تضاد منافع در حوزه عمومی
بسترها و مفاهیم
فهرست مطالب
امروزه شهرها با تنوع روزافزون در زمینه های گوناگون اجتماعی، اقتصادی، محیطی تحت تاثیر فرایندهای جهانی شدن و رشد تکنولوژیک و حضور نقش آفرینان ذی نفع و ذی نفوذ متعددی مواجهند، که مدل های سنتی مداخله برنامه ریزی شهری مبتنی بر رویکردهای بالا به پائین، تخصص محوری و فن سالاری را بیش از پیش به چالش می کشد. این تنوع، پیچیدگی فزاینده محیط های شهری و تضاد منافع میان نقش آفرینان متعدد را در پی داشته و لذا مداخله برنامه ریز، نیازمند برخورداری وی از مهارت های مدیریت تضادی است که در عرصه های عمومی در رقابت بر سر منابع محدود روی می دهد. از سویی بسیاری تضادها در عرصه های شهری روی داده و عرصه های شهری موضوع برنامه ریزی هستند. علاوه بر آن توجه به مقوله تضاد در برنامه ریزی شهری از چندین لحاظ حائز اهمیت است:
مقدمه و طرح مسئله
افزایش کارآمدی: (1) درک ماهیت تضاد و علل شکل گیری آن مفهومی کلیدی در درک تغیییرات اجتماعی و روابط قدرت هستند. (2) بررسی منشا شکل گیری تضادها در عرصه های شهری می تواند کارآمدی و مشروعیت نظام برنامه ریزی شهری را افزایش دهد. (3) مد نظر قرار دادن تضاد باعث بازنگری برنامه ریزی متناسب با نیازها و خواسته های ذی نفعان بوده و تحقق پذیری بیشتر طرح را به دنبال خواهد داشت. (4) گاه تضادها می توانند باعث تغییر سیاست های توسعه شهری شوند، که خود اتلاف منابع و زمان را به همراه خواهد داشت.
عدم تحقق اهداف برنامه ریزی: عدم توجه به تضاد می تواند باعث انحراف از هدف اصلی و پایه ای برنامه ریزی (بهبود کیفیت زندگی شهروندان) گردد.
ایجاد نوآوری: (1) وجود تضاد و برخورد عقاید با هدایت مثبت می تواند به نوآوری در حیطه برنامه ریزی منجر گردد. (2) بسیاری از تضادها از سیاست های برنامه ریزی شهری ناشی می شوند، در نتیجه امکان دارد در نظام برنامه ریزی همان گونه که زمینه ایجاد تضاد وجود دارد، پتانسیل مدیریت آن نیز وجود داشته باشد.
مفاهیم کلیدی
Conflict: از واژه لاتین confligere به معنای شوک، برخورد و تصادم است. برای این واژه تعاریف متعددی ارائه شده است، از جمله:
تضاد تصادم منافع مخالف است (Cooper, 2003).
بعدی غیر قابل اجتناب از تعامل انسانی، هنگامی پدید می آید که دو نفر یا بیشتر یا گروه هایی در پی اهداف ناسازگار باشند. تضادها می توانند خشونت بار باشند، نظیر جنگ، یا غیر خشن باشند، نظیر یک فرایند حقوقی یا در یک انتخابات. اگر به صورت سازنده در فرایند توافق هدایت شود، می تواند مفید باشد (UNITED STATES INSTITUTE OF PEACE).
Encyclopedia of Social Theory: توماس هابز تضاد را جزئی از ذات انسان می داند. مطالعه داروین در زمینه منشا گونه ها گام مهمی در جهت ایده مدرن تضاد و نظریات آن بوده است.
Conflict Theory: نظریه تضاد در پی توضیح علمی خطوط تضاد در اجتماع است، چگونه تضاد آغاز شده و تنوع می یابد، و تاثیراتی که به دنبال دارد. دغدغه اصلی نظریه تضاد، توزیع نامتوازن منابع محدود و قدرت است. نظریه پردازان تضاد اغلب قدرت را به عنوان خصیصه اصلی اجتماع می دانند، بر خلاف عملکردگراها که اجتماع را حاصل توافق جمعی در زمینه مجموعه ای از هنجارهای فرهنگی همگرا می دانند. مکان قدرت و کسی که آن را استفاده می کند (و کسی که نمی کند) برای نظریه تضاد بنیادی هستند.
Johan Galtung, Conflict Theory, In: Editor-in-Chief: Lester Kurtz, Editor(s)-in-Chief, Encyclopedia of Violence, Peace, & Conflict (Second Edition), Academic Press, Oxford, 2008, Pages 391-400, ISBN 9780123739858, 10.1016/B978-012373985-8.00034-9.
Allan,: Kenneth, 2010: The Social Lens: An Invitation to Social and Sociological Theory, SAGE Publications, 680 pages
H. H. A. Tony Cooper, What Is Conflict? Journal of Police Crisis Negotiations, Vol. 3(1) 2003
نگرش به تضاد
نظریه رفتارگرا
(behaviourist)
نظریه کلاسیک
تحلیل در سطح کلان که دغدغه اصلی آن تحلیل تعامل بین گروه ها در سطح خودآگاه (conscious level) است.
بر سطح خرد تمرکز می نماید، واحد اندازه گیری بیشتر فرد است تا گروه. وی به بررسی ضمیر ناخودآگاه برای درک عوامل ناگفته انگیزش می پردازد.
Cunningham Jr., William G. Conflict Theory and the Conflict in Northern Ireland. Master of Literature in Political Studies, Auckland: The University of Auckland, 1998.
Allan,: Kenneth, 2010: The Social Lens: An Invitation to Social and Sociological Theory, SAGE Publications, 680 pages
در بین مهم ترین فرضیات مکتب رفتارگرا، این باور است که ریشه ایجاد تضاد، در ذات و رفتار انسان بوده و رابطه مهمی بین تضاد درون فردی و تضاد موجود در نظم اجتماعی خارجی وجود دارد. برخی از مهم ترین نظریات خرد در این زمینه عبارتند از:
رفتار حیوانی (animal behavior)
نظریات غریزی یا ذاتی پرخاش
ناامیدی (frustration)
نظریه یادگیری اجتماعی (social learning theory)
نظریه هویت اجتماعی (social identity theory)
Cunningham Jr., William G. Conflict Theory and the Conflict in Northern Ireland. Master of Literature in Political Studies, Auckland: The University of Auckland, 1998.
نگرش به تضاد
مکتب رفتارگرا
مکتب کلاسیک
استفاده و اعمال قدرت مفهوم مرکزی نظریه کلان تضاد است. نظریه پردازان کلان بر این باورند که قدرت به اشکال مختلفی وجود دارد: اقتصادی، سیاسی، نظامی، و حتی فرهنگی.
فرضیه مشترک نظریات کلان، یا کلاسیک آن است که ریشه های تضاد در رقابت گروهی و جستجوی قدرت و منابع نهفته است.
اغلب نظریات تضاد جهت گیری کلان دارند.
از آنجا که این مکتب به تضاد میان گروهی و رقابت آن ها می پردازد، بیشتر با مسائل حوزه برنامه ریزی مرتبط است، لذا در ادامه آراء نظریه پردازان این مکتب مورد بررسی قرار می گیرد.
Allan,: Kenneth, 2010: The Social Lens: An Invitation to Social and Sociological Theory, SAGE Publications, 680 pages
نگرش به تضاد
نظریه تضاد
In George Ritzer, ed., Blackwell Encyclopedia of Sociology. Oxford: Blackwell, 2007. 662
Allan,: Kenneth, 2010: The Social Lens: An Invitation to Social and Sociological Theory, SAGE Publications, 680 pages
Rossides, Daniel W., 1998: Social Theory: Its Origins, History, and Contemporary Relevance, General Hall Inc. New York, 176
اقتصادی و قابل رفع
حاصل تعامل اجتماعی و ضروری برای بقای جامعه
سیر تحول نظری تضاد
تضاد حافظ نظم اجتماعی بوده و حاصل اعمال فشار رئوس قدرت بر توده هاست. افراد فاقد قدرت در پی تغییر اجتماعی هستند. قدرت نیز در نظریات مدرن تنها به اقتصاد محدود نمی گردد.
به دلیل تنوع و پیچیدگی تضاد، ارائه یک گونه شناسی از آن جهت تسهیل تحلیل و بررسی روش های رویارویی با آن ضروری است.
تضاد فارغ از منشا شکل گیری و تاثیراتش بر ساختارهای اجتماعی، به علت تنوع و پیچیدگی، به صورت های مختلفی (بر حسب سطح، نوع و غیره) طبقه بندی شده است.
Cheldelin, Sandra; Druckman, Daniel & Fast, Larissa: 2003, Conflict, Continuum, London
گونه شناسی تضاد
سطوح تضاد
زمینه های شکل گیری تضاد
روش های رفع تضاد
انواع تضاد
http://www.cios.org/encyclopedia/conflict/Eskills8_assessmenttools4.htm
گونه شناسی تضاد
تضاد اطلاعاتی
تضاد منافع
تضاد ارزشی
تضاد روابط
تضاد ساختاری
گونه شناسی تضاد
http://www.fao.org/docrep/006/ad424e/ad424e05.htm
گونه شناسی تضاد – ادامه
http://www.fao.org/docrep/006/ad424e/ad424e05.htm
رویارویی با تضاد
با توجه به تعاریف و گونه شناسی ارائه شده از تضاد و تئوری های مرتبط با آن، برنامه ریزی شهری در سطوح مختلف و به شیوه های گوناگون با تضاد و ابعاد متنوع آن روبرو بوده و نیازمند آن است که ظرفیت و ساختارهای مورد نیاز برای رویارویی با تضاد را ایجاد نماید.
با این حال، چگونگی مواجهه با تضاد نیز خود مورد اختلاف نظر قرار دارد. گروهی معتقد به لزوم تلاش برای رفع اختلاف بوده و برخی دیگر این اقدام را مغایر با آزادی های فردی می دانند.
گوندر (2005)، هیلیر (2003)، مک گیرک (2001) و پلاگر (2004): توافق همیشه توخالی بوده و به اختلاف های (فردی) بهای لازم را نمی دهد.
فلایوبرگ (1998): توافق سیاسی هرگز به صورتی که تعهدات، الزامات و منافع خاص گروهی را خنثی کند، حاصل نخواهد شد.
تودور – جونز و آلمندینگر (1998): توافق تهدیدی برای آزادی است.
فلایوبرگ (1998): امتیاز نقش داشتن در تضاد بخشی از آزادی است و در نتیجه، تلاش در جهت غلبه بر تضاد، آزادی را از بین می برد.
هیلیر (2003): دموکراسی بدون اختلاف نظر هنجاری و نهادینه شده، دموکراسی نیست.
هیلیر (2003)، مک گیرک (2001)، پلاگر (2004) و تودور-جونز و آلمندینگر (1998): گفتمان مبتنی بر توافق ضرورتا به حذف برخی صداها و از دست رفتن برخی امکانات می انجامد.
فیشلر (2000): باید دید آیا تحول مسائل فردی و فرهنگی به مسائل عمومی به ‘مستعمره شدن بیشتر زیست جهان’ نمی انجامد؟
ISOCaRP: برنامه ریزی به معنای ‘مدیریت تغییر’ (Management Of Change) فرایندی سیاسی است که به وسیله آن تعادل بین کلیه منافع دخیل – عمومی و خصوصی – برای حل تقاضاهای متضاد در زمینه فضا دنبال می شود.
بنابر نظر کالینگورث و نادین (2002)، برنامه ریزی را می توان به عنوان فرایندی تعریف کرد که از طریق آن حکومت ها اختلافات در زمینه کاربری زمین را حل می کنند.
AESOP (Assosiation Of European Schools Of Planning): چالش برنامه ریزی در این حقیقت دیده می شود که منافع و انتظارات متنوع از آینده، اغلب تضاد و تعارض را در خود دارد. رویکردی حرفه ای که حساسیت و مهارت های تحلیلی و استراتژیک را ترکیب می کند، نیازمند مدیریت مسائل سیاسی، اجتماعی، محیطی و اقتصادی فرارو است. عمل برنامه ریزی باید با بازشناسی تضاد منافع انجام گیرد. بنابراین مهارت های مدیریت تضاد، مذاکره و میانجی گری اهمیتی حیاتی دارند.
Sager, Tore, 2009: Responsibilities of theorists: The case of communicative planning theory, Progress in Planning 72–51
مخالفان
موافقان
برنامه ریزی و تضاد
انتقادات به رفع تضاد در دو دسته کلی (1) مغایرت با آزادی و (2) توخالی بودن توافقات قابل تقسیم است.
با این حال، علیرغم انتقادات وارده نمی توان در حوزه برنامه ریزی تضاد منافع را نادیده گرفت، و منتقدان یاد شده خود در پی روش های بهینه برخورد با تضاد منافع بوده اند، از جمله نظریه برنامه ریزی اختلافی جین هیلیر (ن.ک.کتاب سایه های قدرت).
در واقع عمل برنامه ریزی با تضاد در ابعاد مختلف روبرو بوده و مداخلات و اقدامات برنامه ریزی افراد و گروه های بسیاری را تحت تاثیر قرار می دهند، که در بسیاری مواقع امکان و فرصت بیان نقطه نظرات، نیازها و خواسته های خود را ندارند، بدین ترتیب برنامه ریزان باید فرایندها و مکالماتی را تولید کنند که به ضعیف ترین گروه ها امکان بیان نیازها و منافعشان را بدهد.
در نهایت، برنامه ریزی نیازمند اتخاذ رویکردهای مناسب برخورد با تضاد جهت افزایش تحقق پذیری برنامه ها می باشد.
هیلیر، جین، سایه های قدرت، مترجم: کمال پولادی، تهران: جامعه مهندسان مشاور ایران، 1388.
Sehested, Karina, 2011, Urban Planners as Network Managers and Metagovernors, Forest and Landscape Denmark, University of Copenhagen, Frederiksberg
برنامه ریزی ارتباطی: حوزه عمومی
برنامه ریزی ارتباطی در این زمینه به عنوان یکی از اولین رویکردهای برنامه ریزی که به فرایندهای گفتگو در راستای فراهم آوردن فضایی جهت ارتباط سازنده توجه نشان داده، مطرح است.
از این فضا در اندیشه هابرماس با عنوان حوزه عمومی (Public Sphere) یاد می شود.
مانوئل کاستلز، به نقل از هابرماس: حوزه عمومی در بین دولت (State) و جامعه ‘به عنوان شبکه ای برای در میان گذاشتن اطلاعات و دیدگاه ها’ قرار دارد.
حوزه عمومی (Public Sphere) در طول زمان به اشکال مختلف (آگورای یونان باستان، قهوه خانه ها و سالن ها در اروپای قرن 18 و یا در پیوند با رسانه های جمعی) که هر یک با ویژگی های منحصر به فرد خود، وجود داشته و با مفاهیمی از جمله Public Realm، Public Domain، Public Space، Public Place همپوشانی و شباهت معنایی و کارکردی دارد.
هیلیر، جین، سایه های قدرت، مترجم: کمال پولادی، تهران: جامعه مهندسان مشاور ایران، 1388.
ریشه های شکل گیری این مفهوم در قالب مدرن آن را می توان در اندیشه های ژان ژاک روسو (میثاق اجتماعی: اتحاد ناشی از آزادی اراده)، امانوئل کانت (عقل از متعلقات طبیعی انسان است و ذهن های عاقل می توانند به توافقات بین اذهان درباره مسائل برسند)، وقوع انقلاب های آمریکا و فرانسه (مطرح شدن مردم به عنوان فاعل و کنش گر) یافت.
از نظر هیلیر، با وجود تمهیداتی که به واسطه آن ها بتوان به صدای به حاشیه رانده شدگان، هنگام اختلاف نظر با صاحبان قدرت، یا هنگامی که این افراد احساس می کنند تحت ستم قرار دارند، از میزان نیاز به انجام اعمال نابخشودنی (تضادهای خشونت بار) کم خواهد شد.
حوزه عمومی، به لحاظ مطرح بودن آن به عنوان جایگاهی برای آزادی عقیده و ابراز دیدگاه های مختلف، می تواند بستر شکل گیری و رویارویی تعارضات و تضادها باشد.
در اندیشه هابرماس، کنش ارتباطی به عنوان تضمینی برای حفظ کارکردهای حوزه عمومی، عقلانیت خاص خود (عقلانیت ارتباطی) را دارد.
برنامه ریزی ارتباطی: حوزه عمومی
Civil Society/Public Sphere: History of the Concept International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, 2001, Pages 1897-1903 C. Calhoun
هیلیر، جین، سایه های قدرت، مترجم: کمال پولادی، تهران: جامعه مهندسان مشاور ایران، 1388.
برنامه ریزی ارتباطی: مبانی فکری و فلسفی
The Dictionary Of Urbanism: برنامه ریزی ارتباطی رویکردی نظری به برنامه ریزی شهری مبتنی بر فرایند تعامل دموکراتیک است که در آن گروه های مختلف شرکت کننده به درک دیدگاه های یکدیگر نائل می شوند. برنامه ریزی ارتباطی بر پایه دو دیدگاه فکری استوار است:
پراگماتیسم به شیوه جان دیویی: سوال اصلی آن ها این است که برنامه ریزان چگونه می توانند شرایطی برای تحقق برنامه های دموکراتیک ارائه نمایند؟ راهکار اصلی جستجوی نمونه هایی از برنامه ریزی در عمل است که هم کارا باشند و هم دموکراتیک.
نظریه عقلانیت ارتباطی هابرماس: نظریه ارتباطی هابرماس ساختارهای اجتماعی و سیاسی- اقتصادی را به دیده ساختارهای ارتباطی فعال (operative) می نگرد. این روابط قدرت و تولید؛ نه تنها ارتباطات را منتشر می کنند، بلکه مفاهیم سیاسی و اخلاقی را به اشتراک می گذارند و در جستجوی جلب پشتیبانی، تائید، اعتماد، فداکاری و غیره هستند. محتوای انتقادی این نظریه در تحلیل سیستماتیک تحریف غیرضروری ارتباطاتی است که زندگی شهروندان اجتماعات صنعتی پیشرفته را شکل می دهند. عقلانیت ارتباطی در گفتمان هایی یافت می شود که در پی رسیدن به توافق بوده و ویژگی های گفتمان سازنده را داشته باشند.
ویژگی های گفتمان سازنده:
Comprehensibility (آسان فهمی): صراحت، وضوح و قابل فهم بودن سخنان
Accuracy (درستی و صحت): اطلاعات نادرست مانع ارتباط و گفتمان سازنده است.
Legitimacy (مشروعیت): سازگاری صحبت های افراد با جایگاه و اختیارات
Sincerity (صداقت): هدف از شرکت در گفتگو و برقرار ارتباط نیل به نتیجه مثبت و توافق است.
اجلالی، پرویز؛ رفیعیان، مجتبی؛ و عسگری، علی، 1390: نظریه برنامه ریزی: دیدگاه های سنتی و جدید، تهران، نشر آگه
Cowan, Robert; 2005: The Dictionary Of Urbanism, Streetwise Press
Forester, John, 1980: Critical Theory and Planning Practice, Journal of the American Planning Association
برنامه ریزی ارتباطی: مبانی فکری و فلسفی
هدف اصلی برنامه ریزی تعاملی و ارتباطی: کمک به پیشبرد برنامه ها با همکاری و توافق همه جانبه
وظیفه برنامه ریزی ارتباطی: ایجاد شرایطی که در آن منافع قوی امکان از بین بردن و مخدوش نمودن ارتباطات را نداشته باشند.
نقش برنامه ریزان: کاهش هزینه های معاملاتی تعاملات و گفتمان ها و تسهیل تصمیم گیری ها، فراهم آوردن زمینه های لازم برای تبادل نقطه نظرات و رسیدن به توافق
جان فارستر معتقد است که برنامه ریزان برای تحقق اهداف برنامه ریزی ارتباطی نیازمند اعمال استراتژی هایی ارتباطی هستند که مکمل عمل فنی آن ها باشد. برنامه ریزان می توانند فعالیت های فنی خود را با استراتژی هایی که برای ارتباط آزاد و کارآمد با افراد و گروه هایی که تحت تاثیر پروژه ها و برنامه ها قرار می گیرند، تکمیل نمایند. این استراتژی ها عبارتند از:
اجلالی، پرویز؛ رفیعیان، مجتبی؛ و عسگری، علی، 1390: نظریه برنامه ریزی: دیدگاه های سنتی و جدید، تهران، نشر آگه
Forester, John, 1980: Critical Theory and Planning Practice, Journal of the American Planning Association
برنامه ریزی ارتباطی: روش شناسی
Forester, John, 1980: Critical Theory and Planning Practice, Journal of the American Planning Association
از نظر روش های تحقیق، برخلاف روش های برنامه ریزی خردگرا، نظریه پردازان برنامه ریزی ارتباطی به روش های کیفی و تفسیری بیشتر از روش های کمی و استقرایی توجه دارند. در این جا شناخت فضایی که برنامه ریز در آن عمل می کند بسیار اهمیت می یابد و برای شناخت ارقام و آمار کافی نبوده بلکه در مواردی استفاده از روایت و توصیف جزئی و کیفی اهمیت بیشتری دارند.
اجلالی، پرویز؛ رفیعیان، مجتبی؛ و عسگری، علی، 1390: نظریه برنامه ریزی: دیدگاه های سنتی و جدید، تهران، نشر آگه
مهارت های ارتباطی برنامه ریزان
بدین ترتیب برنامه ریزان باید مهارت ها و روش هایی برای ایفای نقش تسهیل گری و واسطه را بیاموزند.
مهم ترین مهارت هایی که برنامه ریزان باید در راستای تحقق برنامه ریزی ارتباطی فرا گیرند، عبارتند از روش های مدیریت تضاد.
Conflict Management به معنای محدود کردن یا کاهش دادن یک تضاد، بدون حل آن است، به نحوی که فرایند انجام کار با اختلال مواجه نشود. تنوعی گسترده از روش های موجود مدیریت تضاد وجود دارد.
Conflict Management
Engel, Antonia; Korf, Benedikt, 2005: Negotiation and mediation techniques for natural resource management, ROME, FOOD AND AGRICULTURE ORGANIZATION OF THE UNITED NATIONS, 42
JOHN P. CONBERE,Theory Building for Conflict Management System Design, CONFLICI RESOL~ION QUARTFRIY, vol. 19, no. 2. Winter 2001 0 John Wiley & Sons, Inc.
Conflict Management
http://www.fao.org/docrep/006/ad424e/ad424e05.htm
FISHER, FRED et al., BUILDING BRIDGES between citizens and local governments to work more effectively together THROUGH MANAGING CONFLICT AND DIFFERENCES PART I CONCEPTS AND STRATEGIES, United Nations Centre for Human Settlements (Habitat)
Negotiation
http://www.fao.org/docrep/006/ad424e/ad424e05.htm
The Dictionary Of Urbanism : رفع تعارض مبتنی بر عناصری که هیچ یک از طرفین مورد اعتراض نمی داند.
ISoCaRP MILLENNIUM REPORT: اختلاف در هر اقدامی غیر قابل اجتناب بوده و حل آن به صورت سازنده و با هزینه مناسب ضروری است. پرکاربردترین فرایند در حل اختلافات فردی مذاکره بین افراد دخیل در اختلاف به صورت مستقیم و یا ناظران آن ها مذاکره است. این فرایند، حداکثر کنترل را به افراد دخیل می دهد. فرایند غیر رسمی و توافقی است. در هر فرهنگ سبک های مختلفی برای مذاکره وجود دارند.
Mediation
ISoCaRP MILLENNIUM REPORT : فرایندی که در طی آن شرکت کنندگان با نظارت یک فرد یا افراد بی طرف، به صورت سیستماتیک مسائل را جهت ارائه گزینه های حل اختلاف مجزا کرده، آلترناتیوها را در نظر می گیرند و به توافقی دو جانبه که نیازهای آنان را برآورده سازد؛ دست می یابند. میانجی گری بر مسئولیت افراد در تصمیم گیری تاکید می ورزد، لذا فرایندی مبتنی بر توانمند سازی افراد است.
The Dictionary Of Urbanism : فرایندی محرمانه برای حل اختلافات با کمک یک میانجی گر بی طرف. راه حل توسط خود طرفین ایجاد شده، و آن ها به دیدن یکدیگر به عنوان متحدی در دستیابی به یک راه حل تشویق می شوند. طرفین الزامی ندارند که به توافق برسند: در هر مرحله، هر یک از طرفین می توانند از فرایند خارج شوند. میانجی گر هرگز راه حلی را تحمیل نمی کند. قبل از میانجی گری، طرفین توصیف کوتاهی از موضع خود می نویسند.
http://www.fao.org/docrep/006/ad424e/ad424e05.htm
جمع بندی و نتیجه گیری
نتایج تحقیق حاضر نشان می دهد که تضاد در ماهیت و ذات انسانی وجود داشته و این مفهوم به اشکال مختلف و در کلیه دوره ها مورد توجه قرار گرفته است. به صورت کلی، حاصل تلاش اندیشمندان در مطالعه ابعاد گوناگون تضاد، در دو دسته نظریات رفتارگرا و نظریات کلاسیک قابل بررسی است که با توجه به ویژگی های هر یک، مطالعات برنامه ریزی در حوزه تضاد، بیشتر در بعد کلاسیک این نظریات قرار می گیرد.
در زمینه روش های برخورد با تضاد نیز اختلاف نظر وجود دارد. علی رغم این اختلافات، برنامه ریزی باید توجه به تضاد منافع را در دستور کار خود قرار دهد؛ چرا که نادیده گرفتن تضاد منافع در حوزه برنامه ریزی اثرات چندی از جمله محروم ماندن بخشی از بازیگران عرصه عمومی از عرصه تصمیم سازی و مشارکت، ناکارآمدی برنامه ها و مطرح نشدن برخی دیدگاه ها، روش ها و ایده های جدید در پی داشته و از سویی ممکن است برخی مشکلات و مسائل موجود مطرح نگشته و آثار منفی آن ها پس از اجرای برنامه ها دیده شوند.
برنامه ریزی با تحولات بسیار در حوزه اندیشه و عمل روبرو بوده و نظریات جدید مطرح شده در این عرصه از جمله نظریه برنامه ریزی ارتباطی، به همراه ماهیت میان رشته ای برنامه ریزی قابلیت های جدیدی در این عرصه برای در برگرفتن روش های مدیریت تضاد و تلفیق این روش ها در فرایند برنامه ریزی فراهم آورده اند، تا با بهره گیری از این روش ها و تلاش جهت تحقق پتانسیل های یاد شده، برنامه ریزی در راستای نیل به هدف اصلی خود که بهبود کیفی زندگی شهروندان است، انجام گیرد.
جمع بندی و نتیجه گیری