تغذیه کودک از 6 تا 24 ماهگی
ارائه کننده :
حمید پزشکی
مشاورتغذیه ورژیم درمانی
بهترین زمان شروع تغذیه کمکی پایان 6 ماهگی است زیرا : 1- دخائر آهن بدن شیرخوار در حوالی 6 ماهگی به حداقل می رسد0 2- شیر به تنهایی قادر به رفع نیازهای غذائی بدن پس از 6 ماهگی نیست0 3- برای دندان در آوردن جویدن امری مفید است0 4- شیرخوار در حوالی 6 ماهگی برای پذیرش غذاهای نیمه جامد آمادگی دارد0 5- تکامل تغذیه ای بخشی از تکامل عومی بدن است0 6- اگر تغذیه تکمیلی دیرتر از موعد مقرر شروع شود پذیرش آن توسط شیرخوار مشکلتر خواهد شد0
معایب زود شروع کردن غذای تکمیلی ( قبل از 6 ماهگی 1- هنوز گردن گرفتن و قدرت بلعیدن کامل نیست0 2- غذا دادن به کودک در حال خوابیده خطرناک است0 3- بالا رفتن خطر آلرژی با هر پروتئین جدید0 4 خانواده های با ریسک آلرژی در خطر بیشتری هستند0 5-باعث ابتلاء به عفونت می شود که نتیجه آن افت رشد خواهد بود0
6- باعث کاهش شیرمادر ( منبع اصلی غذای کودک ) می شود0 7- دادن غذاهای غیرمغذی ( فرنی ) چون معده کوچک کودک را پر می کند ، بنابراین برای ماده ارزشمندی چون شیرمادر که غنی از پروتئین ، املاح ویتامین و مواد مصونیتی است ، جایی باقی نمی گذارد0 ثابت شده است که 100 cc از انواع حریره ها 40-20 کیلوکالری ، ولی 100 cc شیر مادر حدود 70-60 کیلو کالری انرژی دارد0
در زندگی شیرخوار 3 دوره زیر نامگذاری شده است 1 – دوره شیرخوارگی ( Nursing period ) ( شش ماه اول عمر ) که تنها منبع تامین مواد غذائی شیر می باشد0 2- دوره انتقالی ( Transitional period ) .(شش تا 12 ماهگی ) که به تدریج مواد دیگری غیر از شیر به برنامه غذائی طفل اضافه می گردد0 3 – دوره تعدیلی بالغین ( Modified Adult Period ) ( بعد از یکسالگی ) که اکثر نیازهای غذایی طفل با خوردن غذاهای خانواده تامین می گردد0
اگر کودک بطور ناگهانی از شیر گرفته شود ممکن است عوارض زیر ایجاد شود 1- احتقان سینه و ایجاد درد و ناراحتی آن0 2- تب شیر که ممکن است چند روز طول بکشد0 3- افسردگی مادر به علت کاهش میزان پرولاکتین سرم0
خصوصیات غذای کمکی مناسب
دارای حجم کم و انرژی زیاد باشد
نرم بوده و هضم آن آسان باشد
قابل تهیه و در دسترس باشد
تازه ، پاکیزه و بهداشتی تهیه شود.
کاملا پخته و بعد از خنک شدن مصرف شود
امکان استفاده از آن در حجم کم و به دفعات وجود داشته باشد.
اصول مهم در تغذیه تکمیلی
در سال اول زندگی باید بعد از تغذیه شیر خوار با شیر مادر به او غذای کمکی داده شود و هرگز قبل یا در فواصل تغذیه با شیر مادر از غذای کمکی استفاده نشود .
از یک نوع ماده غذایی ساده شروع شود و کم کم به مخلوطی از چند نوع افزایش یابد .
از یک قاشق مربا خوری شروع و به تدریج بر مقدار آن اضافه شود .
مواد غذایی چه از نظر نوع و چه از نظر مقدار باید به تدریج به غذای شیر خوار اضافه شود .
بین اضافه کردن مواد غذایی مختلف 7-5 روز فاصله باشد
ابتدا غذا ها باید نسبتا رقیق و غلظت آنها کمی بیشتر از شیر مادر باشد و به تدریج بر غلظت آنها افزوده شود .
تنوع در غذای کمکی رعایت شود .
توجه
با شروع غذای کمکی دادن آب جوشیده خنک شده به شیر خوار لازم است .
در هنگام پخت سوپ سبزیها باید در آخرین لحظات پخت سوپ اضافه شود .
اسفناج تا یکسالگی مجاز نبوده و نباید به سوپ شیر خوار اضافه شود .
غذاهای زیر تا پایان یکسالگی نباید مصرف شوند :
-شیر گاو
-سفیده تخم مرغ
انواع توت ، کیوی ، آلبالو ، گیلاس ، خربزه
بادام زمینی
میگو
نمک ، فلفل و اددویه جات
اسفناج و کلم
عسل
مناسبترین غذاها برای تغذیه تکمیلی , غذاهایی است که:
نرم وسهل الهضم باشد.
مواد اولیه آن دردسترس خانواده باشد .
قیمت آن ارزان ومناسب عادات غذایی خانواده باشد .
مقوی و مغذی باشد یعنی انرژی ، پروتئین ، املاح وویتامینها ضروری کودک را تامین کند .
اصولی که باید درتغذیه تکمیلی رعایت شوند:
مواد غذایی از نظرمقدار ونوع باید بتدریج به غذای شیرخوار اضافه شود .
از یک نوع غذای ساده شروع شود وبتدریج به مخلوطی از چند نوع غذا تغییر یابد.
از مقدار کم شروع وبتدریج برمقدار آن افزوده شود .
بین اضافه کردن مواد غذایی مختلف حدود 5 تا 7 روز فاصله لازم است تا شیرخوار به غذای اول عادت کند وبعد غذای جدیدی به او داده شود.
غذاهادرشروع باید نسبتاً رقیق باشند وغلظت آنها کمی بیشتر از شیرباشد وسپس تدریجاً برغلظت آنها افزوده شود . سفت کردن تدریجی غذاها به یاد گرفتن عمل جویدن کمک می کند .
غذاهای کمکی را باید با قاشق به شیرخوار داد واز یک قاشق مرباخوری شروع کرد .
اگر درشروع تغذیه تکمیلی ، شیرخواربه غذای بخصوصی بی میلی نشان داد ، نباید پافشاری کرد . برای یک تا دوهفته ، آن غذا را حذف وسپس دوباره به او داده شود .
غذای کودک باید تمیز تهیه شود ، کاملاً پخته شده باشد وتاحدامکان به اندازه یک وعده تهیه شود .
موقعی که غذای جدیدی را شروع می کنیم غذای قبلی را هم ادامه می دهیم بجز مواردی که کودک آنرا نخورد یا عدم تحمل نشان دهد .
غلات مانند برنج بهترین ماده غذایی برای شروع تغذیه تکمیلی است . چون هضم آنها آسان است . فرنی یکی از بهترین غذاهایی است که می توان از یکباردرروزبه اندازه 1 تا 3 قاشق مربا خوری شروع کرد و بتدریج برمقدار آن ، متناسب با اشتهای کودک افزود . از هفته دوم شروع غذای کمکی می توان علاوه بر فرنی ، شیربرنج وحریره بادام نیز به کودک داد.
درهفته سوم مصرف انواع سبزیجات مثل سیب زمینی ، هویج ، جعفری ، گشنیز ، کدوسبز ، لوبیا سبزو… برای تغذیه کودک شروع می شود . دراین هفته علاوه بر فرنی می توان با مخلوط سبزیجات وبرنج سوپ تهیه کرد .
از هفته چهارم می توان مقدار کمی گوشت به سوپ کودک اضافه کرد . گوشت راباید به قطعات کوچک تقسیم کرد ویا از گوشت چرخ کرده استفاده نمود که باید کاملاً پخته وله شوند . پوره سبزیجات نیز غذای مناسبی برای شیرخوار است .
درماه بعد ( ماه هشتم زندگی) علاوه بر سوپ می توان زرده تخم مرغ را شروع کرد ، زرده باید کاملاً آب پز وسفت باشد . ابتدا باید به اندازه یک قاشق چایخوری از زرده پخته شده را درآب یا شیر له کرد و به شیرخوار داد ومقدار آن را بتدریج افزایش داد تا در ظرف 1 هفته به یک زرده کامل تخم مرغ برسد.
با افزایش سن وپذیرش بیشتر شیرخوار ، سوپ وغذاهای نرم باید تبدیل به غذاهای سفت ترشوند
از 8 ماهگی می توان به غذای شیرخوار ماست نیز اضافه نمود .
شروع استفاده از حبوبات از 9 ماهگی اسن که به سوپ شیرخوار اضافه می شود. می توان از انواع حبوبات خیس شده وپوست کنده که کاملاً پخته ونرم شده باشد ، مانند عدس ولوبیا ویا حبوبات جوانه زده استفاده کرد .
آب میوه آخرین ماده غذایی است که به برنامه غذایی کودک درسال اول اضافه می شود وحاوی پروتئین واملاح معدنی است .آب میوه راباید درابتدا بصورت رقیق شده و از 3 قاشق مربا خوری درروز شروع وتدریجاً به مقدار آن افزود. بهتر است مدت 7 – 5 روز فقط از یک نوع آب میوه استفاده شود تا اگر ناسازگاری وجود داشت شناخته شود .
مصرف توت فرنگی ، گیلاس وآلبالو ، کیوی ، خربزه واسفناج ، سفیده تخم مرغ و شیر گاو ممنوع
سعی کنید دفعات تغذیه تکمیلی را طبق جدول زیر برای کودک تنظیم نمایید
از پایان 12 ماهگی بتدریج کودک را با غذای سفره خانواده آشنا کنید
مقوی کردن:
اضافه کردن موادی که فقط انرژی غذا را بیشتر میکند.
مغذی کردن:
اضافه کردن موادی که علاوه بر انرژی، پروتئین و
ویتامین واملاح غذا را بیشتر میکند.
اضافه کردن مواد غذایی که ویتامین واملاح غذای کودک را بیشتر می کند ( مغذی کردن )
اضافه کردن برخی از مواد غذایی فقط کمی انرژی غذای کودک رابیشتر می کند ولی باعث می شود که غذا از نظر ویتامین واملاح غنی شود . ویتامن ها واملاح هم برای رشد وتامین سلامتی کودک ضروری هستند . بدین منظور به مادر توصیه کنید :
از سبزیجات برگ سبز برای تهیه غذای کودک استفاده کند مثل جعفری ، شبت و گشنیز ، اسفناج (در کودکان زیر 1 سال اسفناج توصیه نمی شود ) ، ویا هرنوع سبزی موجود در منطقه که می توان این مواد را به سوپ ویا پلوی کودک اضافه کرد .
از سبزیجات نارنجی رنگ برای تهیه غذای کودک استفاده کند این مواد دارای ویتامین A هستند مثل کدوحلوایی وهویج.
یکی از بهترین توصیه ها برای مقوی ومغذی کردن غذای کودک اضافه کردن مخلوط آرد غلات وحبوبات تفت داده شده ویا پودرجوانه زده آنهاست ، بدین منظور می توان ابتدا جوانه گندم ، ماش ویا عدس تهیه و سپس پودر کرد وازاین آرد برای طبخ سوپ کودک استفاده کرد . مصرف پودر جوانه غلات وحبوبات همزمان انرژی ، پروتئین ، ویتامنها واملاح غذای کودک را بیشتر می کند .
تغذیه کودک در سال دوم زندگی ( 12 تا 24ماهگی)
نکات قابل توجه در سال دوم زندگی
ادامه تغذیه با شیر مادر همچنان مورد تاکید است
در سال دوم زندگی مصرف شیر مادر بعد از غذاست .
بین 1 تا 1/5 سالگی زمان انتقال به غذای سفره خانواده است .
کودک باید فعالانه در غذا خوردن دخالت داشته باشد.
از گروه چربی و شیرینی ها استفاده شود ( بصورت غنی کردن غذای کودک با روغن نباتی یا کره و استفاده از مواد قندی بصورت نان ، برنج ، ماکارونی ،و …
فعالیت کودک بیشتر شده و در نتیجه نیاز او به انرژی نیز بیشتر میشود.
هنوز بخش عمده ای ازانرژی موردنیازکودک ازطریق شیرمادر تامین میگردد و نباید شیردهی کمترشود.
حجم معده کودک کوچک است و نباید آنرا با غذاهای رقیق وحجیم پر کرد.
زمان شکل گیری عادتهای غذایی کودک است , ایجاد عادتهای غذایی خوب مثل مصرف غذاهای کم نمک و تنوع غذایی به حفظ سلامتی او در سالهای بعدی عمر کمک میکند.
اهمیت تغذیه کودک در سال دوم زندگی:
تکامل تغذیه ای شیرخواران در سال دوم زندگی:
در 11 ماهگی میتواند با انگشتانش مواد غذایی را بردارد و به دهان بگذارد.
بعد از 12 ماهگی او دوست دارد احساس استقلال بیشتری داشته باشد ، به همین دلیل توصیه می شود هنگام غذا یک قاشق به دست کودک داده و با قاشق دیگری به کودک غذا داده شود.
بین 12 تا 15 ماهگی برای گرفتن فنجان و قاشق از دست بزرگترها تلاش زیادی میکند و بالاخره تا پایان 2 سالگی در این امر مهارت کامل پیدا میکند.
مقایسه نیازهای غذایی شیرخواران 6 تا 12 ماهه با سال دوم زندگی:
جدول تامین انرژی مورد نیاز کودک از غذای کمکی با توجه به میزان تغذیه با شیرمادر وسن شیرخوار
چرا شیر مادر درسال دوم زندگی یک ضرورت است ؟
هنوز بهترین منبع تامین پروتئین برای کودک است.
تا حدود 30% کالری مورد نیاز او را تامین می کند .
مواد ایمنی بخش موجود درآن طیف حفاظتی مهمی برای کودک گسترده اند.
تکامل عصبی وروانی کودک را که با شیر مادر آغاز شده با تداوم واستمرار آن درسال دوم زندگی , کامل می کند .
نیازهای عاطفی وروانی اوراکه برای رشد وتکاملش بسیار ضروری هستند تامین کرده واغوش گرم مادر را به او هدیه می کند .
با کاهش دفعات بیماری , اثر قابل توجهی درشرایط روحی وروانی واقتصادی خانواده دارد .
اغلب کودکان درایام بیماری کم اشتها هستند و به کمتر چیزی , به اندازه شیر مادر میل دارند واین منبع غذایی درایام بیماری به بهبود آنها کمک می کند.
وبالاخره درجریان اسهال واستفراغ , هیچ چیز به اندازه شیرمادر برای کودک قابل تحمل نیست .
نکات مهم درتغذیه سال دوم زندگی :
ادامه تغذیه با شیرمادر همچنان مورد تاکید است .
شیرمادر بعد از صرف غذای کودک داده شود .
دفعات تغذیه به غیر از شیرمادر 4 تا 5 بار درروز است .
هنوز باید درغذا تغییراتی داد تا هضم آن آسانتر باشد زیرا ممکن است اگر غذا یکباره وبه صورت آنچه که درسفره خانواده است به کودک داده شود , هضم غذا برای او مشکل باشد .
نیاز کودک به کلسیم وپروتئین توسط شیرمادر ومقدار ماست پاستوریزه ای که درروز می خورد تامین می شود.
سفیده تخم مرغ کم کم به همان صورت که درمورد زرده تخم مرغ شروع شده بود بصورت کاملاً پخته وسفت شده شروع وبتدریج به یک سفیده کامل می رسد و می توان یک روزه درمیان یک تخم مرغ کامل به کودک داد .
کودک فعالانه درغذا خوردن دخالت داشته باشد وخود غذا را با دست یا قاشق کوچک بردارد وبه دهان ببرد .
از 11 ماهگی به بعد زمان انتقال از غذاهای مخصوص به غذای سفره خانواده است .
حبوبات از مواد غذایی داراری پروتئین , کربو هیدرات واملاح است ودرسال دوم بتدریج برتنوع حبوبات مصرفی افزوده شود .
باید توجه داشت که هنوز هم معده کودک کوچک است ونباید آن را با مقدار زیاد آب میوه یا خود میوه پر کرد .
به کودک 1 تا 2 ساله تنقلاتی مثل پفک , شکلات , چیپس و … نباید داده شود ودر صورتی که فعالیت کودک زیاد باشد بستنی , خرما , بیسکویت , بادام و پسته بونداده ولی ریز شده به شرطی که بعد از غذا به اوداده شود وجای وعده های اصلی غذا را نگیرد مفید است .
در طول سال دوم , مصرف ویتامین هاA و D وقطره آهن باید ادامه داشته باشد
دراواخر سال دوم احساس استقلال کودک بیشتر شده , خودش غذا می خورد واز همه غذای های سفره خانواده به دلخواه انتخاب می نماید مادران دراین مرحله از زندگی باید به مصرف مواد غذایی کافی و پر انرژی که برای رشد کودک لازم است توجه نمایند .
مراحل از شیر گیری کودک
به کودک 4 تا 5 نوبت در روزغذا بدهید .
درصورت نیاز , میزان غذا وتعداد وعده های غذایی را افزایش دهد .
فواصل بین شیردهی را افزایش دهد . بعنوان مثال ممکن است ابتدا مادر درطول صبح شیردهی را قطع کند پس از یک یا دو هفته , شیردهی درطول بعدازظهر را هم قطع کند .
به کودک بیشتر محبت کند وبگذارد احساس نزدیکی به مادر داشته باشد .
زمانیکه کودک تمایل به شیر خوردن دارد , اورابا زور از خود دور نکند زیرا ممکن است کودک عصبی وناراحت شود .
سرانجام شیردهی در طول شب را قطع کند .
صبحانه
می تواند شامل یکی از پیشنهادات زیر باشد :
نان وکره ومربا وچای / یا نان و کره عسل وچای / یا نان وپنیر و گردو/ یا نان وتخم مرغ وپنیر
ناهار:
عدس پلو با 2 قاشق غذاخوری ماست / یا سبزی پلو با ماهی / یا سبزی پلو با ماهیچه / یا کوفته قلقلی با سیب زمینی وهویج / یا لوبیا چیتی با سیب زمینی و هویج / یا خوراک گوشت و سیب زمینی وهویج / یا پلو با نصف سیخ کباب / یا خورش سبزی با پلو ( سبزی خورش خیلی سرخ نشود ) همراه با یک نوع میوه با اندازه متوسط
شام
ماکارونی با گوشت چرخ کرده و سبزی / یا ماکارونی با پنیر رنده شده / یا لوبیا چیتی همراه با سیب زمینی وکمی روغن زیتون / یا کوکوی سبزی با نان / یا کوکوی سیب زمینی با نان / یا نصف سیخ کباب با نان + 2 قاشق غذاخوری ماست.
میان وعده های صبح وبعدازظهر :
2 عدد بیسکویت با یک سیب / یک تکه نان ویک موز / یک تکه نان با 2 عدد خرما / یک تکه نان با یک عدد سیب زمینی متوسط یا 2 عدد هویج پخته شده / نان ونصف تخم مرغ پخته شده / نان وپنیر وخیار/ یک پیاله شله زرد / یک نعلبکی حلوا / 10 عدد پسته ریز ونرم شده همراه با یک فنجان آب میوه / 7 عدد بادام ریز ونرم شده با یک فنجان آب میوه / نصف لیوان ماست با یک عدد خرما و یک تکه نان / یک تکه نان با کمی کره وپنیر و ….
میزان انرژی غذا و نیاز به آن:
این مواد غذایی هر سه حدود 100 گرم هستند:
2تخم مرغ 155 کالری
1 لیمو شیرین 20 کالری
1استکان شیر 61 کالری
6تا 12 ماهگی : 800کیلو کالری
12تا 24 ماهگی :1300 کیلو کالری
میزان نیازروزانه شیرخواران به انرژی
میزان پروتئین موجوددرغذاونیازبه آن:
برای مثال در 100 گرم: نان سنگگ 9 گرم پروتئین لوبیای پخته 8 گرم پروتئین گوشت پخته 28 گرم پروتئین گیلاس 1 گرم پروتئین میزان نیاز روزانه شیرخواران به پروتئین 6 تا 12 ماهگی :14 گرم 12 تا 24 ماهگی :16 گرم
میزان ویتامین آ در غذا و نیاز به آن:
برای مثال در 100 گرم :
کدو تنبل 108 میلیگرم
تخم مرغ 168 میلیگرم
گوجه فرنگی 62 میلیگرم
اکی والان ویتامین A وجود دارد.
چرا سبزیجات؟
مثال درمورد نیاز یک کودک 12 تا 23 ماهه
توصیه های کلیدی برای کودکان در سال دوم زندگی:
ادامه تغذیه با شیرمادر
دادن شیرمادر بعد از غذا
دادن 5 وعده غذا در روز
مصرف غذای خانواده با توجه به مقوی و مغذی سازی آن
غذا خوردن کودک بصورت فعالانه ( بطوری که کودک غذا را با دست یا انگشت بردارد).
مصرف تنقلات مفید
ادامه مصرف مولتی ویتامین و آهن
توجه به احساس استقلال کودک
پایان