به نام خدا
روانشناسی کودک و نیازهای عاطفی او
• • روان شناسی کودک اهمیت خود را از کودک می گیرد، چرا که دوران کودکی انسان اهمیت فوق العاده ای دارد. شاید نگاهی به دوران کودکی انسان و توانائیهای نوزاد انسان در مقایسه با سایر موجودات اهمیت این دوران را آشکارتر سازد. نوزاد انسان در میان سایر موجودات عالم طولانی ترین زمان را نیاز دارد که قابلیت ها و توانائیهای خود را پرورش و آشکار سازد. در واقع انسان حدود 18 سال اول زندگی خود را در حال رشد و تکامل در ابعاد مختلف است و این زمان طولانی و با اهمیتی در زندگی انسان است.
از طرف دیگر ، نوزاد انسان با کمترین توانایی ها و امکانات (نظیر بازتابها) به دنیا می آید و به مراقبت زیاد و شدیدی نسبت به سایر موجودات نیاز دارد (برای مثال در نظر بگیرید که چگونه گوساله گاو پس از به دنیا آمدن روی پای خود می ایستد، ولی نوزاد انسان حتی نمی تواند سر خود را راست نگه دارد). ابن مراقبت توسط پدر و مادر در وهله اول و توسط اطرافیان و جامعه در وهله دوم اعمال می شود، ولی این مراقبت بدون آگاهی ، دانش و آموزش شیوه های فرزند پروری صحیح امکان ندارد و اهمیت روان شناسی کودک نیز از این دو موضوع (زمان طولانی رشد کودکی و شیوه های صحیح فرزند پروری) ناشی می شود.
اهمیت روان شناسی کودک
روان شناسی کودک به عنوان یکی از زیر مجموعه های «روان شناسی رشد» با هدف نگاه دقیق و علمی به کودک و نیازهای او و یافتن شیوه های صحیح پرورشی و آموزشی کودک از اولین سالهای تاسیس روان شناسی علمی مورد توجه بوده است. (البته موضوع کودک و مسائل مربوط به او همیشه مورد توجه بوده است). در طول این سالها روان شناسان زیادی نظیر ژان پیاژه (Jean Piaget) ، استانلی هال (Stanley Hall) به مطالعه و تحقیق در مورد جنبه های مختلف رشد کودک پرداخته اند.
اهداف روان شناسی کودک
روانشناسی کودک و بررسی رفتارها و تشخیص اختلالات روانشناسی در کودکان باید از سنین پایین مورد توجه قرار گیرد. دوران کودکی حساس ترین و سرنوشت سازترین دورانی است که هر فرد تجربه می کند. به دلیل اهمیت مشکلات این دوره، والدین باید هر نوع مشکل رفتاری یا اختلال در رشد کودک را جدی بگیرند راه حل بعضی از مشکلات در کودکی بسیار ساده است و گاهی با چند جلسه مشاوره به طور کلی درمان می شود. اما بسیاری از رنج های اولیه در صورتیکه تا دوران بزرگسالی در ناخودآگاه انسان باقی بمانند ممکن است… برای آن فرد مشکلاتی جدی و غیر قابل حلی را به وجود آورند.
روانشناسی کودک
شیوه های صحیح فرزند پروری ، نحوه تعامل و روابط مناسب با فرزندان از مهمترین موضوعات برای روان شناسان کودک می باشد. بیشتر پدر و مادرها فرزند پروری را کاری ساده تلقی می کنند و بر این باور هستند که هر کسی می تواند از عهده این امر برآید. (البته این دیدگاه بیشتر در والدین بدون فرزند دیده می شود) اما فرزند پروری نیاز به آگاهی و آشنایی با نحوه عملکرد و اصول آن دارد و تحقیقات حوزه روان شناسی کودک اصول و روشهای متعددی را متناسب با سنین مختلف یافته است.
مطالعه در مورد شیوه های صحیح فرزند پروری
عناوین : 1- وقتی بیمار کودک است 2- رابطه ها 3- هیجانات کودکان
ایجاد شرایطی برای مطلوب تر شدن رشد جسمی- عاطفی و اجتماعی کودک
ایجاد الگوهای رفتاری سالم در کودکان برای تغذیه – ورزش- تحصیل –تفریح و زندگی خانوادگی به منظور پایه ریزی شیوه زندگی سالم در طول زندگی
اهداف بهداشتی در دوران کودکی و نوجوانی
پدیدارگرایی: بیماری را تنها با یکی از نشانه ها تعریف می کند که ممکن است نامربوط باشد 3 سالگی ( خورشید باعث حمله قلبی می شود )
سرایت : بیماری را با یک علامت تعریف می کند اما در مورد علتش کمی بیشتر می داند ( سرخک را از مردم می گیریم اگر به آنها نزدیک شویم )
آلودگی : چند مورد از علایم بیماری را تعریف می کند تا 7 سالگی به این مرحله می رسد ( تماس با خاک باعث بیماری می شود – اگر ژاکت نپوشم سرما می خورم – کار بد باعث بیماری می شود )
درونی ساختن : بیماری را به صورت شکل درونی بدن مجسم می کنند .
( ورود آلاینده ها به بدن بوسیله تنفس یا خوردن ) تاثیر مستقیم رفتار بر سلامتی یا بیماری
مراحل درک کودک از رابطه میان سلامت و رفتار
درونی ساختن : بیماری را به صورت شکل درونی بدن مجسم می کنند .
( ورود آلاینده ها به بدن بوسیله تنفس یا خوردن ) تاثیر مستقیم رفتار بر سلامتی یا بیماری
5- جسمانی : اکثر کودکان تا 11 سالگی بیماری را بر مبنای عضوهای خاص تعریف می کنند با دلایل متعدد بیماری ( سرطان = رشد سریع سلول ها )
6- جسمی و روانی : در آخرین مرحله کودکان متوجه می شوند بیماری می تواند دلایل جسمی یا روانی داشته باشد ( سردرد بر اثر عصبانیت )
وقتی بیمار، کودک است
2/5 میلیون نفر از افرادی که هر سال در بیمارستان های آمریکا بستری می شوند کمتر از 15 سال و اغلبشان کمتر از 5 سال هستند .
رشد روانی کودک و علت استرس در بستری شدن هنگام بیماری :
هنگامی که کودک چهار دست و پا راه می رود علت استرس و ناراحتی بی حرکتی است همچنین جدایی از والدین
رفتار های پر اضطراب : بازگشت به سنین پایین تر
( مکیدن انگشت – خیس کردن جای خود یا وابستگی زیاد به والدین )
والدین قبل از ورود به بیمارستان کودک را آگاه کنند .
دلیل بستری شدن در بیمارستان و اتفاقاتی که قرار است رخ دهد را برای کودک تا حد امکان توضیح دهند .
به کودک فرصت سوال کردن بدهند و سوالات را طوری پاسخ دهند که برای کودک قابل درک باشد .
اگر کتابی در این مورد وجود دارد برایش بخوانند
والدین خود رفتاری آرام و مطمئن داشته باشند
تحقیقات نشان می دهند که کودکان با والدین مضطرب مانند کودکان با والدین آرام نمی توانند با تبعات بیماری و بستری شدن کنار بیایند .
کمک به کودک برای کنار آمدن با مشکلات بستری شدن در بیمارستان
رابطه ها
مسئولیت عمده و اساسی تربیت کودک در مراحل اولیه رشد و تحول کودک بویژه در دوران جنینی- شیر خوارگی و پیش دبستانی بر عهده مادر است :
ارامش روحی روانی مادر
بهره مندی از همدلی و همراهی همسر
کودکان نیاز دارند در فرایند یافتن هویت فردی –اجتماعی – الگو پذیری – همانند سازی و شناخت نقش ها ی مطلوب اجتماعی ازالگوهای بزرگسالی مناسب( مانند والدین و.. ) به اندازه کافی بهره مند شوند .
کودکان با نگرش مثبت و خوشایند نسبت به شخصیت الگوهای بزرگسالان در برقراری ارتباط با معلم و دیگران موفق هستند .
کودکان با الگوهای بزرگسال ( تعارض ها – کشاکش ها – ستیز های بین والدین – تحمل تحقیر ها – سرزنش و تنبیه ها ) همیشه با شک و تردید به شخصیت معلم و دیگران می نگرد و در برقراری ارتباط مفید و موثر با مشکل مواجه است .
هیجانات کودکان نباید نادیده گرفته شود .
هدف نهایی نباید پرورش فرزندانی مطیع و فرمانبر باشد .
اموزش هیجانات
سبک چهار گانه فرزند پروری
هوش عاطفی یا هوش هیجانی (یا EQ) شامل شناخت و کنترل عواطف و هیجان های خود است
هیجانات کودکان
1- والدین بی توجه : -احساسات کودک را کم اهمیت می دانند توجهی به آن نمی کنند
– به احساسات فرزندان خود بی اعتنا هستند
– وقتی هیجانات منفی کودک بروز می کند از او می خواهند ساکت باشد ( بدون هیچگونه توجهی )
– معتقدند هیجانات منفی کودک دست آویزی است برای رسیدن به خواسته هایش
تاثیرات این سبک : کودک یاد می گیرد احساساتش نادرست است
2- والدین ناراضی :
– رفتارهای والدین بی توجه را شدیدتر نشان می دهند
– به ابراز احساسات کودکشان ایراد می گیرند و سرزنشش می کنند
– بر خوش رفتاری فرزندشان بیش از حد اصرار دارند
– اعتقاد دارند هیجانات منفی را باید کنترل کرد و بچه ها باید از بزرگترها اطاعت کنند
تاثیر ات : مانند سبک والدین بی توجه
سبک های چهار گانه فرزند پروی
3- والدین آسان گیر :
– هر گونه ابراز احساسات را از جانب کودکان می پذیرند .
– وقتی بچه احساسات منفی دارد او را دلداری می دهند ( به جای همدلی )
– بچه ها را در زمینه رفتار راهنمایی نمی کنند
– در حل مشکل به کودک کمکی نمی کنند .
-تاثیرات : کودک یاد نمی گیرد چگونه هیجانات خود را تنظیم و کنترل کند و در برقراری ارتباط با دیگران مشکل دارند .
4- والدین مربی هیجان :
– برای هیجانات منفی کودک ارزش قایل هستند و از ان به عنوان فرصتی برای صمیمی شدن استفاده می کنند
– به هیجانات کودک احترام می گذارند . به حرفهایش گوش می دهند . احساسات منفی او را تحقیر نمی کنند . به او نمی گویند چه احساسی داشته باشد به او کمک می کنند حالت هیجانی خود را نامگذاری کند .
همدلی : اساس پرورش هیجانی
در خانه ای که همدلی نباشد چه اتفاقی می افتد
خانواده هایی که همیشه انتظار دارند کودکشان شاد باشد و هیچ وقت شکایت نکند هر زمانی کودک ناراحت یا عصبانی است والدین نگران می شوند .
آیا زندگی همیشه بر وفق مراد است ؟هیچ وقت ناراحت یا عصبانی و خشمگین نمی شویم ؟
مرحله اول :
آگاهی از هیجانات کودک
آگاهی از هیجانات خود و کودکمان
تشخیص احساسات خود و توجه به احساسات دیگران
پنج مرحله اصلی پرورش هیجان
در نظر گرفتن هیجانات به منزله ی فرصتی برای صمیمیت بیشتر با کودک و آموزش او
اگر شما به اسباب بازی شکسته یا خراش روی پای کودکتان علاقه و توجه نشان دهید این کار بسیار سازنده خواهد بود فرزند شما یاد می گیرد شما رفیق او هستید
مرحله دوم
همدلانه گوش کردن به حرف های کودک و ارزش قایل شدن برای احساسات او
-وقتی فرزندتان احساسات خود را بیان می کند آنچه را که شنیده و متوجه شده اید دوباره برای او بازگو کنید .
– بهتر است مشاهدات خود از نحوه رفتارفرزندتان را بیان کنید به جای اینکه با سوال کردن از اصل
مرحله سوم
کمک به کودک برای نامگذاری هیجانات خود
نامگذاری هیجانات رابطه نزدیک با همدلی دارد .
کودک گریه می کند مادر می گوید : خیلی غمگینی ، نه ؟ کودک احساس می کند مادرش او را درک کرده است همچنین نام احساس او را هم می داند .
مرحله چهارم
تعیین حد و مرز هایی برای کودک و در عین حال کمک به او در حل مشکل
1- تعیین حد و مرز
2- مشخص کردن هدف ها
3- فکر کردن درباره راه حل های ممکن
4- ارزیابی راه حل های مطرح شده بر اساس معیارهای ارزشی خانواده
5- کمک به کودک در انتخاب یکی از راه حل ها
مرحله پنجم
بخش اول: ارتباط صحیح وتوجه به نیازهای عاطفی کودک
1- با لبخند و رویی گشاده از کودک استقبال کنید.
2- خود رامعرفی کنید. معرفی شما باید متناسب با سن کودک ونوجوان و سطح درکی و شناختی او باشد ( بطور مثال یک روانپزشک کودک ممکن است خودرا به یک کودک 7-6 ساله اینطور معرفی کند: من دکتر بچه ها هستم، بچه هایی که هم سن وسال تو هستند،اگه این بچه ها مشکلی توی خوونه داشته باشند یا توی مدرسه،یا توی خواب و اشتهاشون، یا با دوستاشون ناراحتی داشته باشندمیتونن به من بگن ، یا من پرستار این بخش هستم و….)
3- معمولا مورد خطاب قرار دادن کودک با نام کوچک موجب تسهیل ارتباط می شود ولی در مورد نوجوانان بستگی به قضاوت خود از احساس راحتی نوجوان یا میزان احترام به او از القاب خانم، آقا یا نام فامیلی استفاده کنید . گاه اتفاق می افتد که کودک / نوجوان را در منزل به نام یا لقب دیگری غیر از نام شناسنامه ای مورد خطاب قرار می دهند در اینگونه موارد بپرسید که ترجیح میدهد او را به چه نامی صدا بزنیم.
4- درهنگام ورود به بخش که اولین و مهمترین تجربه کودک از مرکز بهداشتی درمانی است ، سعی کنید در اتاقی خلوت وآرام به استقبال او و والدینش بروید. محیط های شلوغ ، پرسروصدا و پر رفت و آمد ممکن است کودک را مضطرب کند.
5- در اولین ملاقات می توانید از اسباب بازی یا هدیه کوچکی که متناسب با سن کودک باشد برای یک شروع خوب در ارتباط کمک بگیرید( مانندخوراکی، کتاب ، مجله ). این موضوع می تواند بعنوان پا داش برای همکاری و رفتار مناسب کودک نیز مورد استفاده قرار گیرد ( مانند دادن یک بادکنک به کودکی که به دندانپزشک اجازه معاینه می دهد , دادن شکلات به کودکی که دستورات چشم پزشک را انجام می دهد. بهتر است در این موارد از ابتدا با کودک توافق کنید: وقتی من معاینه ام را انجام دادم بعدش تو میتونی یکی از این بادکنک ها را انتخاب کنی.
6- با لحنی آرام و مطمئن با کودک صحبت کنید (با داد و فریاد صحبت کردن کودک را می ترساند ومضطربش می کند . زیر لب صحبت کردن و زمزمه کردن نیز باعث گیجی و سردرگمی کودک و والد می شود).
7- براساس میزان ترس، اضطراب و راحتی کودک فاصله خود را با او تنظیم کنید. از راه دور با کودک صحبت نکنید، به او نزدیک شوید و تا حد چشمان کودک پایین بیایید. شاید لازم باشد بنشینید تا هم سطح او شوید. به او از بالا به پایین نگاه نکنید. اگر کودک از برقراری تماس نزدیک واهمه دارد، فاصله مناسب را رعایت کنید وتماس جسمی با او را به تعویق بیندازید.
8- وقتی می خواهید به وی نزدیک شوید ویا او را معاینه کنید حتما به او بگویید که می خواهید چه بکنید (الان میخوام کمی نزدیکتر بیام ، الان میخوام پیراهنت را بدم بالا وصدای قلبت را گوش بدم و…).
9- در صورتیکه کودک/ نوجوان از شما سوالی دارد ویا در مورد اینکه چه خواهید کرد توضیحی می خواهد با آرامش و صداقت به او پاسخ دهید.
10- سعی کنید با کلام و صحبت خود به او آرامش دهید. به
او بگویید که می خواهید کمکش کنید.
11- از تهدید و ترساندن کودک خودداری کنید ( اگر بخواهی گریه کنی، نمی گذارم مادرت اینجا بماند…)
12-حتی الامکان کودک را از والد جدا نکنید. ( مگر در مواقعی که مجبورید، مانند موقعیت های اورژانسی که واکنش شدید عاطفی والدین مانع از انجام اعمال صحیح و بموقع پزشکی می شود).
13- هنگام معاینه و انجام اعمال تشخیصی والدین را تشویق کنید تا در کنار کودک بمانند و او را حمایت کنند.
14- در بسیاری از موارد لازم است که قبل از اقدمات درمانی خاصه در مورد اقدامات تهاجمی که همراه با درد هستند، ابتدا والدین را مورد آموزش قرار داده و به آنان کمک کنیم واکنش های خود را نسبت به درد و گریه کودک خود شناسایی کرده و روش های مواجهه صحییح با این استرس را بیاموزند.
15- به نیاز کودک برای حفظ حریم خصوصی خود اهمیت قائل شوید. اطلاعات مربوط به کودک و خانواده او باید خصوصی تلقی شود و در مجامع عمومی و با افراد غیر گروه درمانی مطرح نشود. بغیر از گروه درمانی کسی حق دسترسی به پرونده بیمار را ندارد. اگر از دوربین های مدار بسته برای کنترل بخش استفاده می شود، این موضوع باید به اطلاع کودک وخانواده او برسد.
16- اگر می خواهید کودک را از نظر دستگاه تناسلی معاینه کنید این کار باید با اجازه والدین ، در مکانی امن و با حفظ حریم خصوصی کودک انجام گیرد و باید توضیحات لازم و قابل فهم در مورد این معاینه به والد و کودک داده شود( شامل چگونگی معاینه، لزوم و هدف از آن و….).
17- به کودک واقعیت را بگویید و با او صادق باشید. برای ممانعت از واکنش های هیجانی شدید کودک متوسل به دروغ و تحریف واقعیت نشوید.مثلا“ به جای آنکه در زمان تزریق یا بخیه زدن به او بگویید: " اصلا” درد نداره ، گریه نکن ، زود تمام می شه" بهتر است بگویید:" آره یک کمی درد داره ولی من سعی می کنم به آرامی این کار را انجام بدم که کمتر دردت بیاد و …فکر می کنم یک مدت طول بکشه ، حدودا” یک ساعت . وقتی که عقربه ساعت از اینجا بیاد اینجا. ولی در این مدت من و مامان کنارت هستیم و بهت کمک می کنیم ، تو می توانی دستهای مامان را بگیری و…
18- در صورتیکه اضطراب کودک/ نوجوان یا والد زیاد است و اطمینان بخشی شما آنها را آرام نمی کند، از روانشناس بخش یا متخصصین مربوطه کمک بگیرید.
19- اگر قرار است به صورت داخل معقد از دارویی استفاده شود، باید از والد و کودک اجازه گرفته شود و کودک برای این کار آماده شود و تا حدامکان از تزریق عضلانی استفاده نشود.
20- انجام هرگونه معاینه و عمل تشخیصی یا درمانی بر روی دستگاه تناسلی- ادراری کودک (مانند تعبیه سوند) باید با اجازه والد و کودک صورت بگیرد و کودک از قبل برای انجام این کار آماده شود . در مورد روش کار باید به والد و کودک توضیح داده شود.
21- هنگام انجام هر عمل تشخیصی و درمانی باید به زبانی قابل فهم و متناسب با سطح رشدی و شناختی کودک و سطح درک والدین توضیحات لازم به آنها داده شود و باید اطمینان حاصل شود که مخاطبین آن را درک کرده اند.
22- در صورتی که کودک نابالغ است و برای جابجایی ، تزریق،و… نیاز به کمک داشته باشد، حتی الامکان از کارکنان مونث و در مورد کودکان بزرگتر و نوجوانان ، ازکارکنان همجنس کمک بگیرید.
23- در هر بخش مکانی شبیه اتاقهای منزل تدارک ببینید . یعنی اتاقی که دارای فرش، تلویزیون، اسباب بازی و نظایر اینها باشد تا کودکانی که از نظر جسمی قادر به خروج از تخت خود هستند بتوانند ساعاتی از روز را در این اتاق استراحت و بازی کنند و با کودکان دیگر ارتباط برقرار کنند.
24- در هر بخش باید وسایل بازی، مجلات و کتب متناسب با سن کودک وجود داشته باشد تا در اختیار کودکان قرار گیرد. وسایل بازی باید تمیز، استاندارد و متناسب با سطح رشدی و فرهنگی کودکان باشد و بتوان از ٍآنها برای نشان دادن فعالیت های بیمارستانی استفاده کرد ( مانند انجام تزریقات ، معاینه پزشک ، چگونگی مصرف دارو و ..) . می توان از این وسایل و امکانات به عنوان پاداش برای رفتار مطلوب کودک نیز استفاده کرد.
25-از آنجائیکه آگاه کردن کودکان و والدین از اخبار ناگوار ( از قبیل نحوه اعلام ابتلاء کودک/نوجوان به بدخیمی و….) باید براساس وضعیت عاطفی، تواناییهای شناختی و ارزیابی میزان نیاز آنان به اطلاعات باشد، گروه درمانی باید با همکاری و مشورت با متخصصین روانپزشکی و روانشناسی این کار را انجام دهد .
بخش دوم : اطلاع رسانی صحیح و کامل به والدین وکودک.
الف)معرفی ساختمان بخش وامکانات و تجهیزات آن
26- حتی الامکان نقشه ای از بخش مربوطه کشیده شود که در آن اتاقهای بستری و ویزیت ،ایستگاه پرستاری، اتاق نشمین ، اتاق تزریقات ، دستشویی، حمام و در مورد بخش های روانپزشکی اتاق بازی درمانی ، کاردرمانی، خانواده درمانی، اتاق ویزیت ، اتاق روانشناس و … مشخص شده باشد.
27- آدرس ، شماره تماس و درصورت امکان نقشه سایر مکان هایی که ممکن است برای امور تشخیصی، درمانی و رفاهی مورد نیاز باشد، مشخص شود. (به طور مثال : داروخانه، آزمایشگاه ، رادیولوژی، حسابداری، پذیرش ،بوفه و محل تلفن عمومی و…)
28-درصورتی که امکانات و تجهیزات خاصی مورد نیاز است که در داخل بخش یا بیمارستان مربوطه وجود ندارد، آدرس و شماره تماس آن مکان ها ونوع بیمه مورد قرارداد آنها نوشته شود و در اختیار والدین قرار گیرد(به طور مثال: محل انجام MRI، محل تهیه داروهای مورد نیاز و نظایر این ها).
29- شماره تماسی در اختیار بیماران قرار گیرد تـا درصورتی که بـه اطلاعات کامل تری نیاز دارند، به آن دسترسی داشته باشند . ( ترجیحا” شماره تماس مسئول بخش).
ب)معرفی کارکنان بخش و وظایف و مسولیت های آنها
30- معرفی رئیس بخش ، حوزه مسولیت ، چگونگی دسترسی به او و ملاقات با او.
31- معرفی پزشکان بخش ، سمت وتخصص آنها , نحوه دسترسی به آنها، ساعات و روزهای حضور شان در بخش و درمانگاه ، چگونگی تنظیم وقت ملاقات از پزشک مربوطه.
32-درمورد بیمارستانهای دانشگاهی معرفی دستیاران تخصصی وفوق تخصصی ، کارورز و سایر گروه درمانی و مشخص کردن مسئولیت و حدود اختیارات آنان .
33-معرفی سرپرستار و پرستاران بخش و حوزه مسولیت آنان.
34- معرفی سایر گروه درمانی و خدماتی ( شامل روانشناس، مددکار، بهیار،معلم، نگهبان ، نظافتچی و ……).
35- در صورتیکه یکی از اعضای گروه درمانی بنا به علتی( مسافرت ، بیماری ونظایر اینها) نمی تواند در محل خدمت خود حضور داشته باشد ، باید این موضوع هر چه زودتر به اطلاع بیماران رسانده شود. می توان تابلوئی در محل مناسبی ازبیمارستان یا بخش نصب کرد که تغییرات احتمالی یا قطعی در آن اطلاع رسانی شود.
ج) اطلاعات درمورد نحوه بستری و ترخیص بیمار و مراجعه به درمانگاه.
36- این اطلاعات شامل مراحل انجام بستری بیمار، هزینه بستری، شرایط بیمه ، تفاوت بستری اورژانسی و غیر اورژانسی، چگونگی انتخاب پزشک درمانگر، شرایط مرخصی موقت ، نحوه و زمان ترخیص، چگونگی مراجعه بعدی به درمانگاه، چگونگی نوبت گرفتن در درمانگاه و دسترسی به پزشک معالج است.
د) مشخص کردن وظایف ، مسولیت ها وچگونگی رفتار والدین و بستگان بیمار
37- مشخص شود که والدین چه مواقعی می توانند در بخش حضور داشته باشند و در چه شرایطی باید کودک خود را تنها بگذارند.
38- ساعات و زمان ملاقات با کودک مشخص شود.
39- مشخص شود که چه کسانی اجازه دارند با بیمار ملاقات کنند و چه کسانی اجازه ملاقات ندارند ( به طور مثال در بخش روانپزشکی کودک و نوجوان ممکن است بنابر دستور پزشک معالج، دوستان بیمار اجازه ملاقات با او را نداشته باشد و یا در یک بخش عفونی کودکان در سنین خاصی اجازه ورود به بخش را بنا به دلایل پیشگیری نداشته باشند).
40- در صورتیکه منع درمانی خاصی جهت ملاقات وجود ندارد ( رجوع شود به 39) اجازه ملاقات دوستان و خواهر و برادران کودک / نوجوان جهت حمایت عاطفی بیشتر داده شود.
41- حداکثرتعداد افراد ملاقات کننده درزمان ملاقات مشخص شود (ممکن است در بخش مراقبت از بیماران قلبی یا بخش روانپزشکی از نظر تعدادافراد ملاقات کننده محدودیت هایی وجود داشته باشد).
42- مشخص شود که ملاقات کنندگان و اطرافیان بیمار مجازند چه وسایل و موادی را برای بیمار بیاورند( به طور مثال در بخش روانپزشکی آوردن وسایل شیشه ای و نوک تیز ممنوع است همانگونه که دادن خوراکی های شیرین به کودک دیابتی).
43- شماره تماس و آدرس والدین در دفترچه یا کامپیوتر ثبت شود تا در مواقع لزوم بتوان با آنها تماس گرفت. همچنین بهتر است شماره تماس های جایگزین نظیربستگان بیمار نیز برای موارد ضروری اخذ شود
ه) اطلاعات درمورد برنامه روزانه بیمار
44- این اطلاعات شامل زمان وعده های غذایی ، انجام آزمایش ، ویزیت ، ملاقات ، شرکت در کاردرمانی ، کلاس درس ، تماشای تلویزیون ، ورزش و سایر برنامه های بخش است.
و) اطلاعات درمورد بیماری ، آزمایش ، اعمال جراحی و…..
45- براساس بیماریهای رایج هربیمارستان و مرکز درمانی ، باید کتابچه هایی آموزشی به زبانی ساده و عامه فهم برای والدین تهیه شود که شامل اطلا عات و توصیه های لازم در مورد تزریقات، انجام آزمایش ، رگ گرفتن یا تعبیه سوند، انجام رادیولوژی ، عکسبرداری و… باشد
و مشخص شود که والدین در این شرایط چگونه می توانند به کودک خود کمک کنند( به طور مثال والدین در زمان تزریق وریدی یا معاینه مقعد چه کمکی می توانند بکنند). این جزوه ها باید در بر گیرنده جنبه های طبی و روانشناختی باشد( توجه به این نکته ضروریست که این جزوات و نوشته ها جای توضیحات شفاهی را در حضور یک ارتباط مناسب نمی گیرد. مراجعه به مورد 21).
46- جزوه ها و کتابچه های آموزشی مناسبی با استفاده از عکس، نقاشی , کاریکاتور . داستان و… در موارد زیر برای کودکان تهیه شود و در اختیار آنها قرارگیرد . این جزوه ها و کتابچه ها می تواند شامل موارد زیر باشد :
بیماریهای مختلف ( متناسب با هردرمانگاه تخصصی)
– چگونگی تزریق عضلانی و وریدی
– خوردن قرص، کپسول ، شربت و…
– معرفی پزشک و کارکنان درمانی و خدماتی
– معرفی قسمت های مختلف بیمارستان و درمانگاهها
– چگونگی معاینه پزشکی
– چگونگی گرفتن نمونه جهت آزمایش های مختلف
ز- نحوه تماس با کارکنان درمانی
47- مشخص شود که والدین درصورت نیاز چگونه و در چه زمانی می توانند با پزشک معالج یا پرستاران بخش تماس بگیرند
48- مشخص شود در صورتیکه والدین و بیمار از نحوه رفتار کارکنان و خدمات رسانی مرکز مربوطه شکایتی دارند باید به چه کسی مراجعه کنند.لازم به ذکر است که تمامی کارکنان در موارد نارضایتی وشکایت بیمار ملزم به ارائه اطلاعات دقیق و ارجاع وی به فرد مسئول می باشند.
بخش سوم: توجه و احترام به حقوق کودک و نوجوان و والدین.
(اساسنامه حقوق بیماران باید در محلی مناسب که قابل دید باشد نصب شود )
49- مراقبت و درمان کودک صرف نظر از سن، جنس، نژاد و مذهب باید در بهترین وضعیت ممکن انجام پذیرد.
50- باید با کودک و خانواده او صادق بود و از پنهان کاری و توسل به دروغ اجتناب کرد.
51- محیط درمانی نباید برای کودک ترسناک و اضطراب زا باشد بنابر این باید از قبل کودک را برای مواردی چون معاینه و اقدامات دندانپزشکی , چشم پزشکی ، انجام سی تی اسکن و نظایراینها آماده کرد.
52 – در شرایطی که قرار است کودکان در تحقیق شرکت کنند، باید اطلاعات کامل و صحیح به طور مکتوب در اختیار والدین قرار گیرد. این اطلاعات باید به زبان ساده, روشن و قابل فهم نوشته شود و والدین مختار باشند تا هر زمان که مایل به ادامه همکاری نیستند, از تحقیق خارج شوند.
53- اگر قرار است از کودک بیمار یا خانواده او عکس یا فیلم گرفته شود باید با ارایه توضیحات کافی و اخذ رضایت نامه کتبی باشد.
54- اگر قرار است از اطلاعات مربوط به کودک و خانواده او در جایی بغیر از محل درمان استفاده شود( مانند مجله، کتاب، سمینار و…) حتما باید با ارایه توضیحات کافی و اخذ رضایت نامه کتبی باشد.
55- اطلاعات مربوط به بیمار باید محرمانه باشدو به جز کارکنان گروه پزشکی هیچ کس حق دسترسی به پرونده و اطلاعات شخصی بیمار را ندارد.
56- برخورد مودبانه و احترام آمیز با والد و کودک در تمام مراحل معاینه، تشخیص و درمان الزامی است و کلیه کارکنان مراکز درمانی موظف هستند به کودک و خانواده او احترام بگذارند و به سوالات آنها پاسخ دهند که این موضوع شامل کارکنان بیمارستان اعم از بخش اداری، پذیرش، درمانگاه، نگهبانان ,منشی, بهیار, پرستار و پزشک می باشد.
57- بیمار و خانواده اش هر زمان که بخواهند می توانند درمان را قطع کنند ولی پزشک و سایر کارکنان مرکز درمانی ملزم هستند اطلاعات کامل و کافی راجع به مضرات این عمل را در اختیار خانواده و بیمارقرار دهند و پیامدهای تصمیم آنان را روش کنند.
58- باید با همدلی و صداقت به زبانی ساده و قابل فهم درمورد بیماری، پیش آگهی و درمان به والد و کودک توضیح داده شود.
59- پس از کسب اطلاع از میزان اطلاعات کودک/ نوجوان و والدین از بیماری، پیش آگهی و درمان، باید به زبانی ساده و با صداقت درمورد بیماری، پیش آگهی و درمان آن به والد و کودک توضیح داده شود . این توضیحات و آموزش های لازم برای آگاه سازی بیمار و والدین و نیز جلب همکاری آنان با تیم درمان ، باید به زبانی ساده و قابل فهم برای ایشان باشد و عاری از هرگونه اصطلاحات تخصصی بیان گردد.
فردی که مسئولیت اطلاع رسانی را بر عهده دارد، موظف است در انتهای صحبت خود اطمینان حاصل کند که افراد مخاطب پیام وی را به درستی دریافت کرده اند. در بسیاری از موارد، خانواده ها و بیمار اطلاعات نادرستی در ارتباط با بیماری دارند که از منابعی دیگر کسب نموده اند.این اطلاعات غلط می تواند سبب اختلال در همکاری آنان شده و یا بر میزان استرس آنان بیفزاید. وظیفه بررسی اطلاعات قبلی بیمار و خانواده و تصحیح اطلاعات در موارد لزوم، بر عهده افراد تیم درمان است
60- باید برای کودکانی که ناتوانند امکانات و تسهیلات لازم فراهم آید (مثل امکانات آموزش ویژه برای کودکان نابینا، امکان استفاده ازویلچر و آسانسور برای کودکان مبتلا به مشکلات حرکتی).
61-کودکانی که به هر دلیل متفاوت از جمعیت عمومی کودکان هستند، اعم از معلولیت های جسمی، عدم برخورداری از حمایت خانوادگی و زندگی در مراکز پرورشگاه، و …، نباید در هیچ موردی مورد تبعیض قرار گیرند. جدا کردن این کودکان از سایر کودکان مگر در مواردی که سیر درمان ایجاب کند، ممنوع است.
62- تمام اعمال تشخیصی تهاجمی باید به گونه ای انجام شود که کودک کمترین درد را تحمل کند ( استفاده از مسکن , بیهوشی و…).
63- تمام کودکانی که به صورت اورژانس مراجعه کرده اند باید مورد معاینه پزشکی قرار گیرند و اقدامات اولیه ضروری برای آنها انجام شود و قبل از انجام اقدامات اولیه و پایدار نمودن وضعیت نباید بیمار را به مرکز یا بیمارستان دیگری انتقال یا ارجاع داد
64-کارکنان مراکز درمانی نباید هیچ هدیه ای را از سوی والدین و خانواده کودک بپذیرند.
65- امکان تغذیه با شیر مادر باید برای کودک بیمار یا خواهر و برادر شیرخوار او فراهم باشد.
66- در مراکز بستری باید مراقب سو استفاده جسمی ، جنسی و روانی از کودکان بود. کارکنان باید درباره این گونه آزارها به قدر کفایت آموزش ببینند. برخی از کودکان ممکن است به دلیل نقص یا ناتوانی (مثلا عقب ماندگی ذهنی ) مورد بدرفتاری یا غفلت واقع شوند
67- باید امکانات لازم برای بازی کودکان در زمان بستری در بیمارستان وجود داشته باشد ( شامل اسباب بازی های متناسب با سن ، مکانی برای بازی و…)
68- برای کودکانی که بیش از چند روز در بیمارستان بستری می شوند باید امکانات آموزشی مناسب فراهم باشد ( مثلا کتب و وسایل آموزشی ، معلم و راهنما جهت آموزش ، مکانی خاص برای آموزش)
69-کودکانی که در بیمارستان بزرگسالان بستری هستند، باید در اتاق و بخش جداگانه باشند و از کلیه امکانات مخصوص بخش های کودکان (مانندامکان آموزش ، بازی و …) برخوردار شوند.
بخش چهارم – توجه به نیازهای بهداشتی ، درمانی و جسمی کودک و ارتقای سلامت جسمی و روانی او
70- باید امکانات درمانی مناسب با شرایط کودک در اختیار او قرار گیرد.
71- باید اجازه داده شود تا والد در مراحل مختلف درمان کنار کودک بماند و او را حمایت و همراهی کند و باید تسهیلات لازم از این جهت فراهم شود.
72- هنگام خون گیری، تزریقات، تعبیه سوند و سایر اقدامات تشخیصی و آزمایشگاهی رعایت کامل نکات سترون سازی الزامی است .
73- محیط کودک باید تمیز، بهداشتی وعاری از آلودگی باشد و سیاست های لازم جهت کنترل عفونت وپیشگیری از ابتلا به بیماریهایی چون ایدز، هپاتیت، عفونت های واگیردار و ابتلا به ارگانیسم های مقاوم به انتی بیوتیک اتخاذ شود.
74- باید روشهای دفع فاضلاب و زباله بهداشتی باشد و زباله های عفونی از غیرعفونی جدا شود.
75- محیط کودک باید امن و بی خطر باشد که شامل اتاق معاینه ، اتاق انتظار, راهرو، فضای باز، حیاط ، پله ها، دستشویی ، پنجره ها، آزمایشگاه، دکوراسیون و وسایل موجود در درمانگاه ، سیستم اطفاء حریق و نگهداری امن داروها می شود ( برای نمونه: لزوم داشتن حفاظ برای پنجره هایی که قد کودک به آنها می رسد ، در دسترس نبودن کلید و پریز برق و یا عدم دسترسی به اتاق دارو).
76- قبل ازانجام عمل وتماس با بدن کودک ، شستن دستها الزامی است .
77- غذای کودک باید سالم ، بهداشتی ، با کیفیت بالا و به میزان کافی باشد و حاوی کلیه مواد مفید و مورد احتیاج بدن و متناسب با شرایط فرهنگی و نیازهای غذایی خاص کودک باشد.
.
78- پوشاک کودک باید تمیز، سالم و اتو کشیده باشد و از پوشاندن لباسهای کهنه ، کثیف و پاره و لباس هایی با اندازه نامتناسب به کودک خودداری شود
79- افرادی که با کودک سر وکار دارند باید به تناوب مورد معاینات و آزمایش های معمول پزشکی قرار گیرند( حداقل سالی یک نوبت).
80- محیط کودک باید از عوارض نامطلوب همراه با داروها ، اشعه و سایر موادمخدر در امان باشد.
81- استفاده از سیگار و سایر مواد مخدر در مراکز درمانی کودکان، توسط کارکنان ، والدین ، همراهان و کودکان ممنوع است.
82- در هربخش کودک/ نوجوان باید یک روانشناس کودک مسلط به بازی درمانی و آموزش دیده در زمینه کار با کودکان باشد تا بتواند خدمات درمانی و مشاوره ای لازم را ارایه دهد (مانند آماده کردن کودک قبل از عمل جراحی ، کاستن اضطراب کودک هنگام تزریق وریدی و یا انجام اقدامات تشخیصی چون سی تی اسکن ، ، برگزاری جلسات گروه درمانی، مشاوره والدین و……).
83- کتابچه های آموزشی درمورد ارتقای سلامت جسمی و روانی کودک(شامل تغذیه با شیرمادر، تغذیه صحیح، واکیسناسیون، رشد و تکامل کودک، مدیریت مشکلات) رفتاری شایع، بهداشت روان … وارتقای سلامت جسمی و روانی نوجوانان( واکسیناسیون، بهداشت جنسی، مسایل دوران بلوغ، بهداشت تولید مثل، بیماریهای مقاربتی جنسی مانند ایدز، مصرف سیگار، الکل و سایر مواد) به زبانی ساده و روشن تهیه شود و در اختیار والدین ، نوجوانان و درصورت لزوم کودکان قرار گیرد.
84- برای استفاده از خواب آورها و یا تسکین درد جهت انجام اقدامات خاص تشخیصی و درمانی باید دستورالعمل و راهنمای بالینی نوشته شود(برای نمونه اگر قرار است کودکی سی تی اسکن شود و لازم است از خواب آور استفاده شود باید دستورالعمل و راهنمای آن نوشته شود).
85- باید هر مرکز یا بخشی متناسب با حوزه تخصصی خود حاوی دستورالعمل ها و رهنمود های نوشتاری در مورد اقدامات خاص درمانی و تشخیصی باشد(برای نمونه دستورالعمل مهار پرخاشگری و تحریک پذیری، دستورالعمل تزریق انسولین، دستورالعمل گرفتن مایع نخاع و… ).
86- کارکنان مراکز درمانی باید به علایم و نشانه های بدرفتاری با کودک آشنا باشند و روشهای مناسب بررسی ، مراقبت و محافظت از کودک را بدانند و موارد موجود را به مراکز ذیربط اطلاع دهند. مددکار اجتماعی موظف است موارد بدرفتاری با کودک را پیگیری کند و بر اساس قوانین از پیش تعیین شده خانواده های در معرض خطر را شناسایی کند(هرچند رعایت بعضی از این موارد بخصوص درجوامع توسعه نیافته ای که قوانین مدونی دراین خصوص ندارند، دشوار است).
87- کارکنان مراکز درمانی باید هر چند وقت یکبار از نظر طبی و روانشناختی متناسب با مرکز تخصصی خود آموزش های ویژه ای ببینند واطلاعات آنها به روز شود
توجه به نیازهای رفاهی والد و کودک
88- اتاق بیمارر باید از شرایط مناسبی برخوردار باشد, مانند فضای باز و کافی , نور و تهویه مناسب, درجه حرارت مناسب, دستشویی تمیز و بهداشتی , صندلی مخصوص کودک , صندلی مناسب برای والدین, نوشیدنی سرد و گرم و…..
89- بهتر است در داخل بخش امکاناتی نظیر تلویزیون, ویدیو , کتاب , مجله ونظایر اینها فراهم باشد تا موجبات سرگرمی والد و کودک را در زمان بستری فراهم آورد.
90 – والدین باید در صورت نیاز به تلفن دسترسی داشته باشند.
91- برای حفظ و نگهداری وسایل خصوصی کودک و والدین کمدی در اختیار آنها قرار گیرد که دارای قفل باشد.
92-درکنار تخت هر کودک مبل یا صندلی جهت نشستن والد وجود داشته باشد و تختی که والد یا مراقب کودک هنگام شب بتواند در آن استراحت کند .
93- تسهیلات لازم از جهت غذا و نوشیدنی سرد و گرم برای والد یا مراقب کودک وجود داشته باشد.
94- تسهیلات لازم برای گرم کردن یا نگهداری خوراکی ، غذا و نوشیدنی کودک و همراه او فراهم باشد.
95- والد یا مراقب کودک به راحتی به فروشگاه یا محل تهیه غذا و مایحتاج خود دسترسی داشته باشند.
بهترین بازی برای کودکان ساختن و خراب کردن است. انواع پازل ها، شن بازی، خانه سازی و… کودکان نیاز به تحرک دارند، طناب بازی، طناب کشی، مسابقات گروهی، پریدن، رنگ آمیزی کردن، روزنامه پاره کردن، گوله کردن، پرتاب کردن، آب بازی، توپ بازی، گرگم و گله می برم و هزاران بازی خلاق دیگر در قالب نمایش های عروسکی، خلاق و…
در بازی ها به کودکان گروهی برنده شدن را آموزش دهیم، گروهی بازی کردن، گروهی جمع کردن، پخش کردن…
تعامل والدین و کودکان، تاثیر عوامل محیطی، در نظر گرفتن خلق و خوی کودکان، شرایط مکانی، جوی، زمانی همه به داشتن یک محیط شاد برای کودکان ضروری است. با دست های خالی نیز می توان به کودکانمان لبخند و شادی را هدیه داد. بیائید کودکان خود را در آغوش بگیریم و به آنها مفهوم عشق و امید به فردا را یاد بدهیم.
آنها مالکان فردای ما هستند، انسان های درستکار، واقعی، با وجدان، انسان دوست، هم نوع گرا، شاد و سرزنده تحویل جامعه بدهیم. جامعه ما نیاز به تربیت انسان های پویا، شاد، متفکر، خلاق و سازنده دارد چرا ما به عنوان یک انسان از این وظیفه انسانی خویش که خداوند هدیه داده سرباز زنیم. به امید داشتن فردایی بهتر با انسان های سازنده.
1. دیوید ال کی، مورین ای. مونتگمری، استفن و. مونسن. بهداشت روانی و روانپزشکی کودک و نوجوان. ترجمه: دکتر محمد رضا اسکندری، صغری کرمی. انتشارات ارجمند، نوبت اول، 1386
2. کنت ونینگ. چگونه کودکان را با خود همراه کنیم. ترجمه: دکتر مهدی تهرانی دوست. انتشارات موسسه علوم شناختی و دانشگاه علوم پزشکی تهران، نوبت دوم، 1384
3. بلوم کویست مایکل ال. مهارت های سازگاری با کودکان ناسازگار. ترجمه: دکتر جواد علاقبند راد. انتشارات سنا، نوبت اول، 1383
4. اساتید انجمن روانپزشکی کودک و نوجوان، اساتید انجمن ترویج تغذیه با شیر مادر. اصول و روش های کاربردی در فرزند پروری. انتشارات انجمن ترویج تغذیه با شیر مادر، نوبت اول، 1387
5. علاقبند راد جواد، نبی فر شیما. روش های درمان لکنت زبان. انتشارات موسسه علوم شناختی، نوبت اول، 1381
6. فریک پائول جی. اختلال سلوک و رفتارهای ضد اجتماعی شدید. ترجمه: دکتر جواد علاقبند راد، دکتر عاطفه سلطانی فر. انتشارات سنا، نوبت اول، 1382
7. استاپرد میریام. همه کودکان تیز هوشند اگر… . ترجمه: دکتر سهراب سوری، امیر صادقی بابلان. نشر دانش ایران، نوبت بیست و دوم، 1385
8. کاپلان هارولد سادوک بنیامن. خلاصه روانپزشکی و علوم رفتاری، ترجمه: حسن رفیعی، فرزین رضائی. نشر ارجمند، نوبت اول، 1378
9. متقی پور یاسمن، بهرام نژاد علی، محمودی قرائی جواد، یاسمی محمد تقی، امین اسماعیلی معصومه. حمایت های روانی اجتماعی در بلایا و حوادث غیر مترقبه. وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی. 1386
منابع
با تشکر از توجه شما