روستا بعنوان کانون زیستی نقش مهمی در تولید مواد غذایی دارد و باید برای ادامه حیات آنها و ابقاء نقش آنها در طبیعت طرح و برنامه ای را در زمینه های مختلف در دستور کار قرار داد.
مقدمه
شهرستان سوادکوه بین 52 درجه و 2 دقیقه تا 54 درجه و 56 دقیقه عرض شمالی و 36 درجه و 7 دقیقه تا 36 درجه و 52 دقیقه طول شرقی واقع شده است . این شهرستان با وسعت 2078 کیلومترمربع ، (حدود 7/8 درصد مساحت استان) از شمال به شهرستان قائم شهر ، از جنوب به شهرستان فیروزکوه ، از شرق به شهرستان ساری و از غرب به شهرستان بابل محدود می شود .
معرفی اجمالی شهرستان
براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375 ، شهرستان سوادکوه دارای 69222 نفر جمعیت بوده است . این درحالیست که جمعیت آن در سال 1365 ، 73127 نفر بوده است . همان طوری که ملاحظه می شود در سال 1375 در مقایسه با دهه قبل نه تنها به جمعیت شهرستان اضافه نشده است ، بلکه از شمار مطلق آن کاسته شده است . شهرستان از نرخ رشد 5/0- درصد برخودار بوده است . از کل جمعیت شهرستان در سال 1375 ، 30403 نفر معادل 9/43 درصد در مناطق شهری و 38819 نفر در مناطق روستایی ساکن بوده اند . این موضوع حاکی از روند شدید مهاجرت روستایی – شهری است که مقصد آن نه تنها به مناطق شهری شهرستان بلکه به دیگر نقاط خارج شهرستان می باشد.
بررسی جمعیت شهرستان
از لحاظ زمین شناسی قدیمی ترین تشکیلات شهرستان متعلق به دوران دوم زمین شناسی است . این دوران شامل تشکیلات آهکی می باشد . بستر منطقه پوشیده از ماسه سنگ ریز ، ماسه سنگ قرمز و مارن است که در بیشتر مناطق بیرون زدگی دارند . از نظر زمین شناسی اقتصادی بزرگترین معادن زغال سنگ البرز نظیر نواحی معدنی زیرآب ، کارمزد و کارسنگ در این محدوده وجود دارد. از نظر زلزله خیزی گسل معروف شمال از این شهرستان عبور می کند و همچنین گسلهای فرعی متعددی در شهرستان وجود دارد که هر ساله سبب لغزش ، رانش و رواندگی می شود .
ژئـومـورفـولـوژی
منابع آب شهرستان شامل آبهای سطحی و زیرزمینی است . آبهای زیرزمینی شامل چشمه و چاهها است که در منطقه مورد استفاده قرار می گیرد . در منطقه عمق چاهها حدود 10 تا 6 متر متغیر است . آبهای سطحی شامل رودخانه های بزرگ و نهرها و مسیلها است که بیشتر برای کشاورزی مورد بهره برداری قرار می گیرد . رودخانه های مهم به شرح ذیل است .
منابع آبی
تالار از ارتفاعات سوادکوه سرچشمه می گیرد و پس از 37 کیلومتر کلی مسیر در حاشیه مرزی شیرگاه با قائم شهر در پایین دست ، با رودخانه کیسلیان و برنجستانک پیوند می خورد.
رودخانه تالار
نام دیگر بابلرود رودخانه لفور است که از شاخه های فرعی کارسنگ رود ، آذر رود ، بابک و دیگر نهرهای کوچک تشکیل شده است . طول این رودخانه 67 کیلومتر و دبی سالانه آن 265 میلیون مترمکعب است . آب این رودخانه برای مشروب ساختن زمینهای زراعتی از اهمیت زیادی برخوردار است . اخیراً در محل پاشاکلا در دهستان لفور احداث سدی بر روی آن پیش بینی شده است .
مهمترین مشکلات کیفیت آبی شهرستان ورود فاضلاب شهری و روستایی به داخل رودخانه و ضایعات کارخانجات ذغال شویی و استخراج ذغال سنگ است که محیط زیست رودخانه ها را بطور جدیدی آلوده کرده است.
بابلرود
بخش گیاهی بخش عمده شهرستان سوادکوه جنگل و مرتع است . بطورکلی پوشش گیاهی شهرستان شامل پوشش جنگلی ، مرتعی و زراعی است . پوشش جنگلی شامل درختان پهن برگ خزری است که در ارتفاع 500 متری تا 200 متری گسترده شده است . مساحت جنگلها حدود 138260 هکتار می باشد .
پوشش گیاهی
شهرستان سوادکوه دارای 8 محور ارتباطی به شرح ذیل است . محور قائمشهر – پل سفید : این محور ادامه راه سراسری تهران – مازندران است . طول این محور در داخل شهرستان حدود80 کیلومتراست و مهمترین محورارتباطی شهرستان محسوب می شود . تقریباً 90 درصدسایر راههای شهرستان از آن منشعب شده و نزدیک به31مرکز سکونتگاهی بدان دسترسی دارند . محور آزادمهر – آلاشت : این محور در حدفاصل بین زیرآب – پل سفید در نزدیکی شهرک آزاد مهر از محور اصلی جدا شده و با طول 27 کیلومتر به شهر آلاشت ختم می شود . 17 مرکز روستایی از طریق این مسیر رفت و آمد می کنند . پوشش آن آسفالت می باشد. محور لفور : این محور از شهر شیرگاه شروع شده و به مرکز دهستان لفور ختم می شود . طول آن 37 کیلومتر و 14 مرکز روستایی با آن ارتباط مستقیم دارند . پوشش آن آسفالت گرم است . محور اتو : این محور ارتباط بین ساکنان دهستان کسیلیان را با شهر زیرآب فراهم می کند . طول آن 24 کیلومتر و راه دسترسی 12 آبادی است . پوشش آن تا اتو آسفالته و از اتو به لاجیم شنی می باشد . محور غرب لفور : طول محور 13 کیلومتر و ارتباط مستقیم 20 آبادی غرب لفور را فراهم می کند . این محور از مرکز دهستان لفور شروع و به روستای رئیس کلا ختم می شود . پوشش آن شنی است . محور شش رودبار : این محور از لـلـه بند تا منطقه ییلاقی دراسله امتداد دارد . طول این محور 17 کیلومتر ، پوشش آن شنی و حدود 6 مرکز روستایی از این مسیر استفاده می کنند .
شبکه ارتباطی
روستای لاجیم یکی از روستاهای دهستان کیسیلیان بخش مرکزی شهرستان سوادکوه است . این دهستان بر اساس آخرین تقسیمات کشوری سال 1380 دارای 14 روستای دارای سکنه می باشد و بر اساس سرشماری سال 1375 دارای 658 خانوار و 2653 نفر جمعیت بوده است که 10 روستا ، بالای 20 خانوار جمعیت اند. روستای لاجیم با آن که دارای بیشترین جمعیت در مجموعه دهستان می باشد ، در دورترین نقطه دهستان واقع شده و تقریباً با شهرستان ساری هم مرز است. از نظر برخورداری از امکانات نیز روستای اتو در بالاترین سطح قرار دارد و روستای لاجیم به فاصله زیادی پس از آن قرار دارد. در مجموع روستای لاجیم از خدماتی نظیر مدرسه ابتدایی ، مدرسه راهنمایی ، حمام ، خانه بهداشت ، مسجد ، حسینیه ، نمازخانه ، آب ، برق و شرکت تعاونی برخوردار است. روستای لاجیم فاقد حوزه نفوذ خدماتی است.روستای لاجیم در حوزه نفوذ روستای اتو قرار دارد.
حوزه نفوذ
معرفی روستا به لحاظ موقعیت جغرافیایی: روستای لاجیم یکی از روستاهای دهستان کسیلیان است که در بخش مرکزی شهرستان سوادکوه در میان کوهها و جنگلهای البرز واقع شده است . روستا از طرف شمال به جنگلهای منابع طبیعی و روستاهای ورکی ، آقمشه ، آمره ، از جنوب به جنگل و روستاهای اتو و پیر نعیم ، از شرق به جنگلهای آچو و منطقه دودانگه و قارن سرا و از طرف غرب به روستاهای ولیلا و سوخته سرا محدود می شود . دارای آب و هوای کوهستانی و معتدل مرطوب می باشد . شیب عمومی آن از سمت جنوب به شمال و از شرق به غرب می باشد.
شناسایی روستا
روستای لاجیم همانطوریکه گفته شد در منطقه کوهستانی و در میان جنگلهای انبوه و سر به فلک کشیده البرز واقع شده که از راه دور بافت روستا به سختی قابل مشاهده است . تقریباً در چهار جهت محدوده روستا ، زمینهای خشکه زاری وجود دارد و برنجکاری در پایین دست روستا بیشتر در قسمت غرب و شمال واقع شده است . بطوریکه 160هکتار خشکه زراعی و 120 هکتار اراضی برنجکاری در روستا وجود دارد.
تعیین محدوده اراضی کشاورزی و منابع طبیعی
روستای لاجیم بدلیل فاصله زیاد از شهر ساری و زیرآب فاقد آب شرب لوله کشی شهری می باشد. آب شرب روستا از طریق چشمه که در جنوب روستا واقع شده است تامین می شود. اکنون روستا با کمبود آب مواجه است و در وضعیت مطلوبی قرار ندارد. آب کشاورزی روستا از طریق نهرهای منشعب شده از رودخانه حاشیه روستا ( تجن ) تامین می شود.
بررسی منابع آب آشامیدنی و کشاورزی روستا
تعداد جمعیت و روند رشد آن از سال 1345 تا 1380 دهه 55-1345: در این دهه جمعیت روستای لاجیم با نرخ رشد 9/0 درصد از 613 نفر در سال 1345 به 671 نفر در سال 1355 افزایش یافت . دهه 65-1355: جمعیت روستای لاجیم در این دهه هماهنگ با سایر نقاط روستایی شهرستان و استان مازندران دارای رشد قابل ملاحظه بوده است به طوری که جمعیت روستا با نرخ رشد 6/2 درصد از 671 نفر در سال 1355 به 869 نفر در سال 1365 افزایش یافت و 198 نفر به جمعیت روستا اضافه گشت . دهه 75-1365: در این دهه نه تنها از رشد جمعیت روستا کاسته شد بلکه به شدت مهاجرفرست شده و جمعیت روستا با شدت زیادی شروع به کاهش نمود . علت اصلی کاهش جمعیت روستا در این دهه وضعیت نابسامان کارگاه تولیدی تراورس شهید بی واره بوده است .
بررسی ویژگی های جمعیتی روستا (تعداد ، بعد خانوار و آموزش سواد)
سالهای 81-1375: در سالهای پس از 1375 نیز کاهش جمعیت روستا با روندی کندتر از قبل همچنان ادامه دارد به طوری که جمعیت روستا بر اساس آمارخانه بهداشت لاجیم به 582 نفر کاهش یافت که از نرخ رشدی معادل 6/0- درصد برخوردار بود.
بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375 ، از مجموع جمعیت لاجیم 201 نفر معادل 2/33 درصد در گروه سنی 14-0 سال ، 349 نفر معادل 7/57 درصد در گروه سنی 64-15 سال و 55 نفر معادل 1/9 درصد در گروه سنی 65 سال و بالاتر قرار داشته اند . در سال 1381 نیز بر اساس آمارخانه بهداشت روستای لاجیم 93 نفر معادل 16 درصد در گروه سنی 14-0 سال ، 391 نفر معادل 2/67 درصد در گروه سنی 64-15 سال و 98 نفر معادل 8/16 درصد در گروه سنی 65 سال و بالاتر قرار داشته اند . از کل جمعیت روستا در سال 1381 ، 291 مرد و 291 زن بوده اند بنابراین نسبت جنسی 100 بوده است بدین معنی که به ازای هر 100نفر زن ، 100 نفر مرد در روستا ساکن هستند .
ساختار سنی و جنسی
بر اساس اطلاعات حاصل از سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375 ، از مجموع 556 نفر جمعیت 6 سال و بالاتر روستای لاجیم ( 404 نفر ) معادل 6/72 درصد باسواد بوده اند این نسبت برای مردان 6/80 و برای زنان 2/66 درصد بوده است . به عبارت دیگر 48 نفر از مردان لازم التعلیم و 104 نفر از زنان لازم التعلیم در این میان بی سواد بوده اند . بر اساس اطلاعات حاصل از آموزش و پرورش شهرستان سوادکوه ، در روستای لاجیم یک مدرسه ابتدایی و یک مدرسه راهنمایی موجود است که هر دو مختلط می باشند و به ترتیب دارای 19 و 17 نفر دانش آموز هستند .
سواد و آموزش
بررسی وضع فعالیت در روستا شامل: فعالیتهای کشاورزی، دامداری، صنایع و خدمات وضعیت جمعیت فعال و غیرفعال روستای لاجیم: بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375 حدود 504 نفر معادل 3/83 درصد جمعیت روستا در گروه سنی بالاتر از 10 سال قرار داشته اند . از این تعداد معادل 144 نفر یا 6/28 درصد شاغل بوده اند و بقیه 360 نفر معادل 4/71 درصد جمعیت غیرفعال از قبیل خانه دار ، محصل ، بازنشستگان درآمد بدون کار و سایر بوده اند. در سال 1381 از کل جمعیت 10 ساله و بیشتر ( 528 نفر ) ، 194 نفر شاغل بوده اند که 7/36 درصد جمعیت را شامل می شود . در همین سال حدود 334 نفر غیرفعال از قبیل محصل ، بازنشستگان و درآمد بدون کار و . . . بوده اند . در سال 1381 با وجود کاهش جمعیت روستا شاهد افزایش شاغلین می باشیم . بار تکفل روستا در این سال 2 نفر است .
وضع فعالیت
کشاورزی: منطقه مازندران بویژه محدوده مورد نظر با شرایط ویژه ، برای انواع کشت محصولات کشاورزی نظیر برنج ، سیر ، پیاز ، سیب زمینی با توجه به پتانسیلهای طبیعی نظیر خاک خوب ، رودهای مهم در منطقه دارای استعداد فراوانی نیز می باشد. سطح زیرکشت محصولات عمده: بر اساس اطلاعات اخذ شده از مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان مجموع اراضی کشاورزی روستا 200 هکتار است که از این میزان 80 هکتار آبی و 120 هکتار خشکه زاری یا دیم می باشد . عمده ترین محصولی که در حال حاضر از لحاظ سطح زیرکشت ، بیشترین مساحت را اشغال نموده است ، کشت گندم است . این محصول با 90 هکتار 45 درصد از کل اراضی را در اختیار دارد . سپس محصول برنج با 80 هکتار 40 درصد وجوه صیفی هر کدام با 15 هکتار از اراضی در رده های بعدی قرار گرفته اند . اکثر زمینها در قسمت شمال ، جنوب و شرق روستا واقع شده است . تعداد ماشینهای کشاورزی روستا شامل یک دستگاه تیلر ، 2 دستگاه سمپاش و 2 دستگاه تراکتور است که برای کشاورزی روستا استفاده می شود.
فعالیتهای پایه روستا (کشاورزی ، صنعت ، خدمات)
دامـــداری: پرورش گاو و گوسفند بهمراه کشاورزی یکی از منبع درآمد مهم روستا است که تعداد زیادی از خانواده ها در کنار کشاورزی به امر دامداری و چرای دام بصورت سنتی مشغول هستند.
پراکنده بودن زمین در نقاط مختلف روستا تملک خرده مالکین سنتی بودن و عدم مکانیزاسیون توپوگرافی منطقه و کوچک بودن قطعات عدم وجود شبکه آبیاری مناسب عدم برنامه ریزی صحیح و راندمان پایین در سطح عدم حمایت کشاورزان از طریق تسهیلات بانکی کمبود آب در تابستان فقدان مکان خاص برای ذخیره آب مناسب نبودن قیمت محصولات کشاورزی نبود ماشین آلات کشاورزی شیب زیاد اراضی در دامنه کوهها محدودیت زمین
مشکلات و تنگناهای بخش کشاورزی
روستا از نظر صنایع تقریباً می توان گفت که غنی است و دارای صنایع مهم در سطح استانی می باشد . صنایع مهم روستا شامل کارگاه چوب تراورس ، شالیکوبی ، کارگاههای چوب بری خصوصی بصورت کوچک و مستقل یک تا دو نفر کارکن دارد. مهمترین صنایع کارگاهی روستا ، کارگاه چوب تراورس شهید بی واره است که در جنوب روستا استقرار یافته است ، کارگاه تولید چوب تراورس به منظور بهره برداری از جنگل در سال 1330 توسط شرکت راه آهن بوجود آمده است.
صنایع
خدمات در روستا به مفهوم عامل آن شامل عمده فروشی ، خرده فروشی ، حمل و نقل و ارتباطات و خدمات عمومی و اجتماعی می باشد که جمعاً 40 نفر را بخود مشغول نموده است . تعداد 2 مغازه ، 1 سوپر مارکت ، 2 واحد آرایشگاه ، 1 کفاشی ، 1 واحد نانوایی ، یک واحد نفت فروشی و شرکت تعاونی در روستا وجود دارد.
بخش خدمات
روستای لاجیم یکی از روستاهای کهن و قدیمی است که در ارتفاع کوه البرز شکل گرفته است . نشانه های قبور و اجساد گبری ها در اطراف و تپه های روستا ، برج معروف و تاریخی لاجیم از جمله نشانهای قدمت تاریخی روستاست . حداقل قدمت و پیدایش روستا به قرن پنجم هجری قمری و حتی بیش از آن بر می گردد. در رابطه با وجه تسمیه لاجیم چیزی در کتب و منابع تاریخی اشاره نشده است اما بر اساس شواهد و قرائن موجود و اقوال پیرمردها ، لاجیم در اصل لاجمع بوده که بمرور زمان به لاجیم تغییر نام یافت . ماجرای نام روستا از اینقرار است که در گذشته روستاهای کوچک و پراکنده بعلت نوع طبیعت منطقه در اطراف روستا وجود داشت که دور از هم بوده و هرگز تا مدت زیادی جمع نمی شدند و بعلت جمع نشدن در کنار همدیگر به لاجمع معروف شد یعنی روستاهاییکه هرگز جمع نمی شوند بعدها بعلت مهاجرت و فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی در منطقه به مرور روستاها توسعه فیزیکی یافته و تا حدودی نزدیکتر شده اند و تا حدودی روستای یکپارچه کنونی لاجیم را بوجود آورده اند. از لحاظ قومی و فرهنگی بیشتر ساکنین روستا را طوایف و قومیتهای اردشیر ی ها ، سادات ، درویش و لشکر تشکیل می دهند . ساکنین اولیه روستا از طائفه لشکر بوده که بعدها بر اثر هجوم و مهاجرت های مختلفی که به منطقه صورت می گیرد دومین عامل انسانساخت ، نهالستان طبیعی ( گل و گیاه ) می باشد که در ابتدای ورودی روستا در خارج از بافت واقع شده و تعداد زیادی از اهالی روستا ( زن و مرد ) در این واحد پرورش نهال مشغول به فعالیت هستند و این واحد زیرنظر مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان سوادکوه اداره می شود . این عامل نقش مهمی در توسعه روستا و نگهداشت جمعیت در سالهای اخیر داشته است . سومین عامل ، آثار تاریخی برج لاجیم است که تا حدودی در توسعه و شناساندن امکانات بالقوه و تنگناهای توسعه روستا نقش داشته است.
شناخت و بررسی علل پیدایش روستا
گسترش فضایی روستای لاجیم از چندآبادی کوچک و دور از هم و پراکنده به یک آبادی یکپارچه بنام لاجیم طبیعتاً در چند سال اخیر و در پی توان طبیعی و اقتصادی منطقه اتفاق افتاده است . بطوریکه عوامل موثر درشکل گیری و توسعه روستا به سه دسته عامل طبیعی و انسانساخت و تاریخی قابل تشخیص است . عامل دوم ، عوامل انسانساخت می باشد که در سالهای اخیر نقش مهمی در جذب و نگهداشت و توسعه روستا داشته است . کارگاه تولیدی تراورس شهید بی واره که مواد اولیه آن از جنگلهای اطراف تغذیه می شود یک نعمت خوبی برای اهالی روستا محسوب می شد و اکثر اهالی در آن مشغول فعالیت بوده اند . این کارگاه اکنون نیمه تعطیل بوده و اکثر کارمندان آن بازخرید و یا اخراج شده یا بازنشسته شده اند . این کارگاه تاثیر منفی بر ساخت و توسعه روستا گذاشته بطوریکه اکثر مردم به شهرهای اطراف مهاجرت کرده اند و بافت روستا دچار رکود گردیده است دومین عامل انسانساخت ، نهالستان طبیعی ( گل و گیاه ) می باشد که در ابتدای ورودی روستا در خارج از بافت واقع شده و تعداد زیادی از اهالی روستا ( زن و مرد ) در این واحد پرورش نهال مشغول به فعالیت هستند و این واحد زیرنظر مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان سوادکوه اداره می شود . این عامل نقش مهمی در توسعه روستا و نگهداشت جمعیت در سالهای اخیر داشته است . سومین عامل ، آثار تاریخی برج لاجیم است که تا حدودی در توسعه و شناساندن امکانات بالقوه و تنگناهای توسعه روستا نقش داشته است.
شناخت عوامل موثر در شکل گیری روستا نظیر شریانهای آب-توپوگرافی زمین و عوارض و عوامل طبیعی و اجتماعی و مراحل توسعه روستا
عامل سوم تاریخی است که بحث امنیت به احتماًل زیاد یکی دیگر از عوامل موثر در شکل گیری روستا بوده است . بطوریکه در گذشته بعلت جنگ و درگیری زیاد و فقدان پناهگاه امن و خوب معمولاً کوهها و نقاط دوردست تر تا حدودی حاشیه امنیت بهتری بشمار می رفتند و اکثر مردم به این مناطق پناه می آورند . با توجه به استقرار روستا در میان کوهها و جنگلها که تقریباً در میان این عوامل طبیعی مدفون است و با توجه به فلسفه تاریخی گذشته مکان فعلی لاجیم دلیلی بر این مدعاست . از جمله پارامترهایی که می تواند این امر را کمک کند برج تاریخی لاجیم می باشد .
با توجه به بررسی های بعمل آمده هسته اولیه روستا در پایین محل در اطراف مسجد و برج لاجیم است . مشخصه این محدوده بافت کهنه و تراکم ساختمانی با قدمت زیاد می باشد . در محدوده بافت قدیم اکثر مراکز خدماتی- اداری ، نظیر مخابرات ، مسجد و حمام قدیمی ، برج ، مدرسه و . . . استقرار دارند . بطورکلی مراحل توسعه و رشد روستا تقریباً به دو بافت قدیم و جدیدتر قابل تفکیک می باشد . بافت قدیم: بافت قدیم محدوده کوچکی است که در مراکز روستا واقع شده و امروزه دارای تراکم زیاد ساختمانی و جمعیت است . بطوریکه اکثر ساختمانها فشرده و کهنه می باشند . این محدوده از سه راه منتهی به سمت دودانگه تا مسجد و کوچه منتهی از مسجد به طرف حمام قدیمی را شامل می شود و تقریباً محل تجمع اهالی در روزهای مهم و اعیاد دینی و مراسم های مختلف می باشد . بافت جدید: با احداث کارگاه تولیدی چوب تراورس در سمت جنوب تا حدودی توسعه را به این سمت کشاند . با احداث این مجتمع کارگاهی ساحت و ساز تا حدود زیادی متوجه این سمت شد . بطوریکه برای اسکان کارمندان و کارکنان غیربومی و حتی بومی خانه های سازمانی در مسیر جاده قارن سرا و انتهای بافت شکل گرفته است و همچنین ازطرف اهالی روستا خانه های جدیدی در اطراف این مجتمع کارگاهی بنا شده است . بغیر از موارد فوق ساخت و سازهای جدیدی در مسیر مبادی ورودی روستا در اطراف خیابان اصلی منتهی به داخل بافت شکل گرفته است که بر توسعه فیزیکی روستا تاثیر داشته است .
مراحل توسعه روستا
مسکونی: کاربری مسکونی حدود 145443 مترمربع از اراضی روستا را شامل می شود که 3/41 از محدوده را بخود اختصاص داده است . فضای مسکونی عناصری از خانه ، انبار محصولات زراعی ، پارکینگ ماشین کشاورزی و نقلیه ، طویله دام و طیور ، آشپزخانه و . . . را در بر می گیرد که بصورت نامنظم توزیع شده اند . در مجموع حدود 165 واحد مسکونی قابل سکونت در روستا وجود دارد که بطور متوسط در هر خانه 52/3 نفر زندگی می کنند . تجاری: روستا از نظر کاربری تجاری فقیر می باشد . مساحت فضاهای تجاری 150 متر می باشد که شامل مغازه کوچک ، کفاشی و . . . است که بیشتر در اطراف محور اصلی درجه یک و دو قرار گرفته اند . واحدهای تجاری غالباً بین 20 تا 10 متر مساحت دارند و اغلب از لحاظ کیفیت ساختمانی در وضع قابل قبولی قرار دارند اما از نظر زیبایی زشت و بدمنظر می باشند کاربری تجاری حدود 09/0 درصد از محدوده بافت را بخود اختصاص داده است .
شناخت و تعیین کاربری فضاهای موجود اعم از مسکونی، اداری، خدمات رفاهی و محاسبه سطوح مربوطه
کل مساحت مراکز آموزشی 3796 مترمربع است که 1/1 درصد از مساحت کل روستا را در بر می گیرد . از کل مساحت آموزشی 1614 مترمربع مربوط به مدرسه ابتدایی و 2182 مترمربع به مدرسه راهنمایی اختصاص دارد. دبستان: این واحد آموزشی در مسیر شبکه ارتباطی اصلی در نزدیکترین کارگاه تولیدی تراورس شهید بی واره واقع شده است . نام مدرسه سید جمال الدین اسدآبادی نام دارد که در پنج پایه بصورت مختلط است. راهنمایی: مدرسه راهنمایی شهید صدوقی لاجیم در قسمت شمالی واقع شده است . این مدرسه بصورت مختلط است که در مجموع 17 نفر دانش آموز مشغول به تحصیل هستند که از این تعداد 7 نفر در کلاس اول ، 3 نفر در کلاس دوم و 7 نفر در کلاس سوم می باشند.
آموزشی
اداری آموزشی
روستا از لحاظ بهداشتی و درمانی با مشکلات عدیده ای مواجه است . کل مساحت بهداشتی و درمانی روستا 450 مترمربع است که 13/0 درصد از کل اراضی روستا را شامل می شود . مراکز بهداشتی و درمانی روستا شامل یک خانه بهداشت به مساحت 300 مترمربع و سطح زیربنای آن 60 متر و یک حمام قدیمی و مخروبه به مساحت 150 مترمربع می باشد . از لحاظ بهداشتی روستا دارای یک حمام قدیمی مخروبه است که بلااستفاده می باشد و اکثر خانواده ها حمام خصوصی دارند و عده کمی که فاقد حمام خصوصی هستند از حمام شهر یا همسایه ها استفاده می کنند .
بهداشتی و درمانی
صنایع کارگاهها
صنایع کارگاهی روستا شامل یک واحد چوب بری و کارگاه تولید تراورس شهید بی واره و شالیکوبی است که در داخل بافت کالبدی در قسمت جنوبی روستا استقرار یافته است.
مجموع مساحت مذهبی 2752 مترمربع است که 8/0 درصد از کل محدوده روستا را در بر می گیرد . مراکز مذهبی شامل مسجد مهدیه لاجیم است که مساحت آن 784 مترمربع می باشد . سال تاسیس این مرکز 1349 می باشد.
فرهنگی و مذهبی
مساحت گورستان 5055 مترمربع است که 4/1 درصد از مساحت روستا را شامل می شود . قبرستان در حاشیه غربی روستا واقع شده که مقبره امامزاده عبدالله یا برج لاجیم در آن جای گرفته است
گورستان
معابر در داخل روستا شامل معابر اصلی و فرعی درجه یک و دو و دسترسی ها است که در داخل کانون زیستی استخوان بندی بافت را شکل داده است . محور اصلی که به سمت قارن سرا و کارگاه تراورس امتداد می یابد بعنوان معبر اصلی نقش کلیدی ایفا می نماید . مجموع مساحت معابر 40667 مترمربع است که 5/11 درصد از کل مساحت روستا را شامل می شود.
معابر
اداری: کاربری اداری روستای لاجیم شامل پایگاه مقاومت بسیج و مخابرات است که حدود 1605 مترمربع مساحت دارد . معین: کاربری معین روستا شامل شعبه فروشندگی سوخت ، شرکت تعاونی می باشد . مجموع مساحت عناصر معین 350 مترمربع است که 5/0 درصد از مساحت روستا را شامل می شود. شعبه فروشندگی سوخت به مساحت 150 مترمربع و شرکت تعاونی به مساحت 200 مترمربع می باشد . نــهـر: نهر داخل روستا معروف به هندازی است که آب آن برای کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرد . این نهر از شاخه های فرعی و اصلی منشعب شده از رود لاجیم است که بعضی از سایر شاخه های آن از داخل روستا عبور می کند.
در محدوده بافت روستا مساحتی بالغ بر 22873 مترمربع به اراضی باغات اختصاص یافته است که حدود 5/6 درصد از مساحت روستا را شامل می شود .
باغات
اراضی زراعی شامل جو ، ارزن ، باقلا ، کدو ، بخصوص سیر و پیاز می باشد که بیشتر در قسمت شمال و جنوب و شرق روستا پراکنده شده است.
اراضی زراعی
روستای لاجیم با وجود اینکه از آثار طبیعی مختلف و تاریخی مهم و با قدمت سود می برد نتوانسته در زمنیه جذب توریست موفقیت چندانی بدست آورد . بیشتر توریست وارده به روستا برای بازدید برج لاجیم از داخل استان و کشور است و کمتر بازدیدکننده خارجی دارد . در طول سال یک الی 2 نفر بازدیدکننده خارجی از برج روستا دیدن می کنند . چشم انداز زیبایی این روستا ، بعلت دارا بودن محیط بکر و آرامش بخش ، جنگلها و کوههای اطراف ، برج تاریخی ، رودخانه و چشمه و نهالستانها از پتانسیلهای مهم در زمینه توسعه توریست بشمار می رود .
شناسایی مراکز تفرجگاهی و جاذبه های توریستی و بررسی اثرات آن بر توسعه روستا
از بهترین و زیباترین آثار تاریخی مازندران به شمار می رود و در 27 کیلومتری شهر زیرآب قرار دارد مسیر زیبا و آسفالته آن از وسط شهر زیرآب به طرف شرق کشیده شده و بعد از طی مسافت مذکور در روستای لاجیم به سرگردونه مرتفعی می رسد که از طبیعت و ارتفاعات جنگلی خارج و به چمنزار و بوته زارهای زیبا بدل می گردد که در میان آن یک محدوده عاری از پوشش گیاهی
برج تاریخی لاجیم :
در روستای لاجیم مالکیت اراضی بیشتر خصوصی ( واحد مسکونی ، باغات و . . . ) می باشد و کمتر به مالکیت دولتی – عمومی اختصاص دارد . بطور کلی مالکیت اراضی روستای لاجیم به دو بخش مالکیت خارج از بافت و داخل بافت تقسیم می شوند . در داخل بافت مالکیت به صورت عمومی ، دولتی و خصوصی تقسیم می شود . مالکیت خصوصی شامل اراضی مسکونی ، صنعتی ( کارگاهی ) تجاری ، باغات و مزارع ، مالکیت عمومی شامل مساجد ، گورستان ، معابر و مالکیت دولتی شامل مدارس ، خانه بهداشت ، اداری و . . . می باشد . بر اساس بررسی های بعمل آمده در روستای لاجیم در داخل بافت حدود 86083 مترمربع مالکیت خصوصی می باشد . – شناخت کیفیت ابنیه روستا شامل بررسی ابنیه تخریبی، قابل نگهداری ، تاریخی نوساز: با توجه به بازدید میدانی ساختمانهای موجود روستا اعم از انبار ، طویله ، واحد مسکونی و سایر بناها به چهار دسته نوساز ، قابل نگهداری ، تاریخی و تخریبی تقسیم می شود که به شرح ذیل است:
بررسی چگونگی مالکیت اراضی روستا
ابنیه تخریبی: این ابنیه ها قدیمی بوده و در اثر باران و رطوبت زیاد فرسوده و تا حدودی متروک و غیرقابل استفاده می باشند . عمده مصالح این ابنیه ها را خشت و چوب و گل بوده و عمر مفید آنها پایان یافته است و هر نوع تعمیر و بازسازی مقرون به صرفه نمی باشد . ابنیه قابل نگهداری: ساختمانهای قابل نگهداری ساختمانهایی هستند که از عمر مفیدشان چند سالی نمی گذرد و یا با تعمیر جزیی قابل نگهداری می باشد . این ساختمانها نسبت به ساختمانهای نوساز قدیمی تر بوده و نوع مصالح بکار رفته جدیدتر بوده و عمدتاً بلوک ، آجر ، آهن و حتی خشت و چوب می باشد .
ابنیه نوساز: این ساختمانها در چند سال اخیر ساخته شده اند و درصد کمی از ساختمانهای روستا را بخود اختصاص داده اند . این ساختمانها علاوه براینکه از نظر زمان ساخت در سالهای اخیر بنا گردیده است از لحاظ کاربرد مصالح نیز از مصالح جدید و بادوام استفاده شده است و این نوع ساختمانها بیشتر در ورودی روستا توزیع شده اند . ابنیه تاریخی: ابنیه تاریخی در روستا به ابنیه هایی اطلاق می شود که از عمر آن حداقل یک قرن می گذرد و از لحاظ بافت با ارزش می باشند . مهمترین ابنیه قدیمی و تاریخی منطقه و روستا برج با ارزش لاجیم می باشد که در ضلع شرقی روستا واقع شده است .
استخوان بندی هر فضا و سکونتگاهی را شبکه ارتباطی آن شکل می دهد . در هر نظام و ساختار فضایی هدایت سیستماتیک و نظامند فعالیتها و جانمایی آن از طریق شبکه ارتباطی صورت می گیرد. شبکه ارتباطی روستای لاجیم از نوع ارگانیک و سنتی بوده و هیچ نظام خاصی در آن مشاهده نمی شود . بیشتر شبکه های داخل روستا تنگ و باریک و از لحاظ کیفیت چندان مطلوب نمی باشد . راه دسترسی به لاجیم از طریق محور زیرآب – اتو – لاجیم می باشد که حدود 27 کیلومتر طول دارد.
بررسی شبکه های ارتباطی شامل : سطح بندی شبکه ها ، تعیین طول و عرض معابر و چگونگی شیبها
گذر اصلی درجه یک: گذر اصلی در وضع موجود مبادی ورودی روستا است که از زیرآب – اتو از قسمت شمالی وارد روستا می شود . گذر اصلی درجه یک از مبدا ورودی روستا از یکسو مستقیم تا مرکز محله و مسجد منتهی می شود و از سوی دیگر با انشعاب از این مسیر بسمت کارگاه تولیدی تراورس و خانه های سازمانی و نهایتاً بطرف قارن سرا (بخش دودانگه ساری) امتداد می یابد . این خیابان در واقع استخوان بندی اصلی روستا را تشکیل می دهد . این شبکه ضمن اینکه از نظر رفت و آمد پرتردد و شلوغ است از لحاظ زیرسازی و عرض آن تا حدودی مناسب تر از سایر خیابان هاست . اکثر مراکز تجاری ، نانوایی ، شرکت تعاونی ، کارگاه تولید تراورس وحتی بیش از نصف واحدهای مسکونی روستا در حول این شبکه استقرار یافته اند . طول این شبکه از مبدا تا مقصد (مسجد) 550 متر و عرض متوسط آن 14 متر می باشد و 12547 مساحت دارد . شیب آن از جنوب به شمال است و بستر آن پوشش شنی است که از کیفیت خوبی برخوردار نیست . اصلی درجه 2 ، این شبکه در واقع ادامه دهنده و تکمیل کننده راه اصلی درجه یک است و بیشتر محدوده بافت قدیم روستا را در بر می گیرد معبر اصلی درجه 2 در روستا به دو شاخه تقسیم می شود گذر فرعی ( درجه یک و دو ): این گذر همانطور که از نام آن پیداست نقش کمتری داشته و در واقع ادامه دهنده و تکمیل کننده همان راه اصلی می باشند . معابر فرعی ، نقش تغذیه کننده راههای اصلی را بعهده دارند . این گذرها که از محور اصلی انشعاب یا امتداد می یابند ترافیک سواره و پیاده را از گذرهای درجه پایین و دسترسی به گذر اصلی و بالعکس هدایت می کنند . گذر فرعی درجه یک ، یک شاخه آن از جنب شرکت تعاونی تا حسینیه امتداد می یابد و شاخه دیگر آن از مسجد به سمت گورستان امتداد یافته و با یک مسیر حلقوی به جاده اصلی درجه 2 که در نزدیکی حمام قدیمی است وصل می شود .
گذر دسترسی: گذر دسترسی در روستا حدود 16031 مترمربع مساحت دارد که 4/39 درصد از شبکه ارتباطی را بخود اختصاص داده است . این گذر معمولاً از گذرهای اصلی و فرعی منشعب شده و به حاشیه و اطراف ختم می شود . گذر دسترسی بیشتر ترافیک سواده و پیاده را از راههای اصلی و فرعی به واحدهای مسکونی – فعالیت هدایت می کند . عرض و طول این گذرها کم و کوتاه می باشد که در بعضی از حالتها بن بست می باشد . در واقع بیشتر گذرها مخصوصاً دسترسی ها بر اساس اراضی ملکی و سلیقه ای و بر اساس فعالیتها شکل گرفته است.
بدون شک هسته روستای قدیمی لاجیم در اطراف مسجد و حسینیه در راستای خیابان اصلی که بسمت شمالی – جنوبی گسترده شده است شکل گرفته است . موقعیت طبیعی روستا در میان کوهها و جنگلهای البرز که تا حدودی از مراکز اصلی جمعیت دور می باشد و در دل کوهها استقرار یافته است باعث شده که در زمانهای قدیم به علت شرایط خاص طبیعی و تاریخی جمعیت بومی مازندرانی که از نژاد تپوریها (کوه نشین) هستند در آنجا ساکن شوند و منجر به شکل گیری روستای لاجیم شوند که برج تاریخی نشان از قدمت تاریخی روستا دارد . از نظر کالبدی روستا دارای یک محله که همان لاجیم است می باشد . مسجد یعنوان یکی از ارکان عنصر معماری اسلامی – شرقی تقریباً در مرکز این روستا واقع شده است. یکی دیگر از مشخصه های مرکز محله شرکت تعاونی و از همه مهمتر حمام قدیمی و برج لاجیم است که در اطراف و نزدیک مرکز واقع شده اند.
شناخت و تعیین محلات و بررسی نطفه ها و مراکز محله
آب: آب آشامیدنی روستای لاجیم در گذشته از طریق نهر و چاههای معمولی تهیه می شد . اما در سالهای اخیر بعلت تغییر و تحولات اکولوژیکی منطقه و پیشرفت تکنولوژیک در شیوه مصرف منبع دیگری جهت تامین آب جایگزین شد . آب شرب روستای لاجیم به مسافت 2 الی 3 کیلومتر از چشمه ای در جنوب روستا تامین می شود . در گذشته لوله گذای و تاسیسات مربوط به آن توسط اهالی روستا صورت گرفت ولی در سالهای اخیر بعلت ترک و فرسودگی لوله ها و هزینه زیاد در نگهداری آن و همچنین مدیریت و بهداشتی شدن آب اداره و فاضلاب روستایی شعبه شهرستان سوادکوه مدیریت آنرا بعهده گرفت و از ابتدا اقدام به احداث لوله گذاری و تاسیسات جدیدکرد. بـــرق: برق روستای لاجیم از شبکه برق شهرستان سوادکوه که از زیرآب به اتو و لاجیم کشیده شده تامین می شود . شبکه برق روستا فشار ضعیف می باشد.
بررسی تاسیسات آب آشامیدنی ، برق ، سیستم فاضلاب و نحوه دفع آبهای سطحی در روستا
سیستم فاضلاب: نحوه دفع فاضلاب روستای لاجیم آشفته است . دفع فاضلاب روستای لاجیم بیشتر به روش سنتی چاههای جذبی می باشد که در داخل منازل مسکونی ایجاد شده است. نحوه دفع آبهای سطحی: روستای لاجیم فاقد شبکه جمع آوری دفع آبهای سطحی بصورت جدول ، کانیو و یا هر شکل دیگری می باشد . آبهای سطحی روستا بر اساس جهات کلی شیب خیابان ها از جنوب به سمت شمال و از مرکز به سمت غرب و شرق و نهایتاً به سمت دامنه ها و شیب های میان تپه ای اطراف روستا است . آبهای سطحی ناشی از باران بطور کلی در سطح خیابانها جاری می شود که بعلت گلی و شنی بودن کوچه ها ، رفت و آمد را تا حدودی غیرممکن می سازد.
جمع آوری زباله: جمع آوری زباله در روستا بصورت سیستماتیک و اصولی نیست و بیشتر زباله های خانگی درکناره های روستا رها می شود و مقدار خیلی کمی هم سوزانده و دفن می شوند که همواره با مشکلات زیادی همراه است . با این وجود از لحاظ بهداشت و محیط ، خیابانها چندان مطلوب نبوده و بعلت وجود گاو و گوسفند در روستا در اغلب خیابانها ، فضولات گاو و گوسفند ریخته شده که هنگام پیاده روی مشکلاتی را بوجود آورده است . بررسی مصالح ساختمانی موجود و کاربرد آنها: عمده مصالح بکار رفته در ساختمانها چوب ، آجر و آهن می باشد . بطورکلی با توجه به شرایط طبیعی روستا و منطقه یعنی قرارگیری روستا در داخل کوه که پوشیده از جنگلهای انبوه است مصالح ساختمانی در قدیم و حتی جدید از چوب می باشد . در روستای لاجیم مصالح مورد استفاده در ساختمانها تا حدود زیادی از طبیعیت منطقه تاثیرپذیرفته است که در شکل ساختمانها نمایان است . در وضعیت موجود حدود 45 درصد مصالح ساختمانی خشت و چوب و کاهگل ، 40 درصد آهن و آجر و بلوک و بقیه را سایر مصالح تشکیل داده است .
بررسی معماری و ترکیب فضاهای مسکونی و واحد همسایگی
بررسی معماری: معماری روستای لاجیم همانند سایر سکونتگاههای استان مازندران از فرهنگ و محیط زیست منطقه تاثیر پذیرفته است . گونه معماری در روستا بیشتر حالت کوهستانی دارد . در طول سالیان دراز با توجه به تاریخ و اقلیم منطقه معماری خاصی نظیر سقف حلبی و شیروانی و بعضاً گالی پوش و شاخ برگ درختان جهت استفاده از طویله و آغل در این روستا گسترش یافته است . ترکیب فضاهای مسکونی (عوامل اجتماعی و فرهنگی): عوامل فرهنگی و اجتماعی هم ترکیب فضاهای مسکونی و قرارگیری عناصر مسکونی را تحت تاثیر قرار می دهد . استقرار سرویس بهداشتی در کنار خانه یا داخل آن ، نحوه دفع فاضلاب ، پوشش خانه توسط حصار و بارو و . . . از جمله عواملی هستند که ترکیب واحدها را در روستای لاجیم تحت تاثیر قرار داده است .
عوامل طبیعی: عوامل طبیعی و اقلیمی در ترکیب فضاهای مسکونی دخیل بوده است . با توجه به بارش و نبود زمینه کافی و . . . عناصر طوری توزیع شده اند که حداقل فاصله را از همدیگر دارند . یا به علت فقدان فضای مورد نیاز یکسری از وسایل کشاورزی و علوفه دام در زمینهای اطراف روستا نگهداری می شود . بغیر از عوامل گفته شده پنجره ها و دربهای واحد مسکونی طوری طراحی شده که پشت به بادهای باران آور و آفتاب گیر می باشند و بیشتر بصورت قطاری ساخته شده اند . ترکیب فضاهای مسکونی: ترکیب فضاهای مسکونی روستا برگرفته از مواد زیر میباشد . اقتصاد و درآمد: ساختار و عناصر فضاهای مسکونی در یک روستا قبل از هر چیز تابع معیشت و اقتصاد حاکم بر آن روستاست . بطور مثال اگر روستا کمار جاده واقع شد نقش خدماتی دارد ، اگر کنار معدن قرار گرفته بیشتر نقش کارگاهی دارد و اگر در منطقه کشاورزی واقع شده بیشتر نقش کشاورزی دارد . با همه اوصاف با توجه به موقعیت و استقرار حاکم روستای لاجیم در دل کوه و جنگل ، اقتصاد و درآمد اهالی منطقه بیشتر متکی به کشاورزی – دامداری بوده که بهمراه آن کارهای جنبی دیگر نظیر کار در شرکت چوب تراوس که برای بهره برداری چوب از جنگل احداث شده می باشد . با توجه به اقتصاد روستای لاجیم یک خانواده روستایی شامل سه عنصر خانه برای خوابیدن و پخت و پز ، یک طویله برای نگهداری گاو و گوسفند ، یک انبار برای نگهداری وسایل کشاورزی ، کاه و علوفه و یک سرویس بهداشتی وحمام می باشد که توسط حیاط باز که سوای فضای عملکرد خدماتی است بهم مرتبط شده و یک مجموعه یا بطور کلی یک واحد مسکونی را شکل می دهند . البته واحدهای مسکونی جدید ممکن است دارای دو عنصر و یا یک عنصر از عوامل فوق باشند.