نام درس : اخلاق اسلامی
استاد راهنما :
ارائه دهنده :
رشته :
تابستان 1398
موضوع : حجاب در قرآن
فهرست مطالب
حجاب در قرآن
2
حجاب در لغت به معناى مانع ، پرده و پوشــش آمده است. استعمال این کلمه ، بیشتر به معنى پرده اســت.
این کلمه از آن جهت مفهوم پوشــش میدهد که پرده ، وسیله ى پوشش اســت، ولى هر پوششى حجاب نیســت ؛ بلکه آن پوششى حجاب نامیده مى شود که از طریق پشت پرده واقع شدن صورت گیرد.
حجاب ، به معناى پوشــش اســلامى بانــوان ، داراى دو بُعد ایجابى و
سلبى اســت.
بُعد ایجابى آن، وجوب پوشــش بدن و بُعد سلبى آن ، حرام بودن خودنمایى به نامحرم اســت ؛ و ایــن دو بُعد باید در کناریکدیگر باشد تا حجاب اسلامى محقق شود؛ گاهى ممکن است بُعد اول باشــد ، ولى بُعد دوم نباشــد ، در این صورت نمى توان گفت که حجاب اسلامى محقق شده است .
مقدمه
حجاب در قرآن
3
اگر به معنای عام ، هر نوع پوشش و مانع از وصول به گناه را حجاب بنامیم ، حجاب میتواند اقسام و انواع متفاوتی داشته باشد.
یک نوع آن حجاب ذهنی، فکری و روحی است ؛ مثلاً اعتقاد به معارف اسلامی ، مانند توحید و نبوت ، از مصادیق حجاب ذهنی ، فکری و روحی صحیح است که میتواند از لغزشها و گناههای روحی و فکری ، مثل کفر و شرک جلوگیری نماید .
علاوه بر این، در قرآن از انواع دیگر حجاب که در رفتار خارجی انسان تجلی میکند ، نام برده شده است ؛ مثل حجاب و پوشش در نگاه که مردان و زنان در مواجهه با نامحرم به آن توصیه شدهاند .
ادامه :
حجاب در قرآن
4
هدف اصلى تشــریع احکام در اســلام ، قرب به خداوند است که به وسیله ى تزکیه ى نفس و تقوا به دست مى آید :
اِنَّ اَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ اَتْقاکُمْ (حجرات 13) : بزرگوار و با افتخارترین شما نزد خدا با تقواترین شماست .
هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْاُمِّیِّینَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَهَ وَ اِنْ کانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ ؛ (جمعه2)
اوست خدایی که میان عرب امّی ( قومی که خواندن و نوشتن هم نمی دانستند) پیغمبری بزرگوار از همان قوم برانگیخت ، تا بر آنان وحی خدا را تلاوت کند و آنها را ( از لوث جهل و اخلاق زشت) پاک سازد و کتاب سماوی حکمت الهی بیاموزد ؛ با آن که پیش از این، همه در ورطه ی جهالت و گمراهی بودند .
هدف و فلسفه حجاب
حجاب در قرآن
5
از قرآن کریم اســتفاده مى شــود کــه هدف از تشــریع حکم الهى ،
وجوب حجاب اسلامى، دستیابى به تزکیهى نفس، طهارت ، عفت و پاکدامنی است .
قُلْ لِلْمُوْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ اَبْصارِهِمْ وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِکَ اَزْکى لَهُمْ :
ای رسول ما مردان مومن را بگو تا چشمها از نگاه ناروا بپوشند و فروج و اندامشان را محفوظ دارند ، که این بر پاکیزگی جسم و جان ایشان اصلح است .
ادامه :
حجاب در قرآن
6
7
قُلْ لِلْمُوْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ اَبْصارِهِمْ (نور؛30) ای رسول ما به مردان مومن بگو تا چشمها را از نگاه ناروا بپوشند .
قُلْ لِلْمُوْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ اَبْصارِهِنَّ (نور؛31) ای رسول به زنان مومن بگو تا چشمها را از نگاه ناروا بپوشند .
حجاب چشم
حجاب در قرآن
8
نوع دیگر حجاب و پوشش قرآنی، حجاب گفتاری زنان در مقابل نامحرم است :
فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ (احزاب ؛32)
پس زنهار نازک و نرم با مردان سخن نگویید ؛ مبادا آن که دلش بیمار (هوا و هوس) است به طمع افتد .
حجاب در گفتار
حجاب در قرآن
9
نوع دیگر حجاب و پوشــش قرآنى، حجــاب رفتارى زنان در مقابل نامحرم است. به زنان دستور داده شده است به گونهاى راه نروند که با نشان دادن زینتهاى خود باعث جلب توجه نامحرم شوند .
وَ لا یَضْرِبْنَ بِاَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ (نور؛31) :
و آن طور پای به زمین نزنند که خلخال و زیور پنهان پاهایشان معلوم شود .
حجاب رفتاری
حجاب در قرآن
10
از مجموع مباحث طرح شــده به روشــنى اســتفاده مى شود که مراد از حجاب اســلامى، پوشــش و حریم قایل شدن در معاشرت زنان با مــردان نامحرم در انحاى مختلف رفتار، مثل نحوه ى پوشــش، نگاه، حرف زدن و راه رفتن است.
بنابراین ، حجاب و پوشــش زن نیز به منزله ى یک حاجب و مانع در مقابل افراد نامحرم اســت که قصــد نفوذ و تصرف در حریم ناموس دیگــران را دارند. همین مفهوم منع و امتناع در ریشــه ى لغوى عفت نیز وجود دارد .
حجاب اسلامی
حجاب در قرآن
11
دو واژه ى « حجاب » و « عفت » در اصل معناى منع و امتناع مشترک اند.
تفاوتى که بین منع و بازدارى حجاب و عفت است ، تفاوت بین ظاهر و باطن اســت ؛ یعنى منع و بازدارى در حجاب مربوط به ظاهر است ولــى منع و بازدارى در عفت ، مربوط به باطن و درون اســت ؛ چون عفت یک حالت درونى اســت ، ولى با توجه بــه این که تاثیر ظاهربــر باطن و تاثیر باطــن بر ظاهر، یکى از ویژگى هاى عمومى انســان اســت .
حجاب و عفت
حجاب در قرآن
12
بین حجاب و پوشــش ظاهرى و عفــت و بازدارى باطنى انسان، تاثیر و تاثّر متقابل است .
بدین ترتیب که هرچه حجاب و پوشــش ظاهرى بیشتر و بهتر باشــد ، این نوع حجاب در تقویت و پــرورش روحیهى باطنى و درونى عفت ، تاثیــر بیشترى دارد ؛ و بالعکس هر چه عفت درونى و باطنى بیشتر باشــد باعث حجاب و پوشش ظاهرى بیشتر و بهتر در مواجهه با نامحرم مى گردد .
ادامه :
13
حجــاب و پوشــش ظاهرى ، لزومــاً به معناى برخــوردارى از همه ى مراتب عفاف نیســت ، عفــاف بدون رعایت پوشــش ظاهرى نیز قابل تصور نیســت.
نمى توان زن یا مردى را که عریان یا نیمه عریان در انظار عمومى ظاهر مى شــود عفیف دانست ؛ زیرا گفتیم که پوشــش ظاهرى یکى از علامتها و نشانه هاى عفاف است، و بین مقدارعفاف و حجاب ، رابطه ى تاثیر و تاثّر متقابل وجود دارد.
بعضى نیز رابطه ى عفاف و حجاب را از نوع رابطه ى ریشــه و میوه دانســته اند ؛ با ایــن تعبیر که حجاب ، میــوه ى عفاف و عفاف ، ریشه ى حجاب است .
ادامه :
حجاب در قرآن
14
06 مه 25
دو آیه قرآن به صورت صریح بحث حجاب را مطرح کرده اند.
1- آیه 31 سوره نور
وَ قُلْ لِلْمُوْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ اَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ اِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ اِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ اَوْ آبائِهِنَّ اَوْ آباءِ بُعُولَتِهِنَّ اَوْ اَبْنائِهِنَّ اَوْ اَبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ اَوْ اِخْوانِهِنَّ اَوْ بَنی اِخْوانِهِنَّ اَوْ بَنی اَخَواتِهِنَّ اَوْ نِسائِهِنَّ اَوْ ما مَلَکَتْ اَیْمانُهُنَّ اَوِ التَّابِعینَ غَیْرِ اُولِی الْاِرْبَهِ مِنَ الرِّجالِ اَوِ الطِّفْلِ الَّذینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلى عَوْراتِ النِّساءِ وَ لا یَضْرِبْنَ بِاَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفینَ مِنْ زینَتِهِنَّ وَ تُوبُوا اِلَى اللَّهِ جَمیعاً اَیُّهَا الْمُوْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ ؛ (نور31)
حجاب در قرآن
16
ترجمه آیه 31 سوره نور
و به زنان مومن بگو که چشمان خویش فروگیرند و شرمگاه خود نگه دارند و زینتهاى خود را جز آن مقدار که پیداست آشکار نکنند و مقنعه هاى خود را تا گریبان فروگذارند و زینتهاى خود را آشکار نکنند، جز براى شوهر خود یا پدر خود یا پدر شوهر خود یا پسر خود یا پسر شوهر خود یا برادر خود یا پسر برادر خود، یا پسر خواهر خود یا زنان همکیش خود، یا بندگان خود، یا مردان خدمتگزار خود که رغبت به آن ندارند، یا کودکانى که از شرمگاه زنان بى خبرند.
و نیز چنان پاى بر زمین نزنند تا آن زینت که پنهان کردهاند دانسته شود. اى مومنان ، همگان به درگاه خدا توبه کنید ، باشد که رستگار گردید .
حجاب در قرآن
17
2- آیه 59 سوره احزاب
« یا اَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لازْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُوْمِنینَ یُدْنینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ ذلِکَ اَدْنى اَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُوْذَیْنَ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحیماً » (احزاب 59)
اى پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مومنان بگو: جلبابها [روسرى هاى بلند] خود را بر خویش فروافکنند ، این کار براى اینکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند بهتر است (و اگر تا کنون خطا و کوتاهى از آنها سر زده توبه کنند) خداوند همواره آمرزنده رحیم است .
حجاب در قرآن
18
احادیثی از ائمه اطهار علیهم السلام درباره حجاب و عفاف
1- پیامبر اکرم (ص) : کسی که نظر به نامحرم را از خوف خداوند ترک کند ، خداوند به او ایمانی عطا می کند که شیرینی آن را در قلبش می یابد .
( الحکم الزاهره ، ج 1 ، ص 301 )
2- پیامبر اکرم (ص) : زنی که برای حفظ غیرت ، استقامت ورزید و برای خدا وظیفه خود را به خوبی انجام داد ، خداوند پاداش شهید را به او خواهد داد . ( نوادر راوندی ، ص 37 / بحار ، جلد 103 ، ص 250 )
06 مه 25
حجاب در قرآن
19
3- امام علی (ع) : پاداش رزمنده شهید در راه خداوند بالاتر از پاداش انسان پاکدامنی نیست که توان انجام گناه را دارد ولی خود را آلوده نمی سازد . انسان پاکدامن نزدیک است که فرشته ای از فرشتگان الهی گردد .
( نهج البلاغه ، حکمت 474 )
4- پیامبر اکرم (ص) : زنان خود را با پوشش اندام و جسم ، از دیدار نامحرمان باز دارید که زنان هرچه پوشیده تر باشند سعادتمند تر هستند .
( سفینه البحار ، ج 2 ، ص 298 )
5- امام صادق (ع) فرمودند : در مورد زینتهایی که جایز است زن در مقابل نامحرم ظاهر کند صورت و کف دو دست است . ( بحار ،ج 104 ،ص33 / قرب الاسناد ، ص 40 )
ادامه :
حجاب در قرآن
20
6 – پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند :
کُلُّ عَیْنٍ باکِیَهٌ یَوْمَ الْقِیامهِ اِلّا ثلاتَ اعْیُنٍ: عَیْنٌ بَکَتْ مِنْ خَشْیَهِ اللهِ وَ عَیْنٌ غَضَّتْ مِنْ مَحارِمِ اللهِ وَ عَیْنٌ باتَتْ ساهِرَهً فِی سَبیلِ اللهِ.
همه چشم ها در قیامت گریانند، جز سه چشم : چشمی که در دنیا از خوف خدا بگرید و چشمی که از نگاه حرام خودداری کند و چشمی که به خاطر نگهبانی در راه خدا بیدار بماند. ( نور الثقلین، ج 3، ص 583 )
7- امام علی (ع) : اختلاط و گفتگو مردان با زنان نامحرم سبب نزول بلا و بدبختی خواهد شد ، و دلها را منحرف میسازد. ( بحارالانوار جلد 74 صفحه 291 )
ادامه :
حجاب در قرآن
21
مانع مادی
آیه : ( فقال انّى احببت حبّ الخیر عن ذکر ربى حتّى توارت بالحجاب : ص/32)
1- که ابن اثیر گوید : مقصود از حجاب افق است
2- و بعضی از مفسران گویند: مقصود پنهان شدن آفتاب است.
آیه : ( فاتّخذت من دونهم حجاباً فارسلنا الیها روحنا فتمثّل لها بشراً سویّاً :مریم/17)
3- که گفته اند مقصود از حجاب دیوار است.
حجاب از هر جهت مانع دیده شدن چیز دیگری می شود
حجاب در قرآن
23
4- و نیز در این آیه که درباره زنان رسول خدا (ص) است :
(و اذا سالتموهنّ متاعاً فاسئلوهنّ من وراء حجاب : احزاب/53)
مقصود پوششى است مانع از دیده شدن آنان چون پرده.
5- و مى توان حجاب را در این آیه نیز چیزى محسوس گرفت که مانع دیدن شود :
( و بینهما حجاب و على الاعراف رجال : اعراف/46)
ادامه :
24
مانع معنوی
آیه : ( و ماکان لبشر ان یکلّمه الله الاّ وحیاً او من وراء حجاب : شورى/51)
که چون دیدن بارى تعالى با دیده حسى ممکن نیست ، مجازاً از آن به مکالمه از پشت پرده تعبیر شده است.
و یا این آیه: (و من بیننا و بینک حجاب فاعمل انّنا عاملون : فصلت/5)
گفته اند مقصود خلاف کافران با پیامبر(ص) است و یا مخالفت با او در دین .
و یا در این آیه: ( و اذا قرات القرآن جعلنا بینک و بین الذین لایومنون بالآخره حجاباً مستوراً : اسراء/45)
که مقصود از حجـاب ، درنیـافتن معنای قران بوسیله کافران است .
ادامه :
حجاب در قرآن
25
المیزان فى تفسیر القرآن ، ج 16، ص 361.
مساله حجاب ، مرتضى مطهرى ، ص 73؛ تفسیر نمونه ، ج 17، ص 401 – 403؛ مجموعه آثار، ج 19، ص 448.
بحارالانوار، ج 43 ، صفحات 91و 92و 93و54 و 81 و 189.
تفسیر نمونه ، ج ۱۴، ص ۴۵۰ ، ۴۵۱.
توضیح المسائل (المحشى للامام الخمینی) ، ج ۲، ص ۹۲۹.
منابع :
حجاب در قرآن
26
با تشکر از توجه شما