راهبرد ها و راه های ملی مبارزه با بیماری های عفونی
اماکن
پرخطر
عوامل زنجیره ای موثر در مبارزه با یک عفونت
مخزن
منبع
راه
ورود
رفتار
پرخطر
مقاومت
میزبان
راه
انتقال
ایجاد سیستم سوروایلنس
ایجاد هماهنگی های بین بخشی
جلب حمایت مردم
مبانی اجرایی
انجام پژوهش های کاربردی
مخزن
مخزن
انسان
حیوان
مبتلا
ناقل
مبتلا
ناقل
طبیعت
منحصرا انسان : مثل حصبه – آبله مرغان – سوزاک – ایدز و … بیمار – ناقل
انسان و حیوان: حدود 150 بیماری مشترک مثل سالمونلوز و … بیمار – ناقل
طبیعت: مثل کزازو شاربن(خاک و حیوان) و…
مخزن: تکثیر ،رشد و تجدید نسل ارگانیسم در یک سیستم بیولوژیک.
برخی از بیماری هایی که منحصرا در انسان دیده می شوند
حصبه
سرخک
آبله مرغان
اوریون
زونا
سوزاک
ایدز
کیست هیداتیک
سالک
توکسوپلاسموز
آنتراکس
هاری
برخی بیماری های مشتـــرک
Water Flea
Elephant
To
سالمونلا
یکی از ارگانیسم های رایج است که در انسان و حیوان ایجاد بیماری می کند و از کک آبی تافیل را مبتلا می کند و در جامعه بسیار گسترده است .نام این ارگانیسم چیست؟
ناقلین عفونت
ناقل به انسان یا حیوانی گفته می شود که در غیاب اشکال بالینی بیماری ،در خود عامل عفونی را نگه می دارد و بالقوه عامل انتشار بیماری است.
تعریف:
ناقلین 3 دسته اند.
ناقلین دوره کمون مثل:ایدز
ناقلین دوره نقاهت مثل:شیگلوز
ناقلین مزمن مثل: هپاتیت بی و سی
منبع
منبع: وجود ارگانیسم در یک سیستم بیولوژیک یا غیر بیولوژیک به صورت گذرا بدون تجدید نسل.
آب (وبا) – غذا (سالمونلا) – شیر (لیستریا) – هوا (ارگانیسم های تنفسی) – خــاک (کـــزاز) – وسایل مثل: گــاز پانسمان (استافیلــوکوک) – دست هــا(ویروس هــا،باکتری ها وانگل ها) تــرشحـــــــات بــدن (خـون،خلـط،بـزاق،مـایع منـی ،ادرار،مدفوع) مثل:هپاتیت– عفونت های روده ای – دارو و مواد بهداشتی (سالمونلا) – زباله (استافیلوکوک) – فاضلاب (روده ای).
فکر کنید…
و پاسخ دهید.
همه ی موارد می توانند ”منبع“باشنـــد به جــز:
شیر
خون
ترشحات بدن
دست
روده
خاک
چاقو
گاز و باند
روده
روده ها منبــع عفـــونت نیستند ولی مدفـــوع می تواند منبع عفونت باشد.
پاسخ:
راه های
انتقال
Water born:
مثل وبا
Food born:
مثل مسمومیت های غذایی
Blood born:
مثل ایدز
:Soil born
مثل کزاز
:Air born
مثل آنفلوآنزا
Vector born:
مثل مالاریا
Fomites born:
مثل دیفتری
Vehicle born:
مثل عفونت استافیلوکوکی
:Hand Transmission
مثل سرماخوردگی
:Sexual Transmission
مثل سوزاک – سیفیلیس – ایدز – عفونت های کلامیدیایی – آمیبیاز – شانکروئید – تبخال تناسلی و …
:Kissing Transmission
مثل تبخال لبی – مونونوکلئوز عفونی و…
راه های
ورود
پوست:
مثل :زخم ها – سوختگی ها – خراش ها – گزش ها
بعضی ارگانیسم ها حتی از پوست سالم نیز وارد می شوند مثل: بروسلوز
مخاط:
مثل: بروسلوز از مخاط چشم – سرماخوردگی از مخاط حلق – مسمـــومیت هــای غـــذایی از مخـــاط گــوارش سوزاک از مخاط تناسلی و …
خون و فرآورده های خونی:
مثل : ایدز–هپاتیت بی و سی – مالاریا – توکسوپلاسموزیس– و …
جفت:
مثل : C.R.O.T.C.H.S
رتروگراد،بالارونده،یا باز فعالی ارگانیسم
مقاومت
میزبان
مقاومت انسان در مقابل بیماری ها ، به ویژه بیماری های عفونی وابسته به ایمنی او در مقابل میکرو ارگانیسم هاست.
انواع ایمنی:
فعـــــال:
یا در اثر ابتلای طبیعی با یا بدون علایم بالینی به بیمـــاری ها ایجـــاد می شود.
یا به وسیله واکسن پدید می آید.
انفعالی:
یا به علت عبور پادتن های مادری ایجاد می شود.
یا با تزریق سرم و ایمونوگلبولین پدید می آید.
گروهی(Herd Immunity):
ایمنی یک گروه از مردم یا جامعه در مقابل یک بیماری خاص است که چیزی بیشتر از محافظت حاصل ازایمنی تک تک افرادآن جامعه است.
ایمنی (Immunity):
ذاتی:
بعضی نژادها ذاتا به بعضی عفونت ها مقاومند مثل نژاد سفید در مقابل بیماری سل نسبت به نژاد سیاه یا دافی منفی ها و مبتلایان به هموگلوبینـــوپاتی ها در مقابل مالاریا و …
اکتسابی:
ناشی از واکسیناسیون مثل:دیفتری – کزاز – سیاه سرفه – فلج اطفال – ســل – هپاتیت – وM.M.R
وابتلا به بیماری ها – ایمونووشیمیوپروفیلاکسی.
بعضی مادام العمرند مثل:سرخک – فلج اطفال و…
بعضی ایمنی موقـــت می دهندمثـــل: آنفـــلوآنــزا حصبه – مالاریا و…
بعضی ایمنی نسبتا طولانی میدهنـد ولی لازم است ،به صورت پریودیک ایمنی تقویت شود.
مدت ایمنی:
رفتار
پرخطر
نمونه هایی از رفتار پرخطر
مصرف سیگار
اعتیاد،به ویژه اعتیاد تزریقی
الکلیسم
بی بندوباری جنسی
بعضی رفتار های شغلی
خالکوبی
ادامه رفتار پرخطر…
بهداشت فردی نامناسب
مردارخواری
بعضی باورهای اشتباه مثل:ندادن اولین قطرات شیر مادر به نوزاد
شنا در آبهای آلوده یا مصرف آن
بازی یا نزدیکی با حیوانات
و ….
فکر کنید…
و پاسخ دهید.
یک رفتارپرخطر!!
این مرد در معـرض ابتلا به کدام بیماری های عفــونی است؟
هپاتیت – ایدز و…
الکلیسم یک رفتار پر خطر!
افـراد الکلیک به چه بیماریهای عفونی بیشتر از افراد عادی مبتلا می شوند؟
پنومونی آسپیراتیو
آمیبیاز کبدی
آمیبیاز روده ای
یک رفتار پر خطر دیگر
خطرابتلابه ایدز – هپاتیت ها – و…
معتادان تزریقی در معرض خطر ابتلا به کدام بیماری های عفونی هستند؟
یک رفتار پر خطر دیگر
بروسلوز – سل ولگد زدن گاو!
کدام بیماری در راه است؟
اماکن
پرخطر
برخی از اماکن که می توانند پر خطر باشند.
نمونه هایی از اماکن پرخطر
زندان ها
استخر ها
دامداری ها
کارخانجات
پادگان ها
مدرسه ها و مهد کودک ها
آرایشگاه ها
توالت ها و حمام های عمومی
محل های فواحش
کشتار گاه ها
ییمارستان ها
چند نمونه از اماکن پرخطر را نیز شما نام ببرید.
دراین اسلاید، مکان هایی کــه بــه شمــــا نشــــان داده می شــــوند، مشخص کنیدافـــراد بیشتر در معــــرض چـــه بیماری هایی قــــــرار مــــی گـیــــــرنــــد؟
دامداری ها
خطر ابتلا به بیماری های مشترک مثل تب مالت و…
آرایشگاه ها
خطر ابتلا به هپاتیت ها – ایدز – کچلی و…
توالت های عمومی،روستایی و بین راهی
خطر ابتلا به بیماری هایی مثل شیگلوز و…
استخر های شنا و آب های آلوده
ابتلا به بیماری های روده ای مثل شیگلوز و…
زندان ها
خطــــــرابتـــــــلابه ایدز-هپاتیت – و…
کارخانجات
کلاس درس
زیارتگاه ها
اماکن شلوغ
مهدکودک ها
خطر ابتلا به بیماری های تنفسی و…
راهبــــرد هــا و راه هـــای مبــــارزه بــا بیماریهـــای عفونی
اماکن
پرخطر
عوامل زنجیره ای موثر درمبارزه با یک عفونـت
مخزن
منبع
راه
ورود
رفتار
پرخطر
مقاومت
میزبان
راه
انتقال
یادآوری
مبنای مبارزه قطع زنجیره عفونت است.
استراتژی های مبارزه
بیماریابی
گند زدایی – پاستوریزاسیون – استریلیزاسیون
غربالگری
تشخیص و درمان به موقع
جداسازی
قرنطینه
واکسیناسیون
مبارزه با ناقلین
لوله کشی و زهکشی
تهویه ، تصفیه و فیلتراسیون
جوشاندن – پختن و فرآوری سالم
نظارت بر تولید و توزیع مواد غذایی
پالایش خون و فرآورده های خونی
معدوم کردن حیوانات
حذف مخزن
انسان
بیمار یابی –اسکـرینینگ-تشخیص به موقع بیماران و ناقلین – درمان به موقع بیماران و ناقـلـیــن – ایزولاسیـــون – قـرنطـیـنـــه.
حیوان
درمان حیـــــوانات و در صــورت درمان نشدن،معدوم کردن آنها – واکسیناسیون.
طبیعت
گندزدایی و سالم سازی محیط – مبارزه با ناقلین.
حذف منبع
سالم سازی آب:
لــولــــه کشـی – تصفیــــه و فیلـتـــراسیـــون کلریناسیون – اوزونیزاسیون – و جوشاندن.
سالم سازی هوا:
تهویه – فیلتراسیون –گندزدایی-و کاهش آلــــودگی با اقــــدامــات زیست محیـــطی.
سالم سازی خاک:
گند زدایی – عدم استفاده از کود های انسانی.
سالم سازی وسایل:
پاک کردن – استریلیزاسیون – گندزدایی.
حذف منبع
سالم سازی غذا:
جــــوشانیـدن – پختن کامـل – پاستـوریزاسیـــون – نظارت بر مـواد اولیـه غـذایی – نظـارت بر گـوشت و مـواد پروتئینی وکنترل ورود و خـروج فرآورده های دامی به کشور- نظارت برمواد لبنی – کنترل و کشتار صنعتی دام و طیور – و نظارت بر مراکز تولید و توزیع غذا .
سالم سازی خون:
اسکرینینگ و پالایش خون و فرآورده های خونی.
سالم سازی ودارو و مواد آرایشی بهداشتی:
نظارت کیفی.
حذف منبع
فاضلاب:
ایجاد سیستم فاضلاب بسته – گند زدایی.
زباله:
جمع آوری و دفع مناسب زباله – کنترل زباله های بیمارستانی.
برخورد با ترشحات بدن:
دفع مناسب – گندزدایی .
تمیز نگه داشتن دست ها:
Hand Washing
حذف انتقال
کنترل منابع
آموزش
کنترل حشرات و جوندگان ناقل از طریق:
بهسازی محیط – ایجـاد پایگاه های حشــــره شناسی – سم پاشی – مبارزه بیولوژیک و…
حفاظت
استفاده از:
روپوش – گــان – کلاه – روســری(سربند) – کفــش چکمه – پیش بند – دستکش – ماسک – عینک – شیلد محافظ – انواع کاور – دستمـال – گوش گیــر و بینی گیــر در هنگام شنا – کاندوم – پشه بند – مواد دافــع حشـــرات بر روی پوست – نرم کننده پوست – گردن بنــد های پیــوری فایــر- شستن مکــــرر دست ها و…
افزودن مقاومت میزبان
واکسیناسیون
ایمونوپروفیلاکسی
شیمیوپروفیلاکسی
مصرف داروها و مواد ایمونومدولاتور
ترویج تغذیه با شیر مادر
حذف رفتار پر خطر
پژوهش
فرهنگ سازی
آموزش عمومی
آموزش افراد پرخطر و در معرض خطر
ترویج فرهنگ ورزش
ترویج فرهنگ ایمنی و حفاظت
ایجاد مراکز مشاوره
ترویج تغذیه با شیر مادروغیره
سالم سازی اماکن
نظارت
بهسازی
بالا بردن استاندارد های مسکن
گندزدایی
کنترل بر حسب ماهیت مکان
خلاصه
اماکن
پرخطر
مخزن
منبع
راه
ورود
رفتار
پرخطر
مقاومت
میزبان
راه
انتقال
انسان
بیمار
طبیعت
ناقلین
آب
هوا
خاک
غذا
فاضلاب
زباله
وسایل
دست
خون
ترشحات
خوراکی
تنفسی
بوسیدن
جنسی
تماس
پوستی
W
A
F
B
S
V
V F
پوست
مخاط
خون
جفت
باز
فعالی
رتروگراد
حساسیت
ذاتی
مقاومت
ذاتی
ایمنی
فعال
ایمنی
غ-ف
پروفیلاکسی
الکلیسم
باور
غلط
اعتیاد
خالکوبی
ریختن
آب
دهان
زندان
پادگان
W.C
کارخانه
خانه سالمندان
استخر
آرایشگاه
محل
فواحش
حیوان
بیمار
مصرف
سیگار
فکر کنید…
و پاسخ دهید.
Case Investigation:
بیماری مالاریا نوعی بیماری انگلی است که توسط پشه آنوفل از انسان بیمار به انسان سالم منتقل می شود.
این بیماری از طریق انتقال خون،جفت،آزمایشگاه،و سرنگ مشترک نیز منتقل می گردد.مخزن عمده انگل،انسان و یک منبع مهم آلودگی،خون می باشد.همه انسان ها به بیماری حساس هستند و در حدود 110 کشور دنیا به صورت بومی وجود دارد.
راه های مبارزه با این بیماری را پیشنهاد کنید.
پاسخ:
حذف مخزن : بیماریابی و درمان افراد مبتلا حذف منبع : پالایش خون
حذف ناقل : ایجاد پایگاه های حشــــره شناسی در منطقه و کنترل حشره ناقل (ســم پاشی – لارو کشی – استفـاده از پشه کش برقــی – مبــــارزه بیــولــوژیک -استفاده از ریپلانت ها و استفاده از پشه بند)
حذف راه ورود : پوشانیـــدن پوست – ندادن خون
افزودن مقاومت میزبان : واکسیــناسیون شیمیــوپروفیـــلاکسی
حذف رفتار پرخطر : آموزش – پوشاندن قسمت های برهنه بدن – مبارزه با اعتیاد حذف اماکن پر خطر :
خشکانیدن باتلاق ها – بهســازی محــــل های لارو گـــــذاری پشه و…
Case Investigation:
بیماری سل یک بیماری مــزمن است کـــه در85% مــوارد به شکــل گرفتــاری تنفسی بروز می کنــد.
مخزنش بیمار مبتلا و گاوآلوده،و منبع آلــودگی خلط بیماران و شیر گاو های مبتــلا است.
از طریق تنفسی،خوراکی،تلقیــح،و از مادر به جنین منتقل می شود. شیرخواران مادران مبتلا ،سوء تغــذیه ایها و افراد لاغر،مستعـد به ابتلا به بیماری هستند.سرفه و ریختن آب دهان به محیط،از رفتاری است کــــه مــوجــــب اشاعـــــه بیمــــاری می شــود.اماکـــــن کــــم نور،مــرطـــــوب،و بدون تهویه مناسب از اماکن پر خطر برای ابتلا به بیماری محسوب می شوند.
راه های مبارزه با بیماری را پیشنهاد نمایید.
پاسخ:
حذف مخزن : بیمار یابی – درمان افراد مبتلا – جداسازی افراد درمان نشـده- واکـسینـــاسیـــون گـــاوهـــا
حذف منبع : پاستوریزاسیون شیرو مواد لبنی – تهـویه هوا
حذف راه انتقال : استفاده از ماسک و پروتکتیـو های دیگر
افزودن مقاومت میزبان : بهبـود تغذیه
واکسیناسیون ب.ث.ژ
حذف رفتار پرخطر : انداختن خلط در معابر – سرفه های بی محابا
حذف اماکن پرخطر : اماکن کم نور – مرطوب – و با تهویه نامناسب.
Case Investigation:
بیماری ایدز بیماری ویروسی خطرناکی است که انسان ها را مبتلا می کند.ممکن است فردی سالها آلوده باشد و حتی خود خبـــــر نداشته باشد. خون و فرآورده های خونی،ترشحات و وســایــل آلــوده منـــابع عفــونـت و از راه هــای مهــــــــــــم انتقال،تزریق،تماس جنسی،جفت،و انتقال خون و فرآورده های خـــونی است.همه انسان ها به آن حساسند و از رفتار های پر خطر،اعتیاد تزریقی،بی بندوباری جنسی،و خالکوبی است و از امـاکـــن پر خطـــــــر نیز ،زندان ها،آرایشگاه ها و محله های فواحش می باشد.
راه های مبارزه با بیماری را پیشنهاد کنید.
پاسخ:
شنـــاســـایی افـــراد مبتــلا و پایش خانواده های آنهـا – پالایـش خـــون و فــــرآورده هــای خونی گنـــدزدایی و استــریلیــزاسیـــــون وسایل شارپ استفـــاده از کانــــدوم و پــروتکشن هـــای دیگــر شیمیوپروفیلاکسی – آموزش مشــاوره – کنتــرل بهــــداشتی زنـدان هـا،آرایشگـــاه ها،محـــله های فـــــواحش ،دندانپـــزشکی ها و مراکــــــز درمانی دیگر،محل های انجام تزریقات و دیالیز و …
Case Investigation:
بیماری گاستروآنتریت به علت تعدادی از میکروب ها و سموم میکـروبی ایجــــاد می شود. مخــــزن ارگانیســم های مولـــــد انسان و حـیــــوانات مختلفند، منبع آلودگی آب ومواد غذایی وخوراکی آلـوده است و انسان و حیوان می توانند ناقــل ارگانیسم های مولــــد بیماری باشنـد.از طــــریق خوردن وآشامیدن مواد آلوده ایجاد می شود و همه انسان ها به بیماری حساس هستند.از رفتار پر خطر می توان نشستن دست ها،خوردن میوه به صورت نشسته ،نوشیــدن شیر نجــوشیده ،استفــــاده از آب های بین راهی ،خوردن غذا های آماده و نظـــایر آنرا نام برد. از اماکن پر خطـــر نیز توالت های عمومی،استخرها،غــذاخوری های غیر بهداشتی و نظایر آن هستند.
راه های مبارزه با بیماری را پیشنهاد کنید.
پاسخ:
درمان مبتــلایان – شنــاســایی و درمان ناقلین – کنتــــرل بیماری در حیــوانات – کنترل آب (لوله کشی – تصفیـه و فیلتراسیون – کلریناسیون – ازونیزاسیون – و جوشاندن ) کنتــرل کیــفی مواد اولیه غــذایی و مراکــز تولید و توزیع غــذا – کنترل ورود گوشت به کشور – کشتار صنعتی دام و طیور – شستن مکرر دست ها – کنترل زباله و فاضلاب – کنترل حشرات – شیمیوپروفیلاکسی – آموزش – کنترل استخــــر هــا و توالــــت هــای عمـــومی و…
منبع:
میتوانید برای مرور مطالب به نشانی الکترونیک زیر مراجعه فرمائید.
www.tums.ac.ir
دانشکده پزشکی
گروه پزشکی اجتماعی
هیئت علمی
دکتر سید منصور رضوی
فایل ها