به نام خدا
روش تولید آجر و انواع و اشکال آجر ساختمانی
2
آجر
آجر به خشت هایی گفته می شود که احکام یا فرامین دولتی بر روی آن نوشته می شد (حک می گردید) و به وسیله پختن این خشت ها، نوشته ها را بر روی آن پایدار می کردند. مشخص نیست که آجر برای اولین بار از چه زمانی مورد استفاده قرار گرفته است؛ گمان می رود انسان های اولیه با مشاهده پخته شدن گل مجاور اجاق های خود و دیدن اینکه گل پخته شده سختتر از کلوخه های کنار خود می گردید پی به خواص و روش تهیه آجر برده باشند.
آجر همچنین به عنوان یکی از مصالح ساختمانی از دیرباز مورد استفاده بوده است. مصرف آجر به عنوان مصالح ساختمانی در ایران سابقه باستانی دارد. از بناهای باستانی مشهوری که در ساخت آن از آجر استفاده شده می توان به طاق کسری اشاره کرد.
مقدمه
آجرها گروهی از مصالح هستند که به صورت صنعتی تولید و جایگزین سنگ شده اند و درحقیقت سنگی ساخته دست بشر هستند، سنگی دگرگون که از تغییر وضعیت خشت پدید میآید. این گروه از مصالح که اولین تولید صنعتی و انبوه مصالح ساختمانی به دست بشر به شمار می آیند براساس نوع مواداولیه، روند تولید و محل مصرف به انواع متنوعی تقسیم می شوند. آجرهای رسی که اولین و فراوان ترین آنها هستند قدمت چندهزار ساله دارند. با پیشرفت تکنولوژی و علم شیمی انواع بی شماری از آجرها با کیفیت های مختلف، ابعاد و شکل ظاهری متنوع راهی بازار مصرف شده اند.
تاریخچه
آجر از قدیمی ترین مصالح ساختمانی است که قدمت آن بنا به عقیده برخی از باستان شناسان به ده هزار سال پیش می رسد.در ایران بقایای کوره های سفال پزی و آجر پزی در شوش و سیلک کاشان که تاریخ آنها به هزاره چهارم پیش از میلاد می رسد پیدا شده است. همچنین نشانه هایی از تولید و مصرف آجر در هندوستان به دست آمده که حاکی از سابقه شش هزار ساله آجر در آن کشور است وازه آجر بابلی و نام خشت هایی بوده که بر روی آنها منشورها قوانین و نظایر آنها را می نوشتند گمان می رود نخستین بار از پخته شدن خاک دیواره ها و کف اجاق ها به پختن آجر پی برده اند .
به اعتقاد باستان شناسان، اولین بار آجر در سرزمین بین النهرین تهیه شده است. به هر صورت باید آجر پس پیدایش آتش و در نواحی که معادن سنگ وجود نداشته اند اختراع شده باشد. نمونه های زیبا و باعظمت کاربرد آجر در معماری ایران باستان نماینده پیشرفت درخشان ایرانیان در تولید و مهندسی کاربرد این مصالح است. در این میان می توان از زیگورات چغازنبیل، ایوان مدائن، کاخ های فیروزآباد و لرستان در قبل از اسلا م و همین طور مساجد جامع اصفهان و یزد، گنبد کاووس و ارگ تبریز مربوط به دوران بعد از اسلا م نام برد.
تاریخچه آجر
آجر یا آگور در یونانی به معنای به خشت هایی بود که احکام و فرمان ها بر روی آن درج می شد.
زمان پیدایش آجر بدرستی معلوم نیست لیکن آن را به زمان پیدایش آتش نسبت می دهند.
طاق کسری و کف دالان مسجد جامع اصفهان از نمونه های تاریخی استفاده از آجر است.
8
انواع آجر در ایران قدیم
در ایران هر جا سنگ کم بوده و خاک خوب هم در دسترس بوده است آجر پزی و مصرف آجر معمول شده است اندازه آجر ایلامی حدود 10×38×38 سانیتی متر بوده پختن و مصرف آجر در زمان ساسانیان گسترش یافته و در ساختمان های بزرگ مانند آتشکده ها به کار رفته است اندازه آجر این دوره جدود 44×44×7تا 8 بوده است و بعد های آن 20×20×3 تا4 سانتی متر کاهش یافت .
در فرش کردن کف ساختمان از آجر بزرگتری به نام ختائی به ابعاد 5×25×25 سانتی متر و یا بزرگتر از آن به نام نظامی در ابعاد 40×4×5 سانتی متر استفاده می شده است از انواع دیگر آجر در گذشته آجر قزاقی می باشد که پیش از جنگ جهانی اول روسها آن را تولید می کردند که ابعاد آن 5×10×20 بوده است آشنایی با آجر و مواد اولیه آن آجر نوعی سنگ مصنوعی است که از پختن خشت خام و دگرگونی آن بر اثر گرما به دست می آید خاک آجر مخلوطی است از خاک رس ماسه فلدسپات سنگ آهک سولفات ها سولفورها فسفات ها کانی های آهن منگنز منیزیم سدیم پتاسیم مواد آلی و…
رمز توانایی آجر در خلق شگفت انگیزترین ساختمان های تاریخ در تناسبات آن نهفته است. این ابعاد در طی زمان متحول شده و در حال حاضر با ساختار و توانایی بدن انسان هماهنگ شده است. ابعاد آجر به طریقی است که به راحتی در یکدیگر قفل و بست می گردند. این خاصیت، کیفیت های مهندسی بی شماری از جمله در محل اتصال دو دیوار به یکدیگر به وجود میآورد. آجرها به کمک ملا ت به یکدیگر متصل می شوند و سطح یکنواختی را به وجود میآورند. این ابعاد متناسب باعث شده است که این مصالح به منظور اجرای دهانه های وسیع به صورت قوس و طاق و گنبد که از زمان قبل از ساسانیان در ایران رواج داشته است، کارآیی منحصر به فردی داشته باشد.
خواص آجر باعث شده است که به عنوان مصالح پرکننده دیوار و سقف از جمله پرمصرف ترین مصالح باشد. زیبایی آجر و الگوی حاصل از آجر چینی باعث شده است که به صورت نما در داخل و خارج بنا مورد استفاده قرار گیرد و هویت خاصی به ساختمان ببخشد. استفاده از آجر به عنوان فرش کف و پلکان، فارغ از مقاومت مطلوب آن ویژگی های اقلیمی این مصالح کویری را بیشتر به نمایش می گذارد.
کوره های آجر پزی ابتدایی بی گمان از مکان هایی تشکیل می شده که در آن لایه های هیزم و خشت متناوبا روی هم چیده می شده است.
فن استفاده از آجر ازآسیای غربی به سوی غرب مصر و سپس به روم و به سمت شرق هندوستان و چین رفته است در سده چهارم اروپایی ها شروع به استفاده از آجر کردند ولی پس از مدتی از رونق افتاده و رواج مجدد از سده 12 میلادی بوده که ابتدا از ایتالیا شروع شد.
در ایران باستان ساختمان های بزرگ و زیبایی بنا شده اند که پاره ای از آنها هنوز پا بر جا هستند. نظیر طاق کسری در غرب ایران قدیم ، آرامگاه شاه اسماعیل سامانی در گنبد کاووس و مسجد اصفهان را که با آجر ساخته اند همچنینی پلها و سد های قدیمی مانند پل دختر سد کبار در قم از جمله بناهای قدیمی می باشند.
طبقه بندی آجرها
آجرها را می توان بر اساس ویژگی های مختلف آنها طبقه بندی کرد مثلا می توان آنها را بر اساس ترکیب شیمیایی طبقه بندی کرد یا بر اساس کاربرد،روش ساخت وحتی گروهی از آنها را می توان بر اساس رنگ شان طبقه بندی کرد.
روش نوین امروزی، وسایل فنی زیاد و امکانات فراوانی را به دست معماران داده است که با وجود مدرن بودن، وسیله ای برای شکفتن روح حساس و زیباشناس آنها است. البته تنها آجر وسیله شناخت این زیبایی روحی نیست و عناصر بسیاری نیز این عمل را به خوبی انجام می دهند ولی فرق بین آنها در این است که آجر قابلیت ایفای هر منظوری را دارد و باوجود گذشت قرون متمادی هنوز مدرن است. یک ساختمان آجری جزئی از طبیعت است و همآوایی آن را نه تنها به هم نمی زند بلکه رنگ و فرم بدیعی نیز به آن می بخشد و با این وجود هیچ گاه کهنه نبوده و نیست و همراه با زمان پیش می رود. به هر حال یک ساختمان آجری همانند یک فرش دستباف، ترکیب بدیعی از سلیقه های بی انتهای معماران هنرمند است.
تهیه خاک رس مورد نیاز در عملیات تولید آجر
خاک رس مورد استفاده در آجر پزی را می توان بدون خالص سازی هم به کار گرفت و فقط مواد آلی را باید حذف نمود.
عدم حذف مواد آلی می تواند به باقی ماندن موادی همچون ریشه گیاهان در آن منجر گردد.
ترکیبات آلی همچون ریشه گیاه سوخته و بصورت بخار آب و گاز از آجر خارج شده باعث ایجاد فضای خالی و کاهش تحمل فشار توسط آجر می گردد.
12
مواد تشکیل دهنده آجر طبق استاندارد ایران
13
عمل آوردن خاک جهت تولید آجر
منظور از عمل آوردن خاک ایجاد خاکی یکدست و عاری از کلوخه و خصوصاً مواد آلی است.
در این مرحله خاک را هوا می دهند و اگر لازم باشد آن را آسیاب و نهایتاً الک می کنند تا ذرات درشت آن جدا شود.
14
ساختن گل از مواد اولیه تهیه آجر
برای ساختن گل در حدود 20 درصد وزن مواد اولیه به آن آب اضافه می نمایند.
در تولید گل از فاضلاب استفاده نگردد.
در آجر پزی های قدیمی برای جذب کامل آب توسط ذرات خاک، گل تولیدی را به مدت 3 الی 4 روز رها می کردند.
آب موجود در آجر به دلیل تغییر حجم و ایجاد تخلخل در آجر باید حداقل باشد.
15
قالب گیری آجر یا خشت زنی
قالبگیری در قدیم دستی و در کارخانجات آجر پزی جدید اتوماتیک است.
درصورتی که برای قالب زنی از پرس با 80 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع استفاده شود آب موجود در گل به میزان 8 درصد تقلیل یافته و نیازی به مرحله خشک کردن نیست.
16
خشک کردن خشت
در قدیم برای خشک نمودن خشک پس از چند ساعت آن را از پهلو می خوابانیدن تا با افزایش سطح و عبور جریان هوا خشت زود تر خشک شود.
در این روش سطح خشت ناهموار و بعضاً ترک خورده می شود.
خشک شدن خشت در این روش بین 3 الی 15 روز طول می کشد.
به دلیل اینکه روی آجر های معمولی بعداً با گچ کاری پوشانیده می شود نیازی به دقت زیاد در خشک کردن همانند صنعت کاشی کاری ندارد.
امروزه در کارخانجات آجر پزی از تونل هوای گرم برای خشک نمودن خشت استفاده می شود.
دالان خشت خشک کنی
تونلی که دوطرف آن باز بوده و به کمک لوله های هوای آب گرم هوا گرم شده و خشت پس از 4 الی 7 روز خشک می گردد.
آجر پزی
آجر پزی یعنی تبخیر آب تبلور از خاک رس و تبدیل هیدروسیلیکات آلومینیوم به سیلیکات آلومینیوم.
در این شرایط آجر می تواند نیروی 100 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع را تحمل نماید.
برای انجام فرایند آجر پزی دمای 900 درجه سانتیگراد لازم است.
انواع کوره های آجر پزی
کوره آجر پزی با آجر ثابت و آتش ثابت.
کوره آجر پزی با آجر ثابت و آتش رونده.
کوره آجر پذی با آتش ثابت و آجر رونده.
کار کوره نوع اول ناپیوسته و کوره نوع دوم و سوم پیوسته است.
کوره با آتش ثابت و آجر ثابت
قدیمی ترین نوع کوره آجر پزی می باشد.
زمان پخت آجر در این کوره ها 6 تا 7 روز است.
سوخت این کوره ها می تواند از هر نوعی باشد.
عیب عمده این کوره عدم کنترل درجه حرارت در آن است.
در این کوره ها آجرهای نپخته، پخته و یا آجر جوش تولید می گردد.
مصرف انرژی در اینگونه کوره ها بالا است.
در کارگاههای ساختمانی که از شهر دور هستند می توانند برای تامین آجر مورد نیاز خود با کمک این کوره راساً اقدام نمایند.
کوره با آجر ثابت و آتش رونده
ای کوره توسط یک معمار آلمانی به نام فردریک هوفمان ساخته شد و تا کنون نیز به همین نام معروف است.
این کوره از چند اتاقک تشکیل شده که به دودکش مرکزی متصل می باشد. لذا آتش از زیر وارد اتاقکها شده و دود آن از دودکش خارج می گردد.
حرارت در این کوره ها قابل کنترل بوده و تنها درصد کمی آجر جوش و یا آجر نپخته تولید می گردد.
کوره با آتش ثابت و آجر رونده
این کوره ها شبیه کوره های کاشی پزی است و برای تولید آجرهای با کیفیت از آنها استفاده می گردد.
آجرها بر روی واگن هایی قرار گرفته و از تونل حرارتی (کوره تونلی) عبور می کند تا پخته شود.
حرارت در اینگونه کوره ها بخوبی قابل کنترل بوده و حتی می تواند در بخشهایی زیاد و یا کم گردد.
انواع آجر
آجر های فشاری: با دست تولید می گردند.
آجرهای ماشینی: با دستگاه تولید شده و معمولاً 8 تا 10 سوراخ دارند.
آجر ماشینی خاصیت مکندگی آب کمی داشته و بهتر است در طاق ضربی استفاده نشود چون به ملات گچ خوب نمی چسبد.
آجر ماشینی به دلیل سوراخ دار بودن در دیوارهای عمودی مستحکم تر خواهند بود چون ملات در آن فرو می رود. لیکن
استاندارد آجر ماشینی
به موجب استاندارد ایران آجر ماشینی به آجری گفته می شود که در سطح بزرگتر آن سوراخهایی وجود داشته باشد و این سوراخها باید تمامی ضخامت آجر را طی نمایند.
همچنین مجموع سطح مقطع آجرها نباید از 25 درصد سطح بزرگ آجر بیشتر باشد.
رنگ آجرها
آجر زرد رنگ که در بازار به آن آجر سفید می گویند.
آجر زرد پر رنگ که به آن آجر بهی می گویند.
آجر قرمز روشن
آجر قرمز سیر
آجر ابلق (قرمز و زرد) که به آن آجر بهمنی می گویند.
انواع آجر از لحاظ ابعاد
آجرها با ابعاد گوناگونی تولید می گردند لیکن همیشه یک سطح کوچک آن دو برابر سطح دیگر است.
مرغوبیت آجر
آجر مرغوب به خوبی پخته شده و خاک رس موجود در آن به مرحله خمیری رسیده و موجب چسباندن ذرات آجر به یکدیگر شده است.
رنگ آجر مرغوب باز و روشن است و رنگ آجر نا مرغوب مات و غیر شفاف.
از بهم زدن دو قطعه آجر مرغوب به هم صدای زنگ در خواهد آمد در حالی که آجر نامرغوب اینگونه نیست.
آجر مرغوب در هنگام تخلیه به تعداد اندک می شکند و تحمل ضربه را زیاد دارد.
آجر مرغوب چون توپُرتر است از آجر نامرغوب سنگین تر بودده و با دست می توان آنها را با هم مقایسه نمود.
میزان پیچیدگی آجر مرغوب نباید از 1 میلیمتر بیشتر باشد.
خاصیت جذب آب توسط آجر
هرچه خاصیت مکندگی آب توسط آجر بیشتر باشد آجر در اثر تماس با ملات محکم تر به هم خواهد چسبید.
اگر خاصیت مکندگی آب مصالح زیاد باشد بلافاصله تمام آب را جذب نموده و ملات را قبل از اتمام واکنش های شیمیایی سخت شدن خشک می نماید.
طبقـه بندی آجـر از لحاظ رنگ : در صورت استـفاده از آجـر در
نماچینی رنگ آجر اهمیت پیدا می کند. برای استفاده در نماچینی
آجرهایی به رنگ های زرد کمرنگ که به آن آجر سفید می گویند
و زرد پررنگ که به آن آجـر بهی می گویند و همچنین آجـرهایی
به رنگ قرمز روشن یا قرمز سیر در بازار وجود دارند.
تعیین میزان خاصیت مکندگی آب
آجر خشک را با دقت یک دهم گرم وزن نموده و آن را برای 24 ساعت در آب معمولی قرار می دهیم و سپس دوباره آن را با همان دقت وزن می نماییم.
درصد جذب آب توسط آجر
100 × وزن آجر خشک/(وزن آجر خشک – وزن آجر آبدار)
طبق استاندارد ایران میزان جذب آب در آجر مرغوب 15% در آجر درجه دو 16% و در آجر درجه سه 18% می باشد.
وزن مخصوص آجر
وزن مخصوص متوسط آجر مرغوب در حدود 1800 کیلوگرم بر متر مکعب است.
پیدایش ساختمان های آجری در ایران را می توان از ۱۲۵۰ سال قبل
از میلاد در بنای چغازنبیل دانست .علاوه بر اســکلت سازی این بنـای
آجری در سرداب های این معبد وجود آجر در دیوار سازی و طاق های
ســهمی که به عرض ۴ متر و ارتفاع نزدیک به ســه متــر و هشتـاد
سانتیمترو درعمق ده متر کاربرد داشته که تا به امروز به یادگارمانده
است .مجموعه بنای تاریخی طاق کسری تلفیقی از آجر، خشت وسنگ
بوده است . این بنا در غرب ایران قدیم می باشدآرامگاه شاه اسماعیل
سامانی در گنبد کاووس،مسجد اصفهان،همچنین پلها و سد های قدیمی
مانند پل دختر، سد کبــار در قم از جمله بناهای قدیمی می باشند که با
آجر ساخته شداند .
بهترین درصد جذب آب توسط آجر
بهترین درصد جذب آب برای آجر 13 الی 15 درصد می باشد.
مصرف مصالحی که درصد جذب آب در آنها کم است به دلیل عدم استحکام کافی در نمای ساختمان پیشنهاد نمی گردد.
اجزاء آجر
آجر سه قد (سه چهارم آجر کامل)
آجر نیمه (یک دوم آجر کامل)
چارک (یک چهارم آجر کامل)
کلوک (کوچک تر از یک چهارم آجر کامل)
و…
در حدود سالهای ۱۳۲۰ تا ۱۳۴۰ یک نوع آجر ابلق به رنگ های
قرمز و زرد بنام آجر بهمنی به بازار عرضه می شدکه بوسیله کوره
آجرپزی به همین نام تهیه می گردید. علت رنگی بودن این آجـرها
مربوط به طریقه چیدن آجـر در کـوره و نحـوه آتـش دادن به آن و
کنترل سطــوحی که با آتش در تــماس مستقیم می باشـد است و یا
مربوط به اکسید فلــزاتی است که در مواد اولیــه آجـر موجود می
باشد. مانند اکسیدهای مختلف آهن ..
تیشه داری آجر
صاف و گونیا نمودن آجرهای ناصاف را تیشه داری آجر می نامند.
37
آجر جوش
آجری که زیاد حرارت دیده و خاک رس آن ذوب شده و شیشه ای شده است را آجر جوش گویند.
آین آجر خاصیت جذب آب بسیار کمی دارد.
این آجر ترد و شکننده است ولی به دلیل عدم نفوز آب در آن در مقابل شرایط جوی مقاوم تر هستند
38
به هر صورت باید آجر پس پیدایش آتش و در نواحی
که معادن سنگ وجود نداشته اند اختراع شده باشد .
آجربا وجود گذشت قرون متمادی هنوزمدرن است. یک ساختمان
آجری جزئی از طبیعت است و هــمآوایی آن را نه تنـها به هـم
نـمی زند بـلکه رنگ و فرم بدیعی نیز به آن می بخشد و با این
وجود هیچ گاه کهنه نبوده و نیست و همراه با زمان پیش می
رود. به هر حال یک ساختمان آجری همانند یک فرش دستباف،
ترکیب بدیعی از سلیقه های بی انتهای معماران هنرمند است.
خواص آجر باعث شده است که به عنوان مصالح پرکننده دیوار
و سقف از جمله پـرمصرف تـرین مصالـح باشد. زیبایی آجـر و
الگوی حاصل از آجر چینی باعث شده است که به صورت نمـا
در داخـل و خـارج بنا مورد استفاده قرار گیرد و هویت خاصی
به ساختمان ببخشد .
آجـر نوعی سنگ مصنوعی است که از پختن خشت خـام و دگرگونی
آن بر اثر گرما به دست می آیدآجر را می توان به روش های مختلف
طبقه بندی نمود. مانند طبقه بندی از لحاظ رنگ، ابعاد، جنس و ….
تولید آجر جوش
برای تولید آجر جوش باید درصد مواد گداز آور مانند اکسیدهای آهن در مصالح اولیه زیاد باشد.
دمای کوره تولید آجر جوش باید حدود 1200 درجه سانتیگراد باشد.
باید با انجام آزمایشات قبل از حرارت دهی از ذوب و تغییر شکل آجر جبلوگیری نمود.
بهتر است در تولید آجر جوش از موادی استفاده گردد که فاصله میان مرحله عرق کردن و مرحله روان شدن آنها زیاد باشد.
43
امراض آجر
الوئک: درصورتی که سنگ آهک در آجر وجود داشته باشد در اثر حرارت کوره گاز کرنیک آن خارج شده و تبدیل به آهک می گردد. این آهک درصورتی که با آب تماس پیدا کند شکفته شده، ازدیاد حجم می یابد و آجر را می ترکاند.
سفیدک: اگر در آجر نمکهای کربنات، سولفات، نیترات و یا کلرور وجود داشته باشد در اثر نفوز آب بارانی که حاوی اسید کربنیک است شوره هایی بر روی سطح آجر ایجاد خواهد شد.
44
کوره آجرپزی با آتش ثابت و آجر رونده (تونلی )
استاندارد آجرسنتی در ایران
بنابر آخرین استاندارد ایران به تاریخ ۷ خرداد1357 آجر های رسی
دستـی به دو نوع فشاری و قـزاقـی سفید دسته بندی شده اند میزان
جذب آب مطــابق استاندارد ایــران در آجــرهای دستــی حداکثر ۲۰%
وحداقل ۸% تعیین شده است .
بر طبق استــاندارد شماره ۷ ایران آجـرهای مصرفی در نما باید دارای مشخصات
زیر باشنــد:معــایب ظــاهــری: آجـرنما باید عــاری از معـایب ظاهـــری مانند ترک
خوردگی، شوره زدگی، آلوئک و نظایر آن باشد. – لبه های آجر: خط فصل مشترک
سطوح آجـرها باید مستقیم و زوایای تلا قی آنها قائمه و ســطوح شان صاف باشد.
مقـاومت در برابر یخبنـدان: آجـرهای مصــرفی در نـما باید در برابر یخبندان پایدار
باشنــد و در آزمایش یخ زدگی دچــار خرابی ظاهر مانند ورقــه ورقــه شدن، ترک
خوردن و خوردگی نشوند.
ترک در سطح آجـر: وجود یک ترک عمیق در سطح متوسط آجر حداکثر
تا عمق ۴۰ میلیمتر در آجر پشت کار بلا اشکال است ولی به طور کلی
درصد آجـرهای ترک دار نبایـد بیشتر از ۲۵ باشــد. پیچــیدگی، انحنا و
فــرورفتگی: پیـچیدگی در امتــداد سطح بزرگ آجر حداکثر ۴ میلیمتر و
در امتـداد سطح متوسط آجــر تا ۵ میلیمتر مجـاز است. آجر نباید انحنا
و فــرورفتگی بیش از ۵ میلیمتر داشته باشــد و این مقدار در صورتی
قابل قبول است که میزان آن از ۲۰ درصد کل آجرها افزایش پیدا نکند.
آجر ماسه آهکی
95 درصد آجر ماسه آهکی را ماسه ای از جنس SiO2 تشکیل می دهد. این ماسه باید فاقد مواد آلی بوده و مقدار اکسید منیزیم و خاک رس آن کم بوده و مجوع این دو ترکیب نباید از 3 درصد بیشتر باشد.
آهک مورد استفاده در این نوع آجر باید خالص بوده و حداقل 90 درصد آن را Cao تشکیل دهد و این آهک باید قبل از قالب گیری کاملاً هیدراته شده باشد.
درصد آهک موجود در این نوع آجر باید مابین 6 الی 8 درصد باشد. لازم به ذکر است که هرچه ماسه ریزدانه تر باشد مقدار آهک مصرفی به دلیل سطح زیادتر دانه های ماسه بیشتر خواهد بود.
برای تولید این نوع آجر نباید از فاضلاب کارخانجات استفاده گردد.
49
پخت آجرهای ماسه آهکی
مواد اولیه باید قبل از پخت به خوبی مخلوط شده و تمام آهک آن به خوبی هیدراته گردد تا در اثر افزایش حجم آهک آجر منهدم نگردد.
برای هیداته نمودن کامل آهک می توان از بخار تحت فشار استفاده نمود.
حرارت و فشار در پخت آهک بسیار مهم هستند. هرچقدر فشار بیشتر باشد زمان پخت کوتاه تر خواهد بود. اقتصادی ترین فشار پخت 15 اتمسفر می باشد که در این شرایط زمان پخت حدود 5 ساعت خواهد بود.
50
مشخص نیست که آجر برای اولین بار از چه زمانی مورد استفاده
قرار گرفته است؛ گمان می رود انسان های اولیه با مشاهده پخته
شدن گل مجاور اجاق های خود و دیدن اینکه گل پخته شده سختتر
از کلوخه های کنار خود می گردید پی به خواص و روش تهیه آجر
برده باشند
بلوک سفالی
در بازار ایران به آجرهای سفالی که به دلیل وجود سوراخهای زیاد در آن حجم بالا و وزن کم دارند بلوک سفالی می گویند.
بلوکهای سفالی به دوسته تقسیم می شوند:
1- بلوک تیغه ای
2- بلوک سقفی
52
نمونه هایی از آجرهای سفالی
53
بلوکهای سقفی
نمونه هایی از بلوک های تیغه ای
مراحل پخت آجر :
1 ـ تهیه خاک رس 2 ـ بعمل آوردن خاک 3 ـ ساختن گل
4 ـ قالب گیری یا خشت زنی 5 – آجر پزی
آجرهای فشاری: دلیل نامگذاری این نوع آجـر اینست که در
ابتدای تولید این نوع آجر خشت آن با دست زده می شد و با
فشار دستی کارگران خشت زن گوشه های قالب به وسیله گل
مخصوص پر می گـردیـد. این نـوع آجـر برای کلیه کــارهـای
ساختمـانی مانند گـری چینی، طاق ضـربی، دیوارهای حمال
و تیغه چینی منـاسب است.ابـعاد آجرفشاری ۵×۱۰×۲۰ و
یا ۵٫۵×۱۱×۲۲ سانتیمترمی باشد.
در فرش کردن کف ساختمان از آجر بزرگتری به نام ختائی به
ابعاد ۵×۲۵×۲۵ سانتی متر و یا بزرگتر از آن به نام نظامی
در ابعاد ۴۰×۴0×۵ سانتی متر استفاده می شده است .
کوره های آجرپزی
کوره های آجرپزی به سه دسته تقسیم می شوند :
1 ـ کوره آجرپزی با آجر ثابت و آتش ثابت (تنوره ای )
2 ـ کوره آجرپزی با آجر ثابت و آتش رونده (هوفمان )
3 ـ کوره آجرپزی با آتش ثابت و آجر رونده (تونلی )
هره نمودن خشت های خام
کوره های آجر پزی ابتدایی بی گمان از مکان هایی تشکیل می
شده که در آن لایه های هیزم وخشت متناوبا روی هم چیده می
شده است. پس از خشک شدن خشت ها را در کوره می چینند
طرز چیـدن آنها طـوری است که بین آنها فاصله وجود دارد تا
گازهای داغ و شعله بتواند از لای آنها عبور کند .
کوره با آتش ثابت و آجر ثابت
قدیمی ترین نوع کوره آجر پزی می باشد.
زمان پخت آجر در این کوره ها 6 تا 7 روز است.
سوخت این کوره ها می تواند از هر نوعی باشد.
عیب عمده این کوره عدم کنترل درجه حرارت در آن است.
در این کوره ها آجرهای نپخته، پخته و یا آجر جوش تولید می گردد.
مصرف انرژی در اینگونه کوره ها بالا است.
آجرواژه ایست بابلی که به خشت ها یی می گفتندکه احـکام
یا فرامـین دولتی بروی آن نوشتـه می شــد (حک میگردید)
و بوسیله پختن این خشت ها نوشته هـا را بروی آن پایدار
می کردند .
آجر از قدیمی ترین مصالح ساختمانی است که قدمت آن بنا به عقیده
برخی از باستان شنــاســان به ده هزار سال پیش می رسـد.در ایران
بقایای کوره های سفال پزی و آجــر پـزی در شوش و سیلک کاشان
که تاریخ آنها به هزاره چهارم پیش از میلاد میرسد پیدا شده است.
همچنین نشانه هایی از تولیـد و مصرف آجر در هندوستان به دست
آمده که حاکی از سابقه شش هزار ساله آجر در آن کشور است .
فن استفاده از آجر ازآسیای غربی
بـه سوی غرب مصر و سپس به
روم و به سـمت شرق هندوستان
و چین رفته است در سده چهارم
اروپایی ها شروع به اســتفاده از
آجـر کردند .ولـی پس از مدتی از
رونق افتاده و رواج مجدد از سده
۱۲میلادی بوده که ابتدا از ایتالیا
شروع شد .
Colosseum in italy
زیگورات چغا زنبیل
طاق کسری در غرب ایران قدیم
آرامگاه شاه اسماعیل سامانی در گنبد کاووس
مسجد جامع اصفهان
پل های قدیمی
پل دختر در استان
لرستان
سد کبار قم
مواد تشکیل دهنده آجر طبق استاندارد ایران
70
انواع دیگر آجـر در گذشته آجـر قزاقی می باشد که پیش از
جنگ جهانی اول روسها آن را تولید می کردند که ابعاد آن
۵×۱۰×۲۰ بوده است .
آجر رسی از قدیمی ترین مصالح ساختمانی که به وسیله بشر تولید شده است گل حاصل
از خاک رس که منشا تهیــه آجـر است به راحتی شکــل دلخواه را به خــود می گـیرد و
محصولی همگن به دست می دهد.از این رو می توان با قالب زدن گل و حرارت دادن آن
مصالحی سخـت ، دارای مشخصات فیـزیکی، مـکانیکی و شیـمیایی یکسان، متناسب با
کاربرد، منطبق با فیزیک بــدن انسان، با فرآینــد تولیـد ساده، سریع و حمل ونقل آسان
تولید کرد .
کوره آجرپزی با آجر ثابت و آتش ثابت (تنوره ای)
کوره با آجر ثابت و آتش رونده
ای کوره توسط یک معمار آلمانی به نام فردریک هوفمان ساخته شد و تا کنون نیز به همین نام معروف است.
این کوره از چند اتاقک تشکیل شده که به دودکش مرکزی متصل می باشد. لذا آتش از زیر وارد اتاقکها شده و دود آن از دودکش خارج می گردد.
حرارت در این کوره ها قابل کنترل بوده و تنها درصد کمی آجر جوش و یا آجر نپخته تولید می گردد.
کوره آجرپزی با آجر ثابت و آتش رونده (هوفمان)
کوره آجرپزی با آجر ثابت و آتش رونده (هوفمان)
کوره آجرپزی با آجر ثابت و آتش رونده (هوفمان)
برش کوره آجرپزی با آجر ثابت و آتش رونده (هوفمان)
کوره با آتش ثابت و آجر رونده
این کوره ها شبیه کوره های کاشی پزی است و برای تولید آجرهای با کیفیت از آنها استفاده می گردد.
آجرها بر روی واگن هایی قرار گرفته و از تونل حرارتی (کوره تونلی) عبور می کند تا پخته شود.
حرارت در اینگونه کوره ها بخوبی قابل کنترل بوده و حتی می تواند در بخشهایی زیاد و یا کم گردد.
هره نمودن خشت های خام
هره نمودن خشت های خام
آجر باید کاملا ً پخته و یکنواخت و سخت باشد و در برخورد با آجر دیگر
صــدای زنگ دار ایجاد کند. آجــرهای ساختمانی مقــاومت خوبی در برابر
آتـش دارند به طــوری که یک دیوار ۲۲ سانتی متری از آجر در حدود
شش ساعت در برابر آتش سوزی مقاومت از خود نشان می دهد.
تقسیم بندی گوناگون آجر
آجر سه قدی
کلوک
نیمه
کلاغ پر
قلمدانی
نیم لایی
با تشکر از توجه شما عزیزان
1 – مصالح ساختمانی – احمد حامی
2 – اجرای ساختمان با مصالح سنتی – حسین زمرشیدی
3 – اینترنت :
http://www.memarblog.com
http://www.farsnews.com
http://civilarc.blogfa.com
http://daneshnameh.roshd.ir
http://omranteam.blogfa.com
http://www.qomstandard.com
http://www.photo-tbk.blogfa.com
http://www.qommiras.ir
http://www.civil-tech.net
http://materialist-sr-iau.blogfa.com
http://www.gtalk.ir
http://mamemaran.persianblog.ir
منابع
منابع
1. آجر و نقش، نوشته محمود ماهر النقش
2. مصالح و ساختمان، سام فروتنی
3. فصلنامه، تخصصی بنیاد مسکن و انقلاب اسلامی آجر رسی محمدحسین ملجدی اردکانی
4. نشریه عمران شریف، آجر مقاوم در برابر برش عرضی ناشی از زلزله، محسن نوبهاری
با تشکر از توجه شما