پنبه
مقدمه:
پنبه گیاهی است دولپه،یکساله از خانوادهMalvaceae جنس Gossypium که گونه های آن به دیپلوئید تترائید تقسیم شده است.مبدا آن آسیا و آفریقا می باشد.کشت پنبه به منظور تهیه پارچه و لباس به 5000 سال قبل می رسد.هرودوت (تاریخ نویس یونانی) از این محصول به نام درخت پشم در هندوستان نام برده است.کشت پنبه در ایران از زمان های دور رایج بوده به طوری که مارکوپولو در سفر نامه خود از کشت پنبه در ایران نام برده است.بذر الیاف متوسط پنبه در زمان قاجاریه توسط یک کشیش آمریکایی به ایران آورده شده است.
ارقام مهم پنبه در دنیا و ایران:
-بیشترین ارقام پنبه مربوط به دو گونه hirsutum و barbadensمی باشد.از این میان گونه hirsutumبه لحاظ الیاف بلند و مکانیزاسیون بهتر بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.
در ایران نیز ارقام:ساحل-ورامین-سایروکا-تادلا-گیزا-دگستر عمومی،استفاده می شود که از این میان بیشترین سهم کشت مربوط به رقم های ساحل و ورامین است.
5 واریته مهم امریکایی که بیش از 90% کشت پنبه را به خود اختصاص داده اند عبارت اند از:آکالا 4024-امپایی ستون-ویل 2 بی-کوکر 100 ویلت-دلتا پاین
عوامل موثر بر گیاه پنبه:
-درجه حرارت پایه گیاه:13 تا 15 درجه سانتی گراد
دمای مطلوب برای جوانه زنی:در حدود 22 درجه سانتی گراد
مناسب ترین درجه حرارت برای رشد پنبه:21 تا 26 درجه سانتی گراد
درجه حرارت برای گل دهی و میوه دهی:26 تا 32 درجه سانتی گراد
حرارت قابل تحمل برای گیاه:درحدود 35 تا 45 درجه سانتی گراد
به طور کلی پنبه در گروه گیاهان گرما دوست ونور پسند قرار دارد.یکی از مهم ترین شرایط کشت پنبه نور کافی است که کمبود آن در عملکرد تاثیرات منفی دارد و باعث ریزش گل و قوزه می شود که این امر به دلیل کاهش فتوسنتز و نرسیدن مواد به شاخه های جانبی است.
-پنبه گیاهی است که برای کشت نیاز به آب کافی دارد کمبود آب و افزایش حرارت باعث زود رسی شده و گیاه سریعاً به گل می رود کشت پنبه با بارندگی منظم سالیانه به مقدار 400 تا 650 میلی متر موفقیت آمیز خواهد بود ولی به طور کلی کشت موفق پنبه بستگی به آبیاری منظم هم چنین تنظیم دقیق فاصله بین آبیاری ها و میزان آبیاری دارد.حساس ترین مرحله رشد در پنبه نسبت به کم آبی مرحله رشد زایشی است.
-معمولاً پنبه به انواع خاک ها سازگاری دارد.اما خاک های شنی و رسی،حاصل خیز با عمق زیاد مطلوب گیاه پنبه است.پنبه به PH خاک زیاد حساس نیست به طوری که در خاک هایی با PH حدود 5 تا 10 کشت می شود.پنبه جزء گیاهان مقاوم به شوری است.
سطح زیر کشت
(هکتار)
عملکرد(کیلوگرم در هکتار) 1668 2340 3475 972
الف : کاشت
– جهت تهیه بستر بذر از شخم نسبتاً عمیق پاییزه ( حداقل 30 سانتی متر ) استفاده می شود و چنانچه در بهار و در زمان کاشت ، علف هرز مزرعه را پوشانده باشد از شخم سطحی عمود بر جهت شخم اولی استفاده می شود .
– آماده سازی بستر بذر در اوایل فروردین ماه و یاحتی در اواخر اسفند ماه به محض گاورو شدن زمین انجام می شود . کودپاشی ، پاشش علف کش قبل ازکاشت و چند نوبت دیسک مورد نیاز در این زمان انجام می شود (باید علف کش قبل از آخرین دیسک استفاده شود). مزرعه تا اواخر فروردین ماه یا اوایل اردیبهشت ماه به حال خود گذارده می شود . و بعداز یک بارندگی قابل ملاحظه (بیش از 12 میلیمتر ) باردیف کار اقدام به کشت می شود . تا در صورتی که فاصله ی زمانی بین جوانه زدن و سبز شدن بذور پنبه بارندگی حاصل نشود ، رطوبت مورد نیاز گیاه محفوظ باشد .
– در کشتهای اواخر فروردین ماه ، عمق کاشت کم (حدود 3 سانتیمتر ) و در صورت به تاخیر افتادن کاشت ، عمق کاشت بیشتر ( حدود 5 سانتیمتر ) در نظر گرفته می شود . عمق کاشت به بافت خاک نیز بستگی دارد ولی بهر حال نباید بیش از 7 سانتیمتر باشد . زیرا اولاً بذر پنبه به سله خاک بسیار حساس است و ثانیاً چنانچه فاصله ی زمانی بین جوانه زدن و سبز شدن به طول بیانجامد گیاهچه پنبه در معرض بعضی از بیناریهای قارچی قرار گرفته و خسارت می بیند .
-بسته به نوع تراکتوری که برای کاشت مورد استفاده قرار می گیرد،فاصله خطوط کاشت را می توان بین 80-75 سانتی متر و فاصله روی خطوط حدود 20 سانتی متر(البته پس از دو نوبت تنکی که در مرحله 3-2 برگی و 6-4 برگی انجام می دهید)در نظر گرفت.
-میزان بذر مورد نیاز در هکتار در صورت کرک دار بودن بذر 40 کیلو گرم و در صورت دلینته بودن 20 کیلو گرم در هکتار توصیه می گردد.باید توجه داشت در صورت استفاده از بذور کرک دار قبل از کاشت اقدام به ضد عفونی بذر با سموم قارچ کش متداول نمود.
-چنان چه مشاهده کردید قسمت هایی از مزرعه سبز یکنواخت ندارد در اولین فرصت اقدام به واکاری نمایید(به طور متوسط 60 هزار بوته در هکتار تراکم مناسبی می باشد).
ب:داشت
-برای مصرف کود بهتر است نسبت به تجزیه خاک مزرعه اقدام شود و در صورت عدم دسترسی به آزمایشگاه،برای شرایط کشت آبی،150 کیلو گرم اوره(3/1 در زمان کشت،3/1 در اوج گل دهی و 3/1 تشکیل قوزه)،150 کیلو گرم سوپر فسفات تریپل و 100 کیلو گرم سولفات پتاس به همراه 40 کیلو گرم سولفات روی در زمان کاشت توصیه می شود.
-جهت کاستن از رقابت بین گیاه پنبه و علف هرز،در اولین فرصت(در حدود 4-2 برگی)،اقدام به وجین و سله شکنی نمایید.
-آب نقش اساسی در بروز پتانسیل عملکرد گیاه پنبه دارد.بنابراین آب را در زمان مناسب و به مقدار کافی بر اساس نیاز گیاه در اختیار آن قرار دهید.با توجه به شرایط خشکسالی حاکم در منطقه توصیه می شود زمان آبیاری را با توجه به رطوبت قابل استفاده در خاک در نظر بگیرید.هر گاه رطوبت قابل استفاده خاک به 50% تقلیل یابد(تشخیص این زمان هر گاه نمونه خاکی که از عمق 20-15 سانتی متر می گیرید در حد گاورو با کمتر از آن باشد)اقدام به آبیاری نمایید.در هر نوبت آبیاری نیز بین 600 الی 800 متر مکعب آب در اختیار گیاه قرار بدهید.
شروع گل دهی تا چهار هفته پس از آن مهم ترین مرحله از رشد و نمو گیاه می باشد چرا که 90% غوزه های قابل استحصال به عنوان محصول وش در این مدت که مصادف با تیر ماه است،تشکیل می شوند.لازم است در طول این مدت گیاه اولاً با تنش رطوبتی مواجه نشده و ثانیاً با عواملی چون آفات که باعث خسارت به قوزه ها می شوند نیز به موقع مبارزه شود،چرا که شرایط جوی پس از این مدت یعنی مرداد ماه به ویژه گرمای زیاد روز و شب به شدت ماندگاری قوزه ها را پایین می آورد.
33885655 215000 آبی دیم 112458 197357
آفات مهم پنبه
-پنبه از زمان سبز شدن تا زمان برداشت طی مراحل مختلف رشد دارای آفات مهمی می باشد که به ترتیب عبارت اند از:
مبارزه :
الف – زراعی : از بین بردن گیاهان میزبان هرز در داخل و حاشیه ی مزارع .
ب – شیمیایی : ضد عفونی بذر قبل از کاشت با لاروین یا گاچو به نسبت 7 -10 گرم به ازای هر کیلو بذر پنبه دلنته و یا سمپاشی با یکیاز سموم فسفره سیستمیک بخصوص در نواحی دشت در اوایل رشد ونمو بوته ها .
1-لارو سیمی یا مفتولی:این آفت معمولاً در مزارع دیم یا مزارعی که سال قبل تحت کشت گندم بوده به صورت لکه ای مشاهده می شود و لارو آفت از مرحله سبز تا مرحله 3 تا 4 برگه پنبه مخصوصاً از گیاهچه های جوان تغذیه می نماید. 2- مگس هیلمیا : این آفت معمولاًدر سالهایی که پنبه زودتر کاشته میشود ، یا بنا به دلایلی بذر به مدت طولانی در زیر خاک می ماند و یادر صورت استفاده از کود دامی، به صورت لکه ای مشاهده می شود . لارو آفت از مرحله ی سبز تا مرحله ی 3تا4 برگی شدن پنبه مخصواً از گیاهچه های جوان تغذیه می کنند . 3- شب پره ی زمستانه یا کرم طوقه بر یا آگروتیس : این آفت در نقاطی از مزرعه پنبه که دارای رطوبت خوب و علف های هرز تاج ریزی و گاوپنبه تازه سبز باشد تخم ریزی می کند . لارو آفت روزها زیر خاک و غروب به سطح خاک آمده و طوقه ی پنبه را قطع می نماید . بنابراین اکثراً این آفت به صورت لکه ای خسارت می زند . مبارزه با آن با استفاده از طعمه مسموم (100 کیلو سبوس + 3 کیلو سوین + 20 لیتر آب ) به صورت موردی انجام می شود . 4- تریپس پنبه :این آفت در اوایل فصل زراعی در مراحل گیاهچه ای پنبه با تراکم نسبی بیشتری در منطقه فعالیت می کند و خسارت آن براثر فعالیت حشرات کامل و پوره ها می باشد . بدین ترتیب که حشره با فروبرن خرطوم خود در اپیدرم برگ از شیره ی گیاهی و کلروفیل تغذیه نموده و محل نیش حشره نیز بصورت نقاط سفید متمایل به زرد و تغییر رنگ در برگها و ایجاد لکه های نقره ای ، زرد یا قهوه ای و در تراکم شدید باعث بد شکلی برگها و خشکیدگی گیاه پنبه می شود .
مبارزه :
در شرایط جوی مساعد فعالیت آفت ، یعنی هوای ابری ودمای بالا بخ مدت چند روز احتیاج به مبارزه شیمیایی با سموم حشره کش ضرورت می یابد . سموم متداول برای مبارزه علیه آفت عبارتند از :
5- شته سبز پنبه : بر اثر تغذیه شته ازبرگ پنبه مخصوصاً در اوایل فصل رویش ، میزبان (گیاه) ضعیف شده و برگها پیچیدگی پیدا می کنند و در نتیجه عملکرد کاهش یافته و در صورت شدت آلودگی گیاه خشک می شود . خسارت شته در مراحل بعدی رشد پنبه خصوصاً در مرداد ماه شامکل ایجاد شیره در پشت و روی برگ و در نتیجه رشد عوامل قارچی مولد دوده و کاهش فتوسنتز و کیفیت الیاف و در مواردی باعث ریزش غنچه می گردد . 1- کنفیدر 250 سی سی در هکتار 2- چس یک کیلو در هکتار 3- متاسیتوکس به میزان یک لیتر در هکتار 4- نواکرون 1 لیتر دز هکتار 5- دیمکرون 1 لیتر در هکتار 6- دیمتوات 1 لیتر در هکتار 7- اکاتین 1 لیتر در همتار
علائم خسارت : ابتدا باعث زردی مزرعه و سپس قرمزی برگها می گردد و در پشت برگها تارهایی شبیه تار عنکبوت ایجاد می کند . شدت این آفت باعث خشک شدن بوته ها و ریزش برگها می گردد .
مبارزه شیمیایی :
6- کنه تار عنکبوتی پنبه : یکی از آفات مهم مزارع پنبه در سالهای مساعد و در مزارعی که به موقع اقدام به مبارزه نمی نمایند این آفت می باشد . با توجه به آلودگی اولیه مزارع پنبه از حاشیه مزارع و یا کنار انهار آبیاری ، با اجرای سمپاشی حاشیه مزارع با استفاده از سموم کنه کش اختصاصی در طول تیرماه می توان از پیشرفت بیشتر الودگی در مزرعه و خسارت این آفت جلوگیری نمود . 1- آپولو 5/0 لیتر در هکتار 2- امایت به میزان 1 لیتر در هکتار 3- نیسورون به نسبت 5/0 لیتر در هکتار 4- نئورون 1 لیتر هکتار 5- آمیتراز 2 لیتر در هکتار 6- نواکرون 1 لیتر در هکتار
الف : مبارزه زراعی : رعایت اصول بهزراعی از قبیل کاشت به موقع پنبه ، وجین ، تنک ، آبیاری اصولی ، استفاده از هورمونهای تنظیم کننده رشد و یا سرزنی بوته های پنبه ، اجرای عملیات مبارزه زراعی پاییزه و زمستانه (انهدام گاوپنبه – آب تخت زمستانه – شخم زمستانه) به منظور کاهش جمعیت زمستانه و یا جمعیت انتقالی آفت به سال بعد .
ب : مبارزه بیولوژیک :
ج : مبارزه شیمیایی :
سمپاشی به موقع مزارع آلوده با سموم موثر(نوبت اول به محض مشاهده 1 لارو در 10 بوته تصادفی ، نوبت دوم در آلودگی 5/1 % اعضاء میوه دهنده به آفت ، نوبت سوم در آلودگی 2 % اعضاء میوه دهنده به آفت) با سمومی نظیر : لاروین ، سوین ، اندوسولفان ، زولون ، دورسبان و…
مبارزه : 1- رعایت اصول بهزراعی 2- سمپاشی به موقع مزارع آلوده با سموم موثر .
در صورت آلودگی شدید می توان از سم دورسبان به میزان 2تا5/2 لیتر در هکتار استفاده نمود .
علف های هرز پنبه :
مهمترین علفهای هرز پنبه در منطقه به ترتیب اولویت عبارتنداز :
تاج خروس (Amaranthus spp) ،گاوپنبه (Abutilon heophrasia ) ،پیچک (Convolvulus arvensis) ، اویار سلام (Cyperus sp) ، آگروپیرون (Agropyron spp) ، تاج ریزی (Solanom nigrum) ، چسبک (Setaria viridis) ، سلمک(Chenopodium) . بررسی ها نشان می دهد که بدون کنترل علف های هرز در در زراعت پنبه محصولی برداشت نخواهد شد .
مبارزه :
بیماری های مهم پنبه :
در منطقه از زمان کاشت تا برداشت پنبه بسته به شرایط جوی فصل زراعی و زمین مورد کشت ، محصول پنبه ممکن است به یکی از بیماریهای مهم پنبه شامل بوته میری(Fusarium oxysporum) ، بیماری پ‍مردگی ورتیسلیومی(Verticillium dahliae) ، مرگ گیاهچه های پنبه (Rhizoctonia solani) و یا قارچ Pythium ، بیماری پاسوزک یا ساق سیاه پنبه ، ویروس پیچیدگی برگ پنبه و … آلوده گردد .
7- کرم قوزه پنبه : یکی از آفات مهم پنبه در استان گلستان است . پروانه های آفت از اواسط فروردین ماه از شفیره های زمستان گذران ظاهر گردیده و تدریجاً روی گیاهان هرز میزبان و مزارع زراعی نظیر نخودفرنگی ، نخود معمولی ، گوجه فرنگی و غیره تخم ریزی نموده و از آنها تغذیه می نمایند . از اواخر خرداد و اوایل تیر ماه تخم ریزی و فعالیت آفت در مزارع زود کاشت پنبه مشاهده گریده بطوریکه در دهه اول تیرماه میزان تخم ریزی وفعالیت نسل دوم پروانه های مربوط به شفیره های زمستانه بدون حالت دیاپوز، و نسل اول با حالت دیاپوز در بعضی از مزارع پنبه مخصوصاً در سالهایی که بهار پرباران داشته باشند قابل ملاحظه بوده است . در طول تیر ماه نیز بسته به شرایط جوی و میزان بارندگی و غیره با تراکم های متفاوت مشاهده می شود (نسل 2 ) و در مرداد ماه نسل 3 و در شهریور ماه نسل 4 آفت مشاهده می شود . 1) استفاده از زنبور تریکوگراما در مرحله اوج تخم ریزی آفت . 2) استفاده از زنبور براکون در مرحله اوج تفریخ تخم های آفت . 8- سن یونجه : سن یونجه زمستان را بصورت تخم درساقه گیاه میزبان سپری می نماید . اولین پوره ها در اردیبهشت ظاهر می شوند . حشرات کامل در تیر و مرداد وارد مزارع پنبه می شوند . در منطقه گنبد سن یونجه 5 فصل دارد که از این تعداد 3 نسل خسارت زا می باشد . حشرات کامل و پوره ها از غنچه ، گل ، قوزه پنبه تغذیه می کنند . غنچه های خسارت دیده زرد رنگ شده و براکته ها باز می شوند . اکثر غنچه ها و بعضی گلهای خسارت دیده ریزش می نمایند و قوزه ها نیز بد شکل می شو.ند . 9- مگس مینوز برگ پنبه : در مزارع پنبه در اوایل فصل زراعی فعالیت آفت در مزارع دیرکاشت و یا روی بوته های دیر سبز شده بیشتر بوده و در اواخر فصل زراعی به علت نامساعد بودن برگ ها آلودگی کاهش می یابد . 10- زنجره : یکی از آفات مهم پنبه است که علاوه بر مکیدن شیره گیاهی از نظر انتقال بیماری نیز می تواند زیان آور باشد . تراکم این آفت در طول فصل زراعی متفاوت است . برای مبارزه از سموم سیستمیک فسفره استفاده می شود . 1- مکانیکی : وجین دستی . 2- شیمیایی : بکار بردن یکی از سموم علف کش قبل از کاشت و در اختلاط با خاک مانند سولان به میزان3 لیتر یا ترفلان به میزان 5/1تا2 لیتر در هکتار . 3- تلفیقی : کاربرد علف کش پیش از کاشت و تلفیق آن با وجین دستی . 1- کشت ارقام مقاوم پنبه . 2- برقراری تناوب زراعی 3 ساله با غلات . 3- ضدعفونی بذر علیه قارچ های خاکزی و بذرزاد با سمومی ویتاواکس و یا ریزوکتول کمبی .
برداشت
برداشت در ایران اکثراً با دست صورت می گیرد. واریته های آمریکایی در ایران به تدریج می رسند وباز می شوند بنابراین برداشت پنبه در ایران در چجند چین صورت خواهد گرفت . بطور متوسط هر کارگر 30 تا 50 کیلوگرم پنبه برداشت می کند .
از دستگاه های مکنده که به نام پنبه چین مرسوم هستند نیز در برداشت پنبه استفاده می شود و لی به دلیل مکش برگ و چوب به داخل دستگاه الیاف کیفیت چندانی ندارد و همچنین درصد قابل توجهی از پنبه بر روی سطح بوته باقی می ماند و بیشتر برای کشورهایی مورد استفاده است که در آن نیروی کار کم یا گران است .