پاورپوینت تربیت بدنی در مدارس

1
تربیت بدنی در مدارس

2
تربیت بدنی در مدارس

تالیف:دکتر مهدی کارگر دکتر مسعود نادریان
ویرایش علمی وتهیه اسلاید:

3
فصل اول اهداف تربیت بدنی و ورزش در مدارس
هدف کلی
شناخت اهداف و نقش آن در تعیین محتوا و خطمشیهای اجرایی درس تربیت بدنی در مدارس .
هدفهای رفتاری
1. مفهوم تربیت بدنی و تعاریف مربوط به آن
2. اختلاف بین دو واژه«ورزش » و «تربیت بدنی »

4
3. نقش اهداف در برنامه ریزی فعالیتهای تربیت بدنی و ورزش مدارس
4. اهداف عمومی تربیت بدنی در دوره ابتدایی ، راهنمایی و دبیرستان
5. تعریف واهداف آموزش و پرورش
6. اهداف کلی و اختصاصی تربیت بدنی و ورزش.
7. ضرورت تدوین برنامه های تربیت بدنی و ورزش در مدارس
8. اهداف تربیت بدنی در مدارس را از نظر «کین » و «دکتر تاش »

5
مفهوم تربیت بدنی
به منظور تعیین اهداف تربیت بدنی ابتدا لازم است که مفهوم تربیت بدنی در مدارس به درستی شناخته شود. بسیاری از افراد جامعه و حتی تعدادی از معلمان و مربیان تربیت بدنی دو واژه ورزش و تربیت بدنی را به جای یکدیگر به کار می برند. این موضوع چنان فراگیر شده است که در بسیاری از برنامه های آموزشی واژه ورزشی به جای واژه تربیت بدنی به کار برده می شود. اگرچه هر دو بر پایه فعالیتهای جسمانی بنا شده اما تربیت بدنی از نظر ماهیت و اهداف با ورزش تفاوت داشته و این تفاوتها در اجرای برنامه ها شکل واقعی و عینی به خود می گیرد. این تفاوتها در تعاریف هر یک از واژه های تربیت بدنی و ورزش به خوبی مشاهده می شود.

6
ژرژهپر : «تربیت بدنی علمی است منظم ، اصولی ، تدریجی و مداوم که از سن کودکی تا کهولت به منظور تقویت کامل بدن کسب سلامتی و بالابردن قدرت و استقامت دستگاههای مختلف بدن و پرورش استعدادهای افراد برای انجام هر نوع فعالیت می باشد».
دکتر لوبوش : «تربیت بدنی مجموع روشهایی است که جهت تبدیل بدن به یک وسیله مورد اعتماد و تطابق و همگامی با محیطهای بیولوژیکی و اجتماعی از طریق پرورش عوامل بیولوژیکی (قدرت و استقامت دستگاههای گردش خون و تنفس ) و عوامل روانی ـ حرکتی که خود باعث به وجود آمدن کنترل و مهارتهای بدنی که یکی از عوامل مهم رفتار و شخصیت آدمی است می باشد».
با تعاریف فوق می توان چنین نتیجه گرفت که ورزش بخشی از تربیت بدنی است که انجام دادن آن منوط به کسب انواع مهارتهای حرکتی و ورزشی است .

7
ماهیت تربیت بدنی
محتوا یا کلیه فعالیتهایی که با نام تربیت بدنی آموزش داده می شود بر پایه فعالیتهای جسمانی استوار بوده و از ورزش جدا نمی باشد و حتی می توان عنوان نمود که در بسیاری مواقع از طریق انواع رشته های ورزشی می توان به اهداف تربیت بدنی دست یافت اما باید این موضوع مهم را یادآوری نمود که در شیوه های اجرایی و هدف کار و فعالیت تربیت بدنی و ورزش تفاوت وجود دارد.
تربیت بدنی جزئی لاینفک از برنامه های آموزش و پرورش بوده که آموزش همگانی برای تمام دانش آموزان مطرح است و در آموزش تربیت بدنی در مدارس صحبت از ورزشکاران نخبه ، کار مداوم و خسته کننده برای رسانیدن آنان به درجه قهرمانی در یک رشته ورزشی خاص مطرح نیست .

8
اهداف تربیت بدنی
برنامه های تربیت بدنی دارای اهداف مشخص می باشد. معلمان و برنامه ریزان تربیت بدنی می بایست با اهداف این درس آشنا بوده و بتوانند آنها را با استناد به دلایل ، مدارک و منابع علمی برای دانش آموزان و والدین آنها توجیه کنند. چنانچه اهداف برنامه های تربیت بدنی در هر سطح از تحصیل (ابتدایی ، راهنمایی ، متوسطه ) به طور واضح و روشن بیان گردند، در این صورت همه افرادی که در تهیه و تدوین و یا اجرای برنامه ها، مشارکت می کنند، قادر خواهند بود، پاسخ به این سوال مهم و اساسی که «چرا و برای چه منظور فعالیت می کنند» با درک و آگاهی کامل دریافت نمایند.
پاسخ منطقی و فلسفی این «چرایی » در واقع محور و مرکزیتی برای جهت دهی و کسب موفقیت در اجرای برنامه های تربیت بدنی در مدارس خواهد بود. در این بخش از کتاب اهداف تربیت بدنی را با در نظرگرفتن ابعاد وجودی انسان و نیازهای واقعی آنان به دو دسته اهداف عمومی و اختصاصی در هر دوره تحصیلی به شرح زیر بیان می گردد.

9

1. اهداف عمومی تربیت بدنی در دوره ابتدایی
اهداف تربیت بدنی در دوره ابتدایی را می توان به شرح زیر بیان نمود:
1-1. پرورش قابلیتهای جسمانی با به کارگیری عضلات مختلف بدن از طریق حرکات و فعالیتهای جسمانی متناسب با هر یک از اندامها
1-2. پرورش قوای ذهنی دانش آموزان از طریق بازیهای سازمان یافته
1-3. تقویت روحیه اجتماعی و مسئولیت پذیری از طریق بازیها و حرکات دسته جمعی
1-4. رشد اخلاق و حس به گزینی از طریق مشارکت در بازیهای اجتماعی
1-5. کمک به رشد و جلوه شخصیت کودک با ایجاد تفکر خودکار در او از طریق انواع فعالیتهای جسمانی

10
1-6. کمک به دانش آموزان در فراگرفتن مهارتهای صحیح حرکتی پایه و بنیادی از قبیل راه رفتن ، دویدن ، پریدن و…
1-7. ایجاد عادتهای ایمنی و آشنا ساختن آنها با اجرای کارهای مقدماتی در موقع برخورد با حوادث و مشکلات
1-8. ایجاد عادتهای بهداشتی در دانش آموزان و علاقه مند ساختن آنها به رعایت اموربهداشتی در حفظ سلامتی خود و دیگران
1-9. پرورش و تقویت روحیه نظم و انضباط در کارها
1-10.علاقه مند ساختن دانش آموزان به تقویت و سلامتی بدن و داراشدن اعضا واندامهای متناسب
تحقق اهداف فوق از طریق محتوای درسی مناسب در قالب بازیها، حرکات موزون ، ورزشها، بازیهای محلی و به طور کلی فعالیتهای جسمانی امکان پذیر خواهد بود.

2

11
2. اهداف عمومی تربیت بدنی در دوره های راهنمایی و دبیرستان
همه دانش آموزان در دوره راهنمایی و دبیرستان می بایست آمادگی پیدا نمایند تا بتوانند در فعالیتهای سازنده و مطلوب اجتماعی جامعه شرکت نمایند. به دنبال هدفهای عمده ای که برای درس تربیت بدنی در دوره ابتدایی بیان گردید، اهداف کلی برای این درس در دوره راهنمایی و متوسطه می توان در نظر گرفت . دانش آموزان به منظور رویارویی با شرایط و اوضاع زندگی روزمره و فائق آمدن بر مشکلات روزافزون و پیچیده آن ، نیاز به توسعه و تکامل قابلیتها و تواناییهای خود دارند تا قادر باشند سلامتی ، تندرستی و نشاط دوره نوجوانی و جوانی خود را حفظ کرده ، مسائل و مشکلات را با اندیشه خلاق خود حل کنند، گزینشهای اخلاقی نیکو بنمایند و با ابراز تمایلات خوشایند، نگرشهای منطقی ، درک ارزشها و قدرشناسیها، بتوانند عواطف و احساسات خود را به نحو مطلوبی بیان نمایند. دانش آموزان در این دوره از تحصیل از طریق شرکت در گروههای اجتماعی روابط رودررو با دیگران و همسالان خود برقرار می سازند.

12
سرانجام رشد و بلوغ اجتماعی به وسیله روابط گروهی همانند انجمنهای ورزشی مدرسه ، مسابقات مختلف ورزشی و غیره افزایش می یابد. هدفهای عمده تربیت بدنی در این دوره به قرار زیر است :
2-1. توسعه و رشد اندامها و عضلات مختلف بدن و پرورش استعدادهای جسمانی از طریق شرکت در فعالیتها و تمرینات ورزشی منظم و مداوم .
2-2. بهبود و توسعه مهارتهای عصبی ـ عضلانی و افزایش هماهنگی در انجام حرکات و فعالیتهای جسمانی و به ویژه مهارتهای ورزشی از طریق یادگیری مهارتها و فنون رشته های مختلف ورزشی و حرکات بنیادی .
2-3. توسعه و رشد مهارتهای شناختی که در برگیرنده معلومات ، درک و تشخیص ارزشهایی است که با اجرای فعالیتهای جسمانی همراه است .
2-4. توسعه و رشد اجتماعی دانش آموزان که به منظور سازگاری دانش آموزان با خود و با دیگران و توسعه معیارهای مطلوب رفتاری است که از طریق شرکت دانش آموزان در فعالیتهای گروهی و بازیهای ورزشی حاصل می شود.

13
3. اهداف اختصاصی تربیت بدنی
اهداف اختصاصی در حقیقت اهداف نزدیک و سهل الوصولی هستند که در چارچوب اهداف کلی بیان می شوند. اهداف اختصاصی با تجارب و سوابق یادگیری دانش آموزان و میزان تواناییهای جسمانی و استعدادهای حرکتی آن مرتبط می باشند.
اهداف اختصاصی تربیت بدنی در دوره های مختلف تحصیلی به شرح زیر بیان می شوند:
3-1. توسعه تواناییها و مهارتهای پایه و بنیادی در دانش آموزان کلاسهای اول تا سوم دبستان .
3-2. توسعه تواناییها و مهارتهای بنیادی پیشرفته و آمادگیهای جسمانی در کلاسهای چهارم و پنجم دبستان .
3-3. توسعه و بهبود مهارتهای ورزشی و آمادگیهای جسمانی در دوره های مختلف تحصیلی راهنمایی و دبیرستان .

14
در توضیح توسعه تواناییها و مهارتهای بنیادی در دانش آموزان مدارس ابتدایی باید گفت که کودکان با مجموعه ای از قابلیتهای جسمانی و تواناییهای حرکتی وارد دبستان می شوند. اکثر آنها فاقد تجارب حرکتی در سطحی مطلوب و قابل قبول می باشند.
درس تربیت بدنی ، موقعیتهای مختلف حرکتی در جهت توسعه هرچه بیشتر این قابلیتها و تواناییهای حرکتی فراهم می آورد. محور برنامه های تربیت بدنی در مدارس ابتدایی به ویژه کلاسهای اول تا سوم دبستان توسعه مهارتهای بنیادی و تقویت و آموزش حرکات پایه از قبیل راه رفتن صحیح ، دویدن ، جهیدن ، گرفتن ، پرتاب کردن و سایر موارد مشابه بوده که از طریق فعالیتهای جسمانی مناسب و بازیها حاصل می شود

..

15
توسعه تواناییها و مهارتهای ترکیبی و پیشرفته و بهبود آمادگیهای جسمانی دانش آموزان کلاسهای چهارم و پنجم دبستان از اهمیت زیادی برخوردار است . اجزای آمادگیهای جسمانی عبارت اند از: قدرت عضلانی استقامت عضلانی ، استقامت عمومی بدن ، سرعت ، هماهنگی ، تعادل ، چابکی و حفظ حالت بدن در شکل طبیعی است . چنانچه این قابلیتها به نحو مطلوب و با اجرای برنامه های مناسب حرکتی توسعه یابند، دانش آموزان در دوره راهنمایی وضعیت جسمانی مناسبی خواهند داشت .
3. اهداف اختصاصی تربیت بدنی در دوره های راهنمایی و دبیرستان عمدتاً بر توسعه و بهبود مهارتهای ورزشی استوار است . دوران نوجوانی و جوانی مناسبترین زمان برای یادگیری و توسعه مهارتهای ورزشی است . بنابراین در برنامه آموزش تربیت بدنی در مدارس راهنمایی و متوسطه با توجه به نیازها و علایق دانش آموزان باید آموزش این گونه مهارتها مورد توجه قرار گیرد.

16

اهمیت تعیین اهداف در برنامه های تربیت بدنی
اهداف تربیت بدنی در مدارس همان مفاهیم ، نظریه ها و قواعد نسبتاً کلی در زمینه درس تربیت بدنی است که راهنما و الگوی همه دست اندرکاران اعم از معلمان تربیت بدنی ، مدیران مدارس ، برنامه ریزان آموزشی ، والدین و دانش آموزان است .
اگر اهداف برنامه های تربیت بدنی در مدارس به صورت مشخص ، روشن و کاربردی تدوین و به خوبی تعریف شوند، در این صورت موفقیت و اثربخشی برنامه های تربیت بدنی بیشتر خواهد شد.
به طور کلی ، هدف همه عملکردهای مثبت و موثر از پیش تعیین می شود و همه کارگزاران تعلیم و تربیت باید با اصولی که اهداف بر آنها مبتنی هستند به خوبی آشنا باشند.

17
. سوالاتی که درباره اهداف تربیت بدنی در مدارس باید بدانها پاسخ داده شود عبارت اند از:
آیا اهداف تربیت بدنی با استناد به دلایل ، مدارک و منابع علمی به صورتی روشن و کاربردی بیان می شوند؟
آیا هدفهای تربیت بدنی نیازهای دانش آموزان را برآورده می کند و با هنجارهای اجتماعی مطابقت دارد؟ و آیا همه اهداف تعیین شده ، در یک دوره زمانی مشخص ، دست یافتنی است ؟
برنامه ریزان و مسئولان ورزشی باید برنامه هایی را طراحی کنند که با طبیعت رشد و نمو دانش آموزان و نیازهای واقعی آنان هماهنگ باشد، ارزشهای جامعه را در خود داشته باشد، و همچنین ، نیازهای آینده را پیش بینی نماید. اهداف این برنامه ها بسیار ارزشمند است و دورنمایی مثبت از برنامه ها و فعالیتهای آتی تربیت بدنی در مدارس می نمایاند.

18
اهداف رفتاری در تربیت بدنی
در آموزش و پرورش نوین توجه زیادی به اهداف رفتاری دانش آموزان در مدارس می شود. زیرا اهداف رفتاری شرح اهداف کلی و مفاد آموزشی است و معیارهای مناسبی را به منظور اندازه گیری و تعیین میزان پیشرفت برنامه ها را در اختیار می گذارند. از طرفی اهداف رفتاری ، نوع برنامه های ورزشی و در حقیقت جهت دهی نوع فعالیتها را مشخص می کنند.
بلوم و همکارانش اهداف رفتاری را به سه دسته اصلی (اهداف شناختی ، اهداف عاطفی و اهداف روانی ـ حرکتی ) تقسیم بندی می کنند.

19
به منظور طبقه بندی اهداف آموزشی در تربیت بدنی لازم است که جزئیات این اهداف به گونه ای طراحی و بیان شوند تا رفتارها برحسب سه حیطه رفتاری فوق تنظیم گردند. این طبقه بندی به دو منظور انجام می گیرد. اول برای پیش بینی و تعیین آنچه که می بایست در مفاد برنامه ریزی آموزشی قرار گیرد و دوم به منظور ارزیابی نتایج آموزشی و اصلاح احتمالی برنامه ها موثر می باشند.
هدفهای شناختی بر حفظکردن یا بازسازی چیزی که احتمالاً یادگرفته شده تاکید می کند.
هدفهای عاطفی «بر یک مایه احساسی یا درجه ای از پذیرش و یا عدم پذیرش » در یک موقعیت و یا فعالیت تاکید دارد.
هدفهای روانی حرکتی که در تربیت بدنی بسیار مهم می باشند بر مهارتهای عضلانی ، مهارتهای حرکتی ، دستکاری مواد و اشیا، انجام ماهرانه و هماهنگ فعالیتها و کارها و یا برخی از اعمال مربوط به هماهنگیهای عصبی عضلانی مدّ نظر است .

20
مثالهایی از لغات و مفاهیم کلیدی که می تواند برای توصیف یک رفتار در سه حیطه شناختی ، عاطفی و روانی ـ حرکتی مورد استفاده قرار گیرد عبارتند از:

21
مزیت عمده بیان اهداف به صورت رفتاری آن است که از همان ابتدا توجه معلمان تربیت بدنی را، به طور تخصصی ، به حیطه عملی (روانی ـ حرکتی ) جلب می کند. در این صورت ، تدریس درس تربیت بدنی و ورزش ، به طور موثر، قابل ارزشیابی و اندازه گیری است . در تربیت بدنی و ورزش ، هدفهای رفتاری به راحتی بیان می شوند. یک سالن و مکان ورزشی ، یک محل رفتار- محوری است و از آن به عنوان یک آزمایشگاه یادگیری از طریق گوش دادن ، نگاه کردن ، خواندن ، بحث کردن ، عمل کردن و ارزشیابی کردن استفاده می شود.
صاحب نظران و متخصصان علوم ورزشی هر یک اهدافی را برای فعالیتهای تربیت بدنی ارائه نموده اند.

22
دکتر کین ، (1973 ) در یک مطالعه تحقیقی نتیجه گرفت که برنامه های تربیت بدنی در مدارس اهداف زیر را دنبال می کند. این اهداف را در سه حیطه شناختی ، عاطفی و روانی حرکتی می توان بدین شکل تقسیم بندی کرد:
1. رشد مهارتهای حرکتی در دانش آموزان ;
2. تحقق استعدادهای بالقوه و پراکنده دانش آموزان ;
3. گذراندن اوقات فراغت ;
4. رشد اخلاقی ;
5کسب شایستگیهای اجتماعی ;
6. کارایی اعضا و اندامهای بدن ;
7. رشد شناختی و ادراکی ;
8. شناخت و تحسین زیبایی .

23
دکتر ناش اهداف تربیت بدنی در مدارس را چنین برمی شمارد:
– تقویت جسم : ارتقای قابلیتهای جسمانی و انتقال آن در زندگی (حیطه شناختی ).
– تقویت هماهنگی عصبی ـ عضلانی : ارتقا بخشیدن به کار اعضای بدن در کلیه مهارتهای زندگی که به این همکاری نیاز دارند (حیطه روانی حرکتی ).
– تقویت درک و سرعت انتقال و عمل : ایجاد ارتباط بین انگیزه ، محرک و پاسخ و تفکر مفید، قدرت تصمیم گیری و اجرا (حیطه روانی حرکتی ).
تقویت احساسات : تقویت هیجانات و عواطف فطری و استفاده از آنها در اجرای مطلوب و بهتر کارهای روزمره (حیطه عاطفی ).

24
عوامل اهداف رفتاری
تدوین اهداف رفتاری براساس اهداف آموزشی نیاز به توصیف چهار عامل ویژه دارد. ابتدا باید مشخص شود چه کسی رفتار را اجرا می کند، دوم باید مشخص شود که دانش آموز چه فعالیت و یا وظایفی را باید انجام دهد، و سومین عامل وضعیتی است که فعالیت مورد نظر در آن انجام می شود، و چهارمین عامل ، در رابطه با نقطه نظرهای آموزشی ، همان اندازه گیری کیفیت اجرای حرکت با شرح چگونگی اجرای حرکت ورزشی است .

25
جدول شماره 1: عوامل اهداف رفتاری و ارتباط آن با اهداف

26
نقش نگرش دانش آموزان و والدین در تنظیم اهداف
اعتقادات و باورها و شناختهایی که دانش آموزان و والدین از تربیت بدنی و برنامه های آن دارند، می تواند سهم عمده ای در توسعه و پیشرفت فعالیتهای تربیت بدنی در مدارس ایفا کند. چنانچه این نگرشها و آگاهیها با جهت صحیح و در خدمت اهداف کلی و اختصاصی تربیت بدنی قرار گیرند، موفقیت و اثربخشی درس تربیت بدنی در مدارس تا حد بسیار زیادی تضمین خواهد شد.
انتظار دانش آموزان از تربیت بدنی و ورزش ، در این دوره تحصیلی ، لذت بردن ، شادی ، یادگیری بازیهای ورزشی و رشد و نیرومندی است .
برای گروهی از آنان قهرمانان ورزشی الگو هستند. آرزوی دانش آموزان ضعیف رسیدن به تناسب اندام و نیرومندی همانند همسالان و همکلاسان ورزشکارشان است . دانش آموزان معلول نیز می خواهند از طریق فعالیتهای ورزشی هوش و استعداد خود را بنمایانند. :

27

– پایه دوم (کلاسهای چهارم و پنجم دبستان ): دانش آموزان در این دوره تحصیلی انتظار دارند فعالیتهای تربیت بدنی بتواند مهارتهای ورزشی آنها را در رشته های ورزشی مورد علاقه شان ارتقا بخشد و از طریق تمرینات ورزشی توانایی جسمانی آنها افزایش یابد. آنان همچنین انتظار دارند تربیت بدنی در ایجاد دوستیها و ابراز شایستگی آنان موثر باشد و موجب کاهش هیجانات گردد.
پایه سوم (دوره راهنمایی ): در این دوره ، تامین سلامتی ، تناسب اندام ، ایجاد مهارتهای جدید و پیشرفته ورزشی هدف اصلی است . انتظار این است که برنامه های تربیت بدنی در این دوره ، همچنین ، در رشد جسمانی و تواناییهای ذهنی و آمادگی بیشتر فرد برای زندگی فعال و موثر در جامعه نقش اساسی داشته باشد، حرکات موزون ، زیبا و نشاط آور را آموزش دهد .
علاوه بر این ، دانش آموزان دوست دارند به عضویت تیمهای ورزشی در مدرسه در آیند.

28
پایه چهارم (دوره دبیرستان ): این دانش آموزان برنامه های تربیت بدنی را که موجب سلامتی ، رشد و تناسب اندام می شود، مهم می دانند. مهارتهای ورزشی را در سطح مطلوب فرامی گیرند و این فعالیتها وسیله ای مناسب برای پر کردن اوقات فراغت آنهاست . آنان به عضویت تیمهای ورزشی ِ مدرسه در می آیند و معتقدند که از طریق ورزش می توان محبوبیت اجتماعی کسب کرد و به عضویت گروه همسالان در آمد.
چنانچه برنامه های تربیت بدنی و ورزش در مدارس بخواهد نقش مهم و ارزنده ای در برنامه تعلیم و تربیت کلی داشته باشد ، می بایست بر پایه اهدافی بنا شود که این اهداف اولاً انعکاسی از نیازها و علایق دانش آموزان و نگرش اولیای آنها باشد. ثانیاً برای کلیه افراد در نظام آموزشی اعم از مدیران ، معلمان ، دانش آموزان و اولیای آنها قابل درک و فهم باشد و آنان از برنامه ها حمایت و پشتیبانی کنند. ثالثاً بین اهداف و نگرش والدین و علایق دانش آموزان تضاد و اختلافی مشاهده نگردد که باعث بی اعتمادی آنان به برنامه های تربیت بدنی شود.

29
.

خـلاصـه
برای دستیابی به اهداف تربیت بدنی و ورزش در مدارس ، علاوه بر مشخص بودن هدف ، معلمان ورزش و دانش آموزان و والدین و مسئولان آموزشگاهها بایستی به نحوی در برنامه ریزی فعالیتهای ورزشی مدارس مشارکت داشته باشند.
آموزش و پرورش فعالیتی مداوم ، جامع و برای همه ، به منظور رشد و تکامل انسان و غنای فرهنگ و تعالی جامعه است . آموزش و پرورش به نیازهای چهارگانه فردی ، اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی انسان در همه جنبه های وجودی او توجه وافر دارد.
برنامه های تربیت بدنی در مدارس باید اهداف ، خصوصیات و ویژگیهای تعلیم و تربیت کلی را دارا باشد و هدف این برنامه تربیت ابعاد وجودی انسان و پرورش صفات عالیه انسان در جهت نزدیکی به خداست .

30
درس تربیت بدنی در مدارس باید به اهداف کلی رشد و توسعه قوای فکری ـ ادراکی ، رشد و توسعه قوای جسمانی ـ عضلانی ، رشد و توسعه جنبه های اخلاقی و معنوی دانش آموزان در مقاطع مختلف سنی با توجه به مراحل رشد در هر یک از دوره های تحصیلی بپردازد.
همچنین اهداف اختصاصی تربیت بدنی و ورزش نیز بنابر خصوصیات و ویژگیهای دانش آموزان در ابعاد مختلف و نیازهای آنان در هر مرحله از رشد سنی طراحی شود و با نوع برنامه های ورزشی ارائه شده از سوی معلمان ورزش در مدارس همخوانی داشته باشد. تهیه و تدوین صحیح کتابهای مورد نیاز و برنامه های تربیت بدنی ، جهت جلوگیری از بروز مسائل و مشکلات ِ تدریس درس تربیت بدنی و ورزش در مدارس ، دارای اهمیت خاصی است .

31

اهداف تربیت بدنی و ورزش در مدارس ، در دوره های مختلف تحصیلی ، باید براساس نگرش صحیح دانش آموزان به فعالیتهای ورزشی تنظیم و طراحی گردد. چنانچه برنامه های تربیت بدنی و ورزش بخواهد نقش مهم و ارزنده ای در آموزش و پرورش داشته باشد، لازم است که اولاً جایگاه واقعی خود را در بین مجموعه دروس ، به عنوان یک درس آموزشی موثر، به دست آورد; ثانیاً براساس نگرش صحیح دانش آموزان و اولیای آنان باشد; ثالثاً، برای کلیه مسئولان امر در نظام آموزشی کشور قابل فهم و درک و بین اهداف و شیوه های اجرایی هماهنگی وجود داشته باشد.

32
فصل دوم برنامه ریزی درس تربیت بدنی و ورزش در مدارس

33
هدف کلی
شناخت نقش مدیریت و برنامه ریزی درس تربیت بدنی در نظام آموزشی مدارس
هدفهای رفتاری
1.مفهوم و اهداف برنامه ریزی
2. اصولی که در برنامه ریزی درس تربیت بدنی باید رعایت کرد
3. فواید و اثرات سازنده برنامه ریزی تربیت بدنی و ورزش در مدارس

34

4. نقش مدیریت صحیح در برنامه ریزی تربیت بدنی و ورزش در مدارس
5. مشکلات مانع ارائه یک الگوی یکنواخت و یکسان برای برنامه های تربیت بدنی مدارس
6. مواد و عناصر تشکیل دهنده درس تربیت بدنی و ورزش در مدارس
7. عوامل پدید آورنده جایگاه واقعی درس تربیت بدنی و ورزش

35
تعریف برنامه ریزی
از برنامه ریزی آموزشی تعاریف گوناگون ارائه شده است . فیلیپ کومز در کتاب برنامه ریزی آموزشی چیست ؟ می گوید: «برنامه ریزی آموزشی به معنای وسیع کلمه عبارت است از بررسی نیازهای آموزشی در جامعه مورد عمل ، تجزیه و تحلیل وضع موجود، کشف کمبودها، علل و انگیزه های توسعه و اتخاذ روشهای هرچه بهتر و کارآمدتر برای تامین خواسته های اجتماعی به منظور حصول نتایج بهتر، جامعتر و موثرتر».
برنامه ریزی درسی نه تنها شامل مسئولیت برنامه ریزان ، مسئولان آموزشی و مدیران در سطح مقامات عالی وزارت آموزش و پرورش می شود بلکه در سطح یک کلاس درس نیز می تواند مصداق پیدا کند، و بنابراین ، یکی از مسئولیتهای مهم معلمان است .
برنامه ریزی درس تربیت بدنی ، در واقع ، راههای رسیدن به اهداف تربیت بدنی و ورزش در مدارس را نشان می دهد.

36
ضرورت برنامه ریزی برای درس تربیت بدنی از این جهت است که بسیاری از خواسته ها و نیازهای دانش آموزان در ارتباط با فعالیتهای ورزشی مطرح می شود و این در حالی است که منابع ، تجهیزات ، امکانات و فضاهای ورزشی محدود است و پاسخگوی متقاضیان و شرکت کنندگان در برنامه های تربیت بدنی نیست .
نداشتن یک برنامه صحیح موجب نابسامانی و از هم گسیختگی و ناهماهنگی برنامه های تربیت بدنی و، در نتیجه ، عملکرد سلیقه ای و متشتت معلمان در سطح مدارس می شود. این امر ناموفق بودن برنامه ها و دست نیافتن به اهداف ارزشمند تربیت بدنی و ورزش در مدارس و اتلاف ِ بودجه ، منابع ، نیروها و سایر امکانات را در پی خواهدداشت . بنابراین ، پس از تعیین اهداف تربیت بدنی ، که در فصل اول توضیح داده شد، برنامه ریزی برای اجرای مطلوب و موثر درس تربیت بدنی در مدارس و توجه به همه جوانب از جمله (وسایل ، امکانات ، نگرش و بینشها، خصوصیات و ویژگیهای دانش آموزان در هر کلاس درس ، ارزشیابی و غیره ) امری اجتناب ناپذیر است

37
اصول کلی برنامه ریزی عبارت انداز:
1. برنامه درس تربیت بدنی و ورزش مدارس باید به عنوان یک بخش از برنامه کل آموزش تلقی شود و با سایر برنامه های آموزش و پرورش هماهنگ باشد.
2. برنامه درس تربیت بدنی باید انعکاسی از ماهیت جامعه باشد و متناسب با علایق ، خواسته ها و احتیاجات دانش آموزان تنظیم گردد.
3. برنامه درس تربیت بدنی باید جریان پیوسته ای از تجربه آموزی را از دوران دبستان ، راهنمایی ، دبیرستان و پس از آن در طول عمر برای یک زندگی پویا، سالم و سازنده تضمین کند.
4. برنامه درس تربیت بدنی باید به همه ابعاد وجودی انسان اعم از جسمانی ، روانی ، اجتماعی ، اخلاقی و عاطفی توجه داشته باشد.
5. در برنامه درس تربیت بدنی باید با بهداشت و سالم سازی جسم و روان کودکان و نوجوانان و جوانان به طور ویژه لحاظ شود.

38
اهمیت برنامه ریزی در اجرای درس تربیت بدنی
در برنامه ریزی تربیت بدنی اهداف و اولویتهای درسی مربوط به هر کلاس و پایه تحصیلی با استفاده از اطلاعات مربوط به فعالیتها و تجارب گذشته ، تنظیم می شود..
به طور کلی ، برنامه ریزی درس تربیت بدنی و اعمال مدیریت صحیح در اجرای آن باعث می شود که :
1. به اهداف از پیش تعیین شده درس تربیت بدنی و ورزش در مدارس دست یابیم .
2. از منابع و امکانات موجود به رغم تمام کمبودها و محدودیتها به نحو مطلوب بهره برداری شود.

39
3. تواناییها و استعدادهای بالقوه دانش آموزان را در همه زمینه ها شکوفا کنیم و اطلاعات واقعی از آنها به دست آوریم .
4. وظایف و حوزه مسئولیتهای همه دست اندرکاران آموزش اعم از، معلمان تربیت بدنی ، مسئولان مدارس و تربیت بدنی آموزشگاهها و نحوه مشارکت ِ والدین و دانش آموزان در اجرای صحیح و مطلوب درس تربیت بدنی و ورزش مشخص شود.
5. همه افراد و، به خصوص ، دانش آموزان و والدین و معلمان تربیت بدنی در تنظیم و اجرای برنامه ها مشارکت فعال داشته باشند و برای پیشبرد اهداف همه همت خود را مصروف دارند.
6. به موقع در رفع کمبودها و نقایص برنامه های تربیت بدنی و ورزش اقدام نماییم .

40
مواد برنامه های تربیت بدنی و ورزش در مدارس
در ارتباط با مواد و عناصر تشکیل دهنده برنامه تربیت بدنی و ورزش نمی توان به طور قاطع اظهار نظر کرد و فعالیتها و برنامه های یکنواخت و یکسانی را برای تمام مدارس ، در دوره های تحصیلی مختلف ، در سطح کشور ارائه داد. علت این امر را می توان در چند مورد بیان کرد:
الف ) نگرش دانش آموزان و والدین آنها نسبت به برنامه های تربیت بدنی و ورزش متفاوت است . عده ای فعالیتهای تربیت بدنی در ساعت آموزشی را نوعی تفریح و سرگرمی می دانند و معتقدند که فعالیتهای ورزشی برای گذراندن اوقات فراغت و تفریح در برنامه مدارس گنجانده شده است . عده ای دیگر از دانش آموزان و والدین آنها به نقش سالم سازی و بهداشتی تربیت بدنی آگاه اند و معتقدند که فعالیتهای تربیت بدنی بهترین وسیله برای تربیت جسم و روان است و با این دیدگاه در کلاسهای تربیت بدنی به فعالیت می پردازند.

41
ب ) آموزشگاهها و مدارس در سراسر کشور دارای امکانات ، تاسیسات و تجهیزات ورزشی یکسان نیستند. بنابراین ، هر مدرسه و آموزشگاه ، با توجه به وضعیت و امکانات خود، هدفهایی دست یافتنی در برنامه فعالیتهای تربیت بدنی و ورزشی در نظر می گیرد و اجرا می کند.
با توجه به نگرش ، خواسته ها و نیازهای فوق ، که برای فعالیتهای تربیت بدنی و ورزش در نظر گرفته شده است ، صرف نظر از میزان امکانات و تاسیسات ورزشی ِ مدارس ، برنامه های تربیت بدنی و ورزش می بایست شامل موارد زیر باشد:
1. برنامه کلاسهای آموزش تربیت بدنی و ورزش ;
2. برنامه کلاسهای فوق برنامه تربیت بدنی و ورزش ;
3. برنامه کلاسهای تربیت بدنی اصلاحی ;
4. برنامه مسابقات و رقابتهای ورزشی .

42
حال به شرح اجمالی هر کدام از چهار مورد فوق می پردازیم :

1. برنامه کلاسهای آموزش تربیت بدنی و ورزش
برنامه کلاسهای آموزش تربیت بدنی و ورزش در مدارس در دوره های مختلف تحصیلی عبارت است از کلاسهای آموزش تربیت بدنی اجباری برای تمام دانش آموزانی که از سلامت کامل جسمی و روانی برخوردارند. این کلاسها، همانند سایر دروس ، در متن برنامه های هفتگی دانش آموزان گنجانیده می شود. این کلاسها عموماً در قالب زمانی دو ساعت در هفته برنامه ریزی می شود و جزء برنامه های تدریس موظف معلمان تربیت بدنی در مدارس محسوب می شود. محتوای این کلاسها عمدتاً شامل موارد زیر است : آموزش فعالیتها و مهارتهای مختلف حرکتی ، ارائه شیوه های مختلف توسعه و افزایش قابلیتهای جسمانی ، آموزش قواعد و مقررات رشته های مختلف ورزشی ، آموزش شیوه های صحیح اجرای تمرینهای ورزشی با رعایت تمام مسائل و اصول پرورشی و تربیتی و سلامتی .

43
2. برنامه کلاسهای فوق برنامه تربیت بدنی و ورزش
برنامه کلاسهای فوق برنامه تربیت بدنی و ورزش عبارت است از کلاسهایی که مسئولان آموزشگاه و معلمان تربیت بدنی و ورزش در خارج از ساعات برنامه های هفتگی درسی برنامه ریزی و دانش آموزان به طور داوطلبانه در این کلاسها شرکت می کنند. در این گونه کلاسهای تکمیلی ِ تربیت بدنی که در برنامه هفتگی گنجانیده می شود، معمولاً آن دسته از دانش آموزان که در اجرای مهارتهای ورزشی دچار مشکل هستند و احتمال بهبود آنها با شرکت در کلاسهای فوق برنامه تربیت بدنی وجود دارد، به این کلاسها هدایت می شوند.
بنابراین توصیه می شود که شرکت کنندگان در کلاسهای فوق برنامه در فعالیتهایی شرکت کنند که قبلاً در کلاسهای آموزشی تدریس شده است تا بتوانند با تمرین بیشتر در کلاسهای فوق برنامه کمبودهای جسمانی ، مهارتی و روانی اجتماعی خود را برطرف کنند.

44
3. برنامه کلاسهای تربیت بدنی اصلاحی
برنامه کلاسهای تربیت بدنی اصلاحی در مدارس برای آن دسته از دانش آموزانی ارائه می شود که نیازها و احتیاجات حرکتی و مهارتهای ویژه دارند. به طور مشخص می توان از دانش آموزانی نام برد که دارای عقب ماندگی جسمی و یا ناهنجارهای اسکلتی می باشند، مانند افرادِ گوژپشت یا کسانی که پاهای پرانتزی دارند یا دانش آموزانی که دارای چرخش غیرطبیعی لگن هستند و بالاخره آن دسته از دانش آموزانی که هماهنگی عصبی عضلانی ندارند.
این کلاسها زیر نظر معلمان تربیت بدنی واجد شرایط و با صلاحیت و آموزش دیده با امکانات آموزشی مناسب دایر می گردد. در این کلاسها افرادی که نمی توانند در فعالیتهای ورزشی عادی شرکت کنند، فرصتهایی را برای رفع نقایص و کمبودهای جسمانی ـ حرکتی خود به دست می آورند. این کلاسها به خصوص در دوره تحصیلی دبستان ، که امکان رفع نقص و بهبود ناتوانیهای جسمی و روانی کودکان و نوجوانان بیشتر است ، از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است .

45

4. برنامه مسابقات و رقابتهای ورزشی
برنامه مسابقات و رقابتهای ورزشی مدارس شامل برنامه مسابقات ورزشی بین دانش آموزان یک کلاس ، مسابقات ورزشی بین دانش آموزان منتخب کلاسهای مختلف در یک مدرسه و برگزاری مسابقات بین مدارس مختلف است . دانش آموزان صاحب مستعد از لحاظ ورزشی و آموزش دیده و آگاه به قوانین و مقررات رشته های ورزشی می توانند در این مسابقات و رقابتهای ورزشی شرکت کنند.
مواد برنامه های تربیت بدنی و ورزش در مدارس در جدول شماره 1 آمده است .

46
جدول شماره 1: مواد برنامه های تربیت بدنی و ورزشی در مدارس

47
برنامه ریزی متعادل
به جز برنامه های آموزش تربیت بدنی ، در سایر برنامه ها تعداد محدودی از دانش آموزان براساس علاقه و یا نیاز به طور فعال شرکت می نمایند. به عنوان مثال در برنامه مسابقات ورزشی ، دانش آموزان ورزشکار که از سطح مهارتهای خوبی برخوردار می باشند شرکت می کنند و یا آن دسته از دانش آموزانی که نیاز به حرکات اصلاحی دارند در برنامه های حرکات اصلاحی حاضر می شوند. نکته قابل ذکر این است که بسیاری از مسئولان آموزشی و ورزشی در مدارس و معلمان تربیت بدنی بخش اعظم تلاشها و برنامه ریزیها را صرف برگزاری انواع مسابقات ورزشی و تشکیل تیمهای ورزشی در مدارس می نمایند. این موضوع باعث می شود که سایر برنامه های تربیت بدنی نظیر آموزش تربیت بدنی و بهداشت که از اهداف اصلی آموزش و پرورش می باشد و یا کلاسهای حرکات اصلاحی در اولویت دوم یعنی بعد از تشکیل تیمهای ورزشی و اجرای مسابقات قرار گیرند.
عوامل و عناصر مهمی وجود دارند که به طور مستقیم و یا غیر مستقیم در طراحی برنامه های تربیت بدنی در سطح مدارس موثر هستند.
شکل 1-2 این عوامل را نشان می دهد.

48
شکل1-2.عوامل موثر در طراحی برنامه های تربیت بدنی
نیازهای اجتماعی
– تـــحقیقات در زمــینه نـــیازها و اولویت بندی فعالیتها
– سازماندهی کل برنامه های آموزشی
– نـگرش والدین در مورد بــرنامه های تربیت بدنی
– وضعیت اقتصادی – اجتماعی

عوامل شخصی و گروهی
– نیازهای بهداشتی
– شرایط جسمانی
-تواناییهای حرکتی
– علایق ونگرشهانسبت به تربیت بدنی
– تفاوتهای فردی از نظر جسمانی
– ظرفیتهای اجتماعی

سازمان و مقررات دولتی
– اهداف آموزشی و تربیت بدنی برای دخــتران و پــسران در سه دوره تحصیلی
– مقررات و ضوابط مدرسه
– تصمیمات اولیای مدرسه
– تبلیغات
– بخشنامه ها وآیین نامه های صادره ازسوی سازمانهای ذی ربط ورزشی

شرایط محیطی
– محیط و شرایط مدرسه
– وسایل، امکانات و تجهیزات
– نیروی انسانی واجد شرایط
– بودجه
دانش آموز و مدرسه

49
عوامل و عناصری که در طراحی و اجرای برنامه های تربیت بدنی اثرگذار هستند به چهار دسته کلی طبقه بندی شده اند که عبارت اند از:
1. عوامل شخصی و گروهی : این عوامل شامل خصوصیات و ویژگیهای رشدی ، سطح بهداشت ، علایق و تمایلات ، ظرفیتها و استعدادها و نیازهای عمومی دانش آموزان می باشد.
2. عوامل محیطی : شامل وسایل و تجهیزات ، امکانات ، فضاهای ورزشی در دسترس ، نیروی انسانی واجد شرایط و بودجه است .
3. نیازهای اجتماعی : که در برگیرنده عواملی همچون نگرش والدین و خانواده ها درمورد برنامه های تربیت بدنی وضعیت اقتصادی ـ اجتماعی افراد، اولویت بندی در برنامه ها براساس نیازها است .
4. عوامل غیر مدرسه ای : که شامل تبلیغات مجلات و رسانه ها، نقش سازمانهای ورزشی ، اهداف آموزشی و مقررات و سیاستهای آموزش و پرورش در مورد برنامه های تربیت بدنی در مدارس است .

50
خـلاصـه
برنامه ریزی درس تربیت بدنی ، به عنوان جزئی از برنامه جامع آموزشی مدرسه ، به دقت ، توجه و پیروی از یک سلسله اصول و قواعد صحیح نیازمند است .
تربیت بدنی برای معلمان این رشته میدان آزمایشی است تا آنچه در توان دارند، برای تربیت صحیح همه ابعاد وجودی دانش آموزان و کارایی و سلامت و بهداشت کودکان و نوجوانان به کار برند.
برنامه ریزی صحیح و منطقی درس تربیت بدنی در مدارس باعث می شود که :
1. به اهداف از پیش تعیین شده فعالیتهای ورزشی در مدارس دست یابیم .
2. از منابع و امکانات موجود به نحو مطلوب بهره برداری کنیم .
3. اطلاعات واقعی از نیازهای دانش آموزان کسب کنیم .
4. وظایف تمامی دست اندرکاران امر آموزش در اجرای صحیح و مطلوب برنامه های تربیت بدنی و ورزش در مدارس مشخص شود.
5. به موقع در رفع کمبودها و نقایص برنامه های تربیت بدنی و ورزش اقدام کنیم .

51
برنامه ریزی درس تربیت بدنی در مدارس باید به گونه ای باشد که نتایج آنها تنها به رشد و توسعه قوای جسمانی محدود نشود و ابعاد روانی ، عاطفی ، اجتماعی را نیز در برگیرد. برنامه تربیت بدنی باید کمک رسان تمام دروس و اهداف کلی آموزش و پرورش باشد و بتواند از طریق فعالیتهای بدنی موجب رشد و توسعه قوا و استعدادهای ذهنی ، عاطفی و اجتماعی شود .
. البته در این حوزه مسائل و مشکلاتی مثل نگرش متفاوت دانش آموزان و والدین آنها نسبت به درس تربیت بدنی و همچنین امکانات و تجهیزات ورزشی متفاوت آموزشگاههای کشور با توجه به موقعیتهای جغرافیایی متفاوت وجود دارد که مانع ارائه الگوی ِ یکنواخت و یکسان در رابطه با محتوای برنامه های تربیت بدنی در مدارس سراسر کشور می شود.

52
برنامه های تربیت بدنی و ورزش در مدارس باید در برگیرنده موارد زیر باشد:
1. برنامه های کلاسهای آموزش درس تربیت بدنی و ورزش ،
2. برنامه های کلاسهای فوق برنامه تربیت بدنی و ورزش ،
3. برنامه های کلاسهای تربیت بدنی اصلاحی ،
4. برنامه های مسابقات و رقابتهای ورزشی .
پس برای اینکه درس تربیت بدنی و ورزش در مدارس جایگاه واقعی خود را در بین دروس دیگر پیدا کند، همکاری و مشارکت همه مسئولان مدرسه ، معلم تربیت بدنی ، اولیای دانش آموزان و خود دانش آموزان امری ضروری است .

53
شناخت خصوصیات و ویژگیهای رشدی دانش آموزان
فصل سوم

54
هدف کلی
آشنایی با مراحل رشد جسمانی و حرکتی دانش آموزان در دوره های مختلف تحصیلی و ارتباط آن با برنامه های تربیت بدنی در مدارس .

هدفهای رفتاری
لزوم آگاهی معلمان تربیت بدنی از مراحل رشد جسمانی و حرکتی دانش آموزان
2. فواید شناخت اصول و مراحل رشد جهت برنامه ریزی درس تربیت بدنی در مدارس.
3. خصوصیات جسمانی کودکان 2ـ6 سال.
4. خصوصیات و ویژگیهای روانی ـ حرکتی کودکان 2ـ6 سال
5. خصوصیات و ویژگیهای عاطفی کودکان 2ـ6 سال

55
6. خصوصیات و ویژگیهای جسمانی دانش آموزان 6-9 سال
7. خصوصیات و ویژگیهای عاطفی دانش آموزان 6ـ9 سال
8. خصوصیات و ویژگیهای روانی ـ حرکتی دانش آموزان 6ـ9 سال
9. خصوصیات و ویژگیهای جسمانی دانش آموزان 9ـ12 سال
10. خصوصیات و ویژگیهای عاطفی دانش آموزان 9ـ12 سال
11. خصوصیات و ویژگیهای روانی ـ حرکتی دانش آموزان 9ـ12 سال
12. خصوصیات وویژگیهای جسمانی و عاطفی دانش آموزان 12ـ18 سال
13. خصوصیات و ویژگیهای روانی ـ حرکتی دانش آموزان 12ـ18 سال

56
ضرورت شناخت ویژگیهای رشدی دانش آموزان
بررسی و مطالعه خصوصیات رشدی دانش آموزان در هر دوره سنی ، اطلاعات مناسبی را در اختیار معلمان تربیت بدنی قرار می دهد که مهمترین آن عبارت اند از:
الف ) آنان می توانند با معیارهای مناسبی که برای هر یک از مراحل رشد جسمانی مثل ِ ارتباط قد با وزن ، وزن با سن ، اندازه قد و سن دانش آموزان وجود دارد، میزان رشد طبیعی دانش آموزان را تشخیص دهند.
ب ) نیز می توانند دانش آموزان را ازحیث رشد جسمانی و روانی ـ حرکتی طبقه بندی نمایند.
ج )آشنایی با مراحل رشد و تکامل سبب می شود که دانش آموزان نابهنجار و غیرعادی از دانش آموزان عادی متمایز شوند و تحت تربیت ویژه قرار گیرند.

57
د) همچنین معلمان تربیت بدنی قادر خواهند شد میزان ارتباط مظاهر زندگی و پدیده های اجتماعی با رشد جسمانی را بهتر درک نمایند.
ه) با مطالعه علمی رشد و تکامل دانش آموزان معلمان تربیت بدنی می توانند دانش آموزان را در محیطهای مختلف با یکدیگر مقایسه کرده و تاثیر محیط و فرهنگ موجود را در چگونگی رشد و تکامل آنان بشناسند و تا حد امکان بکوشند محیطهای مناسبی برای فعالیتهای جسمانی و ورزشی آنان ایجاد نمایند.
و) مطالعه رشد و تکامل و ویژگیهای مرحله ای آن نشان می دهد که در هر مقطع سنی از دانش آموزان چه انتظاری باید داشت .
ز) علاوه بر این ، معلم تربیت بدنی را قادر می سازد که فعالیتهای مناسب جسمانی و ورزشی را متناسب با مراحل طبیعی رشد دانش آموزان از کلاسهای اول تا چهارم دبیرستان انتخاب کنند.
ح ) مطالعه اصول و قوانین رشد و تکامل جسمانی دانش آموزان به معلمان تربیت بدنی در شناخت نوع رفتارها، گرایشها و برخوردهای متناسب در هر سنی کمک می کند.

58
ما در بخشهای مختلف این فصل به بررسی سه نوع خصوصیت جسمانی ، عاطفی ـ شناختی و روانی ـ حرکتی کودکان ِ 3ـ6 سال و دانش آموزان 6ـ9 سال و 9ـ12 سال و 12ـ18 سال خواهیم پرداخت . هدف از بررسی خصوصیات و ویژگیهای جسمانی ، مطالعه وضعیت ظاهری دانش آموزان از جنبه هایی همچون میزان طول قد، میزان وزن ، تواناییهای عضلانی و وضعیت اسکلتی است . هدف از بررسی و مطالعه خصوصیات و ویژگیهای عاطفی و شناختی دانش آموزان ، رفتارهای منبعث از احساسات ، گرایشها و علایق آنان مانند نظم و انضباط، قبول مسئولیت ، روحیه ورزشکاری ، احترام به قوانین ، همکاری با سایر بازیکنان هم دسته ای ، اطاعت از معلم و غیره است .

59

1. خصوصیات و ویژگیهای رشدی کودکان پیش دبستانی 3ـ6 سال
1ـ1. خصوصیات جسمانی
آهنگ رشد جسمانی کودکان در سالهای اول زندگی تا شش سالگی بسیار سریع است . در این دوره رشد اندامهای تحتانی (پاها) نسبت به تنه سریعتر است . افزایش رشد طولی بدن و تسریع در رشد استخوانها نقش مهمی در افزایش وزن بدن دارد. به وزن بدن کودکان در این دوره تقریباً، در هر سال دو کیلوگرم و به طول قد نیز، در هر سال ، حدود 6 سانتیمتر اضافه می شود. قد تقریبی یک کودک معمولی در پنج سالگی حدود 115 سانتی متر و وزن تقریبی او حدود 23 کیلوگرم می باشد.
در این سنین پاها سریعتر از دستها و دستها سریعتر از تنه و تنه سریعتر از جمجمه رشد می کند. رشد عضله ها نسبت به وزن بدن تا پنج سالگی ثابت است ، به طوری که وزن عضله ها 25% وزن بدن را تشکیل می دهد. به دلیل رشد ناکامل استخوانهای بدن و میزان مصرف کمتر مواد معدنی فشارهای جسمانی سنگین را نمی توانند تحمل کنند.

60
1ـ2. خصوصیات و ویژگیهای عاطفی
کودکان سه تا شش سال معمولاً قادر نیستند واکنشهای عاطفی و هیجانی خود را کنترل نمایند. کودک ، در آغاز، نسبت به مواردی چون شادی ، ترس ، خشم ، حسادت ، کینه و این گونه حالتها، واکنشی از خود نشان نمی دهند اما رفته رفته یاد می گیرد که در برابر این حالتها چگونه باید رفتار کند. نکته مهم این است که مربیان بدانند چه عواملی یا وضعیتی کودک را شاد یا عصبانی یا اندوهگین یا ترسان می کند. وقتی کودک بهنجار بداند که برای عمل به خواسته هایش حد و حدودی وجود دارد خویشتن دار می شود. اگر بتوانیم کودکان را به موقع از عواملی که موجب ترس و خشمشان می شود آگاه کنیم و با علاقه به سازندگی و پرورش نیروهای هیجانی آنان بپردازیم ، می توانیم امیدوار باشیم که در راه آرامش و امنیت روانی آنان گامهای موثری برداشته ایم . کودکان سه و چهار ساله برای فرونشاندن خشم خود بیشتر از زبان استفاده می کنند و داد و فریاد راه می اندازند. اما کودکان پنج و شش ساله غالباً از راه کناره گیری و قهر کردن و جریحه دار کردن احساسات دیگران خشم خود را تسکین می دهند.

61
1ـ3. خصوصیات روانی ـ حرکتی
کودک در این سنین فعال و پرانرژی است و بازی کردن را حتی در تمام ساعات روز دوست دارد. بنابراین ، می بایست برای کودکان ِ این سنین محیطی را ایجاد کرد تا بتوانند آزادانه به فعالیت و حرکت بپردازند. اهم خصوصیات روانی ـ حرکتی کودکان سه تا شش ساله عبارت است از:
الف ) در سنین دو تا سه سالگی دید و بینایی چشم تقویت می شود، ولی هنوز هماهنگی کامل بین دست و چشم به وجود نیامده است .
ب ) به دلیل رشد ناهماهنگ اندامهای مختلف بدن مثل (بزرگی شکم نسبت به اعضای دیگر یا جلو بردن شانه ها) برنامه های حرکتی و بازی و حرکات آزاد و مداوم باعث هماهنگی در رشد متناسب همه اندامهای بدن می شود.
ج ) کودک سه ساله قادر به حرکات جنبشی بنیادی مثل دویدن ، پریدن و صعود کردن است . کودک در این سن به راحتی قادر است از پاهای خود در ایجاد انواع حرکات استفاده کند.

62
د) کودک در سه سالگی با هر دو پای خود می پرد، صعود می کند، از پله ها به راحتی بالا می رود، به طور طبیعی می دود و جاهایی که لازم باشد تعادل خود را حفظ می کند.
ه) کودک در سن چهارسالگی می تواند به راحتی روی پنجه های پا راه برود. در به کار بردن دستها، پاها و بازوان بیشتر از کار کردن با انگشتان مهارت دارد.
و) روی سه چرخه می نشیند و پا می زند، خودش به تنهایی لباس و کفشهایش را می پوشد و می تواند از دستهای خود برای آویزان شدن استفاده کند.
ز) مهارت توپ گیری از سن چهارسالگی شروع می شود و نیز کودک می تواند برخی مهارتهای ترکیبی را انجام دهد.
از آنجا که کودک در نخستین مراحل کسب تجارب حرکتی است ، ارائه برنامه های حرکتی و فعالیتهای جسمانی صحیح در این دوره حائز اهمیت بسیار است . مجموعه فعالیتهایی که برای کودکان سه تا شش سال در نظر گرفته می شود باید بسیار آسان و ساده باشد، به نحوی که کودک بتواند آنها را انجام دهد.

63
2. خصوصیات و ویژگیهای رشدی کودکان 6 تا 9 سال
2ـ1. خصوصیات جسمانی
کودکان در شش سالگی وارد مرحله دوم زندگی رشدی خود می شوند. رشد طولی آنها نسبت به دوران قبل کندتر می شود. ولی رشد عرضی آنها سریعتر، و، به همین دلیل ، عضله ها نیز بزرگتر و حجیمتر می شود، به طوری که 75 درصد وزن بدن آنها را ماهیچه های بدن تشکیل می دهد. یک کودک معمولی در شش سالگی حدود 123 سانتیمتر قد و حدود 23 کیلوگرم وزن دارد. یک کودک نه ساله نیز 139 سانتیمتر قد و حدود 28 کیلوگرم وزن دارد.
سیستم عصبی در عضلات کوچک هنوز کارایی لازم را پیدا نکرده است و کودک در اجرای حرکات و فعالیتهای جسمانی عضلات بزرگ بدن را به کار می گیرد. به دلیل کاهش برجستگی شکم در سنین بعد از 6 سالگی میزان انعطاف پذیری مفاصل بدن بیشتر می شود. در دانش آموزان کلاس اول دبستان هنوز هماهنگی کامل بین چشمها، دستها و پاها وجود ندارد و این موضوع باعث می شود که کودکان برای عمل به مهارتهای ورزشی حرکات زاید و غیر ضروری نیز داشته باشند.
در سنین شش تا نه سالگی شکلگیری بدن تدریجی و رشد استخوانها در جهت افزایش ضخامت آنهاست . در این سنین ، در هنگام فعالیتهای جسمانی ، به دلیل کوچک بودن ششها تعداد تنفس و ضربان قلب به سرعت افزایش پیدا می کند و حرکات ورزشی شدید کودک را به نفس نفس وا می دارد. پس معلم تربیت بدنی می بایست در نحوه ارائه و اجرای تمرینات بیش از پیش دقت کند.

64
2ـ2. خصوصیات و ویژگیهای عاطفی
ویژگیهای عاطفی کودکان شش تا نه ساله با خصوصیات کودکان سنین پیشین متفاوت است ، به عنوان مثال ، کودک از شش سالگی به بعد کم کم یاد می گیرد که چگونه واکنشهای عاطفی و هیجانی خود را کنترل کند. کودکان در این دوره سرشار از عواطف و احساسات اند و به سبب حساسیت فراوان از وقایع زندگی به شدت متاثر می شوند و این تاثیر، پایه های عواطف آنان را در آینده بنا می کند.
انواع واکنشهای عاطفی در این دوره عبارت اند از: خشم ، ترس ، حسادت ، کنجکاوی ، لذت ، محبت ، هیجانات شدید و غیره . دانش آموزان کلاس اول و دوم باید خود را با وضعیت جدید سازگار کنند، هر چند که در دوره های بعد نیز اغلب دچار مشکلات عاطفی و رفتاری می شوند. کودکان در این دوره ممکن است هیجانات خود را به شیوه های مختلفی تخلیه کنند. انتقام و درگیریهای بدنی در این دوره و، به ویژه ، در هنگام تمرینات ورزشی رایج است . بازی و فعالیتهای ورزشی وسیله بسیار مناسبی برای تخلیه هیجانی در این دوره است و نظارت معلم تربیت بدنی بر کلاس بسیار ضروری است تا کلاس تربیت بدنی محل انتقام گیری بین دانش آموزان نشود.

65
در سن 8 سالگی دانش آموزان یاد می گیرند که به تدریج بر امیال خود مسلط شوند و قوانین و مقررات ورزشی ِ فراگرفته را رعایت کنند. در این دوره ، کودکان یاد می گیرند به دیگران اعتماد کنند و حس ابتکار و استقلال در آنان پرورش می یابد. کودکان سنین هشت و نه سالگی صاحب شخصیت پایدارتری نسبت به گذشته هستند. در این سنین تاثیرپذیری کودک از اشخاص مورد علاقه ، به ویژه معلم ، بیشتر می شود. معلم تربیت بدنی ، با تنظیم برنامه های ورزشی مناسب ، از گرایش افراد به فعالیتهای ورزشی به نحو سودمندی استفاده می کند و برخی قوانین و مقررات اجتماعی مثل رعایت نظم ، همکاری و مسئولیت پذیری را در کلاسهای تربیت بدنی به دانش آموزان آموزش می دهد.
در اواخر این دوره یعنی نه سالگی گرایش دانش آموز به فعالیتهای اجتماعی افزایش می یابد و دوست دارد در بازیهای گروهی چندنفره شرکت کند.

66
2ـ3. خصوصیات روانی ـ حرکتی
دانش آموزان کلاسهای اول تا سوم دبستان در معرض تجربه های بزرگ قرار دارند. عادت به کم کاری و یا فعالیت و تحرک در این دوره در دانش آموزان پدید می آید. بنابراین ، لزوم تدوین برنامه های مناسب حرکتی در برنامه های آموزشی برای همه دانش آموزان کلاس امری اجتناب ناپذیر می نماید.
در این دوره رشد حرکتی در دختران و پسران متفاوت است . دختران در مهارتهای مربوط به ماهیچه های کوچک و ظریفتر که نیاز به دقت بیشتری دارد (مثل نقاشی ، خیاطی ، بافندگی و…. بر پسران برتری پیدا می کنند. در حالی که پسران در مهارتهای مربوط به ماهیچه های درشت تر و قویتر مثل ِ پرش ، پرتاب توپ بسکتبال و والیبال ، توپ زدن با پا بر دختران برتری می یابند.

67
دانش آموزان در سنین شش تا نه سال باید در مهارتهای بنیادی در قالب بازیهای ورزشی نظیرِ انداختن و گرفتن توپ ، ضربه زدن به توپ ، راه رفتن ، دویدن ، صعود کردن ، و نیز مهارتهایی مثل دوچرخه سواری ، شنا و غیره مهارت کافی پیدا کنند. البته مهارتهای بنیادی در ابتدای این دوره اهمیت بیشتری دارد و هرچه سن دانش آموز بالا می رود و به سنین بلوغ نزدیک می شود، علاقه به بازی و اجرای مهارتهای پیچیده تر جای خود را به علاقه به سرگرمیها و تفریحات می دهد. سرعت انتقال مهارت کودکان در این سالها در حدود نصف میزان سرعت انتقال بزرگترهاست .
در اجرای حرکات نیز پیشرفتهایی حاصل می شود; به طوری که طول قدمها در راه رفتن و دویدن بیشتر و تعادل بدن کاملتر می شود. جهیدن ، پریدن و لی لی کردن را خیلی سریع یاد می گیرند و نواقص مهارتی خود را رفته رفته مرتفع و با چابکی و زیبایی حرکت را انجام می دهند و قادرند از روی موانع کوتاه بپرند.

68
3. خصوصیات و ویژگیهای رشدی دانش آموزان 9 تا 12 سال
3ـ1. خصوصیات جسمانی
مهمترین ویژگیهای جسمانی این دوره عبارت اند از:
الف ) میانگین افزایش وزن ، در هر سال ، 2/3 کیلوگرم و معدل رشد قد، در هر سال ، 5 سانتیمتر است . یک نوجوان دوازده ساله معمولی حدود 153 سانتیمتر قد و حدود 42 کیلوگرم وزن دارد.
ب ) رشد عمومی بدن دختران سریعتر از پسران است ، اما پسران توانایی و قدرت عمومی بیشتری دارند.
ج ) رشد قد دانش آموزان به کندی انجام می شود، اما به وزن بدن و نیروی جسمی آنها افزوده می شود.
د) دانش آموزان در این سنین ، به سبب افزایش رشد استخوانها و بافتهای پیوندی و افزایش قطر عضلات قابلیتهای جسمانی آنها نیز به میزان بسیار زیادی توسعه می یابد.
ه) دانش آموزان در این سنین خستگی ناپذیرند.
و) در سنین نه تا دوازده سالگی ساعد و دستها رشد بیشتری دارند و بلندتر می شوند.
ز) مقاومت بدن دانش آموزان در مقابل بیماریها زیادتر می شود .

69
3ـ2. خصوصیات و ویژگیهای عاطفی
در این سنین مقبولیت دانش آموزان از طرف گروه همسالان ، از جنبه عاطفی ، برای آنها بسیار مهم است و واکنشهای عاطفی از خود نشان می دهند، خشم و نفرت نمود واکنشهای آنهاست ، مهر و محبت را دوست دارند. معنی و مفهوم شکست را می فهمند و راههای موفقیت را تجربه می کنند. دانش آموزان در این سنین با آگاهی به عواطف و احساسات درونی دیگران احترام می گذارند و این احترام و بینش ، اساس روحیه قهرمانی و جوانمردی آنها را پایه گذاری می کند. به موازات افزایش مهارتها، از ناراحتی و عصبانیت آنها در رویارویی با شکست کاسته می شود.
. سالهای آخر دبستان ، دوره ایجاد حس قضاوت و تشخیص ارزشهای موجود اجتماعی است . وجود این حس ، که مهمترین عامل بهسازی زندگی انسانهاست ، در سنین نه تا دوازده سالگی احساس می شود. در این دوره مهمترین اهداف و برنامه های تربیت بدنی ، جهت دادن به واکنشهای عاطفی دانش آموزان در مقابل پیروزی و شکست در بازیها، آگاهی و شناخت صحیح از میزان تواناییهای واقعی دانش آموزان ، کمک به تقویت مهارتهای حرکتی پایه در آنان و تقویت ارتباط با گروههای همسال در بین آنان است .

.

70
3ـ3. خصوصیات و ویژگیهای روانی ـ حرکتی
در این دوره یکی از عوامل پذیرش و عضویت در گروه ، تواناییهای حرکتی و قدرت جسمانی است . به همین علت افراد سعی می کنند تواناییهای جسمانی خود را افزایش دهند و از تناسب اندام و زیبایی ظاهری برخوردار شوند. در این سنین ، مهارتهای ورزشی به سرعت افزایش می یابد. حرکات و مهارتهای ورزشی ، زیباتر، کاملتر، صحیحتر و با قدرت بیشتری انجام می شود. اجرای مهارتهای ورزشی منظم و از زیبایی خاصی برخوردار است . تسلط بر انجام دادن مهارتها، به شرط اینکه در سنین قبل مهارتهای پایه را به خوبی فراگرفته باشند، به نحو چشمگیری افزایش می یابد. نوجوانان در این سنین به ورزشهای قدرتی و انفرادی علاقه نشان می دهند، و از وسایل ورزشی واقعی و استاندارد استفاده می کنند. علاوه بر این ، ورزشهای سخت و هیجان انگیز انجام می دهند، مثل ، بالانس زدن ، پرش ، حرکات ریتمیک و تعادلی . بیشتر آنان به حرکات تحسین برانگیز مانند معلق زدن و حرکات سخت و قدرتی برای جلب نظر دیگران علاقه خاصی پیدا می کنند

71
4. خصوصیات و ویژگیهای دانش آموزان 13ـ17 سال
4ـ1. خصوصیات جسمانی
این دوره یکی از بحرانیترین دوره های زندگی است . بسیاری از دانش آموزان به بلوغ جسمانی خود رسیده اند. در این سنین ، پسران رشد جسمانی تدریجی دارند در حالی که رشد جسمانی دختران سرعت بیشتری دارد. بروز ویژگیهای دوران بلوغ در دختران ، به خصوص در اواخر یازده سالگی ، سبب تفاوتهای جسمانی آشکار آنها با پسران می شود. رشد عرضی اندامهای بدن تا سیزده سالگی ادامه می یابد. دنده ها در ناحیه قفسه سینه به طور کامل شکل مایل و خمیده به خود می گیرند و سبب افزایش فضای قفسه سینه و رشد ماهیچه های قلب می شوند.
نوجوانان در حدود شانزده سالگی کم و بیش قد و قواره دائمی خود را پیدا می کنند.
دخترها و پسرهای نوجوان نسبت به کوتاهی یا بلندی ، چاقی یا لاغری و تناسب اندام خود بیش از حد حساس اند. رشد استخوانهای دست و پا در این دوره زیاد است . عضلات به سرعت رشد می کند و به قطر آنها افزوده می شود ولی استخوان بندی هنوز به طور کامل محکم نشده است .

72
4ـ2. خصوصیات و ویژگیهای عاطفی
یکی از ویژگیهای مهم رشد عاطفی نوجوانان در این مرحله سازش یافتن با احساسهای جدیدی است که در نتیجه دگرگونیهای جسمانی پدید آمده است . این احساسها بیشتر حالت برانگیختگی دارند. حتی پسران و دخترانی که به پدر و مادرشان علاقه دارند، در هنگام برخورد با آنان غالباً از خود سوءظن ، بی اعتمادی ، خشم و برافروختگی نشان می دهند. با افزایش سن تقویمی ، توانایی آنان در درک معانی و کسب معرفت ، بینش و آگاهی و، همچنین ، توانایی آنها بر طولانی تر شدن زمان تمرکز حواس بر روی یک موضوع بیشتر می شود. در اواخر سالهای تحصیلی توجه و نگرانیهای دانش آموزان درباره هدفهای آینده ، انتخاب شغل و تشکیل خانواده بیشتر می شود. در این سنین معلمان می بایست نقش مشاوری با حوصله و راهنمایی صبور را بر عهده گیرند و در این دوره بحرانی ، دانش آموزان را راهنمایی کنند.

73
4ـ3. خصوصیات و ویژگیهای روانی ـ حرکتی
در این مرحله ، رشد عقلی و هوشی نوجوان به کمال می رسد و، براساس استعدادها و تواناییهای ذاتی خود، قادر است هر نوع دانش و مهارتی را بیاموزد. در سن چهارده سالگی به بعد نگرش و بینش تازه ای در رفتار و کردار نوجوان مشاهده می شود. نوجوان می کوشد تا آن دسته از باورها و ارزشهایی را که در هدفهای زندگی او تاثیر دارند درون سازی کند و به درک مفاهیم مجرّد دست یابد.
در این دوره ، به سبب تجربیات حرکتی از پیش فراگرفته ، دانش آموزان قادرند مهارتهای پیچیده ورزشی را به نحو بسیار مطلوب انجام دهند. قدرت عضلانی و استقامت عمومی بدن افزایش می یابد و می توانند در مسابقات ورزشی شرکت کنند. همچنین می توانند در تمرینات ورزشی فشرده شرکت نمایند.
هدف تربیت بدنی در این دوره تعلیم روشهای صحیح تمرینات ورزشی ، کنترل وزن و افزایش تواناییهای حرکتی و آمادگی جسمانی است .

74

خـلاصـه
آگاهی از مراحل رشد کودک یکی از مهمترین مسائلی است که معلمان و مربیان ، به ویژه معلمان تربیت بدنی و ورزش ، باید از آن آگاهی داشته باشند، زیرا اطلاع کافی از این مراحل ، آنان را در شناسایی و درک نیازمندیهای گوناگون کودک و نحوه تربیت و پرورش آنان یاری می دهد و مربی را در طرحریزی برنامه فصلی و سالیانه و پیش بینی و تدارک امکانات آموزشی و پرورشی توانا می سازد.
رشد صحیح و کامل کودک هنگامی صورت می پذیرد که عوامل متعددی چون رشد استخوانی ، عضلانی ، تغذیه مناسب ، محیط خوب و وراثت ، در هر مرحله ، تاثیر شایان خود را داشته باشند. مربیان تربیت بدنی باید به فرهنگ بهداشتی و حرکتی کودک نیز اهمیت فراوان بدهند، زیرا هماهنگی این عوامل با رشد بدنی کودک بسیار موثر است و بی توجهی به آنها، تلاشهای مربی را در زمینه رشد حرکتی بی تاثیر و زیان آور می سازد.

75
متخصصان تعلیم و تربیت ، هدفهای تربیتی را در سه حیطه شناختی ، عاطفی و روانی ـ حرکتی تقسیم بندی کرده اند، لذا معلمان تربیت بدنی برای دستیابی به اهداف تربیت بدنی در مدارس ، باید به ویژگیها و خصوصیات هر سه حیطه فوق الذکر در دوره های مختلف تحصیلی در هنگام تدریس توجه نمایند.
منظور از بررسی خصوصیات و ویژگیهای جسمانی ، مطالعه وضعیت ظاهری و اسکلتی دانش آموزان در مواردی همچون میزان طول قد، میزان وزن ، وضعیت تواناییهای عضلانی و اسکلتی و تناسب اندام است .
هدف از بررسی خصوصیات و ویژگیهای عاطفی دانش آموزان ، رفتارهایی است که به علایق ، احساسات ، ارزشها، اخلاقیات و عواطف مربوط می شود و مواردی همچون نظم و انضباط، قبول مسئولیت ، روحیه ورزشکاری ، احترام به قوانین ، اطاعت از معلم و غیره در آن مطرح است .
هدف از بررسی خصوصیات و ویژگیهای روانی ـ حرکتی ، آگاهی معلمان تربیت بدنی به مهارتهای عصبی ـ عضلانی دانش آموزان و تجربیات حرکتی آنان است .

76
فصل چهارم محتوای درس تربیت بدنی در مدارس

77

هدف کلی
بررسی و شناخت عوامل موثر و شاخصهای مهم و اثرگذار بر محتوای درس تربیت بدنی در دوره های مختلف تحصیلی .

هدفهای رفتاری
1. عوامل موثر در تعیین محتوای درس تربیت بدنی
2. نقش تغییرات اجتماعی موتر در تعیین محتوای درس تربیت بدنی
3. مشکلات موجود در تعیین محتوای درس تربیت بدنی.

78
4. نقش سن وتجارب حرکتی دانش آموزان در تعیین محتوای درس تربیت بدنی
5. منابعی را که برنامه ریزان و معلمان برای تعیین محتوای درس تربیت بدنی از آنها استفاده می کنند
6. ویژگیهای محتوای درس تربیت بدنی را بنویسند.
7. نقش نیازها و علاقه های دانش آموزان در تعیین محتوای درس تربیت بدنی

79
عوامل موثر در تعیین محتوای درس تربیت بدنی
تغییرات اجتماعی ، تحولات فرهنگی و وضعیت اقتصادی و معیشتی افراد و خواسته ها و علایق دانش آموزان در تحول محتوای درس تربیت بدنی موثر بوده است . امروزه محتوای درس تربیت بدنی در مدارس این نگرش را باید دنبال کند که علاوه بر نیازهای فعلی دانش آموزان نگاهی به آینده نیز داشته باشد.
نظر دانشمندان تعلیم و تربیت از جمله استانلی هال ، این اصل را که مدارس باید خود را با نیازها، علایق و قابلیتهای دانش آموزان هماهنگ نمایند به طور عام مورد شناسایی قرار داد. برنامه های تربیت بدنی از این قاعده کلی مستثنی نیست و لذا این دیدگاه تحولاتی را در تعیین محتوا و برنامه های تربیت بدنی و فعالیتهای ورزشی در مدارس به وجود آورده است .

80
تغییرات اجتماعی و برنامه های تربیت بدنی
تغییرات اجتماعی که در زمینه های فرهنگی ، اقتصادی ، سیاسی و صنعتی جامعه ما به وقوع پیوسته است در محتوای برنامه درس تربیت بدنی و ورزش تاثیر بسزایی داشته است .
علم و دستاوردهای آن در تمام زوایای زندگی بشر نفوذ کرده و تمام مناسبات ، روابط و پدیده ها را تحت سیطره خود در آورده است . بنابراین ، در طراحی فعالیتهای ورزشی در مدارس و تعیین محتوای درس تربیت بدنی ناگزیر هستیم از اصول علمی و تجارب ارزشمند گذشته بهره بگیریم . از سوی دیگر، در جامعه امروز مدرسه و تاثیر مسئولیتهای آن بیشتر شده است . اگر در گذشته بخشی از نیازهای حرکتی دانش آموزان خود به خود به وسیله فعالیتهای روزمره در زندگی ، نظیر کارکردن و فعالیتهای جسمانی در محیط خانه و جامعه برآورده می شد، امروزه ، به سبب تغییرات گسترده در جامعه و صنعتی شدن آن ، مسئولیت مدرسه در برآوردن این نیاز بیشتر شده است . فقر حرکتی به ویژه در کودکان و نوجوانان به واسطه تحولات صنعتی در جامعه کاملاً مشهود است و استفاده از امکانات و برنامه های ورزشی در مدارس برای حل این مشکل امری اجتناب ناپذیر است . بنابراین ، محتوای درس تربیت بدنی و ورزش در مدارس باید، همگام با تحولات ، پاسخگوی نیازهای جدید دانش آموزان باشد.

81
عوامل موثر در برنامه ریزی درس تربیت بدنی در مدارس
به طور کلی سه عامل در برنامه ریزی و تعیین محتوای درس تربیت بدنی و ورزش در مدارس نقش عمده و تعیین کننده دارند. این عوامل عبارت اند از: جامعه و دانش آموزان و علوم ورزشی . اوضاع خاص اجتماعی و فرهنگی جامعه در انتخاب مواد آموزشی ، کیفیت و کمیت آنها نیز اثرگذار است . ارزشها، هنجارها و رفتارهای مطلوب جامعه در شکلگیری اهداف آموزشی تربیت بدنی و ورزش موثر و یکی از عوامل مهم در انتخاب مواد برنامه های تربیت بدنی است . مقاصد، علایق ، نیازها، تواناییها و استعدادهای دانش آموزان یکی دیگر از عواملی است که برنامه ریزان باید در انتخاب محتوا و مواد مورد تدریس در درس تربیت بدنی بدان توجه جدی نمایند.

82
ویژگیهای محتوای درس تربیت بدنی
ویژگیهای عمومی زیر می تواند راهنمایی کلی برای برنامه ریزان و طراحان برنامه درسی در زمینه انتخاب مواد آموزشی در هر یک از دوره های تحصیلی در مدارس باشد:
1. محتوا و مضمون باید با عنوان درس تربیت بدنی و اهداف آن در مدارس سنخیت کامل داشته باشد و دانش آموز این امر را به خوبی در کلاسهای تربیت بدنی درک کند.
2. محتوابایددرکی صحیح ازساختاربنیادی تربیت بدنی و ورزش به دانش آموزان ارائه بدهد.
3. محتوا و مواد آموزشی درس تربیت بدنی باید اصول بهداشتی و سلامتی در طول زندگی را با مواد عملی به دانش آموزان بفهماند.
4. مواد آموزشی انتخاب شده برای هر دوره تحصیلی باید با ایجاد انگیزه و شور، یادگیری را در دانش آموز تقویت کند.

83
5. حرکات و مهارتهای انتخابی برای تدریس باید متناسب با وضعیت جسمانی و تواناییهای دانش آموزان باشد. به عبارت دیگر، حرکات و مهارتهای بسیار دشوار و پیچیده یا حرکات نسبتاً ساده و آسان باید با مقتضیات سنی و تجارب حرکتی و نیازهای جسمانی آنان هماهنگ و متعادل باشد.
6. محتوا باید متناسب با توقعات و انتظارات دانش آموزان باشد و آنان پس از شرکت در فعالیتهای ورزشی احساس رضایت و شادمانی کنند.
7. تسلسل مواد آموزشی و برنامه های تربیت بدنی در هر دوره تحصیلی باید حفظ شود. به عنوان مثال آموزش مهارتهای بنیادی و بازیهای ساده ورزشی در دوره ابتدایی و آموزش مهارتهای پیشرفته ورزشی در دوره دبیرستان انجام گیرد.
8. برنامه های تربیت بدنی و ورزش در مدارس باید ضامن رشد و تکامل طبیعی کودک و نوجوان ، افزایش قابلیتهای اجتماعی و روانی و بسط شخصیت او باشد.

84
سن دانش آموزان و برنامه های تربیت بدنی
یکی از شاخصهای مهم در تعیین محتوای درس تربیت بدنی و انتخاب نوع فعالیتهای حرکتی ، سن دانش آموزان است . سن افراد، نشان دهنده بسیاری از خصوصیات و ویژگیهای آنان است و دانش آموزان در هر مقطع سنی دارای تواناییهای جسمانی ، حرکتی و ویژگیهای رفتاری مخصوص آن سن می باشند.
پیشنهاد می شود برنامه های تربیت بدنی در مدارس به شکل زیر تنظیم گردد:
الف ) برنامه های تربیت بدنی و ورزشی برای سنین 2 تا 6 سالگی (دوره آمادگی و پیش دبستانی ).
ب ) برنامه های تربیت بدنی و ورزشی برای سنین 6 تا 12 سالگی (دوره دبستان ).

85
به منظور دستیابی به اهداف تربیت بدنی در مدارس ابتدایی و با توجه به خصوصیات و ویژگیهای دانش آموزان در این سنین و تغییرات عمده و ناگهانی ِ رشد جسمانی ، عاطفی و روانی ـ حرکتی آنان ـ عمدتاً در نه تا یازده سالگی ـ می توان به دو نوع برنامه قائل شد:

1. برنامه های تربیت بدنی برای سنین 6ـ9 سالگی (اول تا سوم دبستان )،
2. برنامه های تربیت بدنی برای سنین 9ـ11 سالگی (چهارم و پنجم دبستان )،
3. برنامه های تربیت بدنی و ورزش در سنین 12ـ14 سالگی (دوره راهنمایی )،
4. برنامه های تربیت بدنی و ورزش در سنین ـ18 سالگی (دوره دبیرستان ).

86
نیازها و علاقه های دانش آموزان به برنامه های تربیت بدنی
در نظام آموزش و پرورش می بایست به خواستها، علایق و نیازهای دانش آموزان توجه شود. یادگیری زمانی به خوبی حاصل می شود که مواد آموزشی ارائه شده در هر مقطع سنی بخشی از نیازهای دانش آموزان را برطرف کند و مطابق با علایق و ذوق آنان باشد. مسئولان آموزشی و، به خصوص ، معلمان باید به احتیاجات طبیعی دانش آموزان در هر مقطع تحصیلی و سنی توجه کنند و بر آن اساس محتوای برنامه های آموزشی را تنظیم کنند. هنگامی که دانش آموز احساس نیاز کند، به دنبال یادگیری می رود و انگیزه وی برای فراگیری درس و تمرین بیشتر می شود.

87
در یک نظام آموزشی موفق و موثر محور برنامه های آموزشی نیازها و علایق دانش آموزان است . این گونه برنامه ها را کودک ـ محور، تجربه محور و تعلیم و تربیت انسان گرا می نامند.
جان دیوئی یکی از صاحب نظران تعلیم و تربیت در کتاب «تجربه و تعلیم و تربیت » نکات اساسی این بحث را مطرح کرده است . «یک نظریه منسجم از تجربه ، که فراهم آورنده جهت یابی مثبت در انتخاب و سازماندهی روشهای تربیتی و مواد آموزشی مناسب است ، از طریق تلاش برای دادن جهتهای تازه به کار مدارس مورد نیاز است » و «این یکی از اصول مهم تعلیم و تربیت است که آموزش باید از تجربیات موجود دانش آموزان آغاز گردد، زیرا این تجربه و قابلیتهایی که در طول دوره های قبلی به دست آمده فراهم آورنده نقطه آغاز برای تمامی یادگیریهای آینده است ».
محور برنامه های تربیت بدنی مبتنی بر دانش آموز ـ محوری توجه کافی به مواد اساسی و رشد و تکامل کودک است . این برنامه ها با هدف رشد کودک بر مبنای مطالعه علمی ویژگیهای ذهنی ، جسمی ، روانی ، اجتماعی و نیازهای آنان تدوین می گردد.

88
از خصوصیات بارز برنامه های تربیت بدنی براساس نیازها و علایق دانش آموزان قابلیت انعطاف برنامه است . امروزه علاوه بر بازیها و ورزشهای محلی بیش از سی وپنج رشته ورزشی مختلف وجود دارد. دانش آموزان در هر منطقه از کشور با توجه به تسهیلات و امکانات محلی به فعالیتهای ویژه ای گرایش پیدا می کنند. در نتیجه ، تعدادی از رشته های ورزشی ، در بین دانش آموزان یک منطقه طرفداران بیشتری دارد. معلمان تربیت بدنی باید با در دست داشتن اصول کلی در تعیین محتوا، به نوعی این فعالیتها را ارائه دهند که با نیازها و علایق دانش آموزان در هر منطقه مطابقت داشته باشد. در ارائه برنامه های تربیت بدنی براساس نیازها و علایق هدف عمده ای که دنبال می شود، این است که ما سطح مطلوبی از آمادگیهای جسمانی و آمادگیهای حرکتی را برای دانش آموزان ِ هر مقطع تحصیلی در نظر بگیریم و سرانجام ، با اتخاذ روشهای معقول در پایان سال تحصیلی به آن اهداف برسیم .

89
چنین برنامه هایی حداقل چهار مزیت کلی دارد:
1. فرصتهای یادگیری براساس علایق و نیازها برای همه دانش آموزان فراهم می شود.
2. توجه به علایق و نیازهای موجود ایجاد انگیزه در سطح مطلوب و، در نتیجه موفقیت برنامه و نیل به اهداف می شود.
3. از طریق ارائه چنین فعالیتهایی ، استعدادهای بالقوه دانش آموزان بیشتر و بهتر شکوفا خواهد شد.
4. گروههای مختلف دانش آموزان مانندِ دانش آموزان مستعد از لحاظ حرکتی ، معلولان جسمی ، عقب ماندگان ذهنی ، افراد منزوی و گوشه گیر، افراد اجتماعی ، تیزهوشان ، افراد معمولی و دانش آموزان با ویژگیهای رفتاری متفاوت در یک کلاس وجود دارند که همه آنها علایق ورزشی یکسانی ندارند و در چنین وضعیتی ارائه یک نوع فعالیت یا مهارت ورزشی برای همه گروههای فوق الذکر نتایج چندان مطلوبی نخواهد داشت .

90
یک فعالیت ورزشی ممکن است برای تعدادی از دانش آموزان در یک کلاس مناسب و برای گروهی دیگر انجام دادن همان فعالیتها نامناسب باشد. شاید تعدادی از دانش آموزان نیز باشند که فعالیت ورزشی ارائه شده برای آنها بسیار ساده است و پاسخگوی نیازهای جسمانی آنها نیست . لذا آگاهی معلمان تربیت بدنی از تواناییها و استعدادهای دانش آموزان برای تنظیم برنامه ها امری ضروری است . ارزیابی و سنجش میزان تواناییهای دانش آموزان در هر کلاس با آزمونهای معتبر معیار و ملاک مناسبی برای تعیین محتوای درسی کلاسهای تربیت بدنی و انتخاب نوع فعالیتها خواهد بود16.
در نمودار 1ـ4 محتوای کلی برنامه های تربیت بدنی در مقاطع مختلف تحصیلی نشان داده شده است معلمان تربیت بدنی با حفظ کلیات مندرج در نمودار، حرکات ، فعالیتها و بازیهایی را طراحی و اجرا می نمایند تا با خواسته ها و نیازهای دانش آموزان و سایر عوامل اثرگذار در اجرای برنامه ها در هر دوره تحصیلی مطابق باشد.

91
نمودار 1ـ4. محتوای کلی برنامه های تربیت بدنی مدارس براساس سن .

92
طبقه بندی محتوای درس تربیت بدنی
1. آمادگی جسمانی ،
2. آمادگی حرکتی .
آمادگیهای جسمانی آن دسته از قابلیتها و تواناییها هستند که به صورت بالقوه در فرد وجود دارند و در اثر تمرین بدنی پرورش می یابند و تواناییهای فرد را برای حضور موفق و پرنشاط در زندگی فردی و اجتماعی بالا می برند.
زیر مجموعه های آن عبارت اند از: استقامت ، قدرت ، سرعت ، انعطاف پذیری ، هماهنگی و چابکی .
آمادگیهای حرکتی آن دسته از استعدادها و قابلیتها هستند که فرد در اثر آموزش به آنها می رسد و، در نتیجه ، تواناییهای مهارتی و هنری و حرکتی پرورش می یابند.
نکته شایان ذکر این است که بدون داشتن حداقل آمادگیهای جسمانی موفقیت در آمادگیهای حرکتی مقدور نیست .

93
در طراحی و تعیین محتوای درس تربیت بدنی مدارس چگونه می توان از آمادگیهای جسمانی به آمادگیهای حرکتی دست یافت ؟
طبق اسلاید بعدی ساختار مهارتی دانش آموزان به ترتیب شکل می گیرد. آمادگیهای جسمانی زیربنای تمام فعالیتهای بدنی و اجرای مهارتهای ورزشی است . دانش آموزان در هر دوره از تحصیل به حدی از آمادگیهای جسمانی نیاز دارند و در کلاسهای تربیت بدنی این موقعیت فراهم می شود.
بنابراین محتوای فعالیتهای ورزشی در کلاسها عموماً به منظور افزایش آمادگیهای جسمانی و آمادگیهای حرکتی و مهارتی دانش آموزان تدوین می شود.

94
مهارتهای ورزشی پیشرفته
مهارتهای
ادراکی- حرکتی
مهارتهای بنیادی
جنبشی( حرکتی)
مهارتهای بنیادی
غیرجنبشی(ساکن)
مهارتهای بنیادی
ترکیبی وپیشرفته

95
خلاصه
تغییرات اجتماعی که در زمینه های فرهنگی ، اقتصادی ، سیاسی و صنعتی جامعه در دهه های گذشته روی داده است در محتوای درس تربیت بدنی و ورزش تاثیر بسزایی داشته است . عواملی که برنامه ریزان برای تعیین محتوای درس تربیت بدنی در مدارس مورد استفاده قرار می دهند عبارت اند از: جامعه ، دانش آموزان و علوم ورزشی .
ماهیت درس تربیت بدنی و ورزش به گونه ای است که انتخاب محتوا و جزئیات برنامه های آموزشی در دوره های مختلف تحصیلی دشوار است . عملی بودن درس تربیت بدنی ، تنوع و گستردگی فعالیتهای ورزشی ، تنوع خواسته ها و علایق دانش آموزان از جمله مواردی است که بر پیچیدگی تعیین دقیق محتوا می افزاید.

96
در برنامه های تربیت بدنی مدارس بر روی دو موضوع کلی تاکید می شود:
1. مادگی جسمانی ،
2. آمادگی حرکتی و مهارتهای ورزشی .
آمادگیهای جسمانی ، آن دسته از تواناییها هستند که به صورت بالقوه در فرد وجود دارند و در اثر تمرینات بدنی پرورش می یابند. اجزای آمادگی جسمانی عبارت اند از: استقامت ، قدرت ، سرعت ، انعطاف پذیری ، هماهنگی و چابکی .
آمادگیهای حرکتی ، آن دسته از آمادگیها می باشند که فرد در اثر آموزش به آنها دست می یابد و با یادگیری آنها تواناییهای مهارتی و حرکتی دانش آموزان پرورش می یابد.
برنامه دوره های تحصیل ِ دانش آموزان با لحاظ کردن دو مورد مذکور تنظیم می شود.

97
فصل پنجم وظایف و مسئولیتهای نهادها و مسئولان آموزشی

98
هدف کلی
بیان وظایف و مسئولیتهای افراد، نهادها و سازمانهای متصدی امر تربیت بدنی و ورزش در مدارس و آشنایی دانشجویان و خوانندگان با این وظایف و مسئولیتها.

هدفهای رفتاری
1. عوامل ، سازمانها و افرادی را که در ارائه درس تربیت بدنی سهیم هستند
2. نقش خانواده در گسترش و تعمیم فعالیتهای ورزشی در مدارس
3. وظایف و مسئولیتهای والدین در قبال درس تربیت بدنی
4. وظایف و مسئولیتهای معلمان تربیت بدنی، مسئولان آموزشی مدرسه و کارشناسی تربیت بدنی

99
همکاری نهادهای اجتماعی در اجرای برنامه های تربیت بدنی
گرچه بسیاری از افراد آموزش و پرورش را مسئول تحقق بخشیدن به این مهم می دانند، اما دستیابی به چنین هدف ارزشمندی مستلزم این است که تمامی افراد جامعه و مسئولان و نهادهای اجتماعی هر یک به وظیفه ای که دارند، به خوبی آگاه باشند و به درستی به آن عمل نمایند. والدین امیدوارند که فرزندانشان با معلمان کارامد و متعهدی سروکار داشته باشند که آنان را به نحو شایسته ، در راه رسیدن به کمال ، معرفت و خودشناسی هدایت کنند. آموزش و پرورش باید با ایجاد فضای مناسب همه دانش آموزان را با شرکت در کلاسهای تربیت بدنی به حداکثر رشد و تکامل در اندامها و دستگاه عصبی ـ عضلانی برساند. تواناییهای ادراکی و قوه شناخت دانش آموزان پرورش یابد و آنان را در کشف استعدادهای خود و، همچنین ، منابع قابل دسترس در هنگام فشار و سختی در زندگی یاری دهد.

100
معلمان تربیت بدنی نیز باید بدانند که گفتار، اعمال ، روشها و رفتارهایشان در هنگام تدریس ، تاثیر چشمگیری بر روی دانش آموزان تحت تعلیم آنها دارد.
والدین که در آرزوی داشتن فرزندی سالم ، برومند و موثر در جامعه اند باید نهایت همکاری و مشارکت جدی را با آموزشگاهها و معلمان در راه رسیدن به چنین اهدافی داشته باشند و خلاصه اینکه دانش آموزان نیز باید به وظایف و مسئولیتهای خود در کلاسهای تربیت بدنی و هنگام اجرای تمرینات و فعالیتهای جسمانی آگاه باشند.
در امر تربیت بدنی و ورزش در مدارس می پردازیم .

101
الف ) مسئولیتهای والدین
محیط خانواده اولین و مهمترین پایگاه به منظور حضور فعال و موثر دانش آموزان در فعالیتهای تربیت بدنی و ورزش محسوب می شود. نگرش مثبت والدین به فعالیتهای جسمانی و کلاسهای تربیت بدنی بسیار مهم است . والدین باید بدانند که کودکانشان به فعالیتهای جسمانی نیاز دارند و قسمت اعظم این نیاز در کلاسهای تربیت بدنی و برنامه های ورزشی مدرسه برآورده می شود.
. حضور موثر دانش آموزان در کلاسهای تربیت بدنی علاوه بر بهبود تواناییهای جسمانی و حرکتی دانش آموزان ، موجب اعتلای تواناییهای روانی و جسمانی دانش آموزان و فراگیری دروس دیگر می شود.

102

اهم وظایف و مسئولیتهای اخلاقی والدین در قبال فرزندانشان برای شرکت در برنامه های ورزشی مدارس را به شرح زیر می توان برشمرد:
1. فرزندان خود را به شرکت در فعالیتهای ورزشی تشویق و فرصتهای لازم را بدین منظور برای آنان فراهم کنند.
2. به اهداف تربیتی ، اخلاقی و آموزشی تربیت بدنی و تاثیرات آن بر جسم و روان فرزندان توجه نمایند و فعالیتهای ورزشی را تنها یک عامل تفریحی و سرگرم کننده تلقی نکنند.
3. با کسب اطلاع از برنامه های ورزشی مدرسه در بهبود و گسترش کمی و کیفی برنامه ها بکوشند و با معلمان تربیت بدنی و سایر مسئولان آموزشی مدرسه برای اجرای مطلوب درس تربیت بدنی و ورزش همکاری نمایند.

103
4. وسایل ورزشی مورد نیاز فرزند خود را طبق مقررات و تصمیمات مسئولان مدرسه و مربیان ورزشی (در حد مقدورات ) تهیه نمایند.
5. برای تشویق فرزندان خود به تماشای مسابقه ها و رقابتهای ورزشی بروند و فرزندان خود را از نزدیک مورد تشویق قرار دهند.
6. از تواناییها و استعدادهای ورزشی فرزندان خود از طریق ارتباط مستمر با معلمان تربیت بدنی و بررسی پرونده های بهداشتی ـ ورزشی مطلع شوند.
7. ساعاتی را در هفته همراه با فرزندان خود به ورزش بپردازند.
8. در برطرف کردن ضعفهای جسمانی و ناتوانیهای حرکتی فرزندان خود با کمک و راهنمایی مربیان تربیت بدنی و متخصصان علوم ورزشی کوشا باشند.

104
ب ) وظایف معلمان تربیت بدنی و ورزش
وظایف انسانی معلم در آماده ساختن دانش آموزان برای فردایی بهتر، فراتر از وظایف و مسئولیتهای قانونی اوست . ولی برای اینکه معلم تربیت بدنی و ورزش بهتر بتواند دانش آموزان تحت تعلیم را بشناسد ناگزیر است وظایف خود را در قالب دستورالعملهایی روشن و واضح بیان کند تا به اهداف از پیش تعیین شده خود نایل آید. این دستورالعملها به شرح زیر است.
1. در کلاسهای آموزشی تربیت بدنی به تفاوتها و ویژگیهای جسمانی ، روانی ، اجتماعی و اخلاقی آنان توجه نماید.
2. اهداف ِ واضح ، روشن و ارزشمندی را تعیین و دانش آموزان ، والدین و دیگران را از این اهداف آگاه کند.
3. به رشد و بهداشت روانی دانش آموزان توجه نماید.
4. طرح درس مدون و مشخصی را برای هر یک از جلسات ِ آموزش تربیت بدنی و ورزش تنظیم کند .
5. در تمامی کلاسهای ورزش از لباس کامل ورزشی و سوت استفاده کند .

105
6. تمامی اصول ، معیارها و قوانینی که از طرف کارشناسی تربیت بدنی آموزش و پرورش ابلاغ می شود رعایت و با جدیت پیگیری کند.
7. به نیازها، خصوصیات و ویژگیهای دانش آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی برای تدوین برنامه های ورزشی توجه کند.
8. به منظور توسعه و تعمیم فعالیتهای ورزشی و مشارکت والدین و دانش آموزان ، در مدرسه ، انجمنهای ورزشی ، گروههای ورزشی و کانونهای ورزشی تشکیل دهد.
9. به منظور آشنایی با آخرین دستاوردهای علمی در زمینه های ورزشی همواره به مطالعه و تحقیق اهتمام ورزد و در کلاسهای بازآموزی ، ضمن خدمت و در همایشهای علمی تربیت بدنی با انگیزه و احساس مسئولیت شرکت کند.
10. پرونده های بهداشتی ـ ورزشی برای هر یک از دانش آموزان با کمک دیگر مربیان و مسئولان مدرسه تشکیل دهد و نتایج آن را به اطلاع اولیای مدرسه و والدین برساند.
11. رقابتهای درون مدرسه ای را به گونه ای متناسب برنامه ریزی و اجرا کند.

106
12. هر معلم می بایست به انواع روشهای تدریس تربیت بدنی و نحوه آموزش مهارتهای ورزشی آگاه باشد و مورد استفاده آنها را بداند. موقعیت زمانی و مکانی را در انتخاب روشهای تدریس مورد نظر قرار دهد. البته باید گفت هیچ روش واحدی به عنوان بهترین روش تدریس وجود ندارد.
13. در جلسات مسئولان و انجمن اولیا و مربیان شرکت کند و توجه مسئولان و والدین را به اهمیت درس تربیت بدنی و ورزش برای دانش آموزان جلب نماید.
14. بر اماکن ، تاسیسات و امکانات ورزشی مدرسه نظارت دقیق داشته باشد.
15. در حفظ و نگهداری و استفاده بهینه از امکانات ورزشی موجود در مدرسه کوشا باشد.
16. ارزشیابی دقیق درس تربیت بدنی ، براساس دستورالعملهای مربوط، از دانش آموزان به عمل آورده و نمره را براساس تواناییها و پیشرفتها در کارنامه های دانش آموزان منظور نماید.

107
ج ) وظایف مدیران و مسئولان آموزشی مدرسه
اهم وظایف و مسئولیتهای مدیران و مسئولان آموزشی مدرسه را می توان به شرح زیر برشمرد:
1.تدوین برنامه های ورزشی مدرسه با کمک معلمان تربیت بدنی در طول سال تحصیلی به نحوی که همه دانش آموزان از این برنامه ها حداکثر استفاده را ببرند.
2.تایید و پشتیبانی لازم از برنامه های تربیت بدنی و کمک به اجرای جزئیات برنامه .
3. تهیه وسایل ، امکانات و تجهیزات ورزشی مناسب به طوری که جوابگوی نیازهای دانش آموزان باشد.
4. جذب معلمان شایسته و واجد شرایط برای درس تربیت بدنی و فعالیتهای فوق برنامه .
5. اقدام به تشکیل انجمنهای ورزشی و همایشهای علمی تربیت بدنی برای اولیای دانش آموزان .
6. نظارت بر اجرای مطلوب درس تربیت بدنی و ورزش

108
4. برگزاری کلاسهای ضمن خدمت ، سمینارها و گردهماییهای علمی به منظور ارتقای سطح علمی معلمان تربیت بدنی و شناسایی محققان و معلمان شایسته و تشویق آنها.
5. تهیه کتب و نشریات ، راه اندازی کارگاههای آموزشی ، وسایل کمک آموزشی به منظور ارتقای سطح کیفی مربیان ورزشی .
6. برنامه ریزی مسابقات قهرمانی دانش آموزان در فرصتهای مناسب .
7. سعی در ساخت اماکن و تاسیسات ورزشی مورد نیاز مدارس و جذب حمایتها و کمکهای والدین و دیگر نهادها و سازمانها.

109
ه) وظایف دانش آموزان
مواردی که دانش آموزان می بایست در خصوص فعالیتهای ورزشی بدانند عبارت اند از:
به قوانین و مقررات ورزشی احترام بگذارند
2.از تواناییهای جسمانی و مهارتی خودآگاه باشند.
3. اصول اخلاقی و تربیتی را رعایت کنند.
4. در هنگام ورزش از لباس و کفش ورزش مناسب استفاده کنند.
5. زیر نظر مربی به تمرین و فعالیت بپردازند.
6. آمادگیهای جسمانی را علاوه بر محیطهای ورزشی در زندگی روزمره به کار برند.
7. کتابها، مجلات و مقالات علمی ورزشی را مطالعه کنند.
8. هدفشان از شرکت در فعالیتهای ورزشی ، در وهله اول ، کسب سلامت و تندرستی و نشاط و شادمانی باشد.

110
خلاصه
برای دستیابی به اهداف تربیت بدنی و ورزش در مدارس ، تمامی افراد جامعه و مسئولان و نهادهای اجتماعی ، خانواده ، معلمان تربیت بدنی ، مسئولان آموزشی مدرسه ، کارشناسان تربیت بدنی آموزش و پرورش و دانش آموزان باید به وظیفه و تاثیر خود در بهبود و پیشرفت هرچه بیشتر ابعاد وجودی انسان آگاه باشند و در چارچوب وظایف و فراتر از آن در برنامه ریزی فعالیتهای ورزشی مدارس مشارکت فعال داشته باشند و انجام وظیفه نمایند.
محیط خانواده ، به عنوان اولین و مهمترین پایگاه اجتماعی ، تاثیر فراوانی در حضور فعال و موثر کودکان و نوجوانان در فعالیتهای جسمانی بر عهده دارد. حضور موثر دانش آموزان در فعالیتهای جسمانی نه تنها باعث پیشرفت تواناییهای جسمانی و روانی آنان می شود، بلکه آمادگی ذهنی و جسمی آنان برای فراگیری دروس دیگر نیز بیشتر خواهد شد.

111
معلم تربیت بدنی باید کاملاً به وظایف خطیر و حساس خود آگاه باشد و در آموزش و پرورش دانش آموزان به همه جنبه های اجتماعی ، تربیتی ، اخلاقی و ورزشی توجه داشته باشد. او برای شناسایی بهتر دانش آموزان ، ناگزیر است وظایف خود را در قالب دستورالعملهایی روشن و واضح بیان نماید تا به اهداف از پیش تعیین شده خود نایل آید.
مدیران و مسئولان آموزشی مدرسه نیز تاثیر شگرفی در ارائه موفقیت آمیز برنامه های تربیت بدنی و ورزش در مدارس بر عهده دارند. مدیران و مسئولان آموزشی با تدوین برنامه های ورزشی مدرسه با کمک معلمان تربیت بدنی ، حمایت و پشتیبانی لازم از برنامه های تربیت بدنی مدرسه ، تهیه وسایل و امکانات ورزشی مناسب ، جذب معلمان شایسته جهت ارائه درس تربیت بدنی ، تشکیل انجمنهای ورزشی و همایش تربیت بدنی برای اولیای دانش آموزان و همچنین نظارت بر حسن اجرای درس تربیت بدنی و ورزش تاثیر گذارند.

112
کارشناس تربیت بدنی اداره آموزش و پرورش ، به عنوان متولی برنامه های تربیت بدنی و ورزش در مدارس ، می تواند از طریق تهیه امکانات و تجهیزات ورزشی مناسب برای مدارس ، ارائه دستورالعملهای مدون و روشن ، نظارت بر حسن اجرای برنامه های تربیت بدنی مدارس و برگزاری کلاسهای ضمن خدمت ، سمینارها و گردهماییها به منظور ارتقای سطح علمی معلمان تربیت بدنی مدارس ، تهیه کتب و نشریات ، برنامه ریزی و برگزاری مسابقات و تاسیس اماکن ورزشی با کمک و حمایت والدین و سایر افراد خیر در جامعه در رسیدن به اهداف تربیت بدنی و ورزش در مدارس بسیار اثرگذار باشد.
دانش آموزان نیز به عنوان محور تمامی فعالیتهای آموزش و پرورش باید از روشهای اصولی و صحیح تمرین کردن ، و شرکت هدفمند در فعالیتهای ورزشی آگاهی کامل داشته باشند و برای دستیابی به اهداف تربیت بدنی و ورزش به قوانین و مقررات ورزش احترام بگذارند و به اصول اخلاقی و تربیتی مطرح شده از سوی مربیان و معلمان تربیت بدنی در هنگام فعالیتهای ورزشی پایبند باشند.

113
فصل ششم اصول برنامه نویسی کلاسهای تربیت بدنی
هدف کلی
آشنایی معلمان تربیت بدنی با اصول برنامه نویسی و ارائه طرح درس برای یک جلسه تدریس درس تربیت بدنی و همچنین برنامه نویسی طرح درس سالیانه برای دوره های مختلف تحصیلی .
هدفهای رفتاری
1. مزایای طرح درس تربیت بدنی.
2. ضرورت و اهمیت طرح درس.
3. تهیه طرح درس را برای یک جلسه تدریس درس تربیت بدنی
4. موانع و مشکلات موجود در ارائه طرح درس در مدارس.
5. طرح درس سالیانه.

114
اهمیت برنامه نویسی در آموزش تربیت بدنی
دکتر ناش ، از متخصصان تربیت بدنی در نوشته های خود درباره برنامه های تربیت بدنی در مدارس بر ضرورت بررسی دقیق فعالیتهای ورزشی پسران و دختران در مدارس تاکید می کند. وی همچنین اشاره می کند که ما باید به این پرسشها پاسخ دهیم که آیا تواناییهای جسمانی ، مهارتها و علایق دانش آموزان براساس برنامه های ارائه شده بهبود می یابد؟ و یا اینکه برعکس ، دانش آموزان روحیه و انگیزه خود را از دست می دهند؟ آیا دانش آموزان با علاقه و اشتیاق برای بهره گیری از تاثیرات حرکت ، تربیت بدنی و فعالیتهای ورزشی در برنامه ها شرکت می کنند و یا به اطراف می جهند، عرق می ریزند و به بهانه کلاس تربیت بدنی به وقت گذرانی و تفریح می پردازند.

115
ضرورت طرح درس تربیت بدنی برای معلمان

همه معلمان تربیت بدنی اعم از کم تجربه و جوان یا باتجربه می بایست برای تدریس یک جلسه درس تربیت بدنی برنامه ای مدون و مشخص داشته باشند. چنین برنامه ای باید قبلاً تهیه شده و جزئیات آن به دقت مورد بررسی کامل قرار گرفته باشد. این امر از تصمیمات لحظه ای و بدون برنامه و سلیقه ای معلم در تدریس جلوگیری می کند و کارایی و اثربخشی کلاسهای تربیت بدنی مدارس را به طور چشمگیری افزایش می دهد.
تهیه و تنظیم طرح درس به صورت مکتوب به معنای بی اطلاعی و ناآگاهی معلم تربیت بدنی نیست ، بلکه نشان از جدیت و تعهد و شایستگی آنها در کار و انجام وظیفه دارد.

116
1 امتیازات و مزایای طرح درس تربیت بدنی بدین شمار است :
1. طرح درس راهنمای معتبری برای تعیین اهداف اختصاصی تربیت بدنی و ورزش است.
2. طرح درس الگوی مناسبی است که زمینه های مختلف فعالیتهای جسمانی و مهارتهای ورزشی را، برای کلیه دانش آموزان ، متناسب با نیازها و استعدادهای آنان و با توجه به ویژگیهای جغرافیایی و فرهنگی مدارس فراهم می آورد.
3. مشاهده تاثیر مثبت و سازنده طرح درس در حین تدریس و کسب اعتماد و اطمینان نسبت به برنامه های تنظیمی .
4. تنظیم طرح درس ، میزان دقت معلمان تربیت بدنی را در ادای وظایف افزایش می دهد و اشتباهات به میزان قابل ملاحظه ای کاهش و، در نتیجه ، سطح یادگیری دانش آموزان ارتقا می یابد.

117
5. با داشتن طرح تدریس در هر جلسه آموزش تربیت بدنی ، معلمان قادر خواهند بود، رئوس مطالب و مهارتهای تدریس شده را به طور دقیق ثبت نمایند. بدین ترتیب ، دسترسی معلم و دیگر مسئولان به مواد تدریس شده میسر می شود. همچنین تسلسل مطالب ، مهارتها و تمرینات ارائه شده حفظ می گردد. 6. چنانچه طرح درس روزانه ، ماهانه و سالیانه تنظیم گردد، دانش آموزان ، والدین و مسئولان آموزشی مدرسه از آن آگاهی یافته و با معلمان تربیت بدنی برای اصلاح و بهبود برنامه بر مبنای نیازهای واقعی دانش آموزان همکاری لازم را خواهند کرد و، درنتیجه ، علاقه و مشارکت دانش آموزان و والدین در اجرای کامل برنامه های تربیت بدنی بیشتر می گردد.
7. کسب اطمینان معلمان تربیت بدنی از یادگیری موثر در طول تدریس و پیش بینی و ارزشیابی موادی که سبب افزایش کیفیت تدریس می شود.

118
8. ارائه گزارش فعالیتهای آموزشی انجام شده به صورت مکتوب به مسئولین آموزشی و انجمن اولیا و مربیان و تنظیم فعالیتهای آینده با توجه به میزان دسترسی به اهدافی که در طرح درس جاری پیش بینی شده است . تهیه و تنظیم طرح درس تربیت بدنی ِ جامع که در آن وضعیت منطقه ای لحاظ شده باشد نیاز به صرف وقت ، دقت و آگاهی معلمان تربیت بدنی از اصول و روشهای برنامه نویسی تمرینات ورزشی ، آموزش فنون و مهارتهای ورزشی و مطالعه مستمر و دائمی آنان دارد.

119
جدول بندی برنامه های تربیت بدنی
تربیت بدنی هم مانند سایر دروس باید به گونه ای مناسب در برنامه آموزشی
مدارس قرار بگیرد تا در مقام اجرا بتوان به اهداف از پیش تعیین شده نایل گردید.
در برنامه درس تربیت بدنی باید به مسائل زیر پاسخ صریح و روشن داد.
1. زمان کلاسهای تربیت بدنی در برنامه آموزشی مدرسه چه زمانی را به خود اختصاص می دهد؟
2. آیا مدت زمانی که برای درس تربیت بدنی در نظر گرفته شده به اندازه زمان اختصاص داده شده به سایر دروس است ؟
3. کلاسهای تربیت بدنی در مدارس یک بار در هفته ، دو بار در هفته ، سه بار در هفته و یا هر روز تشکیل گردد؟
4. آیا فعالیتهای فوق برنامه تربیت بدنی به عنوان بخشی از کلاسهای تربیت بدنی برنامه ریزی شده اند یا اینکه در وقت دیگری خارج از ساعات آموزشی انجام می شود؟

120
معمولاً جدول بندی برنامه های آموزش تربیت بدنی در مدارس به سه شکل ِ برنامه آموزشی یک جلسه تدریس ، برنامه آموزشی برای یک ثلث یا ترم تحصیلی (سه ماهه ) و برنامه آموزشی سالیانه تهیه و تنظیم می گردد.

برنامه مواد یک جلسه تدریس
برنامه های تدریس تربیت بدنی به دلیل ماهیت آن عمدتاً در فضاها و اماکن ورزشی روباز در مدارس و بعضاً در سالنهای سرپوشیده ورزشی انجام می شود. اصول برنامه ریزی برای یک جلسه تدریس درس تربیت بدنی ، چه در فضاهای روباز و چه در اماکن ورزشی سرپوشیده ، برای تمام کلاسهای اول دبستان تا چهارم دبیرستان مشابه است . تنها اختلاف در محتوای مواد مورد تدریس ، شیوه های آموزشی و تقسیم بندی زمان برنامه هاست که در فصول گذشته به آنها اشاره شد.

121
جزئیات مواد یک جلسه تدریس درس تربیت بدنی عبارت است از:
الف ) سازماندهی کلاس درس : که عمدتاً شامل فعالیتهای مقدماتی نظیر تعویض لباس و حضور و غیاب دانش آموزان ، سلام و احوالپرسی و بیان اهداف کلی درس (مهارت مورد تدریس ) است .
ب ) گرم کردن بدن و آماده شدن برای اجرای مهارتهای مورد تدریس : گرم کردن بدن بر دو نوع است :
1. گرم کردن عمومی بدن به منظور بالابردن درجه حرارت عمومی بدن و انعطاف پذیرکردن بیشتر مفاصل بدن که با انجام دادن انواع دویدنها، پریدنها، حرکات نرمشی و حرکات موزون عملی می شود.
2. گرم کردن اختصاصی بدن که بیشتر به خصوصیات و ویژگیهای مهارت مورد تدریس مربوط می شود.
ج ) بخش آموزش : این بخش معمولاً بیشترین زمان یک جلسه تدریس را به خود اختصاص می دهد و معلمان تربیت بدنی می بایست دقت و سعی وافری به منظور اتخاذ شیوه های مناسب آموزشی و ارائه تمرینات ورزشی انجام دهند. این بخش می تواند به دو قسمت فرعی تقسیم شود:

122
1. مرور بر مهارتها و تمرینات قبلی ;
2. آموزش مهارت یا حرکات و مهارتهای جدید بر طبق برنامه های تنظیمی .
د) بازگشت به حالت اولیه : دانش آموزان متعاقب فعالیتهای جسمانی شدید مدت زمان مناسبی را برای اجرای فعالیتهای آرام و سبک نیاز دارند تا وضعیت جسمانی خود را به حالت طبیعی و همانند زمان قبل از تمرین باز گردانند.
بیشتر دانش آموزان به سبب علاقه بسیار شدیدی که به ورزش دارند ناآگاهانه نمی خواهند موارد فوق را انجام دهند و مصرانه از معلم خود می خواهند که زمان گرم کردن و یا بازگشت به حالت اولیه را از برنامه حذف کند و به بازی و مسابقه بپردازند. این گونه درخواستها در صورت اجابت ممکن است آسیبهای جبران ناپذیری بر جسم دانش آموزان وارد آورد. گرم کردن تدریجی بدن و بازگشت به حالت اولیه جزو ضروریات یک طرح درس است .

123
نکته شایان ذکر دیگر اینکه معلم تربیت بدنی می بایست در تهیه و تدوین طرح درس به اهداف رفتاری و هر سه حیطه شناختی ، عاطفی و روانی ـ حرکتی توجه نماید. به عبارت دیگر، توجه بیش از حد معلم به حیطه روانی ـ حرکتی و دانش آموزانی که استعدادهای حرکتی درخشان و فوق العاده دارند باعث اجرای ناصحیح برنامه های تربیت بدنی در کلاسهای درس می شود. به دانش آموزان ضعیف ، خجول و کم رو باید توجه ویژه شود. همه دانش آموزان باید بتوانند اصول و قوانین مربوط به مهارت مورد تدریس را توضیح دهند. رعایت قوانین و مقررات کلاس درس برای همه دانش آموزان یکسان است و این موضوعی است که معلم تربیت بدنی در مدارس باید بدان آگاه باشد.

124
تقسیم مواد برنامه برحسب زمان (یک جلسه تدریس )
منظور از تنظیم برنامه های آموزشی تربیت بدنی در یک جلسه تدریس بر حسب زمان این است که معلم تربیت بدنی ، براساس زمان پیش بینی شده در برنامه آموزشی ، فعالیتهای آموزشی خود را متناسب با وضعیت کلاس به نحو مطلوب تقسیم بندی کند.
در تقسیم بندی زمانی کلاس تربیت بدنی مواردی همچون نوع وسایل و تجهیزات ورزشی موجود، فضاها و اماکن ورزشی ِ در دسترس ، تعداد نفرات کلاس و وضع جغرافیایی و آب و هوایی منطقه و ماهیت مهارت مورد تدریس مورد توجه است .

125
جدول 6ـ1. جدول زمان بندی ساعات تدریس

126
نکات مهمی که معلمان و دبیران تربیت بدنی در هنگام تنظیم طرح درس و تقسیم بندی زمانی ساعات تربیت بدنی باید رعایت نمایند:
1. برنامه پیشنهادی با توجه به وضعیت آب و هوایی و موقعیت جغرافیایی تنظیم گردد.
2. از بهترین روش برای سازماندهی و حضور و غیاب دانش آموزان ، که حتی المقدور زمان کمتری را به خود اختصاص دهد، بهره گیرد.
3. به بهداشت محیط، فضاها و زمینهای ورزشی و ایمنی وسایل و تجهیزات ورزشی به طور خاص توجه کنند و حتی الامکان وسایل خطرآفرین در محیطهای بازی و فعالیت نباشد.
4. چنانچه در حین تدریس نیاز باشد که معلم به عللی محیط ورزشی را موقتاً ترک کند، حتماً فعالیت ورزشی دانش آموزان را متوقف سازد و از آنان بخواهد که در همان محیط آرام بنشینند تا مجدداً معلم در کلاس درس حاضر شود.

127
5. معلم در حین ِ تدریس ِ مهارتهای ورزشی نکات بهداشتی ، اخلاقی و اجتماعی را متناسب با نیازهای دانش آموزان توضیح دهد.
6. معلم تربیت بدنی باید قبل از شروع کلاس ، وسایل و امکانات ورزشی و مورد نیاز آموزش را فراهم کند و در جاهای مخصوص ، که برای این منظور پیش بینی شده است ، قرار دهد تا زمان در نظر گرفته شده برای مراحل مختلف فعالیتها طبق برنامه انجام شود و خللی در اداره کلاس ایجاد نشود.
7. حرکات ، فعالیتها، تمرینات و بازیهایی که قبلاً روی آن مطالعه نشده و معلم فاقد تجربه کافی در ارائه این گونه فعالیتهاست آموزش داده نشود زیرا هم سازماندهی کلاس به هم می خورد و هم ممکن است خطراتی برای دانش آموزان داشته باشد.

128
خـلاصـه
تغییرات اساسی چند دهه اخیر در برنامه های آموزشی مدارس ایجاب می کند که ما نیز در برنامه های آموزشی تربیت بدنی در مدارس بازنگری اساسی داشته باشیم . استانداردها و ملاکهای مطلوب ِ برنامه های تربیت بدنی برای هر دوره تحصیلی و هر کلاس درس به روشنی مشخص شود. معلم تربیت بدنی باید با هماهنگی و همکاری مسئولان مدرسه برنامه ریزی دقیقی انجام دهد و مشخص کند که تا پایان سال تحصیلی دانش آموزان به چه سطحی از آمادگیهای جسمانی و مهارتهای حرکتی می رسند.
همه معلمان تربیت بدنی باید برای تدریس یک جلسه آموزش تربیت بدنی برنامه ای مدون و مشخص داشته باشند که در آن جزئیات به دقت مورد بررسی کامل قرار گیرد.

129
این امر از تصمیمات لحظه ای و بدون برنامه و سلیقه ای معلم در تدریس و ارائه تمرینات جلوگیری می کند و کارایی و اثربخشی کلاسهای تربیت بدنی مدارس را به طور چشمگیری افزایش می دهد.
اصول کلی یک جلسه تدریس درس تربیت بدنی عمدتاً شامل سازماندهی ، گرم کردن ، آموزش مهارتهای ورزشی جدید و بازگشت به حالت اولیه می باشد. شیوه های اجرایی ، نوع تمرینات ، میزان آموزش و انتخاب نوع مهارت برای آموزش به عواملی همچون شرایط جغرافیایی و آب و هوایی منطقه ، امکانات فضاها و تاسیسات ورزشی ، زمان در دسترس و نیازهای واقعی دانش آموزان بستگی دارد.

130
فصل هفتم
روشهای تدریس درس تربیت بدنی در مدارس

131
هدف کلی
آشناشدن دانشجویان و خوانندگان با انواع روشها و فنون تدریس درس تربیت بدنی و بهترین و موثرترین شیوه برای تدریس در هر مقطع تحصیلی .

هدفهای رفتاری
1. اهمیت روشهای تدریس در آموزش مهارتهای حرکتی.
2. انواع روشهای تدریس درس تربیت بدنی
3. طبقه بندی روشها و فنون تدریس.
4. ویژگیهای هر یک از روشها و فنون تدریس.
5. محاسن و معایب هر یک از روشها و فنون تدریس.
6. نحوه انتخاب موثرترین شیوه روش تدریس در هر مقطع تحصیلی.
7. روشهای آموزش مهارتهای ورزشی را نام برده و ویژگیهای هریک را شرح دهند.

132
اهمیت روشهای تدریس در انتقال مهارتهای حرکتی
آشنایی معلمان تربیت بدنی با روشها و فنون تدریس و آموزش مهارتهای حرکتی و ورزشی موجب می شود تا اهداف تعلیم و تربیت ، به طور عام ، و اهداف تربیت بدنی ، به طور خاص ، با سهولت و اثربخشی بیشتر و در مدت زمان کوتاهتر تحقق یابند. میزان موفقیت معلمان در تدریس و آموزش ، به میزان اطلاعات آنها از دانش آموزان ، تخصص و تجربه آنها در برقرار کردن ارتباط با دانش آموزان و نفوذ در میان دانش آموزان بستگی دارد.
اطلاعات و دانسته های صرفاً نظری و بدون پشتوانه عملی به تنهایی نمی تواند برای معلم موفقیتی به ارمغان آورد. چگونگی به کاربستن اطلاعات نظری نیز به تجربه ، عمل ، آزمایش و آگاهیهای معلم از اصول ِ روش تدریس بستگی دارد. روشهای تدریس خوب به ایجاد موقعیتهای یادگیری فردی و گروهی ، تهییج و برانگیختن دانش آموزان برای شرکت فعال در تمرینات کمک می کند.

133
روشهای تدریس در تربیت بدنی
در آموزش تربیت بدنی روشهای تدریس مختلفی وجود دارد. انتخاب مناسبترین روش و نحوه تدریس معلم و مربیان تربیت بدنی یکی از اساسیترین موضوعات در حوزه تربیت بدنی و ورزش است و به عواملی چون اهداف آموزشی ، خصوصیات و ویژگیهای دانش آموزان ، تعداد دانش آموزان ، فضاهای ورزشی در دسترس و امکانات و تجهیزات ورزشی موجود بستگی دارد.
در این کتاب منظور از روشهای تدریس در کلاسهای تربیت بدنی دو جنبه مختلف از نحوه تدریس درس تربیت بدنی است . این دو جنبه عبارت اند از:
1. نحوه مدیریت و اداره کلاسهای تربیت بدنی در هنگام تدریس ،
2. نحوه آموزش مهارتها و فعالیتهای جسمانی و حرکتی به دانش آموزان .

134
شرح اجمالی روشهای کلاسداری و تدریس
1. شیوه های مدیریت در تدریس تربیت بدنی
معلمان تربیت بدنی همیشه از روشها و شیوه های متنوعی در اداره کلاسهای تربیت بدنی و آموزش مهارتها بهره می برند معمولاً شیوه های انتخابی معلمها اقتضایی است و براساس زمان و مکان و مقطع تحصیلی انتخاب می شود. دامنه این شیوه ها یک حوزه بسیار وسیع را شامل می شود که از شیوه معلم مداریشروع شده و به شیوه کلاسداری و تدریس به صورت شاگردمداری منتهی می شود (شکل زیر).

135
(شاگردمداری ) (معلم مداری )

(غیرمستقیم ) دامنه شیوه های اداره کلاسهای تربیت بدنی در مدارس (مستقیم )

همان گونه که شکل بالا نشان می دهد، در یک روش معلم کلاس تصمیم گیرنده مطلق است و دانش آموزان موظف به اجرای دستورات و تصمیمات معلم می باشند (روش مستقیم ) و در روش دیگر، نحوه اداره کلاسها و شیوه های تدریس به گونه ای طراحی می شود که دانش آموز تصمیم گیرنده اصلی باشد. در میانه این دو شیوه (به ویژه با حرکت از سمت چپ ِ شکل به طرف راست ) شیوه های تدریس دیگری مطرح می شود. در حقیقت ، حرکت از چپ به راست به منزله کاهش مرتب میزان تصمیم گیری معلم در اداره کلاسهای تربیت بدنی است .

136

یکی از قدیمیترین شیوه های تدریس ، شیوه دستوری است . در این شیوه ، نوع فعالیتها و نحوه و زمان اجرا از طرف معلم تعیین می شود. در واقع ، معلم تصمیم گیرنده مطلق در اداره و سازماندهی کلاس است . در این شیوه کلیه دانش آموزان موظف اند طبق برنامه های تنظیمی معلم در کلاس حاضرشده و به فعالیت بپردازند
1ـ2. شیوه تدریس و کلاسداری تمرین
این شیوه اغلب مورد استفاده معلمان تربیت بدنی قرار می گیرد. در این شیوه ، معلم ، همانند شیوه دستوری به شرح و توصیف حرکت یا فعالیت می پردازد. و به پرسشها پاسخ می دهد. سپس به دانش آموزان اجازه می دهد که به تمرین بپردازند و خود با حرکت در میان آنها به رفع اشتباهات و اصلاح حرکات و نیز توجیه شاگردان می پردازد. پس از مشخص شدن آنچه که باید یاد بگیرند، به مرحله دیگر آموزش خود می پردازد.

.

137
1ـ3. شیوه تدریس دو جانبه یا ارتباطی
در این شیوه ، در میزان تصمیم گیری ، از معلم به شاگرد، تغییر قابل ملاحظه ای مشاهده می شود. مشاهده هم شاگردی به منظور تجزیه و تحلیل فراگرفته ها، در این روش مورد توجه قرار می گیرد. در این شیوه ، معلم فرم خاصی تهیه می کند، که در آن معیارهای ارزشیابی را مشخص کرده است . او این فرم را به دانش آموزان می دهد و از هر کدام از آنها می خواهد که آنچه یار او انجام می دهد به دقت مشاهده کند و شرح دهد یا علامت بگذارد.
به طور معمول ، این شیوه توسط معلم شرح و نشان داده می شود و نحوه استفاده از فرم نیز به دانش آموزان آموزش داده می شود. سپس ، معلم با تعیین زمان مشخص ، دو نفر را انتخاب می کند، یک نفر به عنوان ارزیاب و دیگری به عنوان انجام دهنده به اجرای حرکت و تمرین می پردازند.

138
در حین انجام دادن حرکت و تمرین ، یار مقابل برای ارزیابی نهایی ، بازخوردهای اصلاحی را به نفر مقابل ارائه می دهد. پس از هر ارزیابی نقشها عوض می شوند.

1ـ4. شیوه تدریس تکلیفی
در این شیوه ، معلم محتوا یا نوع فعالیت را تعیین می کند; اما به بچه ها فرصت می دهد تا برای انجام دادن آن تصمیم بگیرند. این امر باعث می شود که هر فرد بنابر توانایی خود به فعالیت مورد نظر بپردازد.

.

139
حرکت هر مرحله به سوی مرحله بعدی ، تمرکز روی روش مناسب را بیشتر می کند.
1ـ5. شیوه تدریس کشف هدایت شده
در این روش ، معلم نوع و روشهای اجرای یک حرکت را برنامه ریزی می کند; اما تمرکز روی بهترین روش اجرای حرکت است که این را به تشخیص دانش آموزان و با انجام دادن حرکات مختلف وامی گذارند. در واقع ، اجرای روشهای متنوع حرکتی ، منجر به اتخاذ روش مناسب یک حرکت یا یک مهارت می شود. شکل صفحه بعد، نحوه دستیابی به تنها روش مناسب را مشخص می کند

140
حرکت از هر مرحله به سوی مرحله بعد، به ارائه پاسخهای متنوع منجر می شود. 1ـ7. شیوه تدریس کشف حرکت روش کشف حرکت ، همان روش شاگردمداری است . در این روش ، نحوه انجام دادن هر حرکت ، بر عهده شاگرد گذاشته می شود و، شاگرد بنابر تمایل و خواسته خود و کمترین نظارت معلم به فعالیت می پردازد.
1ـ6. شیوه تدریس حل مشکل این روش بسیار شبیه روش قبلی است ; با این تفاوت که در روش قبلی ، یک راه تنها راه مناسب بود; اما در این روش ، برای اجرای یک حرکت ، راههای متنوعی از طرف دانش آموزان پیشنهاد می شود. در واقع ، برای انجام دادن یک حرکت ، تعداد زیادی فعالیت انجام می شود. (شکل زیر)

141
محسنات و معایب روشهای تدریس
استفاده از روش فرمانی باعث کنترل بهتر کلاس می شود. اگر محدودیت زمان مطرح باشد، این روش موثرتر و اثربخش تر خواهد بود. استفاده از این روش ، دانش آموزان را قادر می سازد تا اهداف نهایی را به طور مستقیم درک کنند و آنچه که نباید انجام دهند برایشان روشن می شود. همچنین ، امکان کنترل کلاس با جمعیت زیاد فراهم می شود.
بی توجهی به نیازها و علاقه مندیها و تواناییهای دانش آموزان ، فراهم نکردن زمینه نوآوری و بروز خلاقیتها و بی توجهی به افکار دانش آموزان ، از مهمترین معایب این روش است .

142
محسنات شیوه تدریس تمرین همانند روش قبلی است ; به خصوص که دانش آموزان با مشاهده و بحث کردن ، آنچه را که باید انجام شود، به طور دقیق درک خواهند کرد; اما به سبب این که همه افراد یک نوع فعالیت را انجام می دهند، نقش تفکر و خلاقیت در افراد ضعیف می شود. بنابراین ، پیشنهاد می شود که از این روش برای معرفی مهارت یا فعالیت ورزشی بیشتر استفاده شود.
در شیوه تدریس دو جانبه ، نوع وظیفه و معیارهای ارزشیابی مشخص است بنابراین به هر فرد، بجز معلم اجازه می دهد که به ارائه بازخورد مثبت بپردازد. زمینه یادگیری برای هر فرد فراهم می شود، ضمن اینکه افراد مسئولیت آموزش یا یادگیری فرد دیگری را هم برعهده می گیرند. توسعه مهارت ، ارتباط، افزایش صبر و تحمل همراه با بهبود تجزیه و تحلیل مهارتی ، از بهترین محاسن این روش است . اما، تهیه فرم ارزیابی در این روش مهارت و دقت زیادی می طلبد و این شاید از معایب آن باشد. در نتیجه ، استفاده از این روش برای آن دسته از فعالیتهایی توصیه می شود که معیارهای دقیقی دارند.

143
از محاسن روش تکلیفی ، خود هدایتی است ;. علاوه بر آن ، در بسیاری از افراد، مهارت خود هدایتی بسیار کم و ضعیف است و بی توجهی معلم به این امر، منجر به عقب افتادن عده ای از دانش آموزان از دیگران می شود.
از مهمترین محاسن روش هدایت شده ، درک مثبت فرد از خود در اجرای یک مهارت یا حرکت است . این امر ابزاری موثر برای اجرای مهارت یا حرکتی همانند و مشابه در دانش آموزان است . صرف وقت زیاد برای کسب تجارب مختلف حرکتی و درک صحیح حرکت ، مهمترین عیب ِ این شیوه است . ضمن اینکه معلم برای بیان حرکت صحیح ، باید صبر و حوصله داشته باشد.
به کارگیری تواناییهای جسمی و فکری هر دانش آموز از مهمترین محاسن روش حل مسئله و کشف حرکت است . ارائه پاسخهای گوناگون و متنوع نیز موجب خلاقیت و نوآوری در حل مسائل مورد نظر معلم می شود.

144
2. روشهای متداول در آموزش مهارتهای حرکتی
2ـ1. روش جزئی
در این روش مربی توضیحات لازم را درباره حرکات اصلی بیان می کند و سپس از دانش آموزان می خواهد که با نظم خاصی مهارتها را عیناً انجام دهند. در این روش دقت روی جزئیات حرکات بیشتر است و یادگیری سریعتر انجام می شود. اما در همه موارد برای دانش آموزان سالهای اول دبستان نمی توان آن را به کار برد، زیرا کودکان حوصله زیادی برای دقت و کنترل روی حرکات ندارند و در ضمن ، این روش توانایی چندانی برای علاقه مند کردن دانش آموزان به یادگیری بیشتر و موثرتر ندارد. این روش بیشتر برای تمرینات آمادگی جسمانی ، تکنیکها و مهارتهای اساسی به کار می رود.

145
2ـ2. روش کلی
در این روش مربی بی آنکه درباره جزئیات یا حرکات اصلی توضیح دهد، از دانش آموزان می خواهد مهارت را، که اغلب ترکیبی از دو یا چند مهارت بنیادی است ، با توجه به تجارب قبلی خود انجام دهند. سپس در هنگام اجرای حرکات و در موقع لزوم در جهت اصلاح حرکت توضیحات لازم را به دانش آموزان می دهد. در این روش مربی خود را به سازماندهی خاصی محدود و مقید نمی کند بلکه به دانش آموزان فرصت می دهد تا به هر شکل ، با هر سرعت و با هر کدام از یاران خود به اجرای حرکات مورد نظر بپردازند. اگرچه این روش ممکن است سرعت یادگیری روش اول را نداشته باشد، اما به سبب آنکه کودکان در اجرای مهارت آزادی بیشتری دارند، میزان علاقه آنها به یادگیری بیشتر می شود و برای آموزش اغلب مهارتهای تیمی و ورزشی مناسب است .

146
انتخاب یک شیوه تدریس
گرچه معلمان به ندرت از یک شیوه خاص تدریس استفاده می کنند، به کارگیری هر روش تدریس و یا تلفیقی از این روشها، حتی در یک جلسه تدریس به موقعیت و هدف آموزشی بستگی دارد. عوامل موثر در استفاده از شیوه های مذکور شامل ِ سن ، میزان تجربه دانش آموزان ، مرحله یادگیری ، محتوای تدریس ، سطح فعالیت ، منابع در دسترس (مانندِ وسایل ، تجهیزات و فضا)، تعداد شاگردان زمان در دسترس ، ویژگیها و نگرش معلمان است .
هر شیوه ای که معلمان به عنوان روش تدریس به کار می گیرند، باید به طور موثر:
1. زمینه مناسب را برای دانش آموزان جهت یادگیری و کسب تجربه فراهم سازد.
2. اجرای فعالیتها و نیل به هدف در آن لحاظ شود.
3. موجب توجه به نیازها و خواسته های دانش آموزان و افزونی خلاقیت و نوآوری آنها شود.
4. نوع یادگیری مکمل آموخته های آتی باشد.

147
خلاصه
انتخاب روش تدریس مناسب در کلاسهای تربیت بدنی بستگی به خصوصیات و تجربیات دانش آموزان ، نوع حرکت یا مهارت مورد آموزش ، اهداف آموزشی و وسایل و امکانات موجود دارد.
چون اهداف تربیت بدنی و امکانات و وسایل و سایر عوامل محیطی در مناطق مختلف و در مقاطع تحصیلی دبستان ، راهنمایی و دبیرستان متفاوت است معلمان تربیت بدنی می بایست به همه روشهای تدریس آگاهی کامل داشته باشند تا در موقعیتهای گوناگون مناسبترین شیوه یا شیوه های تدریس و کلاسداری را انتخاب و از آنها در آموزش مهارتها استفاده نمایند.

148
معلمان تربیت بدنی باید روشهای صحیح مدیریت و رهبری کلاسهای تربیت بدنی را بدانند و، از سوی دیگر، از روشهای آموزش مهارتها و فنون ورزشی آگاه باشند. آموزش موثر، از ترکیب دقیقی از نحوه مدیریت صحیح در کلاسهای تربیت بدنی و توانایی معلم در انتخاب شیوه ای مناسب ، به منظور آموزش صحیح محتوای درس تربیت بدنی ، حاصل می شود. هفت شیوه معمول در نحوه مدیریت در تدریس که در کلاسهای تربیت بدنی مورد استفاده قرار می گیرند عبارت اند از: شیوه معلم مداری محض یا شیوه دستوری ، شیوه تمرین ، شیوه ارتباط دو جانبه ، شیوه هدایت شده ، شیوه تدریس تکلیفی ، شیوه تدریس به صورت حل مشکل و شیوه دانش مداری . بهترین و مناسبترین شیوه تدریس و آموزش مهارتها می بایست براساس وضعیت موجود و مقتضیات زمانی و مکانی انتخاب شود.

149
فصل هشتم ارزشیابی و نمره دادن در تربیت بدنی

150

هدف کلی
آشناشدن دانشجویان با واژه ارزشیابی و ضرورت و اهمیت آن و نحوه نمره دادن در تربیت بدنی و کاربرد و نقش سنجش و ارزشیابی در تربیت بدنی .

هدفهای رفتاری
1. تعریف واژه ارزشیابی
2. اهمیت و ضرورت ارزشیابی درس تربیت بدنی
3. اهداف ارزشیابی درس تربیت بدنی
4. اطلاعات مورد نیاز جهت شناسایی اهداف ارزشیابی

151

5 .انواع ارزشیابی
6. معیارهای ارزشیابی درس تربیت بدنی.
7. محورهای ارزشیابی درس تربیت بدنی مدارس.
8. کاربرد سنجش و ارزشیابی در تربیت بدنی

152
تعریف ارزشیابی
واژه ارزشیابی غالباً بسیار ساده تعریف شده است .
ساده ترین معنی آن قضاوت و داوری براساس مجموع اطلاعات به دست آمده است . اطلاعاتی که شناخت دانش آموزان و خصوصیات و ویژگیهای آنها در همه زمینه ها و ابعاد وجودی را ـاعم از استعدادهای حرکتی ، تواناییهای جسمانی و ویژگیهای روانی ، عقلانی و عاطفی ـ برای معلمان تربیت بدنی میسر می سازد. بنابراین ارزشیابی مفهومی عمیق و فوق العاده مهم در برنامه های تربیت بدنی دارد.
در واقع ، فرایند ارزیابی برنامه های تربیت بدنی ، راهنما و معیار معتبری برای قضاوت و داوری معلمان تربیت بدنی از نحوه آموزش و میزان اثربخشی برنامه ها در مقاطع مختلف تحصیلی است .

153
ارزشیابی صحیح و معتبر از تواناییها و استعدادهای جسمانی و حرکتی دانش آموزان اطلاعات ارزنده ای را به معلم تربیت بدنی می دهد تا دریابد که استعداد و توانایی دانش آموز چقدر است و در اعتلای آن بکوشد.
ابزارهای ارزیابی و تشخیص فعالیتها و برنامه های تربیت بدنی در مدارس باعث می شود که نقاط قوت و ضعف دانش آموزان به گونه ای عینی شناسایی و ثبت و ضبط گردد و راه معلمان تربیت بدنی را در رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده هموار می سازد.

154
آموزش تربیت بدنی باید متناسب با ویژگیها و استعدادهای جسمانی و روانی دانش آموزان باشد. این مطلب کلی دو اصل اساسی و بنیادین ورزش در مدارس را روشن می کند:
بر معلم تربیت بدنی و ورزش لازم است که شناخت کافی از وضعیت جسمانی و انگیزشی دانش آموزان داشته باشد.
طرح درس و برنامه های آموزش مشخص و مدونی حاوی همه جوانب امر و مبتنی بر شیوه های آموزش صحیح برای زنگ ورزش تدوین شود.
چنانچه معلم ورزش ، ارزشیابی صحیح و معتبری از فعالیتهای دانش آموزان انجام دهد این ارزشیابی بر میزان آموزش معلم ، میزان تمرین ، یادگیری دانش آموزان و سطح عملکرد جسمانی و حرکتی دانش آموزان اثرگذار است .

155
اهمیت ارزشیابی
ارزشیابی نه تنها مهمترین قسمت برنامه تربیت بدنی در مدارس است ، بلکه مهمترین بخش تعلیم و تربیت و اساساً مهمترین موضوع در عالم آفرینش است .
امام علی (ع ) در این مورد می فرمایند: آدمی به گفتارش سنجیده می شود و به رفتارش ارزشیابی می گردد. چیزی بگو که کفه سخنت سنگین شود و کاری کن که قیمت رفتارت بالا رود. بنابراین ، با توجه به اهمیتی که سنجش و ارزشیابی در زندگی دارد، نمی توان در درس تربیت بدنی و علوم ورزشی در مدارس به آن کم توجهی کرد و حاصل زحمت و کوشش متولیان این عرصه را نادیده گرفت .

156
ارزشیابی اساسیترین مسئولیت معلم تربیت بدنی محسوب می شود. نیاز به ارزشیابی در هر سازمان و تشکیلات زنده و پویایی وجود دارد، زیرا فقط موقعی که نتایج یک ارزشیابی با اهداف اصلی و اهداف وضع شده مقایسه شود، مدیر قادر به قضاوت درباره پیشرفت کار خواهد بود. یک مدیر ارزیاب شبیه یک مربی ورزش است که مرتباً قوت و ضعفهای تیمش را ارزیابی می کند و در افزایش توان و قدرت و حذف ضعفهای تیمش می کوشد. بنابراین ارزشیابی مستلزم سنجش تدریجی از عملکرد افراد است که ضمن رفع نقایص در تقویت نکات مثبت موثر می افتد و بدین طریق پویایی سازمان را از طریق تنظیم برنامه های کیفی و پیاده کردن آنها در جهت بالا بردن کارایی انسانها تقویت می کند.

157
ضرورت ارزشیابی درس تربیت بدنی
در هر برنامه ای بازدهی که از برآورده شدن اهداف حاصل می شود، باید معین و مشخص شود. جهت حصول این بازده آهنگی تعیین می شود که براساس آن فرد مجردی عملیات یک موسسه ، می تواند حاصل فعالیت خود را عرضه کند. تحقق این منظور، ضمن نظارت ، مستلزم ارزشیابی از عملیات است .
در ارزیابی عملکرد به عوامل زیر توجه می شود:
1. زمان صرف شده برای انجام دادن کار معین .
2. ارزیابی نسبت میزان زمان صرف شده برای انجام دادن کاری معین با میزان نتیجه حاصل شده .
3. سنجش عملکرد افراد را از حیث شایستگی اجرایی و قابلیتهای آنان .
4. تجزیه و تحلیل دائمی عملکردها و ارزشیابی کیفیت اجرا.
5. پیچیدگی اجرا از حیث وضع اجتماعی و فرهنگی و ویژگیهای خاص .

158
بنابراین ، ارزشیابی جزئی از برنامه است که باید در حین تنظیم یک برنامه لحاظ شود یک معلم تربیت بدنی برای اینکه بداند زحماتش در جهت تحقق اهداف تربیت بدنی در مدارس چه نتیجه ای داشته است ، باید طی دوره کلاس ، برای آگاهی از نتیجه ، کار خود را کنترل و بررسی نماید. زیرا، در غیر این صورت ، نتیجه تدریس مورد نظر نامعلوم خواهد بود. از سوی دیگر، چون دانش آموزان از تاثیر فعالیتهای خود اطلاعی به دست نمی آورند، علاقه به کوشش و فعالیت را از دست می دهند و انگیزه مناسبی برای ادامه آن نخواهند داشت .
به علاوه ، ارزشیابی جزء لاینفک یادگیری است و طرح آن باید از قبل تهیه شود. برای این منظور تدوین و به کار بردن جداول و کارنامه هایی در تربیت بدنی و ورزش مدارس از اساسیترین وظایف معلمان تربیت بدنی است . به علاوه ، تهیه کارنامه هایی که جنبه های تربیتی ، روانی و بهداشتی دانش آموزان را ثبت می کند نیز ضرورت دارد.

159
اهداف ارزشیابی درس تربیت بدنی در مدارس

1. تعیین ضوابط و معیار مشخص به منظور ارزشیابی صحیح از درس ورزش در سراسر کشور،
2. توجه بیشتر به درس ورزش در مدارس و استفاده بهینه از امکانات موجود در این زمینه ،
3. تقویت قوای جسمانی دانش آموزان از طریق پرداختن به فعالیتهای پایه ورزشی ،
4. کسب اطلاعات لازم از وضعیت جسمانی و تواناییهای دانش آموزان و هدایت آنان در رشته های ورزشی مناسب با توجه به استعدادها و قابلیتهای هر یک از آنان ،
5. تعیین نمره دانش آموزان از درس ورزش ،
6. اصلاح و تشخیص بهترین روش آموزشی برای معلمان تربیت بدنی و ورزش ،

160
7. تعیین نقاط ضعف برنامه و معلم درس تربیت بدنی ،
8. تعیین ارتباط متقابل برنامه های آموزشی تربیت بدنی و محیط برای برنامه ریزی بهتر و اتخاذ تصمیمات صحیح ،
9. پی بردن به نقاط ضعف اجرایی درس تربیت بدنی ،
10. کسب آگاهی از کیفیتهای اخلاقی ، عاطفی و روانی دانش آموزان ،
11. تجدید نظر در اهداف کلی ، اهداف اختصاصی و دستاوردهای تربیت بدنی ،
12. تهیه کارنامه ورزشی در ارتباط با تنظیم گزارشهای مختلف در طول سال تحصیلی ،
13. تقسیم کلاسهای درس تربیت بدنی به گروههای متجانس ،
14. تشخیص دانش آموزان قوی ، ضعیف و معاف از ورزش به علت معلولیت ،
15. ایجاد انگیزش و علاقه در دانش آموزان نسبت به ورزش ،

161
16. کمک به ارزشیابی از کل برنامه آموزش تربیت بدنی ،
17. دفاع از اهمیت و موقعیت برنامه تربیت بدنی در مدارس ،
18. تعیین میزان موفقیت برنامه در مرحله اجرا;
19. فراهم کردن شواهدی مبتنی بر ارزش و همکاریهای برنامه ،
20. تعیین تاثیر آموزش بر هر یک از دانش آموزان ،
21. تعیین میزان اثربخشی و کارایی تدریس ِ معلمان .

162
معلم تربیت بدنی برای اجرای یک ارزشیابی صحیح و نیل به هدف به آگاهیهای زیر نیاز دارد: 1. شناخت مواد اندازه گیری در تربیت بدنی ; 2. شناخت آزمونهای اندازه گیری ; 3. شناخت انواع ارزشیابی و شیوه اجرای آنها، 4. آشنایی با نحوه نمره گذاری در اصول تربیتی ، 5. آشنایی با ابزارهای آماری در ارتباط با متغیرها و تفسیر داده های مربوطه ، 6. توانایی در به کارگیری نورمهای موجود، 7. توانایی در به کارگیری داده های آزمونها برای تصمیم گیری .

163
جنبه های ارزشیابی
ارزشیابی جنبه های گوناگون دارد. معلمان ، خود و برنامه های درسی و دانش آموزان را ارزشیابی می کنند. سایر اعضای اداره ، اداره تربیت بدنی را ارزشیابی می کنند. رئیس اداره از سوی فرد مافوق و، همچنین ، کارمندان اداره ارزشیابی می شود، و رئیس اداره به نوبه خود عملکرد اعضای اداره را ارزشیابی می کند، در نهایت ، مدیر باید خودش را هم ارزشیابی نماید. تمام این جنبه های ارزشیابی مهم هستند. اما یکی از آنها بر سایرین برتری دارد و آن عبارت است از ارزشیابی پیشرفت دانش آموزان .
در حقیقت ، چنانچه پیشرفت دانش آموز به سطح مطلوب برسد، ارزشیابی والدین ، دانش آموزان و سایر اعضای اداره و مدیر مدرسه از محیطها و متولیان ورزشی خوب و مثبت خواهد بود. هر چند حد مشخصی از پیشرفت دانش آموز، به طور خاص ، به عملکردهای عالی معلم برمی گردد.

164
ارزشیابی در تربیت بدنی را می توان به دو شکل انجام داد:
الف ) ارزشیابی تکوینی ب ) ارزشیابی پایانی

الف ) ارزشیابی تکوینی
این نوع ارزشیابی معمولاً در طول مدت زمان هر ثلث یا نیمسال تحصیلی طی آموزش یا در حین برنامه تمرین انجام می شود تا معلم ، متخصص ورزش و خود فرد شرکت کننده را از وضعیتش مطلع سازد.
بر پایه این اطلاعات معلم یا متخصص ورزشی درباره ثمربخشی ادامه دوره آموزشی نظر می دهد و طرحی برای برنامه های آینده می ریزد. شرکت کنندگان در برنامه نیز با آگاهی از میزان تواناییهایشان برانگیخته می شوند. بنابراین ارزشیابی تکوینی در سراسر دوره آموزشی یا برنامه تمرین انجام می پذیرد و ادامه پیدا می کند.

165
ب ) ارزشیابی پایانی

در این نوع ارزشیابی ، اندازه گیری نهایی از عملکرد شرکت کنندگان در پایان دوره آموزشی ـ ثلث یا نمیسال تحصیلی در نظام جدید آموزش متوسطه ـ یا برنامه تمرینی صورت می گیرد. در تدریس درس تربیت بدنی مدارس ، ارزشیابی پایانی بیشتر برای نمره دادن به کار برده می شود. این نوع ارزشیابی به جای مقایسه سطح پیشرفت فردی به مقایسه هایی در بین دانش آموزان می پردازد.

166
معیارهای ارزشیابی تربیت بدنی مدارس
الف ) معیارهای ملاکی
معیارهای ملاکی در تربیت بدنی مدارس سطحی از پیشرفت را نشان می دهند که تقریباً تمام شرکت کنندگان باید قادر باشند به آن سطح از آموزش مناسب و معین برسند. ارزش این معیارها در دو حوزه مشخص می شود یکی در حوزه شرکت کنندگان در برنامه تمرینی و دیگری برای معلم یا متخصص ورزش برای اینکه وضعیت شرکت کننده را در مقایسه با آن معیارها به روشنی تعیین کنند.
معیارهای ملاکی باید با هدفهای مشخص آموزشی ـ یعنی هدفهایی که قاعدتاً باید قبل از هدفهای کلی تعیین شوندـ به کار برده شود. از این رو معیار ملاکی می توانند در ارزشیابی تکوینی به منظور تشخیص ضعفها و تعیین زمان آمادگی شرکت کنندگان مورد استفاده قرار گیرند.

167
برای درست کردن معیارهای ملاکی راههای بسیار متفاوتی وجود دارد. یکی از این راهها شامل مراحل زیر است :
مرحله اول : تعیین رفتارهای ویژه ای که برای دسترسی به هدفهای جامع آموزشی باید آنها را کسب کرد.
مرحله دوم : تهیه هدفهای آموزشی به وضوح تعریف شده که با رفتار ویژه هماهنگ باشند.
مرحله سوم : آماده کردن معیارهایی که دسترسی موفقیت آمیز به هدفها را سهولت می بخشد. این معیارها ممکن است براساس اصول ، آرا افراد ذی صلاح ، تحقیقات پژوهشی یا تحلیل نمره های آزمون باشد.
مرحله چهارم : سعی کنید معیارها را تنظیم و ارزیابی کنید و تعیین کنید که آیا باید تغییر کنند یا خیر و چنانچه لازم بود تغییر ایجاد شود.

168
ب ) معیارهای هنجاری
معیارهای هنجاری آنهایی هستند که عملکرد افراد همگروه را با هم مقایسه می کنند و برای تعیین میزان موفقیت دانش آموزان در نیل به هدف جامع آموزشی بسیار مفیدند. در تهیه معیارهای هنجاری سطوح عملکرد را، که تمایز دهنده توانایی افراد گروه است ، معلوم می کنیم ، یعنی معیارها طوری تنظیم می شوند که بعضی دانش آموزان با «توانایی بالا» و بعضی با «توانایی پایین » طبقه بندی خواهند شد.

169
محورهای ارزشیابی درس تربیت بدنی
در برنامه درس تربیت بدنی در مدارس ، ارزشیابی و تعیین نمره دانش آموزان در دوره های مختلف تحصیلی براساس محورهای زیر صورت می گیرد:

1. آمادگی جسمانی عمومی ،
2. مهارتهای پایه ورزشی (آمادگیهای حرکتی )،
3. مشاهده خصوصیات و ویژگیهای مطلوب از نظر رشد اجتماعی ، عاطفی و روانی ،
4. مسائل بهداشتی ،
5. دانش نظری .

170
مراحل ارزشیابی درس تربیت بدنی
چنانچه امتحان را وسیله یا روشی برای اندازه گیری میزان تغییر رفتار دانش آموزان در جهت رسیدن به هدفهای تعلیم و تربیت بدانیم ، باید گفت که امتحان یا ارزشیابی یکی از جنبه های مهم و جدایی ناپذیر جریان تعلیم و تربیت است .
استفاده از شیوه صحیح ارزشیابی نه تنها به دانش آموزان در جهت نیل به اهداف تعلیم و تربیت کمک می کند بلکه معلم را قادر می سازد که برنامه های درسی ، شیوه های تدریس و به طور کلی «خود» را ارزشیابی و در جهت رفع نقایص و نهایتاً بهبود و اصلاح آنها کوشش کند. برخی از معلمان تربیت بدنی در مدارس ابتدایی از روش مشاهده برای ارزشیابی دانش آموزان استفاده می کنند. در این روش وضعیت ظاهری و رفتار دانش آموزان مورد مشاهده قرار می گیرد.

171
اما ارزشیابی دقیق و عادلانه مستلزم طراحی و برنامه ریزی مراحلی به شرح زیر می باشد:
الف ) تعیین هدفهای آموزشی ، روشن نمودن کلیات آزمون و طرحریزی مواد آزمون . کارهایی که در این مرحله انجام می گیرد عبارت اند از:
1. انتخاب مواد آزمون برای دوره های مختلف تحصیلی ،
2. به دست آوردن اطلاعات و مهارت کافی برای اجرای دقیق آزمون ،
3. فراهم نمودن امکانات و لوازم مورد نیاز به منظور اجرای آزمون ،
4. تهیه جداول و شاخصهای مورد نیاز برای نمره دادن .

172
ب ) تعیین روشهای نمره دادن ، چگونگی درج نتایج و تعیین نیروی
انسانی مورد نیاز در اجرای آزمون .
ج ) تهیه شرح وظایف و تقسیم مسئولیتها در مورد نحوه اجرای آزمون بین همکاران . مواردی که در این قسمت باید انجام شود عبارت است از:
1. توجیه کامل نحوه انجام دادن هر یک از مواد آزمون برای کلیه دانش آموزان ،
2. ایجاد انگیزه در دانش آموزان برای اجرای هرچه بهتر و دقیقتر آزمون ،
3. پیش بینی مسائل ایمنی ،
4. عملی کردن آزمون .

173
د) تهیه فهرست امتیازها و گزارش کامل آزمون . مواردی که در این مرحله باید انجام گیرد عبارت است از:
1. تبدیل نمره های خام هر یک از مواد آزمون به درصد،
2. مقایسه نمرات دانش آموزان با نورمهای استاندارد و منظم کردن آنها،
3. اعلام نتایج آزمون به دانش آموزان و والدین ،
4. استفاده از نتایج آزمون برای کلاسبندی ، پروژه های تحقیقاتی ، ایجاد انگیزه و گزارش به والدین و مسئولان مدرسه .

174
خلاصه
ارزشیابی نوعی فرایند تصمیم گیری است که هدف آن بهبود آموزش است . ارزشیابی نه تنها مهمترین قسمت برنامه تربیت بدنی در مدارس بلکه موضوع مهمی در تعلیم و تربیت است . فرایند ارزشیابی ، راهنما و معیار معتبری برای قضاوت و داوری معلمان تربیت بدنی در دوره های مختلف تحصیلی است
. متاسفانه در کلاسهای تربیت بدنی و ورزش در مدارس ، موضوع ارزشیابی فعالیتهای دانش آموزان جدی نیست و همین امر موجب بروز عواقب ناخوشایندی در بین دانش آموزان و والدین آنها و حتی در بین مسئولان آموزشگاهها می شود.
بنابراین ، ارزشیابی جزء لاینفک یادگیری و جزئی از برنامه است که طرح آن باید از قبل تهیه شود. برای این منظور تدوین و به کار بردن جداول و کارنامه هایی در زمینه تربیت بدنی و ورزش وسایل بهداشتی ، تربیتی و روانی دانش آموزان مدارس از اساسیترین وظایف معلمان تربیت بدنی است .

175

ارزشیابی ابعاد زیادی دارد. ارزشیابی نه فقط برای دسترسی به هدفهاست ، بلکه موجب سهولت در نیل به موفقیت می شود. ارزشیابی در تربیت بدنی به دو شکل صورت می پذیرد: ارزشیابی تکوینی معمولاً در طول مدت زمان هر ثلث یا نیمسال تحصیلی انجام می شود و ارزشیابی پایانی که عملکرد نهایی دانش آموزان در پایان دوره آموزشی (ثلث یا نیمسال تحصیلی در نظام جدید آموزش متوسطه ) یا برنامه تمرین مورد ارزیابی قرار می دهد و تعیین می کند که آیا به اهداف کلی رسیده ایم یا خیر. بنابراین ، ارزشیابی سیستم بازخوردی است که به کمک آن کیفیت آموزش یا فرایند تعلیم را هدایت می کنیم .

176
برای ارزشیابی درست تربیت بدنی معیارهای متفاوتی مورد استفاده قرار می گیرند. معیارهای ملاکی سطح عملکرد مورد نیاز دستیابی به اهداف آموزشی خاص را تعیین می کنند و معیارهای هنجاری میزان موفقیت بین گروهی افراد را مشخص می کنند. در برنامه درس تربیت بدنی در مدارس ، ارزشیابی و تعیین نمره درس تربیت بدنی در دوره های مختلف تحصیلی براساس محورهای پیشنهادی آمادگی جسمانی عمومی ، مهارتهای پایه ورزشی ، خصوصیات مطلوب رشد اجتماعی ، عاطفی و روانی ، مسائل بهداشتی و دانش نظری تعیین می شود که این محورها از طریق آزمونهای مختلف ، مشاهدات ، گزارشها مورد سنجش و ارزشیابی قرار می گیرند.

177
فصل نهم برنامه تربیت بدنی ویژه در مدارس

178

هدف کلی
آشنایی دانشجویان با برنامه های تربیت بدنی ویژه براساس نوع معلولیت و ناتوانی دانش آموزان در مدارس .

هدفهای رفتاری
شناخت واژه های تربیت بدنی اصلاحی ، تربیت بدنی تکاملی و انطباقی
3. برنامه آموزش انفرادی تربیت بدنی برای افراد معلول
4. نیازهای ویژه بهداشتی و ایمنی معلولان
5. برنامه ریزی کلاسهای تربیت بدنی ویژه و عوامل مهم دخیل در آن
6. صفات معلم تربیت بدنی ویژه
7. فعالیتهای مفید برای محتوای برنامه های تربیت بدنی ویژه

179
تربیت بدنی ویژه
بیماری و عقب افتادگی یا ناسازگاریهای جسمانی ، ذهنی و رفتاری بعضی از دانش آموزان از قبیل پایین بودن استعداد ذهنی ، نقص بینایی یا شنوایی ، کوتاهی بیش از اندازه قد، چاقی ، لاغری و ضعف عضلانی ، امراض و نارساییهای قلبی ، فلج ، نرمی استخوان ، آسم و تنگی نفس ، صرع و غش و انحرافات روانی و عاطفی باعث می شود که این گونه افراد نتوانند همراه با سایر دانش آموزان در برنامه کلاسهای عادی تربیت بدنی به فعالیت بپردازند. این افراد به کمک ویژه نیاز دارند تا استعدادهای نهانی خود را به شکل مطلوب شکوفا سازند. در برنامه های درسی تربیت بدنی در موقعیتهای پرورشی و آموزشی ویژه ، به افرادی که قادر نیستند از برنامه های معمولی کلاسهای تربیت بدنی استفاده کنند، برنامه های مخصوصی متناسب با وضعیت جسمانی ، روانی و ذهنی آنان ارائه می شود.

180
این گونه برنامه ها که در مدارس به اجرا درمی آید معمولاً تحت سه عنوان تربیت بدنی اصلاحی ، تربیت بدنی تکاملی و تربیت بدنی انطباقی مطرح می شود که به شرح مختصر هر کدام از آنها می پردازیم ;
تربیت بدنی اصلاحی . عبارت است از برنامه هایی که با بهره گیری از تمرینهای خاص در اصلاح ، تغییر کارکرد و یا تغییر ساختمان بدن موثر است .
تربیت بدنی تکاملی . بر پرورش تواناییهای حرکتی و ارتقای سطح آمادگی جسمانی افرادی که پایینتر از سطح مورد قبول هستند تاکید می ورزند.
تربیت بدنی انطباقی . عبارت است از برنامه ای که اهداف تربیت بدنی معمولی را دنبال می کند اما با تغییرهایی در آنها تلاش می کند تا نیازهای کودکان استثنایی را برآورده سازد.

181
شناسایی افراد معلول و ناتوان
برای اجرای برنامه های تربیت بدنی اصلاحی در مدارس در وهله اول شناسایی دقیق دانش آموزان معلول ضروری به نظر می رسد. این شناسایی معمولاً به وسیله گروهی از افراد متخصص از جمله پزشک مدرسه ، معلم پرورشی ، مدیر، معلم تربیت بدنی و معلمان سایر درسها انجام می گیرد.

برای شناسایی این گونه افراد از منابعی مانند تشخیص طبی ، آزمونهای رسمی از ناتواناییهای یادگیری ـ ادراکی ، ارزیابی و مشاهده معلمان در خصوص نحوه حرکات و رفتارهای عینی دانش آموزان استفاده می کنند.

182
برنامه آموزش انفرادی
هرگاه مشخص شود که دانش آموزی به برنامه های تربیت بدنی و حرکات اصلاحی ویژه نیاز دارد، می بایست برای آموزش وی برنامه انفرادی ترتیب داده شود. معلمان تربیت بدنی بیشترین مسئولیت را در این زمینه دارند. از آنجا که مهارتهای تربیت بدنی بجز درس تربیت بدنی در برنامه های درسی دیگر جایی ندارند، تنها متخصص تربیت بدنی است که می تواند تواناییهای حرکتی فعلی دانش آموزان را ارزیابی و اهداف تربیت بدنی کوتاه مدت و بلند مدت را تعیین کند و سپس با شیوه های ارزیابی صحیح موفقیت به دست آمده و اثربخشی برنامه های ارائه شده را در این اهداف بسنجد.

183
معلم تربیت بدنی با کمک سایر اعضای مدرسه برنامه درسی کاملی ، که از هر نظر جوابگوی نیازهای دانش آموز باشد، طرح می کند و اهداف ، محتوا، نحوه عمل و پیشرفت را به صورت مکتوب ارائه می دهد.
البته معلمان تربیت بدنی باید حتی المقدور تلاش کنند که معلولان را در کلاسهای عادی تربیت بدنی جای دهند. جای دادن دانش آموزان معلول در کلاسهای معمولی این مزیت را دارد که تفاوت فرد معلول با دانش آموزان عادی کمتر مورد توجه قرار می گیرد.
همچنین به دانش آموز معلول این فرصت داده می شود که خود را با اجتماع عادی وفق دهد و، در همان حال ، سایر دانش آموزان می توانند از کسانی که برخلاف تصور خودشان نمی توانند به طور کامل در فعالیتهای زندگی شرکت کنند، درک و شناخت بیشتری داشته باشند.

184
برنامه ریزی کلاسهای تربیت بدنی ویژه
بهترین زمانی که می توان فعالیتهای کلاسهای ویژه تربیت بدنی را به معلولان ارائه کرد زمانی است که کلاسهای تربیت بدنی عادی تشکیل می شود تا دانش آموزان معلول بتوانند فعالیتهای ارائه شده در کلاسهای عادی را مشاهده کنند و انجام دهند.
کلاسهای ویژه به معلم متخصص نیاز دارد که قادر باشد کلاس را به خوبی کنترل نماید و از نیازهای ویژه افراد معلول شناخت کامل داشته باشد.
کلاسهای ویژه به فضای ورزشی زیاد و وسایل و تجهیزات ورزشی مخصوص نیاز دارد.
معلم می تواند دانش آموزان معلول و غیرمعلول را در سالن ورزشی گرد هم آورد و حضور و غیاب کند، برنامه کلی کلاس را توضیح و آموزش مهارت را شروع کند ولی هنگام شروع تمرینات دانش آموزان عادی دانش آموزان کلاس ویژه ، که از این فعالیتها معاف اند، فعالیتهای تعیین شده دیگری که از قبل طراحی شده انجام دهند.

185
نیازهای ویژه بهداشتی و ایمنی معلولان
معلمان تربیت بدنی ، در کلاسهای ویژه ، در مورد مسائل بهداشتی و ایمنی مطالب خاصی ارائه می کنند که در کلاسهای تربیت بدنی عادی معمول نیست . بسیاری از دانش آموزان معلول ، به ویژه در ماههای اولیه تمرین ، فاقد قدرت جسمانی و استقامت بدنی کافی برای انجام دادن فعالیتها هستند. معلم باید از کوشش و تقلای زیاد و بیش از حد آنان جلوگیری کند. معلولان باید از حد قدرت و تحملشان آگاهی یابند و به آنان تعلیم داده شود که ، برای حفاظت از خود، اصول احتیاطی را رعایت کنند. هر چند برخی دانش آموزان به دلیل زندگی سراسر مراقبت شده ای که به عنوان کودکان معلول داشته اند، از فعالیتهای بدنی پرهیز می کنند. اما دیگران از فرصتهایی که برای تعلیم و آموزش فعالیتهای حرکتی به آنها داده می شود چنان به شوق و شعف می آیند که برای حفظ ایمنی خود، جانب احتیاط را نادیده می گیرند.

186
برخی از دانش آموزان برای عفونت آمادگی زیادی دارند، برای مثال بریدگی یا خراشهای کوچک می تواند برای دانش آموز مبتلا به مرض قند خطرناک باشد. نیز امکان دارد سایر دانش آموزان مشکلات بهداشتی دیگری داشته باشند. برخی از مشکلات دانش آموزان مانند چاقی و یا لاغری بیش از حد به پرهیزهای غذایی مربوط می شود، افرادی که دچار چاقی ، ضعف هماهنگی بدنی و خستگی مزمن هستند، احتمالاً مشکلاتشان از ناپرهیزی غذایی ناشی می شود. بنابراین ، در برنامه کلاسهای درسی دانش آموزان معلول این گونه مشکلات باید مورد توجه قرار گیرد. باید به معلولان آموزش داد تا مسئول بهداشت و ایمنی خود باشند. بدون شک معلم باید برای فراگیری اقدامات ایمنی و حفاظتی بهترین وضع ممکن را فراهم آورد. عملی کردن این امر نه تنها شامل برنامه ریزی خوب و مناسب و روشهای آموزشی کاربردی می شود بلکه تسهیلات و وسایل تمیز و سالم را نیز در بر می گیرد.

187
ویژگیهای معلم تربیت بدنی ویژه
شاید مهمترین صفت معلم دانش آموزان معلول در کلاسهای ویژه بلوغ عاطفی باشد. بلوغ عاطفی عبارت است از حل مسائل و مشکلات و سازگاری محیطی بدون نیاز به درگیری عاطفی زاید و غیرضروری .
پیشرفت افراد معلول غالباً به کندی صورت می گیرد و به ساعتها کار و تلاش برای نمود پیشرفت نیاز است . بنابراین ، دو خصیصه مذکور در هنگام کار با دانش آموزان معلول تضیمن کننده موفقیت کار معلم است .
خصوصیت دیگری که باید ذکر کرد خلاقیت و قدرت ابداع و نوآوری معلم است . خلاقیت چه در شیوه های اجرایی و آموزشی و انتقال مهارت به دانش آموزان و چه در ساختن ابزار و وسایل مورد نیاز با توجه به نارسایی امکانات موجود امری ضروری است .

188
معلم مبتکر با تغییر شکل و تطبیق ابزار موجود، وسایل مورد نیاز برنامه اش را خواهد ساخت . معلم هنگام روبه رو شدن با یک نقص غیرعادی ، با ایجاد تغییرات لازم در فعالیتها، تلاش خواهد کرد تا نیازهای معلولان را برآورده سازد.
برای معلم خوب تربیت بدنی توانایی سازماندهی ضروری است . صرف نظر از روش تدریس ، اتخاذ شیوه های کلاسی دقیقاً طراحی شده و فعالیتهای کلاسی سازمان یافته از به هدر رفتن وقت و نیرو جلوگیری می کند. اینها عواملی هستند که رسیدن به هدف مورد نظر را سهلتر و مطمئنتر می سازند. اگر آموزش کلاسی ، در کل یا در قسمتی از آن ، ضعیف جلوه کند نتیجه آن اتلاف وقت و انجام دادن حرکات زاید و پایین آمدن سطح آموزش خواهد بود.
همچنین یک معلم موفق انگیزه و اشتیاق فراوان دارد تا تربیت بدنی را به همه دانش آموزان تعلیم دهد.

189
فعالیتهای پیشنهادی تربیت بدنی و ورزشی برای کلاسهای ویژه
معلمان تربیت بدنی در ارائه فعالیتهای جسمانی برای افراد معلول بایستی نهایت دقت را مبذول دارند. محدودیتهای حرکتی او را بشناسند و به تواناییهای جسمانی آنان آگاه باشند.
برنامه های ورزشی این گونه افراد باید طوری تنظیم شود که هم به پرورش قوای ذهنی و جسمی آنان کمک کند تا کم کم بتوانند خود را اداره کنند و قدرت انجام دادن کار و استقلال فکری و ذهنی پیدا کنند، هم نسبت به برنامه های معمولی ورزش سبکتر و آسانتر باشد تا فشار جسمی و روحی و خستگی و نومیدی به دنبال نداشته باشد.
افراد معلول فقط با نظر پزشک می توانند در فعالیتهای ورزشی شرکت کنند. در این مورد همکاری و ارتباط بسیار نزدیک پزشک و معلم تربیت بدنی امری ضروری است .

190
تاکید بر فعالیتهای ورزشی زیر در هنگام کار با افراد معلول پیشنهاد می گردد:
1. آموزش مهارتهای بنیادی محور فعالیتهای کلاسهای تربیت بدنی ویژه باشد. ( راه رفتن ، دویدن ، پریدن ، و……
2. حرکات ساده ورزشی مثل انواع و اقسام طناب بازی به صورت یک نفره و دو نفره آموزش داده شود.
3. آموزش و تمرین مهارتهایی که هماهنگی بیشتر و درک همزمان فضا و زمان در ذهن دانش آموز را می طلبد، نظیر گرفتن و پرتاب کردن توپ در مسافتهای مختلف .
4

191
4. انواع دوهای امدادی به صورتهای ساده و با مسافت کم و با شدت مناسب قادر است تواناییهای دانش آموزان را افزایش دهد.
5. مهارتهای اولیه شیرینکاری و انواع بازیهای ساده ورزشی را می توان آموزش داد و حتی به صورت رقابتی میان دانش آموزان تمرین داده شود.
6. انجام دادن حرکات و مهارتهای ورزشی متناسب با وضعیت فیزیولوژیکی و تواناییهای دانش آموزان که از نظر آمادگی جسمانی و ایجاد هماهنگی قوای ذهنی و بدنی مفید باشد.

192
ارزشیابی میزان توانایی معلولان
آنچه از واژه ارزشیابی تربیت بدنی ویژه برای معلولان به ذهن می رسد، تهیه برنامه ای است که با اجرای آن تجربه تربیت بدنی برای هر دانش آموز، به عنوان یک فرد، با بهترین نتایج همراه باشد. تصمیم گیریهای مناسب برای تهیه بهترین برنامه ممکن برای هر دانش آموز، به ارزیابی صحیح نیازها و تواناییهای وی بستگی دارد. همچنین برای تعیین میزان پیشرفت و نیز برای یافتن موثرترین فعالیتها و شیوه و تکنیکها، ارزشیابی باید در فواصل معینی پیوسته تکرار شود.
به طور کلی ، ارزیابی بدین صورت است که با مشاهده اجرای دانش آموز از یک حرکت و، مقایسه آن با معیار اجرای خوب ، ارزیابی می شود که آیا حرکت وی صحیح بوده است یا خیر.

193
تکیه اکثر معلمان تربیت بدنی بر مشاهده نزدیک اجرای دانش آموز است . زیرا با مشاهده اجرا میزان توانایی وی تعیین و پیشرفتش ارزیابی خواهد شد. متخصصان تربیت بدنی که دانش آموزان معلول را تعلیم می دهند از این فن به گونه ای موفق و گسترده استفاده نکرده اند.
در اینجا به دو نوع آزمون برای ارزشیابی تربیت بدنی معلولان اشاره خواهیم کرد.
الف ) آزمونهای توانایی حرکتی
از آنجا که بسیاری از رفتارهای حرکتی ویژگی خود را دارند میزان یادگیری هر دانش آموز از یک مهارت تنها با شرایطی خاص به یادگیری مهارت دیگر منجر می شود. بنابراین باید معلم تربیت بدنی بداند که توانایی کسب شده در یک مهارت حرکتی نشانگر توانایی مشابه در مهارت دیگر نیست . برای مثال توانایی ایستادن روی دستها، نشانگر توانایی حفظ تعادل روی یک پا با چشمان بسته نیست .

194
آزمونهای حرکتی بسیار زیادی برای معلولان ساخته شده است که همگی کیفیت انجام دادن مهارتهای بنیادی را مورد ارزشیابی قرار می دهند.
این مهارتها عبارت اند از:
1. راه رفتن (کیفیت راه رفتن )،
2. هل دادن (صندلی چرخدار)،
3. بالا رفتن از پلکان (4 پله )،
4. پایین آمدن (4 پله )،
5. صعود کردن ،
6. حمل کردن (صندلی تا 7 متر)،
7. دویدن ،

195
8. چهاردست و پا راه رفتن ،
9. پایین پریدن (پرش جفت از ارتفاع 50 سانتیمتری )،
10. پرتاب (توپ مدسینبال )،
11. ضربه زدن (به توپ والیبال )،
12. غلتیدن به جلو،
13. ضربه زدن با پا (توپ فوتبال )،
14. تعادل در حال حرکت
15. آویزان شدن (از میله افقی )،
16. جاخالی کردن
17. تعادل در حال سکون (ایستادن روی یک پا)،
18. پرش (پرش جفتی طولی )
.

196
ب ) آزمونهای تعادلی
در آزمونهای تعادلی میزان هماهنگی دست و پا و، به طور کلی ، عصب و عضله در انجام دادن حرکات و مهارتها سنجیده می شود.
تعادل بر دو نوع است : در حالت سکون و در حالت تحرک که در آزمونهای تعادلی هر دو نوع را در دانش آموز مورد ارزیابی قرار می دهند.
انواع حرکات تعادلی برای ملاک آزمون به شرح ذیل پیشنهاد می شود:
1. ایستادن روی یک پا با چشمان باز.
2. ایستادن روی یک پا با چشمان بسته .
3. حفظ تعادل یک کتاب روی سر با چشمان باز و بسته .
4. حفظ تعادل یک جسم مسطح در قسمت پایین پا (بین زانو و مچ پا).
5. حفظ تعادل حرکتی از خانه ای به خانه دیگر پریدن .
6. حرکت فرشته تعادلی در ژیمناستیک .

197
خلاصه
معمولاً در مدارس دانش آموزانی وجود دارند که وضعیت جسمانی ، عاطفی ، ذهنی و حرکتی آنان به گونه ای است که قادر نیستند در برنامه های تربیت بدنی عادی شرکت فعال داشته باشند. عقب افتادگی و یا ناسازگاریهای جسمانی ، ذهنی و رفتاری بعضی از دانش آموزان از قبیل پایین بودن استعداد ذهنی ، نقص بینایی یا شنوایی ، کوتاهی بیش از اندازه قد، چاقی ، امراض و نارساییهای قلبی ، فلج ، نرمی استخوان ، آسم و تنگی نفس ، صرع و غش و انحرافات روانی و عاطفی باعث می شود که آنان نتوانند همراه با سایر دانش آموزان در برنامه کلاسهای عادی تربیت بدنی شرکت کنند. این افراد به کمک ویژه نیاز دارند تا استعدادهای نهانی خود را به شکلی مطلوب شکوفا سازند. در برنامه های تربیت بدنی ویژه ، فعالیتهای جسمانی و حرکتی مخصوصی ارائه می شود تا افراد معلول بتوانند، با توجه به نوع معلولیت ، در آنها شرکت نمایند.

198
چنین برنامه هایی تحت عناوینی همچون تربیت بدنی اصلاحی ، تربیت بدنی تکاملی و انطباقی (برای رشد و سازگاری و بهبودی معلولان ) مطرح می شود. تربیت بدنی اصلاحی عبارت است از برنامه ای که با تمرینهای ورزشی خاص بر اصلاح تغییر کارکرد و یا تغییر ساختمان بدن تاکید دارد. تربیت بدنی تکاملی بر پرورش تواناییهای حرکتی و آمادگی جسمانی افرادی که پایینتر از سطح مورد قبول هستند تاکید می ورزد. برنامه تربیت بدنی انطباقی عبارت است از برنامه ای که اهداف تربیت بدنی عادی را دنبال می کند، اما با تغییرهایی که در نحوه ارائه حرکات و فعالیتها و بازیها می دهد نیازهای کودکان استثنایی را بر آورده کند.

199
با آرزوی توفیق الهی برای همه شما عزیزان
چیزی که به زندگی شور و نشاط می بخشد:
تعقیب است، نه تسخیر راه است، نه مقصد تلاش است، نه کامیابی