خودشناسی
اهمیت خودشناسی
از مهم ترین مسائل انسان ها شناخت خود است. زیرا اگر انسان خود را بشناسد و گنجینه های فطرت خود را کشف کند و آنها را به کمال برساند و در مقابل امیال شهوانی خود بایستد به بزرگترین سعادت نایل می شود. اما اگر غفلت بورزد و استعدادهای خود را آشکار نکند و تنها به امیال حیوانی خویش توجه نماید گرفتار خسران خواهد شد.
منظور از شناخت انسان در این مبحث این است که او دارای استعداد ها و نیروهایی برای فهم خود و جهان و تکامل انسانی است.
قرآن و روایات اسلامی نیز انسان را به خودشناسی دعوت می کنند:
«فَلْیَنْظُرِ الْاِنْسَانُ مِمَّ خُلِقَ» : پس انسان باید بنگرد که از چه آفریده شده است «طارق 5»
امام علی (ع) نیز می فرمایند :
کسی که به خودشناسی دست یابد به بزرگترین سعادت و کامیابی رسیده است. «محمد حسین طباطبایی،المیزان فی تفسیرالقرآن،ج6،ص173»
انسان موجودی دو ساحتی است.
این دو بعد انسان به طور کامل مستقل از هم نبوده بلکه تاثیر متقابلی دارند.
سوال اساسی : بین این دو بعد انسان کدام یک نقش اساسی را ایفا می کند؟ روح یا جسم؟
مکاتب مختلف نظرات متفاوتی داده اند که در این جا به بیان دو دیدگاه مادیون و دیدگاه اسلامی خواهیم پرداخت.
دیدگاه مادیون :
چون در این دیدگاه، انسان و زندگی را فقط مادی باور دارند و هر آنچه که خارج از ماده بوده و عقل راهی برای شناختش نداشته باشد قبول ندارند، حقیقت انسان را همین جسم وی دانسته و اصلا برای روح وی ارزشی قائل نبوده و حتی وجود روح را در انسان، قبول ندارند، بر این اساس، آنها چون اصالت را به جسم می دهند، نهایت سعی خود را در بهره بردن از این زندگی مادی به کار می برند و چه بسا برای رسیدن به این هدفشان، حق هزاران افراد دیگر را پایمال می کنند.
دیدگاه اسلامی :
اما از دیدگاه اسلامی، انسان دارای حقیقتی است مرکب از جسم و روح، که جسم انسان با مرگش از بین می رود اما روح وی که حقیقت اصلی وی را تشکیل می دهد در جهانی دیگر به زندگی ادامه می دهد.
آثار خود شناسی
1. مقدمه کمال انسانی :
اگر آدمی قبل از هر چیز خود را بشناسد، بهتر می تواند از سرمایه های وجودی خود بهره ببرد و آن ها را شکوفا سازد.
امیرالمومنین علی (ع) می فرمایند : کسی که به خودشناسی دست یابد، به بزرگترین سعادت و کامیابی رسیده است.
2. پیش درآمد جهان شناسی :
انسان باید ابتدا قوا و ابزار های شناخت خود و گستره و مرز های ان را بشناسد تا بعد به شناخت جهان دست یابد.
امیر المومنین علی (ع) می فرمایند :
کیف یَعرِفُ غیرَه مَن یَجهَلُ نَفسَه : کسی که خود را نمی شناسد چگونه غیر خود را تواند شناخت؟ «غررالحکم و دررالکلم»
مَن عَرَفَ نفسه کان لغیره اعراف و من جهل نفسه کان بغیره اجهل : کسی که خود را بشناسد، دیگری را بهتر می شناسد و کسی که به خود جاهل است، به دیگران جاهل تر است «غررالحکم و دررالکلم»
مقدمه خداشناسی :
– از آنجا که فطرت آدمی با معرفت خدا عجین است، دعوت به خودشناسی در واقع دعوت به خداشناسی و ارتباط با خدا است. امیرالمومنین علی (ع) می فرماید: خدایا! تو قلب ها را با محبت خود و عقل ها را با معرفت خود سرشته ای «محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج 95، ص 403»
وجود انسان وجودی وابسته و ممکن الوجود است و چنین موجودی نمی تواند آفریننده خود باشد. بنابراین هنگامی که آدمی به خودشناسی می پردازد وابستگی خود را به خدا احساس می کند.
یَا اَیُّهَا النَّاسُ اَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ اِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ : ای مردم شما به خدا نیازمندید و خداست که بی نیاز ستوده است «فاطر15»
اگر انسان ساختار پیچیده خود را مورد تامل قرار دهد، به ناظمی حکیم و علیم که چنین ساختاری را پدید آورده است آگاه می گردد.
وَفِی الْاَرْضِ آیَاتٌ لِلْمُوقِنِینَ وَفِی اَنْفُسِکُمْ اَفَلَا تُبْصِرُونَ : و روی زمین برای اهل یقین نشانه هایی است و در خود شما پس مگر نمی بینید «ذاریات20و21»
حلال مشکلات انسان :
بسیاری از مشکلات روحی و روانی و فکری و اخلاقی انسان ناشی از خودشناسی است.
اگر انسان خود را به خوبی می شناخت می توانست در پرتو تعقل و خردورزی به آرامش راستین دست یابد که همان انس با خدا و تبعیت از فرامین الهی است.
بازتاب های تربیتی خودشناسی
انسان در خویش می یابد که رابطه ناگسستنی با پروردگار دارد.
به خیر و خوبی گرایش دارد و حقیقت جو است.
دارای حب ذات است و دوست دارد به دیگران هم محبت کند.
مسئولیت پذیر می شود.
استقلال خواه است و وابستگی به دیگران را دوست ندارد.
تنبلی و سستی را دوست ندارد.
برای خویش نسبت به جمادات و حیوانات ارزش قائل است.
می فهمد شخصیتش به تدریج در طول زمان شکل می گیرد.
نتیجه گیری
خودشناسی، شامل شناخت همه جنبه های گوناگونی است که خویشتن آدمی آن را داراست یا می تواند دارا شود.
خودشناسی برای هر فرد ضروری است.
خودشناسی در ابعاد مختلف آن برای همگان امکان پذیر است.
وَ فِی اَنْفُسِکُمْ اَ فَلا تُبْصِرُونَ «ذاریات ۲۱»
یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ اَنْفُسَکُمْ لَا یَضُرُّکُمْ مَنْ ضَلَّ اِذَا اهْتَدَیْتُمْ :
اى کسانى که ایمان آورده اید به خودتان بپردازید هر گاه شما هدایت یافتید آن کس که گمراه شده است به شما زیانى نمى رساند «مائده105»
منابع
فقیهی، علی نقی، اصول تعلیم و تربیت اسلامی
مطهری ، مرتضی، فطرت
مصباح یزدی، محمدتقی، انسان شناسی
انسان شناسی، محمود رجبی
با تشکر از توجه شما