بازار چیست و چگونه عمل می کند؟
در اقتصاد به طور کلی سه سوال اساسی به شرح زیر مطرح است:
1-چه کالا و خدماتی تولید و عرضه می شوند؟
2-چگونه تولید می شوند؟
3_چگونه کالاهای تولید شده توزیع می گردد.
بنگاه و خانوار در اقتصاد
در جهان امروز بنگاه ها از یک سو و خانوارها از سوی دیگر فعالیت های تولیدی و مصرفی را شکل می دهند.هر دو شامل گروهی از مردم می شوند که فعالیت های متفاوت داشته و نقش های مختلفی را ایفا می کنند.افراد بسته به فعالیتی که انجام می دهند می توانند هم به عنوان عضو خانوار یا عاملی از بنگاه تلقی شوند.مثلا یک نجار زمانی که در کارگاه خود به تولید میز و صندلی اشتغال دارد نقش بنگاه را انجام می دهد و زمانی که به عنوان خانوار برای رفع نیازهای خود به بازار روی می آورد نقش مصرف کننده را ایفا می کند.
بنگاه با تصمیم و اقدام یک نفر یا گروهی از افراد برای تولید،از طریق تبدیل نهاده ها به ستاده ها و فروش آن در بازار شکل می گیرد.
بعضی از بنگاه ها کالا تولید می کنند و برخی خدمات،بعضی کوچک هستند و ربرخی بزرگ.
بعضی از بنگاه ها به قصد کسب سود به وجود می آیند وبعضی دیگر سودآوری را در نظر ندارند مانند دانشگاه تهران شرایط یک بنگاه را دارد و به تولید خدمات می پردازد.
خانوارها:
واحد مصرف در یک نظام اقتصادی خانوار نامیده می شود.
ممکن است یک خانوار از یک تا چند نفر تشکیل شود .یک فرد مجرد که به تنهایی زندگی می کند ،یک زن و شوهر،یک زن و شوهر با چهار بچه یا بیشتر،هریک خانواری را تشکیل می دهند .فصل مشترک همه این ها در این است که سبدی از کالا و خدمات را بطور مشترک مصرف می کنند.
در اقتصاد امروز با توجه به حضور انواع کالاها و خدمات طیفی وسیعی از سلیقه ها و خواسته ها وجود دارد.هر چند خانوارها دارای ابعاد گسترده ای از خواسته ها و نیازها هستند ،ولی یک نکته که در مورد آنها صدق می کند درآمد محدود می باشد و هر خانوار مصرف خود را با توجه به درآمد محدود و مشخص می کند.
جریان چرخشی ساده
مفهوم بازار:
بازار به مجموعه خریداران و فروشندگان چیزی در هرجای ممکن اطلاق می شود.
از نظر تاریخی، بازار به محلی گفته می شود که خریداران و فروشندگان برای مبادله کالا یا خدمات به آن مراجعه می کنند.
اما اقتصاددانان به مجموعه خریداران و فروشندگانی که به خرید و فروش کالا یا خدمات خاصی مبادرت می کنند بازار می گویند.
بررسی بازار کالا و خدمات
با توجه به اینکه قیمت کالاها و خدمات تحت تاثیر نیروهای عرضه و تقاضا شکل می گیرد به بررسی عوامل تعیین کننده عرضه و تقاضا می پردازیم.
تعریف تقاضا: تقاضا برای یک کالا یا خدمت ، عبارت از مقادیر مختلفی از آن کالا یا خدمت می باشد که خریدار ، مایل و قادر است که در قیمت های مختلف و به شرط ثابت بودن سایر عوامل،در طی یک دوره زمانی معین خریداری نماید.
مهم ترین عوامل موثر بر تقاضا :
1-قیمت خود کالا
2-قیمت سایر کالا
3-درآمد
4- سلیقه
5-انتظارات
1-تغییر قیمت خود کالا
با تغییر قیمت خود کالا مقدار تقاضا تغییر می کند و بر روی منحنی تقاضا حرکت می کنیم.(با فرض ثابت بودن سایر عوامل)
2-تغییر قیمت سایر کالا
اگر قیمت سایر کالاها تغییر پیدا کند باعث تغییر در تقاضا،یعنی جابه جایی منحنی تقاضا(با فرض ثابت بودن سایر عوامل موثر)
کالا ها از نظر تغییر قیمت به دو دسته تقسیم می شوند:
1-کالاهای جانشین: کالاهای هستند که می توان آنها را به جای هم مصرف کرد و با افزایش قیمت یکی تقاضا برای دیگری افزایش می یابد و برعکس.مانند گوشت قرمز و گوشت مرغ.
2-کالاهای مکمل:کالاهایی که برای مصرف لازم و ملزم همدیگر هستند و با افزایش قیمت یکی تقاضا برای دیگری کاهش پیدا می کند و برعکس.مانند :قند و چای
3-درآمد
کالاها از نظر تغییر درآمد به دو دسته تقسیم می شوند:
1-کالاهای معمولی:کالاهایی هستند که با افزایش درآمد، تقاضا برای آنها افزایش می یابد و برعکس.مانند:پوشاک ،لوازم خانگی
کالاهای پست:کالاهایی هستند که با افزایش درآمد ،تقاضا برای آنها کاهش می یابد و برعکس .متنند :برنج مرغوب و نا مرغوب.
4-سلیقه
یکی دیگر از عوامل که بر تقاضا موثر است، سلیقه افراد است. اگر مردم یک کشور قهوه دوست داشته باشند، تقاضا برای قهوه در آن جا زیاد است. البته اقتصاددانان تلاش نمی کنند تا به موضوع سلیقه بپردازند زیرا این موضوع کاملا روان شناختی است و در این حوزه اقتصاد قرار نمی گیرد(در شاخه ای از اقتصاد به نام اقتصاد رفتاری این موارد بحث و بررسی می شود)
5- انتظارات
انتظارات:به معنای پیش بینی وقایع آینده است.
زمانی که افراد انتظار افزایش قیمت ها در آینده را داشته باشند تقاضای خود را زمان حال افزایش می دهند و برعکس.
قانون تقاضا:
مقدار تقاضا از یک کالا با قیمت آن رابطه ای عکس دارد. به طوری که با افزایش قیمت، مقدار تقاضا کاهش می یابد و بالعکس. به این رابطه قانون تقاضا می گویند.
عرضه
عرضه یک کالا یا خدمت :عبارت از مقادیر مختلفی از آن کالا یا خدمت می باشد که یک عرضه کننده،مایل و قادر است در قیمت های مختلف و به شرط ثابت بودن سایر عوامل ،در طی یک دوره زمانی معین به بازار عرضه نماید.
قانون عرضه:طبق قانون عرضه ،یعنی وجود رابطه ای مستقیم بین قیمت کالا و مقدار عرضه ،تولید کننده همراه با بالا رفتن قیمت کالا مایل است که مقدار عرضه را افزایش دهد.
تغییرات عرضه
1-تغییر در مقدار عرضه(حرکت بر روی منحنی عرضه):اگر قیمت کالا تغییر نماید ولی سایر عوامل موثر بر عرضه ،ثابت باشند روی منحنی عرضه حرکت خواهیم کرد.
2-تغییر در عرضه(جابه جایی منحنی عرضه):اگر قیمت کالا را ثابت فرض نمایم ولی سایر عوامل موثر بر عرضه تغییر دهیم ،منحنی عرضه به راست یا چپ ،جابه جا می شود که در این صورت ما با تغییردر عرضه مواجه ایم.
عوامل موثر بر عرضه
1-قیمت مواد اولیه:اگر قیمت مواد اولیه افزایش یابد و با فرض ثابت بودن سایر عوامل ،عرضه کالا کاهش می یابد و برعکس.
2-سطح فناوری و دانش فنی تولید:چنان چه فناوری جدیدی ارائه شود که کارایی تولید را افزایش دهد،به فرض ثابت بودن سایر عوامل ،عرضه نیز افزایش می یابد.
تعادل
نقطه تعادل:نقطه ای است که در آن مقدار تقاضا و مقدار عرضه کالا با هم برابرند.
عملکرد بازار به تصمیم این دو گروه و تعامل تقاضا کنندگان و عرضه کنندگان بستگی دارد .برای کلیه بازارها یکی از سه موقعیت زیر، در هر لحظه می تواند رخ دهد:
1-مقدار تقاضا در قیمت موجود نسبت به مقدار عرضه بیشتر باشد در این حالت مازاد تقاضا وجود دارد،و راهکار از بین بردن مازاد تقاضا افزایش قیمت یا افزایش تولید می باشد.
2-مقدار عرضه در قیمت موجود نسبت به مقدار تقاضا بیشتر باشد در این حالت مازاد عرضه وجود دارد.و راهکار از بین بردن آن کاهش قیمت یا کاهش تولید می باشد.
3-اگر مقدار تقاضا و مقدار عرضه در قیمت های جاری با هم برابر باشند تعادل در بازار برقرار می باشد
نقطه تعادل ،مازاد تقاضا و مازاد عرضه
انواع بازارها
بازار رقابتی:بازاری بصورت رقابت کامل اداره می شود که دارای شرایط زیر باشد:
1-وجود تعداد زیادی خریدار و فروشنده بطوری که هریک از آن ها نسبت به کل بازار به قدری کوچک باشند که قادر به تاثیر بر قیمت نباشند.
2-همگن(شبیه و یکسان)بودن کالای فروشندگاه مختلف.
3-عدم وجود محدودیت های مصنوعی برای ورود و خروج عوامل تولید و بنگاه ها از بازار.
4-وجود اطلاعات کافی و یکسان نزد خریداران و فروشندگان.
بازار رقابت کامل قیمت پذیر است یعنی برای خریداران و فروشندگان قیمت ها از قبل تعیین شده است.
بازار محصولات کشاورزی از جمله بازارهایی است که شرایط رقابت کامل در آن صدق می کند.ش
بازار انحصاری
انحصارفروش: یعنی یک تولیدکننده یا یک فروشنده کنترل یک بازار را در دست می گیرد و اجازه ی تولید و عرضه محصولات و خدمات متنوع را به تولیدکنندگان دیگر نمی دهد تا قیمت را تثبیت و گزینه های خریدار را محدود کند.
انحصارگر، قیمت گذار است و خریداران در بازار انحصاری قیمت پذیرند.
در بازارهای انحصاری چون جانشینی برای کالاهای انحصارگر وجود ندارد انحصارگر انگیزه ای برای بهبود کیفیت کالاهای تولیدی ندارد ،وجود انحصار در اقتصاد باعث کاهش رفاه جامعه می شود.
دلایل به وجود آمدن انحصار:
1-کنترل انحصار گر بر عرضه مواد خام
2-دلایل قانونی و غیر قانونی
3-حق امتیاز و ثبت اختراع
4-بازده فزآینده نسبت به مقیاس
از توجه شما عزیزان سپاسگزارم.