واقع پس از طی مراحل علم به گفته برتلس بعد به جرگه تصوف در آمده است و عارف کامل و مرشد زمان خودش بوده است.
آثار بابا طاهر
از اثرات بابا طاهر به جز دوبیتی های دلکش می توان به دو قطعه و چند غزل با گویش لری و مجموعه کلمات قصار به زبان عربی و کتاب سرانجام اشاره کرد. کتاب سرانجام شامل دو بخش الفتوحات ، الربانی و فی الهمدانی است.
آرامگاه بابا طاهر
سرانجام این شاعر و عارف محبوب ایرانی در ۸۵ سالگی در همدان دیده از جهان فرو بست و اکنون آرامگاه وی در همدان، کانون پژوهشگران و عاشقان شعر و ادبیات و هنردوستان است. این بنا و مقبره را چندین بار بازسازی کرده اند.
در سده ششم قمری برجی آجری و هشت ضلعی بود و در دوره ها بعد تغییراتی در این اثر تاریخی مهم به وجود آمد تا اینکه در ۱۳۴۴ خورشیدی با تلاش انجمن آثار ملی و شهرداری وقت همدان بنای جدید بر آن ساخته شد. این بنا در ۲۱ اردیبهشت ۱۳۷۶ خورشیدی به ثبت آثار تاریخی و ملی ایران رسید. به دلیل اهمیت این اثر تاریخی بسیاری از بزرگان و ادیبان ایران زمین مانند ابولفتح اسعد از فقهای سده ششم، میرزا علی نقی کوثر از دانشمندان سده سیزدهم و مفتون همدانی از شعرای سده چهاردهم در کنار این آرامگاه به خاک سپرده شده اند.
با تشکر فراوان از توجه شما عزیزان