بسم الله الرحمن الرحیم
تاریخ ایران و جهان
حکومت ساسانیان
فرهنگ و تمدن ساسانیان
فهرست:
اوضاع اجتماعی
دین
اداره کشور
خط ، ادبیات و آموزش
معماری
حجاری
هنر و صنعت
موسیقی
بازرگانی
وضعیت اجتماعی ساسانیان
وضعیت روستائیان
زندگی خوبی نداشتند.
فشار مالیات بر دوش آنان بود.
از ترقی و دست یابی به مشاغل بالای اجتماعی محروم بودند.
با این حال شکایت چندانی نداشتند زیرا تبلیغات ساسانیان به آنان باوراند که خون آنان با خون اشراف زادگان و بزرگان متفاوت است یکی زاده شده است تا کشاورز باشد دیگری زاده شده است تا آقای او باشد.
جامعه عصر ساسانی :
توده مردم:
1- کشاورزان
2- صنعتگران
3- پیشه وران
ارتقاء از طبقه ی پایین تر به طبقه بالاتر غیر ممکن بود.
بزرگان:
1- خاندان شاهی
2- خاندان های قدیمی
3- حاکمان ولایت
4- مقامات دولتی
5- مقامات نظامی
هفت خاندان برتر در دوره ساسانی
اردشیر 7 قوم از ایران را برای دستگاه پادشاهی خود برگزید اینان از مناطق مختلف ایران بودند و به عبارت دیگر نماینده برای دولت بر گزید تا این اقوام منافع همه اقوام ایران را در نظر بگیرد . زیرا وظیفه ملی پادشاه برقراری عدالت بین اقوام مختلف بود . به گفته تاریخ طبری این نمایندگان که به دربار شاهنشاه برای حفظ قومیت های ایرانی وارد شدند به این ترتیب بودند:
( خاندان کارن از قسمت ماه نهاوند در غرب ایران – خاندان سورن از سیستان – خاندان مهران از شرق – خاندان اسپندیار از ری شهر – خاندان سوخرا – خاندان سپهبد و خاندان ساسانی ) که در راس همه این خاندان ها شاهنشاه اردشیر پاپکان به عنوان شخص متحد کننده مردم ایران و پدر ایرانی قرار گرفت .
تاثیر تمدن ساسانی
اوج شکوفایی تمدن عصر ساسانی
دوره خسروانوشیروان می باشد.
تمدن عصر ساسانی تمدن درباری است یعنی با دستگاه حاکم ارتباط زیادی داشت.
تاثیر تمدن ساسانی
تمدن ساسانی با ظهور اسلام به حیات خود ادامه داد:
1- طاق و ایوان در مسجد تجلی یافت.
2- کلیله و دمنه و ویس و رامین به حیات ادبی خود ادامه دادند.
ایوان مدائن یا طاق (کاخ )کسری
طاق کسری
یکی از آثار دوره ساسانی طاق کسری است که بقایای دربار معروف خسرو اول و دوم در تیسفون می باشد . این طاق اکنون در کناردجله در نزدیکی بغداد در جایی به نام سلمان پاک قرار دارد . سقف آن به شکل بیضی زده شده و قسمتی از کاخ سفید است که انوشیروان در 550 میلادی بناکرده بود و قالی زربافت معروف بهارستان، فرش این تالار بوده است . دهنه طاق به بیست و پنج متر و ارتفاع آن به بیست و نه متر می رسد . این اثر شگرف را بعضی از زمان شاپور اول نیز دانسته اند .
ایوان مدائن در فرهنگ و ادبیات ایران نماد ناپایداری اوضاع جهان شناخته شده است.
هان ای دل عبرت بین از دیده عبر کن
ایوان مدائن را آیینه عبرت دان
از اسب پیاده شو بر نطع زمین رخ نه
زیر پی پیلش بین شه مات شده نعمان
(داستان خسرو پرویز و نعمان بن منذر)
کاخ کسری
آن قصر که بهرام در او جام گرفت
آهو بچه کرد و روبه آرام گرفت
بهرام که گور گرفتی همه عمر
دیدی که چگونه گور بهرام گرفت؟
کاخ تیسفون
آن قصر که بر چرخ همی زد پهلو
بر درگه او شهان نهادندی رو
دیدی که بر گنگره اش فاخته ای
بنشسته همی گفت که : کوکو،کوکو؟
طاق کسری
این کهنه رباط را که عالم نام است
آرامگه ابلق صبح و شام است
بزمی است که وامانده صد جمشید است
گوریست که خوابگه صد بهرام است
مسجد امیر چخماق یزد
مسجد تاریخانه – سمنان
کهن ترین بنای دوره اسلامی که تاکنون شالوده ساسانی خود را حفظ کرده مسجدتاریخانه (خانه خدا) دامغان است . ساختمان مسجد به قرن دوم ه.ق تعلق دارد. اهمیت این بنا بخاطر امتزاج سبک عربی ـ اسلامی و اسلوب و معماری عهد ساسانی است .
طرح اصلی ساختمان مسجد به سبک حیاط اندرونی است که یک صحن بزرگ تقریباً چهار گوش را در بر گرفته است و در گرداگرد آن رواق هایی با تاق های ضربی آجری روی پایه های گرد و قطور وجود دارند.
مسجد تاریخانه – سمنان
مسجد تاریخانه – سمنان
دین در دروره ساسانیان
دین های رایج:
1- زردشتی
2- صابئین
3- مانوی
4- مزدکی
5- مسیحیت
6- یهودی
7- بودائی
زردشتی
تلاش دولت ساسانی برای گسترش دین زرتشتی:
1- ساختن آتشکده
2- وقف زمین برای آتشکده
3- اهمیت دادن به موبدان
(به رئیس موبدان ، موبدان موبد می گفتند.)
اهمیت آتشکدها
بهرام گور تاج های خان ترک و همسرش را به آتشکده آذرگشنسب بخشید.
خسرو دوم نذر کرد اگر بر بهرام چوبین پیروز گردد هدایا گرانبها و نقدی تقدیم آذرگشنسب کند.
اساس سیاست داخلی ساسانیان
اساس سیاست داخلی ساسانیان هماهنگی دین و دولت بود.
چنانکه فردوسی می گوید:
چنان دین و دولت به یکدیگرند
تو گویی که از بن ز یک مادرند
چو دین را بود پادشاه پاسبان
تو این هر دو را جز برادر مخوان
آتشکده های زرتشتی
از مظاهر دین مزدیسنی در ایران آتشکده هایی بود که در هر گوشه ای برپا داشته بودند . آتشدان در میان آتشکده جای داشت و پیوسته آتش مقدس در آن می سوخت . هر آتشکده هشت درگاه و چند اطاق هشت گوشه داشت . آتشدان در اطاق تاریکی بود که در وسط بنا ساخته بودند ، آتشکده از کندر و دیگر عطریات آکنده بود . محافظ آتشکده را هیربد می نامیدند ، در میان آتشکده های ایران سه مادر آتشکده بودند که طبقات مختلف مملکت آتشکده های شهرها و دیه ها و حتی خانه های خود را از آنها فروزان می ساختند و آن سه عبارت از : آذرفرنبغ و آذرگشنسپ و آذربرزین مهر بودند .
مهمترین آتشکده ها
1- آذرفرنبغ در فارس مخصوص موبدان
2- آذرگشنسب در آذربایجان(شهر شیز) مخصوص شاهان و جنگجویان
3- آذربرزین مهر در خراسان(کوهای ریوند ، شمال غربی نیشابور) مخصوص کشاورزان
آتش مقدس برای زردشتیان
آتشکده آذرگشنسب
این اثر در جنوب شرقی استان آذربایجان غربی واقع در 43 کیلو متری شهرستان تکاب قرار داد و فاصله آن از تهران تقریبا 500 کیلومتر است که میتوانید در 6 ساعت از تهران به این مکان سفر کرد .
آتشکده آذرگشنسب
آذرگشنسب
گفته می شود در این آتشکده آتش جاویدان به مدت هفت صد سال روشن بوده و این آتش نماد قدرت زرتشتیان بوده است..
آتشکده چکچکو،یزد
در 48 کیلومتری یزد میان کوههای انجیره محلی است که به دلیل نزول آب به صورت چک چک از کوه های سنگی و بریده به «چکچکو» معروف شده است . در این محل تعدادی بنای مناسب و راحت برای ایام زیارت احداث شده است .
آتشکده چکچکو،یزد
آتشکده چکچکو،یزد
آتشکده ای در اصفهان
آتشکده ای در اصفهان
آتشکده نیاسر(کاشان)
آتشکده نیاسر
آتشکده بهرام در یزد
صابئین
آیین پیروان حضرت یحیی (ع) است که بیشتر طرفداران آن در میان دورود می زیستند.
اعتقادات صابئین:
خوردن گوشت گاو را حرام می دانستند.
نماز را پس از طلوع آفتاب می خواندند.
مانی
در دوره شاپوراول ظهور کرد.
آیین او آموزه هایی از ادیان مسیحی ،زردشتی ،بودایی و … بود.
مخالفان او موبدان بودند که در زمان بهرام اول فرمان قتل او را گرفتند .
بعد از مرگ مانی آیینش در آسیای مرکزی طرفداران زیادی یافت.
مانی از نخستین کسانی بود که به اهمیت تصویر در آموزش دست یافت.
کتاب ارژنگ وی که برای مردم عادی نوشته شده است دارای تصاویر زیادی است و مشهورترین کتاب وی است.
مانی ، پیامبر نقاش ایرانی؟
مزدک
تفسیر تازه ای از نور و ظلمت ارائه کرد.
او معتقد بود پیروزی خیر بر شر قطعی است و وظیفه مردم یاری رساندن به خیر است.
عقاید مزدک
مزدک می گفت : که موجب اختلاف بین مردم دو چیز است : یکی مال است و دیگری زن . برای اینکه این اختلاف برخیزد باید از توانگران گرفت و به تهیدستان داد تا بدین وسیله نابرابری از بین برود و مساوات برقرار گردد . اما درباره زنان ، عقیده داشت که موبدان و بزرگانی که زنهای بسیاری در شبستانهای خود احتکار کرده اند بایستی به یک زن قناعت کرده ، دیگر زنان را بین مردان بی زن تقسیم نمایند تا هر مرد بالغی بتواند از داشتن یک زن برخوردار شود .
عقاید مزدک
عقید مزدک در امور دینی شباهت به مانویان داشت و مانند او به دو اصل نیکی و بدی قائل بود . با این فرق که مزدک اعتقاد داشت که کارهای نور از روی اراده و اعمال تاریکی از روی عدم اراده و اتفاق است . نور دانای حس کننده و ظلمت نادان کور است ، مقصد نهایی تکامل این عالم ، نجات ذرات نور است که در ذرات ظلمت آمیخته است
مسیحیت
رقیب سرسخت و اصلی دین زردشتی در دروه ساسانی بخصوص در اواخر این دوره مسحیت بود که به گفته شهید استاد مطهری:«اگر اسلام وارد ایران نشده بود ما الان به جای مسجد یا آتشکده کلیسا داشتیم»
ولی با ورود اسلام به ایران همه ادیان رایج در ایران نفوذ خود را از دست دادند.
شیوه اداره کشور ساسانیان
ساسانیان خود را وارث حکومت هخامنشیان می دانستند وازشیوه کشورداری آنان تقلید می کردند.(تمرکزقدرت)
شیوه تمرکز یا عدم تمرکز قدرت در دوره ساسانیان:
شاه
موبدان بزرگان
تقسیم قدرت
قدرت در دست این سه گروه بود ، هرگاه شاه فردی قوی و توانمند بود از قدرت دیگران کاسته می شد و گرنه شاه بازیچه دست دو گروه دیگر می شد.
شیوه اداره کشور
در دوره ساسانی هر یک از امور مالی ، اقتصادی ، کشاورزی، اداری و … زیر نظر فردی که ریاست آن را به عهده داشت اداره می شد که در راس آنان وزیراعظم قرار داشت.
شیوه کشورداری ساسانیان بعدها مورد تقلید حکومت عباسیان (حکومتی که به کمک ایرانیان بخصوص ابومسلم خراسانی بعد سقوط امویان در 132ق.تاسیس گردید)قرار گرفت.
خط های رایج در دوره ساسانیان
مشهورترین خط های رایج در زمان ساسانیان:
خط پهلوی اشکانی
خط پهلوی ساسانی
این دو خط اقتباس شده از خط آرامی می باشند.
در زمان هخامنشیان خط آرامی رواج داشت و شاهان از دبیران آرامی استفاده می کردند ولی داریوش هخامنشی خط میخی پارسی را اختراع کرد.
خط پهلوی
خط پهلوی
خط میخی
ادبیات
مهمترین مرکز آموزش و پژوهش در زمان ساسانیان جندی شاپور بود.(وه اندوشاه پور- شهر شاپور بهتر از انطاکیه )
به دو دلیل این مرکز در زمان خسروانوشیروان رونق یافت:
انوشیروان عدده ای از ایرانیان را برای کسب علوم به هند فرستاد.
او تعدادی ازفیلسوفان یونانی را که به علت تعصب مسیحیان روم رانده شده و به ایران آمده بودند پذیرفت.
معماری
جلوه گاه معماری عصر ساسانی:
خرابه های چندین کاخ و آتشگاه در فیروز آباد و بیشاپور
در اوایل دنباله رو معماری اشکانی
ویژگی اصلی معماری ساسانی:
استفاده از طاق و ایوان که استفاده از ستون را کم می کرد.
استفاده از گچ بریهای زیبا و گاه کاشی کاری
نمای از یک طاق
دیهیم بخشی به شاپور اول
حجاری (نقش برجسته بر روی سنگ)
بیشتر در فارس و کرمانشاه
موضوع نقش برجسته ها
مراسم تاج گذاری شاهان ساسانی
جنگ شاهان ساسانی
شکار شاهان ساسانی
نقش شاپور – کازرون
دو سوار روبروی یکدیگر ایستاده اند و نقش انسان تنومندی نیز که دست خود را پشت سر گذاشته درزیر پای اسب ها دیده می شود. شخص دیگری روبروی سوار دوم زانوزده و دست خود را بعنوان تقاضای بخشش پیش آورده است ..
نقش برجسته شاپورکازرون
شکار بهرام گور
نقش رستم
نقش برجسته متعلق به پیروزی شاپور اول بر والرین یکی از زیباترین و دیدنی ترین نقش هاست
نقش برجسته پیروزی شاپور بر والریانوس
نقش رجب دیهیم بخشی به ادشیر اول
نقش برجسته پیروزی شاپور بر والریانوس
گچ کار دوره ساسانی
طاق بستان
نقش برجسته دوره ساسانی
معبد آناهیتا
معبد آناهیتا
گور دخمه دربند
قلعه اردشیر در فارس
هنر و صنعت
قالی بافی
پارچه بافی
فلز کاری
شیشه گری
پارچه های ایران در روم مشتریان زیادی داشت.
موسیقی
به خوانندگان در دوره اشکانی گوسان می گفتند.
خوانندگان وموسیقی دانان درباردوره ساسانی هنیاگر (خنیاگر) می گفتند.
بهرام گور تعدادی(حدود 12000 نفر)خواننده و رقصنده از هند به ایران آورد تا در بعداز ظهرها بعد از کاربرای مردم مراسم اجرا کنند.(کولی های ایران و اروپا، جوکی ها و غربتی ها)
خسرو پرویز بیش ازسایرشاهان ساسانی به موسیقی علاقه داشت و از چهار بخش زندگی خود در شبانه روز یک بخش به موسیقی اختصاص داشت.
باربد:مشهورترین خواننده دربارخسروپرویز
از آثار ایرانی به جا مانده ( بازسازی شده)
بازرگانی
جولانگاه کاروان های بازرگانی در عصر ساسانی جاده ابریشم بود.(راه بین چین ، هند، ایران و روم)
در خلیج فارس صید مروارید انجام می گرفت.
بندرهای میناب ، بوشهر و سیراف نقش مهمی در بازرگانی عصر ساسانی داشتند.
خلاصه درس
1- جامعه عصر ساسانی جامعه ای طبقاتی بود.
بزرگان ، توده مردم
2- عصر انوشیروان ،دوران شکوفایی فرهنگ و تمدن ایران باستان بود .
3- طاق و ایوان از معماری ساسانی در مساجد اسلامی جلوه گر شد.
4- دینهای زردشتی ،صابئین، مانوی،مزدکی و مسیحیت در دوره ساسانی رواج داشت.
5- مشهورترین آتشکده ساسانیان آذرفرنبغ ،آذرگشنسب و آذربرزین مهر بودند.
خلاصه درس
6- قدرت سیاسی در دروه ساسانیان بین شاه ،بزرگان و موبدان دست به دست می گشت.
7- خط پهلوی اشکانی ، خط پهلوی ساسانی در زمان ساسانیان رواج داشت.
8- جندی شاپور مرکز مهم آموزش و پرورش ساسانیان بود.
9- موضوع نقش برجسته های دوره ساسانی مراسم تاج گذاری ، جنگ و شکار شاهان ساسانی بود.
10- به موسیقی دانان عصر ساسانی هنیاگر(خنیاگر) می گفتند.
11- جاده ابریشم جولانگاه ،کاروان های بازرگانی بود.
برای اطلاعات بیشتر درباره حکومت ساسانی ، جندی شاپور و موسیقی عصر ساسانی روی گزینه های بالا که به صورت هایپرلینک شده یا به سایت های زیر مراجعه کنید.
www.danshnaneh.rishd.ir
www.harmonytalk.com
سوالات تستی(1)
جلوگاه معماری عصر ساسانی کدام گزینه زیر می باشد؟
1- شهر هترا(الحضره)
2- تخت جمشید ، بیستون
3- خرابه های فیروزآباد و بیشاپور
4- پاسارگاد و نقش رستم
(2)
موضوع نقش برجسته های دوره ساسانی کدام گزینه زیر نمی باشد؟
1- مراسم تاجگذاری
2- رقص
3- جنگ
4- شکار
(3)
شیوه کشورداری ساسانیان بعدها مورد تقلید کدام حکومت قرار گرفت؟
1- عباسیان
2- امویان
3- مغولان
4-غزنویان
(4)
مشهورترین خط های رایج در زمان ساسانیان چه خطی بود؟
1- میخی هخامنشی – میخی ساسانی
2- پهلوی اشکانی – پهلوی ساسانی
3- یونانی – آرامی
4- میخی آرامی – پهلوی ساسانی
(5)
مانی از نخستین کسانی بود که به اهمیت ……………… در آموزش پی برد.
1- گوش کردن
2- تجربه
3- تصاویر
4-خواندن
(6)
ساسانیان خود را وارث کدام حکومت می دانستند؟
1- ماد
2- ایلام
3-هخامنشی
4- اشکانی
(7)
مانی در زمان کدام شاه ساسانی ظهور کرد؟
1- شاپور اول
2- خسرو پرویز
3- بهرام گور
4- شیرویه
(8)
کدام آتشکده زیر مخصوص موبدان بود؟
1- آذرفرنبغ
2- آذرگشنسب
3- آذر برذین مهر
4- آناهیتا
(9)
مزدک در زمان کدام پادشاه ساسانی ظهور کرد؟
1- انوشیروان
2- اردشیر
3- شاپوراول
4- قباد
(10)
ریاست امور مالی و اقتصادی و کشاورزی و … دوره ساسانیان را چه کسی بر عهده داشتند؟
1-سپهسالار
2- بزرگان
3- موبدان
4- وزیراعظم
پایان