دایناسور ها
شروع
حیات دایناسور ها
انقراض دایناسور ها
منابع
(فهرست مطالب)
دایناسورها
dinosaur
طبقه بندی علمی دایناسور ها
فرمانرو : جانوران
شاخه : طنابداران
زیرشاخه : مهره داران
رده : خزندگان
دایناسورهاگروهی از خزندگان مهره داری بودند که برای بیش از ۱۶۰ میلیون سال حاکم اکوسیستم های زمین بودند. قبل از دوره تریاس (حدود ۲۳۰ میلیون سال پیش) تا آخر دوره کرتاسه (حدود ۶۵ میلیون سال پیش) بیش تر آن ها در رویداد انقراض دوران سوم کرتاسه منقرض شدند.حدوداً نیمه نخست قرن ۲۰ دانشمندان دایناسورها را جانورانی تنبل، خنگ و خون سرد در نظر می گرفتند. با این وجود تحقیقات گسترده انجام شده در سال ۱۹۷۰ این نظریه را پشتیبانی می کند که آنها حیواناتی با دگرگونی های بدنی زیاد بودند و اغلب خود را با واکنش های متقابل اجتماعی سازگار می کردند. مدرکی از پرندگانی مربوط به دسته ددپایان شدیداً این تغییر نظریه را تحت تاثیر قرار می دهد.از زمانی که اولین فسیل های دایناسور در سده نوزدهم شناخته شدند اسکلت آن ها زیبنده موزه ها در سراسر دنیا شده اند و دایناسورها یک بخش از فرهنگ جهانی شده اند و میان کودکان و بزرگسالان باقی خواهند ماند. آنها در پرفروش ترین کتاب ها و فیلم ها (مثلاً پارک ژوراسیک)، چهره بوده اند و هر یافته تازه ای از دایناسورها توسط رسانه ها پوشش داده می شوند. اغلب به طور غیررسمی هرگونه خزنده ما قبل تاریخ نظیر دیمترودون، پتروسور بالدار و ایکتیوسور آبزی، پلسیوسارو و موساسور را نیز دایناسور می نامند در حالی که در معنای دقیق کلمه هیچیک از جانوران یادشده دایناسور نیستند.از آنجا که پستانداران در مقایسه با خزندگان امروزی هوشیارتر و فعال ترند، این پرسش پیش می آید که چرا آن ها برای مبارزه جویی با دایناسورها زودتر از این به مناطق تحت فرمانروایی دایناسورها نیامدند. یکی از دلایل محتمل آنست که خود دایناسورها فعال، هوشیار و خونگرم بوده اند. وضع خاص بدن دایناسورها حاکی از چابکی آن هاست، استخوان های آنها در مقایسه با استخوان های چهارپایان خونگرم و خونسرد امروزی، دارای مجراهایی است که نشان دهندهٔ خونگرمی آن هاست، و سنگواره هایی که نسبت شکارچی به شکار را نشان می دهد، از این حکایت می کند که دایناسورها، هم چون پستانداران خونگرم و برخلاف خزندگان خونسرد به مقادیر زیادی غذا نیاز داشته اند.اگر دایناسورها خونگرم بوده باشند، این موضوع به توضیح چیرگی درازمدت آنها کمک می کند. دایناسورها بزرگتر از پستانداران همزمان خود بوده اند؛ حتی بچه دایناسورهایی که تازه از تخم خارج می شدند از بیشتر پستانداران بزرگتر بوده اند. واضح است که پستانداران نقش جانوران کوچک و دایناسورها نقش جانوران بزرگ را ایفا می کردند. حتی هنگامی که انقراض های مکرر گوناگون دایناسورها را کاهش داد، دایناسورهای بازمانده هنوز هم بزرگتر از پستانداران بودند و قادر بودند که موقعیت خود را حفظ کنند و آن دودمان های اصلی را فراهم آورند که تکامل دوباره از آن ها جانوران بزرگ را به وجود می آورد.
گیاهخواران:
گیاه خواران معمولاً دندان های کند و بی نوکی دارند که برای کندن گیاهان (برگ ها، شاخه های کوچک و…) مناسب است. همچنین بعضی ها دندان های تخت و صافی دارند که برای خرد و آسیاب کردن فیبرهای گیاهی سخت مناسب است. بسیاری از گیاهخواران هم یک کیسه لب دارند که می توانند برای مدتی غذا را در آن ذخیره کنند. گیاهخواران معمولاً باید نسبت به گوشتخواران حجم خیلی بزرگ تری از مواد غذایی را بخورند تا همان مقدار کالری را به دست آورند (چون که برگ ها، شاخه های کوچک و ریشه ها کالری کمتری دارند. گیاهخواران معمولاً دستگاه های گوارش بزرگ تری هم نسبت به گوشتخواران دارند. در بعضی از دایناسورها سنگها (که گاسترولیت نامیده می شود) به خرد کردن فیبرها در احشا کمک می کرد. بعضی از انکیلوسوروس ها حتی محل های تخمیر (مثل اتاقک هایی) داشتند که فیبرهای گیاهی در آنها تجزیه می شد. تنها راه دقیق برای فهمیدن این که کدام گیاهان را کدام دایناسوری می خورده، پیدا کردن بقایای معده فسیل شده یا مدفوع فسیل شده دایناسور است که در آن مواد گیاهی گوارده یافت می شود. اما باقی مانده های معده فسیل شده بی نهایت نادر پیدا می شود و به سختی می توان فهمید مدفوع پیدا شده هم مال کدام دایناسور است. با این محدودیت ها نوع غذای یک دایناسور را تنها می توان بر اساس نوع دندان هایی که دایناسور داشته (می توانسته مواد گیاهی سخت یا نرم را بخورد)، محلی که در آن زندگی می کرده (آب و هوا و محل سکونت و… آن چه بوده که معمولاً شناخته شده نیست) و این که کدام گیاهان در طول دوره زمانی ویژه ای در آن حوالی بودند، فهمید. احتمال دارد که در طول دوره میانه زیستی گیاهانی شامل سرخسها، سرخس های نخلی، دم اسبی ها، سرخس های تخم ریز، درخت معبد و خزه ها بیشتر وجود داشته اند. بنابراین دایناسورها در دوره میان زیستی بیشتر از این گیاهان تغذیه می کردند. گیاهان گلدار هم در طول دوره کرتاسه تکامل پیدا کرده و به وجود آمده اند.[۹]
گوشتخواران:
گوشتخواران یا ددپایان نیاز داشتند تا راهی برای به دست آوردن گوشت پیدا کنند. دایناسورهای گوشتخوار معمولاً پاهای قوی بلندی داشتند که با استفاده از آنها می توانستند سریع بدوند تا شکارشان را به چنگ آورند. آنها همچنین به فک های قوی بزرگ و دندان های تیز و چنگال های مرگبار نیاز داشتند تا بتوانند شکارشان را پاره پاره کنند و بکشند. دید خوب، حس بویایی تیز و یک مغز بزرگ برای این که استراتژی های شکار را طرح ریزی کنند هم خیلی برای شکار موفق مهم بوده. بسیاری از گوشتخواران (مثل سهمگین پنجه Deinonychus و تهی پیکر Coelophysis) ممکن است به شکل گله ای شکار می کرده اند. به طوری که همکاری جمعی برای یک شکار خوب لازم بوده. حیواناتی که در درجه اول لاشخورند (حیواناتی که گوشت می خورند بدون این که خودشان حیوانی را بکشند) برای دریدن گوشت و شکستن استخوان ها برای به دست آوردن مغز مغذی استخوان به دندان های خیلی تیز و فک های قوی نیاز داشتند. البته بیشتر گوشتخواران اگر فرصتی دست دهد لاشخورند. بعضی از دایناسورها ماهی خوار بودند که شامل سنگین پنجه Baryonyx و تمساح وَش Suchomimus می شوند. بعضی از دایناسورها ممکن است حتی همنوع خوار بوده اند و همنوع خودشان را می خورده اند.بزرگترین دایناسور های گوشتخوار عبارتند از :۱-اسپینوسور با ۱۷ متر طول و ۱۶ تن وزن. ۲- جیگانوتوسور با ۱۴٬۵ متر طول و ۱۱ تن وزن. ۳-کارکارودونتوسور با ۱۴ متر طول و ۹ تن وزن. ۴-تی رکس با ۱۳٬۵ متر طول و ۱۴ تن وزن.[۹]
انواع دایناسور ها
در کل، زمان حیات دایناسور ها را می توان به سه دوره ( تریاسه ، ژوراسیک ، کرتاسه )
تقسیم کرد.
حیات دایناسور ها
دوره تریاسهاولین دوره از دوران میانه زیستی که در حدود ۱۹۹٫۶-۲۵۱ میلیون سال پیش بوده است و با ۴۰ میلیون سال کوتاه ترین دوره در دوران میانه زیستی است. نام این دوره اولین بار در سال ۱۸۳۴ (میلادی) و توسط دانشمندی در آلمان بکار گرفه شد. سبب نام گذاری این دوره به تریاس این است که رسوبات این دوره از سه قسمت کاملاً مشخص به نام های کوپر، موشل کاک و بونت ساندشتین تشکیل شده است که به ترتیب بخش بالایی، میانی و زیرین را تشکیل می دهند. این دوره به سه قسمت پیشین، میانه و پسین تقسیم گشته است.
در دوره تریاس آب و هوا بسیار گرم بوده است و بیابانها گسترش یافتند. دلایل نشان دهندهٔ این گرما نیز ترک های گلی در رسوبات، رسوباتی چون نمک و گچ که از حاصل از تبخیر هستند و اکسید شدن فلزات و مواردی دیگر هستند. در میان تنوع زیستی در این دوران بی مهرگانی مثل نوعی شاخ قوچی (آمونیت) و همچنین خزندگان بسیار فراوان شدند. با وجود آب و هوای خشک، سرخس و درخت آروکاریاس در خشکی و جلبک در دریا نیز از گیاهان متداول آن دوره هستند. همچنین اولین حشره و اولین پستاندار در این دوره بوجود آمدند. در این دوره خشکی بزرگ پانجه آ به دو خشکی بزرگ یعنی گندوانا و لوراسیا تقسیم شد.
دوره تریاس
Triassic
ژوراسیک یکی از دوره های زمین شناسی در دوران میانه زیستی (مزوزوئیک) است. طول زمانی این دوره به 200-۱۴۵٫۵ میلیون سال پیش برمی گردد و به سه دوره ژوراسیک پسین، میانی و پیشین تقسیم می شود و نام خود را از کوه های ژورا در آلپ گرفته است. اولین پرندگان در این دوره بوجود آمدند. همچنین مهره داران نیز مانند ماهی و دایناسور و… در این دوره فراوان بودند. اولین قورباغه مانند قورباغه های امروزی در این دوره ظهور کرد و وجود این میزان تنوع زیستی نشان از هوای معتدل این دوره است. از لحاظ جغرافیایی نیز این دوره تغییر چندانی نسبت به دوره قبل از خود نکرد.
ژوراسیک
Jurassic
در طول دوره کرتاسه (Cretaceous) ، حشرات پرنده به وجود آمدند. همچنین اولین گیاهان گلداری که حشرات ذکر شده کار گرده افشانیشان را انجام می دادند و نیز پرندگانی که حشرات را می خورند ظاهر شدند. اما در پایان دوران کرتاسه، در حدود 65 میلیون سال پیش، احتمالاً با برخورد یک شهاب سنگ بزرگ با زمین نسل همه دایناسورها منقرض شد.
دوره کرتاسه بعد از تریاس و ژوراسیک سومین دوره دوران میانه زیستی است که در ۱۴۵٫۵ تا ۶۵ میلیون سال پیش بود و در واقع هفتاد میلیون سال به طول انجامید و از این لحاظ طولانی ترین دوره در میانه زیستی است. نام این دوران اولین بار در سال ۱۸۲۲( میلادی) توسط امالیوس دالوا به رسوبات کربناته گل سفیدی در جنوب انگلستان گرفته شد. کرتاسه به دو دوره کرتاسه پیشین و کرتاسه پسین تقسیم می شود. در دوره کرتاسه آب و هوا گرم و معتدل بوده و گیاهان پرگل و گیاهان نهان دانه در سطح زمین پراکنده شدند.بی مهرگانی همچون شاخ قوچی ها ammonite و فشنگچه ها belemnite نیز در این دوران وجود داشتند.
کرتاسه
Cretaceous
انقراض دایناسور ها
Dinosaur Extinction
دایناسورها بیش از ۱۶۵٫۰۰۰٫۰۰۰ سال بر روی کره زمین زندگی کردند.دانشمندان، تقریباً مطمئن بودند که انقراض نسل دایناسورها بر اثر برخوردی بزرگ بوده است. زیست شناس ها و زمین شناس ها احتمال می دادند که شاید علت دیگری باعث این انقراض شده باشد. از جمله:
دهانه برخوردی شیوا در هند که باعث فعال شدن آتش فشان ها شده
فوران های عظیم آتش فشانی در سطح زمین
شاید هم فرایندی تدریجی اینها نظریه های موازی به شمار می رفتند.
برپایه آخرین پژوهش ها ثابت شده است که برخورد یک شهاب سنگ عظیم در مکزیک، عامل انقراض دایناسورها بوده است. تیمی از دانشمندان امریکایی و اروپایی این مسئله را تایید کرده اند که انقراض کامل در دوران سوم کرتاسه یعنی اتفاقی که تقریباً ۷۵ درصد از گونه های زنده روی زمین از جمله تقریباً تمام دایناسورها را منقرض کرد، به وسیله شهاب سنگی که ۶۵ میلیون سال قبل با زمین برخورد کرد، رخ داده است. انقراض دوران سوم کرتاسه در اصل آخرین انقراض بزرگی است که بر روی زمین رخ داده است و به همین دلیل مورد توجه است که منجر به گوناگونی پستانداران و سرانجام پیدایش انسان گردید.
۶۶ میلیون سال قبل، شهاب سنگی که ۱۵ کیلومتر عرض داشت به منطقه ای که امروزه به نام دهانه چیکسالوب نامیده می شود و در مکزیک می باشد، برخورد کرد. این برخورد، باعث فرورفتن زمین و تشکیل گودالی به قطر ۱۸۰ کیلومتر شد و برابر با انرژی انفجار 50000000 بمب هسته ای بود. برای مقایسه، کافی است اشاره کنیم که انرژی آزاد شده از برخورد چیکسالوب، ۲ میلیون بار بزرگتر از انرژی رها شده در قوی ترین آزمایش هسته ای بشر یعنی بمب تزار روسیه است که به سال ۱۹۶۱ انجام شده است.
منابع
وب سایت دانشنامه رشد
وب سایت ویکی پدیا
وب سایت آپارات
کتاب عصر طلایی دایناسور ها (نویسنده: عرفان خسروی)
وب سایت 020.IR