روستای تاریخی و صخره ای میمنـــد
استاد راهنما :
گرد آورندگان :
تعریف معماری صخره ای
هرگاه در صخره ای حفره ای ایجاد نماییم و به تدریج حفره را وسعت دهیم تا فضاهای مورد احتیاج مثلاً خانه و یا آرامگاهی ایجاد شود آنرا معماری صخره ای می نامیم. به عبارتی معماری صخره ای محصول مبارزه انسان با صخره، جهت ایجاد فضای مناسب است. در معماری صخره ای از مصالح آزاد و معمولی، ساختمان به وجود نمی آید بلکه ساختمان از صخره طبیعی است. معماری صخره ای در درون صخره به وجود می آید و سنگ صخره ای کالبد آن است، زیرا مانند پوسته ای مستحکم اطراف این فضای درونی را گرفته است. بناهای معمولی به راحتی بر اثر عوامل طبیعی، انسان و گذشت زمان ویران می شوند در صورتیکه این عوامل در معماری صخره ای تهدید به شمار نمی آید، بلکه فقط زمین لرزه ای شدید می تواند تا حدودی به معماری صخره ای آسیب برساند. بنابراین معماری صخره ای به عنوان یک مجموعه تاریخی از نظر هنر معماری، باستان شناسی، تاریخ ادیان و روابط فرهنگی در خور اهمیت و شایان توجه است، همچنین معماری صخره ای از نظر دفاع در مقابل هجوم دشمنان از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
فلسفه معماری صخره ای
در بیان فلسفه معماری صخره ای گفته اند که بر اساس معتقدات خاصی بوجود آمده است، در فرهنگ ملل قدیم کوه عنصری مقدس و مورد احترام بوده است و نقش مهمی در مراسم و آداب مذهبی داشته است. اکثریت مهمی از اقوام معتقد بوده اند که جایگاه خدایان بر فراز کوههای بلند و خوش منظر بوده است. گروهی از ملتها مراسم ستایش خدایان را در ستیغ کوهها و جاهای بلند انجام می دادند. مانند بابلیان که جایگاه اصلی مردوک را بالای کوه می دانسته اند. یونانیان باستان نیز کوه آلپ را محل اجتماع خدایان می دانسته اند. یکی از ادیان و عقاید کهن که در ازمنه باستان در نزد قبایل قدیم آرین به ظهور رسید و طی مرور ایام تکامل بسیار حاصل کرد آیین مهرپرستی یا پرستش میترا است. در اوستا از میترا مانند خدای مقتدر و قهار و جنگ آور نام برده شده که به اهورمزد یاری می رساند تا بر اهریمن پیروز گردد. به عقیده پیروان میترا، خدای مهر(خورشید) روزی به صورت آدمی در غار، از کوهی بصورت صخره صما ظهور خواهد کرد. چون ابتدای ظهور میترا در غاری در کوه بود از این رو از آن پس پیروان میترا معبدهایی برای خود درون حفره کوهها یا در دل دخمه ها بر پا می کنند و در آنجا به عبادت پرداخته و به میترا قیام می نمایند. این عقاید بر روی فلات ایران بیشتر از نواحی دیگر اشاعه داشت. بعضی از ادیان ایرانی چون مهرپرستی و زرتشتی ارتباط مستقیم را با تقدیس کوه آشکار می دارند. آیین مهرپرستی سالها پیش از آیین زرتشتی پدید آمده و از فرهنگ اقوام آریایی محسوب می شود.
یکی از ارکان آیین مهرپرستی بر شکست ناپذیر بودن و جاودانگی پدیده ها استوار بوده است. مهرپرستان معتقد بوده اند که خورشید شکست ناپذیر و جاودانه است و همین مساله شکست ناپذیری و جاودانگی است که انسان را به سوی تقدیس کوهها می کشانده است. از اینجاست که مهرپرستان عقیده داشته اند که مهر از سنگ متولد شده زیرا شکست ناپذیر و جاودانه است و در هر حال مسئله جاودانگی در تمام فرهنگ میترا به چشم می خورد. از این جهت است که معماری صخره ای را می توان به مهرپرستان ایران نسبت داد زیرا معماری صخره ای نیز جاودان باقی می ماند.
دکتر غلامعلی همایون در بیان معماری صخره ای میمند می نویسد:((…مهرپرستان بدون شک در حوالی فارس و کرمان نیز مهرابه هایی داشته اند))، وی در بیان ارتباط معماری صخره ای میمند و آیین مهرپرستی می نویسد:((… معماران و حجاران میمندی که شاید آیین مهرپرستی داشته اند در کمال قدرت، معتقدات مربوط به آیین خود را در معماری یعنی مساکن خود پیاده نموده اند، می دانیم نیروی مبارزه و سرسختی یکی از اصول آیین مهرپرستی است.))، او معتقد است تمامی این افکار با ساختمان مجموعه خانه های میمند تطابق دارد و این مجموعه نشان می دهد که مردمی مبارز و سرسخت و ایمان گرا در ساختمانش دخالت داشته اند، معماران و حجاران میمندی معتقد بوده اند که طبیعت یعنی کوه و صخره شکست ناپذیرند و باید در شکم طبیعت زندگی کنند. انسان میمندی می خواسته است به وسیله کار پر زحمت و پر ارزش خود یعنی کندن کوه و صخره تسلط خود را بر طبیعت نشان دهد.
معماری صخره ای در جهان
به نظر می رسد معماری صخره ای در نقاطی به وجود آمده که سنگها استقامتشان کمتر بوده و بشر با سنگهای سست به مبارزه برخاست و پس از به دست آوردن تجربه کم با سنگهای سخت نیز درافتاد. در قاره اروپا هنوز آثاری که از معماری صخره ای، اشکال مقدس و مذهبی وجود دارد از سایر انواع متمایزتر و برجسته تر است که آثار معماری باستانی از اینگونه هستند. در مناطق مختلف جهان نمونه های متعددی از معماری صخره ای وجود دارد که در عین شباهتهای کلی میان آنها در نحوه استفاده از فضا، تعداد طبقات، نحوه دسترسی، وجود تنوع کاریهای مختلف و میزان و شدت دخالت بشر در طبیعت، تفاوتهای جدی میان آنها وجود دارد. در قاره اروپا به ویژه در جنوب این قاره یعنی در نواحی اسپانیا(ناحیه مینورکا)، در ناحیه اتروریای ایتالیا و یونان کنار چشمه ای در کاستالی و دفلی موارد متعدد معماری صخره ای وجود دارد. در نواحی تریپولی، روستای صخره ای با حدود ۴۰۰۰ نفر جمعیت که گویا هنوز مردم آن در صخره ها زندگی می کنند وجود دارد. یکی از مراکز معماری صخره ای در آسیای صغیر در دره گرمه در قلب آناتولی در فاصله حدود ۲۰۰ کیلومتری جنوب شرقی آنکارا قرار دارد. طبیعت در گرمه منظره ای ساخته که کمتر واقعی به نظر می آید. هزاران صخره گوناگون، تکی، جفتی، مسطح، غیر مسطح و دوک مانند در حدود ۱۵ تا ۲۰ کیلومتر از فضای باز طبیعت را اشغال کرده اند. کوههای به شکل هرم و قارچ و همچنین کوههایی به شکل کوره های آجرپزی و ستونهای عظیم و سکوهای غول آسا منظره بدیعی را به وجود آورده است. در گرمه خانه ها، کلیساها و دیرهای صخره ای قدیمی اکنون به عنوان طویله و انبار و به ندرت به عنوان خانه مورد استفاده واقع می شوند. بعضی از خانه ها دو طبقه و اغلب دارای فضایی بیضی شکلند. در داخل آنها سکو برای خواب، اجاق و میز تعبیه شده است. فضاهای فرعی برای نگهداری احشام و انبار نیز به وجود آمده است. این خانه ها اغلب به وسیله پلکان مارپیچ بسیار مشکل قابل دسترسی است. علاوه بر گرمه در نواحی پونتوس، فریجیه، لودیه و پافلاگون نیز نمونه هایی از معماری صخره ای دیده می شود. نوع دیگری از سازگاری با طبیعت و استفاده از امکانات آن برای زندگی، احداث واحدهای مسکونی و سایر کاربریهای مورد نیاز بشر در دل زمین است. در یک نمونه شاخص از اینگونه سکونت در یک منطقه کوهستانی به نام "ماتماتا" در کشور تونس است که به دلیل محدود بودن اراضی قابل کشت و کار، مجموعه های سنگی خود را به صورتی تقریباً مدفون به عمق زمین برده اند و از سطح زمین برای ایجاد نخلستانها استفاده می کنند.
شناسایی روستای میمند
روستاها برای خود خصیصه هایی دارند که توسعه و آبادیشان بدون شناسایی دقیق و علمی میسر نیست. روستای میمند از استثنائات است که در آن فقط شناخت مطالب کلی هر روستا و خصیصه های معمولی هر دهکده کافی نبوده، بلکه به مناسبت موقعیت بی نظیر معماریش مسائلی کاملاً تخصصی مطرح می گردد که از حیطه قدرت یک روستاشناس به دور است. مطلب اینجاست که این مورد تاکنون هیچ روستاشناسی نیز قدم به این دهکده نگذارده است. بنابر این شناسایی میمند می بایست از هر جهت از صفر آغاز گردد و در این ناشناختگی و گمنامی علاوه بر مهجوریت میمند، نسبت به شهر، بخش و جاده های اطراف عدم توجه دستگاههای مسئول نسبت به روستاها و آثار با ارزش تاریخی مملکت نقش بزرگی ایفا می گردد. این غیر ممکن است که به وسیله کلام تصویر و یا اندازه گیری ها تصوری دقیق از تاثیر عظیمی که مجموعه مساکن میمند روی انسان ناظر باقی می گذارد در اذهان ایجاد شود. این تاثیر بزرگ کمتر از جهت احساس است که در فضاهای داخلی دست می دهد زیرا در اینجا فضا کاملاً کنترل و محدود شده بلکه این مجموعه از نظر دید کلی جالب و موثر است. معماری حجاری در میمند تنها زیباییش در سادگی سخت اعضاء آن از نظر جزئیات نیست بلکه این تمامی مجموعه است که نیروی اسرار آمیز به خصوص غروب و سپیده دم هنگامش قدرت هنری انسانهای ساده را بازگو می دارد. غروب میمند از زیباترین غروبهاست که در آن دست بشر در به وجود آمدنش تاثیر زیادتری داشته است در این هنگام اگر از برآمدگی معروف که به آن " بدنه سوسمار" می گویند به روستا نگاهی بیافکنیم به نظر می رسد که همه فضاها در مجموعه کلی ذوب یک جهان غیر حقیقی به وجود آمده است ولی افسوس که چنین جهان سحرانگیزی به کلی ناشناخته باقی مانده است.
روستای میمند شهربابک بی شک یکی از باستانی ترین سکونتگاه های بشر در جهان است که از دوازده هزار سال پیش تا کنون همچنان پا برجاست و به حیات خود ادامه میدهد. به عقیده محققین هسته های اولیه روستای میمند متعلق به زمانی است که ایرانیان مهر پرست بوده اند و آنها را مقدس می شمرده اند. آنها تاریکی غارها را برای عبادت برگزیده و مرده های خود را درون دخمه های کنده شده در کوه قرار می دادند. و بدین ترتیب در میمند تعدادی عبادتگاه و مقبره بنا گردیده. مهرپرستان به پایداری، استقامت و زوال ناپذیری کوه ها معتقد بودند و بر اساس همین اعتقاد خانه های خود را نیز در دل کوه می کندند. عده ای از محققین نیز معتقدند که مهر پرستان از غار هایی که با دست در دل کوه می کنده اند فقط برای عبادت و دفن مردگان استفاده میکردند و بعد از مدتی بنا به اضطرار ناشی از آب و هوا سکونت گزیده اند. آئین مهر پرستی قبل از ظهور زرتشت در ایران رواج و تا مدتها از ظهور وی نیز ادامه داشته است. بر اساس دانسته های جدید تاریخ ظهور زرتشت 6000 سال قبل از میلاد مسیح و لذا قدمت میمند حداقل 6000 سال پیش از میلاد مسیح می باشد. نقوش 10 هزار ساله و سفال های 6000 ساله از جمله مستندات مکشوفه ای هستند که تاریخ میمند را گواهی می دهند. میمند به دلیل استحکام دفاعی در طول تاریخ کمتر دستخوش تحولات کالبدی و اجتماعی شده و بیشترین تغییر آن مربوط به چند ماه اخیر است. مجموعه ای از آثار بسیار قدیمی همچون خانه های صخره ای پراکنده معبد، قلعه و برجهای مختلف ( مربوط به هزاران سال پیش) وجود دارد که میمند را از یک روستا به یک مجموعه با تمدن خاص تبدیل می کند. این تمدن در ابتداء بر گرفته از آئین مهر پرستی و بعد از آن آئین زرتشت بوده است. پس از ظهور و ورود اسلام به ایران، مردم میمند که به آئین زرتشتی معتقد بودند به اسلام و مذهب شیعه گرویدند و در طول تاریخ رشادتهای زیادی برای پاسداری از دین مقدس اسلام از خود نشان دادند. آب و هوای میمند شهربابک از نوع معتدل کوهستانی و دارای زمستانهای سرد و تابستانی معتدل است. روستای میمند در مرز مشترک دشت و کوهستان قرار دارد. این دشت در فاصله شهربابک و میمند قرار دارد و در گذشته پوشیده از درختان پسته و بادام وحشی بوده است و د رحال حاضر محدود به دشتهای اطراف روستای میمند می شوند کمی نزدیکتر به روستای میمند درختان توت و شاه توت به وفور یافت می شوند و دشت میمند همچنین مملو از جانوران بیابانی، همچون مار، سوسمار، جوجه تیغی، لاک پشت و … است به علاوه در کوهستانهای میمند نیز حیوانات وحشی مختلفی همچون آهو و پلنگ، گرگ، روباه، گورخر، بزکوهی، و پرندگان شکاری یافت می شوند چندین رودخانه فصلی و تعدادی قنات و چند چشمه در میمند و اطراف آن وجود دارد که موجب رونق کشاورزی در این منطقه شده است. کشاورزی در میمند همچون سایر آثار طبیعی جلوه ویژ ه ای به این روستا میدهد. در فصل بهار میمند زیباترین چهره را به خود می گیرد . طراوت، شادابی و سرسبزی دشت میمند و آب و هوای مطلوب آن انبوهی از جمعیت شهرها و روستاهای اطراف را به سمت خود می کشد و مردم اوقات فراغت خود را در این روستا و در کنار چشمه ها ،قنات ها و رودخانه های میمند میگذرانند. جمعیت روستای میمند از سال 1355 تا کنون از حدود 500 نفر به حدود 1200 نفر رسیده است که در تابستانها به دلیل کوچ اهالی به زندگی ایلیاتی 50 نفر می شود. اقتصاد مردم میمند بر سه محور کشاورزی، دامداری و قالیبافی قرار گرفته است که در این میان قالیبافی نقش بسیار مهم تری دارد. به گونه ای که در حال حاضر قالی میمند از بهترین قالی ها است و شهرت جهانی دارد علیرغم ورود تکنولوژی به زندگی روستائیان، مردمان میمند از همان ابزارهای سنتی برای بر آوردن نیازهای خود استفاده می کنند و کمتر به ابزارهای مدرن روی آورده اند. اهالی روستا مسلمان و شیعه اثنی عشری هستند و مسجد و حسینیه میمند علاوه بر مرکزی مذهبی، مرکز تبادل نظر اهالی می باشد مردم میمند سه مرحله مختلف زندگی دارند، آنها زمستان را در خانه های سنگی خود می گذرانند تا از سرما و یخبندان در امان باشند و در این فصل زنها به امر بافتن قالی و مردها به نگهداری دام ها می پردازند از ابتدای فصل بهار به نقاط خوش آب و هوا و سرسبز کوچ می کنند و در آنجا به زندگی ییلاقی می پردازند. عمده فعالیت مردان و زنان در این مرحله پرورش دام و استحصال محصولات لبنی می باشد بعد از این مرحله آنها به باغداری درختان مختلفی همچون پسته وحشی، بادام وحشی، بادام، گردو و زیره و.. می پردازند لازم به ذکر است که محصولاتی همچون گردو و بادام میمند دارای شهرت فراوانی هستند. گویش مردم میمند نیز در منطقه منحصر به فرد است، چندان تشابهی با سایر گویشهای رایج در منطقه ندارد و به اعتقاد محققین این گویش در طول تاریخ تغییرات کمی داشته است .می توان گفت میمند یکی از بهترین مراجع تحقیق در خصوص فرهنگ ایرانیان قدیم می باشد. خانه های صخره ای در سطح شیب دار و در طبقات مختلف (2 تا 5 طبقه) بریدگی هایی به صورت شکاف های افقی ایجاد شده است. طول این بریدگیهایی که به آنجا کیچه گفته می شود به 6 الی 9 متر می رسد تا د ر انتها به ارتفاع مورد نظر برای کندن خانه میرسد انتهای کیچه به فضائی ایوان مانندی به نام دالان می رسد که مهمترین عنصر محل است به لحاظ اینکه اغلب امور روزمره خانواده در آن صورت می گیرد در اطراف هر کدام از این دالانها بین یک تا پنج خانه صخره ای وجود دارد این منازل مسکونی در پنج طبقه و به شکل پلکانی و یک در میان روی هم قرار دارند. به نحوی که هیچکدام از آنها با یکدیگر برخوردی ندارند. فاصله کیچه ها در طبقه زیرین بیشتر از فاصله آنها در طبقات بالایی است. در حدود 400 کیچه کوچک و بزرگ در میمند وجود دارد. فضای داخلی خانه ها گاهی شکل مربع مستطیل یا مدور دارد و از ورودی کوتاهی که ارتفاع آن به 75 تا 76 سانتیمتر میرسد نور می گیرند. درهای ورودی چوبی و به داخل دیوار ایوان روزنه ای ایجاد کرده اند که از طریق آن و بوسیله ابزاری به نام کلیدون (کلید دان) در قفل یا باز می شود شکل ورودی اتاق ها در روستای میمند منطبق با مدل بدن انسان است. به طوری که عرض ورودی در قسمت پائین یعنی 65 الی 80 سانتی متر میرسد پایین ورودی منازل از سطح کیچه حدود 15 تا 20 سانتی متر برجستگی دارد که این برجستگی مانع ورود آب و خاک به داخل منازل می شود. بر بدنه شیبدار تپه های غربی و شرقی مسیرهای متعدد پیاده به صورت خطوط نسبتا" کمرنگ مشاهده می شوند اما این مسیرها نمی توانند چندان دائمی باشند. زیرا با قطعات سنگهایی که از بالا دست حرکت میکنند و یا بوسیله اهالی مرتبا" در حال تغییر هستند در لابلای حفره های مسکونی بی هیچ نظمی چرخش می کنند. می توان ادعا نمود که در روستای صخره ای میمند بر خلاف همه سکونتگاه های شناخته شده شهری و روستائی کوچه ها یا معبری وجود ندارد کوچه در فرهنگ میمند صرفا" به مسیرهای افقی که در دل شیبدار تپه ها به عمق رفته و در انتها به منازل غار مانند مسکونی می رسد اطلاق می شود.
موقعیت جغرافیایی استان کرمان
موقعیت جغرافیایی میمند
روستای صخره ای میمند مرکز دهستان میمند در فاصله ۳۶ کیلومتری شمال شرق شهربابک در استان کرمان واقع شده است. این دهستان از شمال به شهرستان رفسنجان و از طرف جنوب شرقی به شهرستان سیرجان محدود می شود. دسترسی به این روستا از طریق جاده آسفالته شهربابک ـ سیرجان است که پس از طی مسافتی حدود ۶ کیلومتر در سمت چپ( کنار گورستان عمومی شهربابک موسوم به بهشت زهرا) جاده ای منشعب می شود که در نهایت از مسیر پاقلعه به رفسنجان منتهی می شود. با پیمودن مسافتی حدود ۲۲ کیلومتر مجدداً به جاده ای آسفالته در سمت چپ می رسیم که تا روستای میمند ۸ کیلومتر فاصله دارد. دهستان میمند در عرض جغرافیایی۲۰ درجه و ۱۶ دقیقه و طول جغرافیایی ۵۵ درجه و ۲۵ دقیقه قرار دارد. ارتفاع آن از سطح دریا ۲۲۴۰ متر و وسعت آن در حدود ۴۲۰ کیلومتر مربع است.
عکس ماهواره ای از روستای میمند
تاریخ میمند
بی شک روستای میمند یکی از باستانی ترین سکونت گاههای انسانی ایران و جهان است که از هزاره های پیش از ظهور اسلام تاکنون همچنان پابرجاست و به حیات خود ادامه می دهد. ظاهراً در کتاب تاریخ و جغرافیای قدیم ایران نامی از این روستا ذکر نشده است. البته ادعای محققان معدودی است که در چند دهه قبل از این روستا بازدید کرده و در مورد آن به تحقیق پرداخته اند و گرنه به دلایلی بررسی جامع پیرامون میمند و نحوه شکل گیری و سیر تطور تاریخ آن مسائل نامکشوفه فراوانی را پیش روی محققان رشته های مختلف علوم می گذارد که گشودن هر کدام از این دربهای بسته می تواند به روشن شدن تاریخ تمدن بشر در این گوشه عالم و حتی جهان کمکی به سزا و درخور نماید. گویا قدیمی ترین متنی که در کتاب تاریخی درباره ویژگی های معماری و فضا و کالبد میمند آمده است متعلق به نویسنده انگلیسی به نام ستوان پاتینگر می باشد که در سال ۱۸۱۰ میلادی در هنگام گذر از کرمان به فارس، از میمند گذر کرده و چند سطری از سفرنامه خود را به خانه های میمند اختصاص داده که در داخل کوه کنده شده اند. نویسنده فرانسوی دیگری به نام ارنست بروتن نیز در سال ۱۸۵۰ میلادی نوشته است: "کرمان شهریست که در دل کوه ساخته شده است" و می افزاید: "اهالی این شهر علی الهی هستند". در کتاب تاریخ کرمان نوشته احمد خان وزیری کرمانی و تصحیح دکتر باستانی پاریزی، آنچه در کتب تاریخی قدیم درباره میمند آمده گردآوری شده است. این مطالب همگی بر وجود و حضور میمند کرمان در زمان ظهور اسلام و تسلط اعراب بر ایران و بعد از آن حکایت دارد. اما از ویژگیهای معماری خانه و کوچه ها و مردم میمند ذکری به میان نیامده است. اغلب صاحب نظرانی که به بررسی تاریخ پیدایش میمند پرداخته اند تقریباً بر این نکته اتفاق نظر دارند که هسته های اولیه روستای میمند در زمانی که ساکنین فلات ایران هنوز مردگان خود را در زمین دفن نمی کردند حفاری شده و هدف از انتخاب این محل تدارک جایگاهی برای نگهداری مردگان بوده است و این اعتقادات مربوط به مردمانیست که آیین مهرپرستی داشته اند.(این آیین با آریاییها به ایران آمده است). گفتنی است که نگهداری مردگان در دخمه ها و غارهای کوهستانی از اعتقادات آیین مهرپرستی است. مهرپرستی در ایران قبل از ظهور زرتشت رواج داشته و تا مدتها پس از ظهور وی نیز ادامه داشته است. اما نکته ای که به جاست به آن اشاره شود این است که بر اساس دانسته های تاریخی ظهور زرتشت حدود ۶۰۰ تا ۷۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بوده و بنا بر این آیین مهر پرستی نیز باید از حدود هزاره دوم قبل از میلاد تا ۵۰۰ الی ۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در ایران رواج یافته باشد.
تاریخ میمند
…اما برابر نظریه ای که توسط آقای دکتر رکن الدین همایون فرخ استاد دانشگاه تهران ارائه شده است تاریخ تولد زرتشت توسط مورخین صهیونیست متعددا از حدود 6000 سال قبل از میلاد مسیح به 600 الی 700 سال قبل از میلاد مسیح تغییر داده شده است. ایشان در این باره مدارک و اسناد معتبری ارائه داده اند که جزو اسناد رسمی یونسکو ثبت شده و دانشگاههای معتبر ایالات متحده آمریکا نیز بر صحت این اسناد اعتراف دارند. چنانچه این قول اخیر پذیرفته انگاشته شود اظهار نظر بعضی از محققان مبنی بر آنکه روستای میمند قدمتی بیش از ده هزار سال دارد چندان دور از واقعیت به نظر نمی رسد. زیرا به این ترتیب تاریخ ظهور آیین مهر پرستی به پیش از ظهور زرتشت و بالطبع قبل از ۶۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح باز می گردد. اما در هر دو حال (چه بر اساس دانسته های تاریخی قبلی و چه بر اساس ادعای دکتر همایون فرخ) اولین حجره های حفاری شده در میمند برای نگهداری اجساد مردگان تدارک شده است. البته چه بسا که قبل از دخالت بشر حفره یا دخمه هایی نیز به صورت طبیعی در دیوارهای دره ای که محل استقرار فعلی میمند را تشکیل می دهند وجود داشته اما ترجیحا حفره های دیگری چه برای همان منظور اولیه یا کاربری بعدی(سکونتگاه انسانی) به آنها اضافه شده است. آنچه از شواهد امر بر می آید و غالب محققین به آن اشاره دارند آن است که این حفره های احداث شده در کوه از ابتدا برای سکونت پیش بینی و تدارک نشده است. اما در زمانی که چندان مکشوف نیست به مناسبتی گروهی از مردم این محل را برای سکونت انتخاب کرده اند. شاید از ابتدا نیز به این محل به عنوان یک سکونت گاه دائمی نمی اندیشیدند. لیکن به تدریج با پیش آمدن شرایط سخت تر یا شناخت مزیتهای احتمالی منطقه یا هر علت دیگری میمند به عنوان یک سکونت گاه انسانی شکل یافته است. می توان چنین تصور کرد که سرمای بی هنگام و طولانی مدت، کوچروانی را که بر اساس قاعده طبیعی در فصول سال در مراتع وسیع و سرسبز اطراف میمند به چرای دام خود اشتغال داشته اند ناگزیر به سکونت چند ماهه ای در این مکان که دره ای بسته در شکاف کوهپایه است که هم از نظر مصونیت از بادهای شدید کوهستانی و هم از بابت هجوم راهزنان نقطه ای امن بوده است کشانده باشد وجود چشمه سارهای کوچکی که از دامنه تپه ها جریان می یابد و هم چنین دسترسی به غرفه های سرپوشیده ای تماما امکان پناه دادن حیوانات و انسان را فراهم می آورده است احتمالا میمند را به عنوان سکونت گاه فصلی در آورده باشد…
تاریخ میمند
نوشته های ریچارد فرای دانشمند آمریکایی به نظریه ای که قبلاً اشاره شد قوت بیشتری می بخشد. وی می نویسد: "…در زمان اشکانیان بخش جنوبی کرمان از آن فارس بود و در مشرق و جنوب آن قبیله های مستقلی به هر سو کوچ می کردند این قبیله ها که هنوز در زمان اشکانیان کاملاً جا نیافته بودند و در اواخر دوره اشکانیان و اوایل دوره ساسانیان نقاط خوش آب و هوا در نواحی کرمان را برای سکونت انتخاب نمودند و هر قبیله ای در محلی استوار شده است، بابک پدر اردشیر فرمانروایی چندین قبیله را داشت و در اواخر سلسله اشکانیان در قسمتی از فارس و کرمان حکم می راند". اما بر اساس نوشته های آربری هانری ماسه نمی توان تصور کرد که یکی از همین قبایل مذکور بنا به اضطرار در قبور باقی مانده از زمان مهرپرستان سکونت گزیده باشند، زیرا:
۱ـ زمان اشکانیان و ساسانیان احتمالاً هنوز آیین مهرپرستی در ایران رواج داشته است.(بر اساس دانسته های قبلی نه نظریه دکتر همایون فرخ)
۲ـ در صورتیکه تصور کنیم در اواخر دوره اشکانی و اوایل دوره ساسانی، آیین مهرپرستی در نواحی جنوبی و شرقی کرمان منسوخ شده باشد، به این نتیجه می رسیم که ساکنین این منطقه از فلات ایران آیین زرتشتی داشته اند.
در این صورت علیرغم آنکه مهر در آیین زرتشت از مرتبه خدایی تا در حد یکی از فرشتگان مقرب اهور مزدا و نگهبان عهد و پیمانها تنزیل یافته بود مع هذا هنوز در نزد زرتشتیان مورد پرستش و احترام بود. لذا پیروان مذهب مهرپرستی و آرامگاهها و معابد و پرستش گاههای آنها نیز مصون و محفوظ بوده است. بنابر این به نظر می رسد که ساکنین زنده حجره ها و حفره های درون میمند قبل از ظهور اسلام و استیلای اعراب در میمند ساکن شده باشند. محتمل است در یکی از حملات اعراب برای فتح مناطق کوهستانی غرب کرمان(از راه فارس)، قبیله ای از قبایل کوچ رو برای اختفای خود به شکاف این دره و حجره های نگهداری مردگان پناه برده و در اولین اقدام اجساد مردگان و اشیای آنها را معدوم کرده باشند. از آنجا که در اطراف حجره های یاد شده خاک وجود ندارد تا امکان محفوظ داشتن بقایای اجساد و اشیاء همراه آنها فراهم آید، بقایای مذکور به سرعت در جریان آزاد هوا و تحت تاثیر عوامل جوی محل قرار گرفته و از بین رفته اند. به احتمال زیاد این نظریه به واقعیت نزدیک است زیرا:
۱ـ اهالی میمند عموماً دارای موهای قهوه ای و چشمانی روشن هستند و این ویژگی در میان مردانی که ریش بور یا بلوطی دارند با وضوح بیشتری به چشم می خورد.
۲ـ در روستای میمند بر خلاف اغلب مناطق کشور آثار هیچ گونه امامزاده ای وجود ندارد.
۳ـ معروف است که تاکنون هیچ سیدی در میمند سکونت نداشته است.
اما در طول تاریخ بعد از اسلام هم میمند دارای ارج و اعتباری هم پایه شهری آباد بر سر راه کرمان به اصفهان بوده است. روستای صخره ای میمند از آنجا که از نظر دفاعی قلعه ای مستحکم است و به خاطر موقعیت استراتژیکی که از آن برخوردار است، غالباً قبایل شکست خورده کرمان به این منطقه پناه می آوردند تا از دست دشمنان در امان باشند.
قدمت میمند
درباره قدمت این روستا اظهار نظرهای زیادی شده است. براساس یک نظریه، با توجه به مستندسازی سنگ نگاره های 8 کیلومتری جنوب میمند که در بیشتر آنها نقش شکار دیده می شود و حدود 3۵ سال پیش از سوی یک هیات فرانسوی انجام شده، قدمت این روستا 1۲ هزار سال تخمین زده شده است. لورواگوران(باستان شناس ایتالیایی) با توجه به سنگ نگاره های یافت شده، قدمتی حدود دوازده هزار سال برای تمدن میمند پیش بینی کرده است. مرتضی فرهادی(باستان شناس) درباره سنگ نگاره های یافت شده چنین می گوید: شواهد اینگونه است که خالی بودن صحنه های نقاشیها از مناظری چون: شیردوشی، لباس چوپانی، آغل گوسفندان و درصد بسیار کم حیوانات اهلی و … و در عوض وجود صحنه های شکار و خالی بودن اغلب قریب به اتفاق این صحنه ها از هرگونه ساختمان و ابزار تولید و … نشانگر پیوند نگارگران با زندگی شکارگری بوده است. وی علت حضور این نگاره ها در میمند را وجود شکارگاه، آبشخور، آبگاه و گدارگاه(محل عبور و تردد شکار) در این مناطق می داند.
وجه تسمیه میمند
در مورد وجه تسمیه میمند، اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد. عده ای معتقدند: میمند به معنای گلاب است، زیرا گل سرخ در میمند فراوان بوده است. عده ای معتقدند میمند را ترکیبی از دو واژه "می" و "مند" به معنای شراب و مستی می دانند و می گویند مردان اینجا "می" مینوشیده اند و خانه ها را حفر می کرده اند. هم چنین عده ای دیگر میمند را برکه آب معنی می کنند. جایی که چشمه های آب فراوان دارد و به نوعی جایی که چشمه ای در وسط آن قرار دارد و دلیل گفته خود را وجود "کلو میمند" در وسط میمند می دانند. اما دکتر سعید برومند، دکتر حسن عباسی و عده ای دیگر از اساتید، معتقدند که: میمند از کلمه "میار" به معنی پناه و پناهگاه گرفته شده است. این عقیده قابل قبول تر و اساسی تر از بقیه نظرات است. زیرا میمند در دل کوه کنده شده است و راه های ورودی زیادی ندارد. به همین علت در گذشته کمتر مورد حملات اقوام مختلف بوده است. به علاوه اطلاق کلمه میمند به خانه هایی که در دل کوه کنده می شده در ایران قدیم بسیار به چشم می خورد. در لغت نامه دهخدا ذیل کلمه میمند این چنین آمده است:
میمند بندرعباس، در دهستان فارغان بخش سعادت آباد، ۶۰ هزار گزی شرقی حاجی آباد.
میمند: یکی از دهستانهای هفت گانه بخش مرکزی شهرستان فیروز آباد.
میمند: دهی است از دهستان بویراحمد سرحدی کهکیلویه شهرستان بهبهان، در ۴۵۰۰۰ گزی شمال غربی سی سخت، آب و هوای آن سردسیر و مالاریایی.
میمند: نام قریه ای است در غزنه، میان بامیان و غور و احمد بن حسن میمندی، وزیر سلطان محمود غزنوی از آنجاست.
میمند: نام یکی از دهستان های چهار گانه بخش بابک، شهرستان یزد، واقع در شمال خاوری شهربابک که منطقه ای است کوهستانی و دارای چشمه های فراوان و هوای سرد و کوههای زیاد. آب بیشتر قراء از قنات و چشمه تامین می شود و محصول عمده آن غلات و حبوبات است. راه شوسه یزد به کرمان از این دهستان می گذرد. میمند از ۱۶ آبادی با ۹۴۸۳ تن سکنه تشکیل شده است.((در گذشته شهربابک جزو استان یزد بوده است.))
میمند: دهی است از دهستان نیر، بخش مرکزی شهرستان اردبیل، واقع در ۳۲ هزار گزی غربی اردبیل، آب و هوایش کوهستانی است.
در کتابها به میمند فارس نیز اشاره شده، میمند فارس در دو منزلی شیراز و سمت جنوبی وی واقع شده است. قصبه خوب و آب و هوایش مرغوب است.
اقلیـــــــم
آب و هوای میمند از نوع معتدل کوهستانی است که از ویژگیهای آن زمستان های سرد و یخبندان و تابستان های معتدل می باشد. حداکثر درجه حرارت در تابستان ۴۲ درجه سانتیگراد و در زمستان به ۱۸ درجه سانتیگراد زیر صفر می رسد. میزان بارندگی در حوزه میمند بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ میلیمتر بوده که نزولات جوی در ماههای دی و بهمن به صورت برف و در ماههای اسفند و فروردین به صورت باران می باشد.
خصوصیات طبیعی
فاصله بین شهربابک و میمند را دشت وسیعی به ارتفاع ۱۹۰۰ متر فرا گرفته است که این فاصله در ادوار پیشین پوشیده از جنگلهای پسته وحشی به نام بنه بوده است. ولی به تدریج به علت قطع درختان و نداشتن آب کافی درختان فوق از بین رفته و تعداد کمی از آنها در ۷ کیلومتری جنوب روستای میمند هنوز هم وجود دارند.
توپوگرافی
روستای میمند در فصل مشترک دو تپه اصلی با شیبی نسبتاً تند که ارتفاع متوسط آن از خط القعر تا خط الراس حدود ۸۰ متر است قرار دارد. ترکیب دو تپه موصوف و محل فصل مشترک آنها چه در خط القعر دره و چه در قسمت شمالی روستا شکلی شبیه به یک قیف به روستای میمند می دهند که در همه قسمتها از نظم قوس و شیب برخوردار نیست. مقطع طولی روستا شکلی شبیه به حرف(V) انگلیسی با دهانه نسبتاً باز دارد.
عرض دهانه بین ۸۰ تا ۲۰۰ متر متغیر است. سکونتگاههای روستاییان به صورت حفره هایی در بدنه های شیب دار این تپه ها قرار گرفته اند. ارتفاع کوهپایه های اطراف و هم جوار روستا از کف متوسط آن حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ متر است. یک رودخانه فصلی از جبهه شمال غربی به سمت جبهه جنوبی، روستا را به دو نیم تقسیم می کند. در اطراف این رودخانه فصلی و در پایین دره (بخش غربی رودخانه)، بخشی از اراضی به صورت تراس بندی شده (پله ای) به زیر کشت می روند.
منظر عمومی
منظر عمومی روستا تنها از حدود ۵۰۰ متری آن خود را آشکار می سازد و از آنجا که با سیمای ظاهری تمامی روستاهای ایران متفاوت است، در نگاه اول نمی توان باور کرد که یک مجتمع مسکونی در دیدگان انسان قرار دارد. در بدو امر تصویری که روستا در مقابل دیدگان بیننده از خود ارائه می دهد تنها درهای کوتاه سیاه رنگی است که ظاهراً به دهلیز یا حفره ای که پشت آن قرار گرفته اند چسبیده است. اما این درها در یک سطح نیستند بلکه در طبقات مختلف (گاهی تا ۵ طبقه) روی هم قرار گرفته اند. نکته قابل توجه در مورد روستا این است که بیننده در هر زاویه ای قرار گیرد تنها ورودی تعداد معدودی از خانه ها را می تواند ببیند و بقیه ورودی ها در استتار قرار می گیرند و دیده نمی شوند بنابراین برای اینکه بیننده ای باور کند این روستا چند صد خانه در دل کوه حفر شده دارد باید در تمام روستا قدم بزند و در هر زاویه تعدادی از خانه ها را ببیند و از مجموع دیده ها پی به وسعت روستا ببرد.
پوشش گیاهی
۱ـ بوته ها و درختان خودرو: بوته ها و گیاهانی که در روستا به صورت غالب دیده می شوند عبارتند از: اسکنبیل، جاز، ترقو، کلور، کلاه میرحسن (گوده)، چمرز، تله و قمس (نوعی بادام کوهی بوته ای)، خارشتر، گون، مری امهر (نوعی بادام کوهی)، رخن، سرشو، کلخشک، نخود وحشی، زیره، آلاله، کلپوره، لیسو (تره وحشی)، ریواس، کاه کوتی، آویشن و درختانی چون پسته وحشی (بنه)، ارچن، کمیدون (نوعی پسته وحشی)، انجیر و …
۲ـ گیاهان و درختان کاشته شده: در روستا گیاهانی چون نخود، جو و گندم به صورت آبی و در مواردی نخود به صورت دیمی کشت می شود و در باغات درختانی چون بادام، گردو، انار، سنجد، زردآلو، آلو، نوعی گلابی به نام هرمو، انگور، بید، سپیدار و جودانه (نوعی سپیدار) به چشم می خورد.
کوه ها
کوههای این منطقه که دنباله کوههای مرکزی ایران و ادامه شیرکوه یزد هستند، اغلب در امتداد شمال غربی و جنوب شرقی قرار دارد و بلندترین قله آن "تیرکوه" با ارتفاع ۳۰۰۶ متر در شمال میمند واقع شده است. "گردکوه" که به علت گردی قله آن به این نام خوانده می شود در شمال غربی میمند واقع شده و ارتفاع آن ۲۹۵۰ متر است. کوه "لاخورین" با ارتفاع ۲۶۱۰ متر به طرف غرب کشیده شده است. دیگر کوههای اطراف میمند عبارتند از: پشت کوه با ۲۶۶۴ متر ارتفاع و کوه پاقلعه با ۲۷۶۶ متر ارتفاع که در سمت شرق روستا قرار دارد. کوههای مذکور دره میمند را به صورت تشتکی در آورده اند. جنس اغلب این کوهها از "توف" و "سنگهای آتش فشانی" بوده، دارای رسوبات و خاکهای آذرین می باشند که به وسیله جریانهای رودخانه ها از ارتفاعات شسته شده و با سنگهای رسوبی و آهکی در هم آمیخته و " کنگلومرای" منطقه را به وجود آورده اند. این مواد از سنگ نرمتر و قابل نفوذتر و از خاک معمولی مقاومتر می باشند و ذرات آنها ریز و به هم پیوسته اند. از نظر دورانهای زمین شناسی در این منطقه آبرفتهای اواخر دوران سوم و اوایل دوران چهارم و هم چنین رسوبات "پلیوسن" و آهکهای "کرتاسه" و سنگهای آذرین خروجی که جنس "آندیزیت" هستند دیده می شوند.
رودخـــــــانه ها
در منطقه میمند رودخانه دائمی وجود ندارد و آنچه هست از نوع رودخانه های فصلی است. این رودخانه ها عبارتند از:
رودخانه مورنگ: این رودخانه از شمال روستای میمند و از دامنه کوههای گردکوه و بن در (بندره) سرچشمه می گیرد.
رودخانه لاخیس: این رودخانه از دامنه جنوبی گردکوه سرچشمه می گیرد.
رودخانه لای خرین: این رودخانه از دامنه جنوبی گردکوه و تیرکوه سرچشمه گرفته و از حدود دو کیلومتری غرب میمند عبور می نماید.
رودخانه های یاد شده در محلی بین بیشه رضا و پای دژ حدود دو کیلومتری جنوب میمند به هم می پیوندند و رودخانه اصلی میمند را تشکیل می دهند که در نهایت به دشت خاتون آباد سرازیر می شوند. در رودخانه های میمند از آبان ماه تا اواخر فروردین آب جریان دارد. بعضی از اوقات به هنگام طغیان رودخانه های میمند خسارات مالی و جانی به اهالی وارد می شود.
آب ها
در گذشته حوزه میمند با روستاهای تابستانی و آغل ها (خانه های دشتی) دارای ۷۲ رشته قنات بوده است، این قناتها در روی خاک های آذرین حفر شده و طبقات زیرین آنها غیر قابل نفوذ است. امروزه در میمند دو رشته قنات به نامهای «کلو مرادی» که از شمال به جنوب در حدود ۲۰۰ متر کشیده شده است و قنات «گرگویه» (گریو ـ گرگو) علیا و سفلی فعال و دارای آب می باشند که از قنات گرگوی علیا جهت کشاورزی و باغها و آشامیدن استفاده می شود. قنات سفلی آب آشامیدنی و زراعت اهالی را تامین می کند.
علاوه بر دو قنات یاد شده در میمند دو چشمه با آب گوارا و شیرین وجود دارد که میزان آب آنها با توجه به ریزش نزولات جوی کم و زیاد می شود. چشمه ها عبارتند از: «لای نی ریزو» و چشمه «گل کمر». امروزه مردم میمند علاوه بر استفاده از آب چشمه، از آب لوله کشی نیز بهره مند هستند ولی اهالی ترجیح می دهند که از آب گوارا و شیرین چشمه استفاده کنند.
آسیابهای میمند
همانطور که قبلاً گفته شد در حوزه میمند سه رودخانه فصلی وجود دارد، رودخانه مورنگ در جبهه شرقی میمند بر رودخانه لاخیس در جنوب میمند به هم پیوسته و رودخانه میمند را که به سمت جنوب می رود تشکیل می دهند، آثار و بقایای تعدادی آسیابهای آبی در حاشیه رودخانه(اغلب در حاشیه رودخانه مورنگ) به چشم می خورد. عملکرد این آسیابها بسته به میزان ریزش باران و جریان آب رودخانه ها در چهار ماه از سال بوده است. آثار و بقایای هفت آسیاب در حاشیه رودخانه به چشم می خورد که تعداد نسبتاً زیاد آنها به منظور جوابگو بودن به جمعیت ساکن گذشته در این منطقه بوده است. و این که اگر یکی از آنها از کار افتاد دیگری بتواند نیاز مردم را برآورده کند. آب آسیابها از طریق یک کانال از رودخانه به تنوره مدوری به قطر حدود دو متر و عمق هشت متر انتقال داده می شده است. این تنوره از قطعات سنگ و ملات ساروج ساخته شده است. در قسمت زیرین معمولاً یک اتاق قرار داشته که سنگ آسیاب در آن نصب گردیده بوده است.
آسیابهای حوزه میمند عبارتند از:
آسیاب گدا(کهن مور) ـ واقع در حاشیه رودخانه مورنگ و جنوب محله کهن مور
آسیاب مورنگ ـ واقع در حاشیه رودخانه مورنگ
آسیاب رزملک ـ واقع در حاشیه رودخانه مورنگ
آسیاب رضا ـ واقع در حاشیه شرقی رودخانه میمند
آسیاب علی مهدی
آسیاب چیل احمدی
آسیاب پیش تل ریگ(علی بادی)
آسیاب یوسف
مدرسه صخره ای
مدرسهْ قدیم روستا که اکنون به عنوان پایگاه میراث فرهنگی مورد استفاده قرار می گیرد، به همان شیوه و طرح واحدهای مسکونی ساخته شده است. با این تفاوت که عرض و عمق کیچه و مسیر ورودی آن بیشتر از واحدهای مسکونی است و در آن پنج کلاس حفر گردیده است. کلاسی که در امتداد محور اصلی کیچه قرار گرفته، از سایر کلاسها بزرگتر است. به طور کلی هر چه از لبهْ شیب ابتدای کیچه به عمق آن وارد میشویم ابعاد کلاسها بزرگتر میشود. این مسئله ثابت میکند که حفاران میمندی به این باور سازه ای رسیده بوده اند که هر چه سقف با توجه به شیب ضخیمتر باشد، امکان وسعت دادن به فضای زیر سقف بیشتر است. از آنجایی که این فضا اختصاصاْ برای مدرسه احداث از گسترش یک خانه یا تلفیق یک خانهْ بزرگ با چند خانهْ کوچک درست شده است. طول کیچهْ مدرسه در حدود 18 متر و عرض آن از ابتدا تا انتهای کیچه از ۵/1 تا 6 متر متغیر است. ارتفاع کیچه در انتها که به ایوانی نیمه باز ختم میشود به 3/3 متر میرسد. پس از طی نمودن ۵/8 متر از ابتدای کیچه ، فضایی در سمت راست کنده شده است به ابعاد تقریبی 10/2×43/3 متر مربع و ارتفاع تقریبی 2 متر که از آن به عنوان دفتر مدرسه استفاده میشده است. روبروی این دفتر در سمت چپ کیچه، کلاسی به ابعاد تقریبی ۵/3×2۵/2 متر مربع و ارتفاع حدود 2 متر ایجاد شده است. در زیر ایوان انتهایی کیچه که ابعاد آن در حدود 6×60/3 متر مربع و ارتفاع آن به 30/3 متر میرسد، در سه جانب آن سه کلاس درس ایجاد شده است که ابعاد کلاس سمت راست ایوان تقریباً ۵/2×4مترمربع و کلاس سمت چپ ایوان 40/3×40/4 متر مربع میباشد و کلاس انتهایی ایوان که تا حدودی نظم هندسی به خود گرفته و به مربع نزدیک شده است دارای ابعادی در حدود 40/۵×40/5 متر مربع بوده و در انتهای کلاس طاقچه ای به عمق 7۵ سانتیمتر در ارتفاع یک متری از زمین و به طول 40/۵ متر ایجاد شده است که تختهْ سیاه در آن قرار میگرفته است. این کلاس در حال حاضر دارای دو ورودی به عرض 20/1و13/1 متر میباشد و در دیواره های طرفین ورودی هر کدام 3 طاقچه به عمق متوسط 45 سانتیمتر و عرض از 0۵/1 تا 20/1 متر و ارتفاع به طور متوسط 90 سانتیمتر در ارتفاع یک متری ازسطح زمین قرار دارند. در جلوی کیچه، برای مدرسه حیاتی به وسیلهْ دیوار سنگ چین ایجاد شده است. سطح این حیاط در حدود ۵ متر بالاتر از جادهْ اصلی روستا قرار دارد و در وسط آن یک تک درخت به نام محلی "تایی" به چشم میخورد.
حمام صخره ای
برای ایجاد این حمام که مساحتی در حدود 120 مترمربع دارد، ابتدا دو سالن یا اتاق بزرگ در کوه تراشیده اند و در مراحل بعدی با برپایی دیوارهایی، از سنگ لاشه و ملات ساروج قسمتهای مختلف حمام از جمله: راهرو ، رختکن ، گرمخانه ، خزینه و بالاخره محلی جهت نظافت را ایجاد کرده اند. حمام از سه قسمت تشکیل شده که هر کدام فضاهای مشخص و مستقلی از یکدیگرند .این فضاها عبارتند از:
فضای ورودی
فضای سربینه ( رخت کن)
فضای گرمخانه (صحن حمام)
درب ورودی حمام چوبی بوده و در قسمت غربی آن قرار گرفته است و با یک دالانی به ابعاد متوسط 2×80/4 متر مربع از قسمت شمال شرقی آن به قسمت رخت کن منتهی میگردد. پلان ورودی حمام تقریباً ذوزنقه ای شکل بوده و ارتفاع کف تا سقف آن به 90/1 متر میرسد. رختکن متشکل از سه ایوانچه است که نسبت به کف رختکن حدود 1۵ سانتیمتر بالاتر قرار گرفته اند. عمق این ایوانچه ها متفاوت بوده و از 80 سانتیمتر تا ۵/1 متر را شامل میشود. در وسط رختکن حوضی مدور به عنوان پاشویه با مصالح سنگ و ساروج، به قطر 20/1 متر و به ارتفاع 30 سانتیمتر ساخته شده است. از رختکن حمام با پشت سر گذاشتن ورودی واقع در ضلع شمالی آن به فضایی بزرگتر میرسیم که همان صحن حمام میباشد. حد فاصل بین رختکن و صحن حمام را دیواری که قسمتی از آن به صورت سنگ چین و قسمتی دیگر به صورت تراشیده شده از صخره می باشد، از هم جدا میکند. خزینه حمام را با چیدن دیواره ای سنگی در ضلع غربی گرمخانه ایجاد کرده اند. برای رفتن به داخل خزینه پله ای تعبیه شده که بالای آن طاقی کوچک و هلالی شکل با سنگ و ساروج قرار گرفته است. در گوشه غربی خزینه یک دیگ مسی قرار داده شده است که آب خزینه را با حرارتی که از زیر آن و از طرف تون حمام میرسیده، گرم میکرده است. حمام قدیمی روستا همچون سایر اجزای معماری صخره ای چون در دل کوه کنده شده است، از نقطه نظر تاریخ، هنر، معماری و باستانشناسی شایان توجه و در خور اهمیت است. این حمام که در نوع خود بی نظیر بوده در زیر گذرگاه اصلی روستا (در اوائل مسیر) و در کنار رودخانهْ مرکزی روستا (رودخانه لاخیس) قرار دارد. جهت ورودی آن به سمت غرب (رو به رودخانه ) است.
همچنین در کنار خزینه ( قسمت جنوبی بعد از خزینه ) فضای باریک و کوچکی جهت نظافت و تمیز کردن در نظر گرفته شده است. در قسمت شمالی بعد از خزینه در یک گوشهْ دنج حوضچه ای به صورت پله کانی و مربع شکل به طول ضلع 30/1 متر و به عمق 70 سانتیمتر در داخل صخره حفر گردیده است. از این حوضچه جهت برداشت آب با ظرف و شستشوی بدن قبل از رفتن به خزینه استفاده می شده است. حجاران میمندی جهت تاْمین نور و روشنائی داخل حمام روزنه ای در سقف گرمخانه بوجود آورده اند و با نصب سنگ شفاف مرمری در محل روزنه، نور از خارج به داخل حمام پخش می شده است. دو عدد از این نورگیرها در حمام میمند وجود دارد که یکی از آنها روی صحن اصلی و دیگری روی دیوارهْ شمالی خزینه بین خزینه و حوضچهْ شمالی بعد از خزینه قرار گرفته اند. هرچند متاسفانه سنگ مرمر اصلی که کار نور پردازی را انجام می داده است اخیراً به سرقت رفته است. قسمتی از کف حمام با ملات ساروج و قسمتی دیگر با سنگ، فرش شده است. جهت استفاده از حمام آنطور که اهالی میگویند معمولاً تا ساعت 9 صبح، حمام مردانه و بعد از آن زنانه بوده است. متاْسفانه حمام فاقد هر گونه مدرک و کتیبه ای است که وضعیت بنا را مشخص کند. هر چند این حمام از نظر نقشه و پلان شبیه حمامهای دورهْ صفویه است ولی سالخوردگان میمندی معتقدند که "حاج عابدین "نامی که از ملاکین روستا بوده ، در حدود 200 سال پیش این حمام را ساخته است. قابل ذکر است که حمام قدیم تا حدود 30 سال قبل دایر بوده است. در سالهای اخیر تعدادی ساختمان و تاْ سیسات دولتی از جمله حمام بهداشتی در روستای میمند ساخته شده که با احداث این حمام دیگر از حمام قدیمی استفاده نمی شود .
حسینیه صخره ای
حسینیه میمند دروسط روستا و کمی بالاتر از مسجد در درهْ مرکزی میمند قرار گرفته است. حسینیه دارای سه ایوانچهْ الحاقی با طاق گهواره ای آجری میباشد که در انتهای این سه ایوانچه سه ورودی به حسینیه قرار گرفته است. از این سه ورودی، دو تای آن مخصوص ورود آقایان و یکی از آن که در سمت چپ واقع شده است مخصوص خانمها می باشد. در ایوانچهْ ورودی سمت راست، ورودی دیگری نیز وجود دارد که به انبار حسینیه راه دارد. شکل هندسی حسینیه کاملاً آزاد و بی نظم است. این بی نظمی هندسی در تمام فضاهای کنده شدهْ میمند وجود دارد. فضای اصلی حسینیه مساحتی بالغ بر 200 متر مربع دارد که جهت تقویت و ایستائی بنا، چهار ستون قطور تقریباً مربع مستطیل شکل با گوشه های منحنی و با اندازه های مختلف از جنس صخرهْ جداره ها تراشیده شده است. ارتفاع این ستونها از 2 الی 17/2 متر متغیر است. در قسمت جنوبی داخل حسینیه و چسبیده به انباری کنار ورودی آقایان صفه ای قرار دارد که از آن به عنوان چایخانه استفاده میشود. در حال حاضر از داخل این صفهْ چایخانه دربی به داخل انباری باز نموده اند. بخش زنانه و مردانه تقریباً به نسبت دو به سه با پارچه ای سیاه رنگ از یکدیگر جدا شده اند. ارتفاع سقف حسینیه در قسمتهای مختلف آن متفاوت است. به نحوی که ارتفاع در برخی نقاط 80/1 متر و در برخی دیگر به 30/2 متر میرسد. در گذشته یک منبر صخره ای چسبیده به زمین و متکی به اولین ستون کنار ورودی وسط حسینیه وجود داشته است که اخیراً آن را تراشیده و به جای آن منبری چوبی قرار داده اند. بنا به گفتهْ آقای شیخ محمود مدیح المکتبی، با توجه به افزایش جمعیت روستا و کوچک بودن فضای داخلی حسینیه، حدود 20 سال پیش خانهْ ضلع شمالی متصل به حسینیه (قسمت مربوط به خانمها ) را خریداری کرده و با تراشیدن و برداشتن دیوار خانه، آنرا به حسینیه ملحق نموده اند. حسینیه میمند مانند سایر فضاهای صخره ای آن هیچ گونه تزئین و اندودی ندارد و به علت فقدان کتیبه و یا اثر و مدرکی که بتواند بانی و قدمت قدمت آنرا مشخص نماید، وضعیت آن در هاله ای از ابهام باقی مانده است. از این حسینیه در ایام محرم و جهت برگزاری مراسمهای سخنرانی وعزاداری ابا عبدالله الحسین استفاده می شود .
گورستان قدیمی میمند
در ضلع جنوبی میمند ( حد فاصل میمند ـ در کُنوئیه ) در پشت مدرسهْ راهنمایی (که فعلاً به دلیل نداشتن دانش آموز از آن به عنوان اردوگاه تربیتی استفاده میشود) قبرستان قدیمی بر دامنهْ تپه ای در قسمت شرقی رودخانهْ فصلی واقع شده با درختان توت و تایی که سالخوردگی و استواری قامتشان نظاره گر داستان محزون و غم انگیز انسان دیروزی در عالم فانی و خاکی است که امروزه جز توده ای خاک و سنگی بر گوری اثری از آن بر جای نمانده است، و همین سنگ قبور بجا مانده که مدارک مادی پژوهشگر محسوب میشوند گویا خود تاریخ مستندی از سرنوشت انسان در این چنبرهْ چرخ است.
قبرها با اندکی انحراف در جهت قبله اند. صورت قبور با تخته سنگهای صاف و کم عرضی که بنا به گفتهْ اهالی محل از کوهی که از شمال شرقی تا غرب میمند امتداد دارد، تهیه و پوشانده شده است. این سنگها که از نوع سنگهای ورقی و سیاه رنگند علاوه بر اینکه روی قبور را به صورت افقی پوشانده اند، در طرفین قبور نیز به صورت عمودی نصب شده اند .
کتیبهْ روی سنگ قبرها ظاهراً توسط افراد بومی نقر شده که شاید به علت کمی سواد آنان دارای غلط املایی نیز میباشند. گذشته از ذکر نام و تاریخ فوت و سایر مشخصات متوفی بر روی سنگها ، مطالبی دیگر شامل آیاتی از قران مجید، اغلب با مضمون " کل من علیها فان و یبقی وجهه ربک یا ذوالجلال والاکرام " و درود و سلام بر ائمهْ اطهار و معصومین و نیز اشعاری در رثای مردگان بخصوص در غم و هجران جوان و نوجوان از دست رفته کنده شده است.
سنگ پائین قبر که به صورت عمودی کار گذاشته شده شامل این عبارات منقور است .
اللهم صل علی نبی والوصی والبطول والبستین
والسجاج والباقر والصادق والکاظم والرضا والتقی
والنقی والعسکری والمهدی صاحب الزمان
صلوات الله و سلامه و ترکات الله بن ؟ عامه علی
نبینا و علیهم اجمعین طاهرین
المعصومین من آل طه ………
به اعتقاد محققین میراث فرهنگی قدمت این قبرستان به قبل از اسلام میرسد.
به عنوان نمونه بر روی سنگی که بر بالای قبری نصب شده است و تاریخ آن 1030 هـ ـ ق میباشد چنین حک شده است :
کل من علیها فان و یبقا
وجه ربک یا ذوالجلال والاکرام
در تاریخ شهر سنهْ 1030 وفات یافت
فقیر حقیر نوجوان پانزده ساله مولانا شاه
محمود بن مولانا صدرالدین علی شجاع الدین
رفیق یزدان کسی باد که کاتب را با الحمد کند یاد
……………… که شاه محمود را به الحمدی کند یاد
افسوس که از صف جوانان رفتیم از آمدن جهان ………… رفتیم
گورستانهای میمند/گورستان لا خورین
گورستان لا خورین در جنوب آبادی لا خورین ، در زمینی سنگلاخی و در دامنهْ تپه ای با وسعت تقریبی 40×70 متر واقع شده و با چند درخت « تایی » مشخص شده است. صورت قبور که همگی در جهت قبله اند همچون گورستان قدیمی روستا متشکل از تخته سنگهای سیاه رنگی است که از کوههای اطراف به محل آورده شده و مزین به نام " الله ، محمد ، علی " و سایر مشخصات متوفی و در بعضی موارد با نقش جانوری شبیه بز همراه است، میباشند. بر اساس بررسیهای انجام شده این قبرستان از نظر زمانی از دورهْ میانی صفویه تا اواسط دورهْ قاجاریه را شامل میشود. علاوه بر گورستانهای یاد شده، گورستانی نسبتاً جدید در غرب میمند واقع شده که امروزه نیز تدفین مردگان در آن صورت میگیرد. متاسفانه با عبور رشته قنات میمند از نزدیکی قبرستان یاد شده، استفاده و مصرف آب آشامیدنی، سلامت اهالی را به خطر انداخته است که در این مورد لازم است ادارهْ بهداشت و دیگر ادارات مسئول جهت تاْمین سلامت اهالی محل و بهداشتی کردن آب شرب مصرفی آنان اقدامی عاجل و شایسته مبذول دارند.
گورستان های میمند/ گورستان سر کله
گورستان سر کله بر روی تپه ای به همین نام و کنار درخت بنه موسوم به " درخت نظر " قرار گرفته است . این قبرستان در فاصلهْ 10 کیلومتری شمال شرقی میمند واقع شده است . سنگ قبور این گورستان همچون دیگر گورستانهای میمند از کوههای اطراف تهیه و بر بر روی قبر به صورت عمودی کار گذاشته شده است . اغلب قبرها فاقد سنگ قبری هستند که حاوی مشخصات متوفی باشد . این قبرها را با انباشتن قلوه سنگهایی به صورت برجسته نشان داده اند .
بر اساس بررسی های انجام شده تدفین در این گورستان از سالهای 1242 هـ . ق تا سال 1385 هـ . ق صورت گرفته است .
سنگهای قبر اغلب مزین به نام "الله ، محمد ، علی " که در برخی موارد به صورت مخفف "ا ــ م ــ ع" منقور شده ، میباشند و علاوه بر این سایر مشخصات متوفی نیز ذکر شده است .
گورستان قُلی ها ( قُلیا )
قبرستان قلیها بر روی تپه ای قرار گرفته که اهالی به آن " تل قلیها " میگویند . این قبرستان با وسعت تقریبی 40×60 متر در حدود یک کیلو متری جنوب میمند و در غرب رودخانه ای به همین نام بر روی پشته ای که از کف رودخانه حدود 50 متر ارتفاع دارد ، واقع شده است . قبرستان قلیها در حد فاصل دو آبادی "لِلُن "و " کهن مور " قرار گرفته است .
صورت قبور با دو نوع سنگ پوشیده شده که یک نوع از آن مانند قبرستان پیشین با سنگهای تخت و بلند که از کوههای اطراف تهیه میشده و دیگری با سنگهای مرمرین سفید که اغلب سنگهای قبور از نوع اخیر است .
کتیبه های سنگ قبور شامل عبارات و کلماتی چون " الله ، محمد ، علی " و ذکر مشخصات متوفی میشود .
به استناد نوشته های روی سنگ قبور ، تدفین در قبرستان قلیها از زمان صفویه تا دورهْ اخیر صورت گرفته است .
قدیمی ترین سنگ قبر خوانده شده مربوط به سال 1014 هـ . ق است که در قسمت شمالی قبرستان قرار دارد . با توجه به این امر به نظر میرسد ، قدیمیترین قسمت قبرستان ضلع شمالی آن باشد .
قبرهایی که در ضلع جنوبی قبرستان واقعند از نظر زمانی مربوط به دورهْ قاجار میباشند .
آثار ذوب فلز
به فاصله حدود ۱۰ کیلومتری شرق میمند و در دامنه ارتفاعات و در محلی موسوم به سرهنگر آثار و سرباره های کوره ذوب در محدوده ای به وسعت ۴۰۰ متر مربع پراکنده اند. تنها یک گودال نسبتاً وسیع در قسمت شمال شرقی محدوده یاد شده وجود دارد که به نظر می رسد در آن اقدام به استحصال سنگ مس می نموده اند که سرباره های کوره در سطح زمین پراکنده شده و ما امروز آنها را به عنوان شواهد و آثار ذوب فلزات در منطقه می شناسیم. لازم به ذکر است رشته کوههایی که در قسمت شمالی میمند با جهت شمال غربی ـ جنوب شرقی کشیده شده اند دارای یکی از ذخایر بزرگ سنگ مس در جهان هستند. مجتمع مس سرچشمه به فاصله کمتر از ۵۰ کیلومتری میمند و معادن مس میدوک به فاصله ۵۰ کیلومتری شهر میمند قرار گرفته اند. منابع مختلف به استخراج سنگ مس در منطقه کرمان اشاره نموده اند.
مهاجرت
از جمعیت روستایی میمند به طور مرتب کاسته گردیده که این موضوع در نقاط روستایی یک امر طبیعی می باشد. زیرا محدودیت و فقدان امکانات معیشت در روستاها از جمله(زمین کشاورزی، مرتع، صنایع روستایی و …) جوابگوی جذب جوانانی که به تازگی وارد بازار کار می شوند نمی باشد و مردان جوان روستا ناگزیر به شهرها مهاجرت می کنند. اما به نظر می رسد این رفتار اقتصادی، اجتماعی در روستای میمند از شدت بیشتری برخوردار بوده است. اگر چه برای این مساله می توان دلایل عدیده ای ذکر کرد ولی شاید یکی از دلایل عمده آن نوع سکونت گاه های روستا و برخورد جوانان با مساکن جدید و تجدید نظر آنها در مورد نحوه سکونت در خانه هایی باشد که فاقد هر گونه پنجره یا روزنه ای به بیرون است. در هر صورت جمعیت عمده ای از مهاجران میمندی در شهربابک سکونت دارند و بعد از شهربابک، شهرهای کرمان و کرج پذیرای تعداد زیادی از اهالی میمند بوده اند.
صنایع دستی میمند/نمدمالی
نمائی از روستای میمند (دره – رودخانه – کیچه ها)
نمائی از روستای میمند
نمائی از روستای میمند (کیچه ها و طاق)
واحد های زیر طاق (بدون کیچه)
برق کشی در کل روستا
نمائی از کیچه و ورودی
استقرار کیچه در طبقات بصورت یک در میان
محل قرارگیری ورودی انبار و طویله در کیچه
نمائی از کیچه در شب
طاقچه ها و پوشش کف نمدی
تصویری از یک اتاق با نور طبیعی
در تنها عامل نورگیری در اتاق
فضای داخلی مسجد با دو ستون
درهای چوبی متناسب با ابعاد انسان
میز سنگی با پایه های چوبی در داخل پایگاه میراث فرهنگی
بافت صنایع دستی
استفاده از سنگ برای پناه باد
ورودی آتشکده
منبر چوبی واقع در مسجد
ورودی های متناسب با ابعاد انسان
فضای داخل انبار
استقرار بخاری در دیوار
فرشبافی با دار زمینی
نمائی از روستای میمند (کیچه ها و ایوان ها)
زیر طاق با فضای بسیار بزرگ
درختان و گیاهان اطراف میمند
برشی از روابط داخلی فضاهای یک واحد
سیاهی دوده بر روی کمر سبب اسحکام رویه کمر می شود
نمائی از اتاق بنی واقع در پایگاه
سفره هفت سین در میمند
حسینیه با ادغام چند اتاق
ایوان با ورودی های بازسازی شده
احداث بناهای امروزی تر در بافت روستا
تصویری از فضای داخلی و منبر چوبی مسجد
آثار حکاکی روی سنگ در نزدیکی میمند
آثار حکاکی روی سنگ در نزدیکی میمند
بافت فرش با دار ایستاده
نمائی از طاق در شب
منظره کوه های اطراف از زیر طاق
تفکیک فضای داخل مسجد با پرده برای زنان و مردان
رستوران با پیشخوان و فضای داخلی از جنس کمر
رستوران و محل استقرار مشتریان
رستوران با میز های چوبی و غداهای محلی
ایوان با دو ورودی متقارن
رستوران تا میز های چوبی
نمای داخلی رستوران (پیشخوان – طاقچه – بخاری)
بخاری
رستوران با میز و صندلی چوبی
رستوران با میز و صندلی چوبی
رویش گیا هان بر روی کمر
احداث سنگچین در اطراف کیچه
آثار خروج دوده از بازشوهای زیر طاق
کاشت درختان در کنار کیچه ها
نمای ورودی حمام قدیمی
درختان واقع در دره روستا
معابر عمومی و پر رفت و آمد میمند
منظره میمند در زمستان
استقرار کیچه ها بصورت یک در میان
بالا : برش آبادی پائین : برش دستکند
اشکال ظاهری انواع کیچه
انواع سردر ایوان ها
نحوا ارتباط فضاهای داخلی با انواع کیچه
اشکال هندسی انواع ورودی ها
احداث سنگچین برای پناه باد
نمای ورودی حمام قدیمی
نمای ورودی مدرسه صخره ای
پلان مدرسه
جزئیات آتشدان های آتشکده
طاقچه ها و دیدان
برشی از فضای داخلی گمبه
برش آسیاب
اجرای انواع ایوان
نحوه اجرای ایوان
پلان اوریز
برش اوریز
انواع ورودی
پلان چینش اتاق
اتاق بنی و اتاق مخفی
جزئیات بخاری
پلان حمام قدیمی
کرنو (تنور پخت نان)
پلان مسجد
پلان حسینیه
جزئیات در و اتصالات پاشنه
جزئیات اتصالات پاشنه و گل میخ ها
جزئیات اجرای کلیدون
گزیده ای از مستند «میمند سرای دست کند»
منابع
پایان نامه : منشور مرمت و طراحی در بافت روستای تاریخی میمند ، مهرداد مهران ، دانشگاه تهران
پایان نامه : مطالعات معماری روستای میمند ، فرزین ایزد پناه ، پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری روستای تاریخی میمند
WebSite : www.maymand.org.ir
WebSite : www.jamejamonline.com
WebSite : www.tebyan.net
Weblog : keacheh.blogfa.com
با تشکر از خانم کرم نژاد – استاد عکاسی دانشگاه های آذربایجانشرقی
پایان