بهداشت محیط بیمارستانها
ماده 5- شرایط : ساختمانی ، تجهیزاتی وپرسنلی
1-5- نقشه ساختمان وتاسیسات بیمارستان باید طبق ضوابط خاص بیمارستانی وبراساس اصول فنی بوده وبه تایید تصویب وزارت متبوع برسد .
تبصره 1 : تایید نهایی وزارت متبوع مبنی بر انطباق اجرای ساختمان با نقشه مصوب اولیه الزامی است .
تبصره 2: حداقل مساحت بنای قابل قبول به ازای هر تخت بیمارستانی 50 مترمربع می باشد.
2-5- تجهیزات : هر بیمارستان باتوجه به بخش های مربوطه طبق ضوابط تعیین شده توسط وزارت متبوع باید به تمام لوازم وتجهیزات فنی و اداری مورد تایید مجهز باشد .استانداردهای مربوط به تجهیزات فنی و اداری طبق دستورالعمل های مربوطه ابلاغ خواهد شد .
3-5-نیروی انسانی وپرسنل فنی واجد شرایط مورد نیاز بایستی متناسب با نوع فعالیت بیمارستان بوده وطبق ضوابط تعیین شده توسط وزارت متبوع باشد .
ماده 6- مقررات عمومی :
1-6-1 محل بیمارستان بایستی قابل دسترسی بوده ودور از هر نوع مراکز مزاحم وآلوده کننده باشد .
2-6- مساحت زمین وکلیه فضاهای فیزیکی بیمارستان از قبیل اورژانس ، درمانگاه سرپایی ، بخشهای بستری ، اطاق های عمل ، بخشهای پاراکلینیکی و خدمات تشخیصی باید براساس استانداردهای وزارت متبوع باشد .
3-6-آب مصرفی بیمارستان باید بطریق بهداشتی تامین شود ودارای مخزن ذخیره آب به میزان کافی باشد .
4-6- بیمارستان باید در شبکه جمع آوری فاضلاب طبق اصول فنی وبهداشتی بوده وفاضلاب بیمارستان باید طبق ضوابط زیست محیطی به کانال فاضلاب شهر اتصال یابد .
5-6- جمع آوری زباله : زباله های عفونی وغیرعفونی بیمارستان در مبدا تولید بطور جداگانه در زباله دان های سالم ، دردار ، ضد زنگ – قابل شستشو – باحجم مناسب ، به تعداد کافی ، مجهز به کیسه زباله محکم جمع آوری وروزانه به محل موقت نگهداری زباله بیمارستان حمل وبه روش بهداشتی دفع گردد .شستشو وضد عفونی زباله دان ها بطور روزانه الزامی است .
تبصره 1 – بیمارستان ها موظفند زباله های عفونی را در کیسه ها وظروف نگهداری موقت هم رنگ ( بارنگ مشخص ) ومتمایز از کیسه ها وظروف نگهداری موقت بقیه زباله ها جمع آوری نمایند .
تبصره 2- محل نگهداری موقت زباله بایستی دارای اتاقک در دار ومسقف باشرایط بهداشتی زیر باشد :
کف سالم وقابل شستشو ، دارای شیب مناسب به طرف کف شوی ، دیوارهای تا سقف قابل شستشو ، دارای شیر آب گرم وسرد، تهویه مناسب وغیرقابل نفوذ به حشرات وموش بوده وکیسه های محتوی زباله داخل محفظه های مخصوص در این محل نگهداری روزانه دفع گردد .
تبصره 3- بیمارستان های جدید الاحداث که ساختمان آنها بیش از 3 طبقه باشد ملزم به داشتن تجهیزات پرتاب زباله ( shooting) باشرایط فنی وبهداشتی هستند .
تبصره 4- آندسته از بیمارستانهایی که در حال حاضر دارای تجهیزات پرتاب زباله غیرفنی وبهداشتی هستند موظفند تجهیزات پرتاب زباله خود را با شرایط فنی وبهداشتی منطبق نمایند.
تبصره 5- کلیه اتاق ها ، راهروها وقسمت های مختلف بیمارستان بایستی دارای زباله دان به تعداد کافی وبا شرایط مندرج در بند 5-6 باشد .
تبصره 6 – سرسوزن ، تیغ ها ی جراحی ، سایر اشیاء فلزی وغیر فلزی تیز استفاد شده وعفونی بایستی در ظرف های مخصوص جمع آوری وهمراه با زباله های عفونی دفع گردد .انتقال وجمع آوری زباله های عفونی بایستی به روش های علمی مورد قبول وزارت متبوع انجام گیرد.
تبصره 7 – کیسه های محتوی زباله اتاق ها وبخش ها توسط ظروف مخصوص در دار مناسب به محل جمع آوری موقت زباله حمل گردد .
6-6- محل آشپزخانه بیمارستانها وتاسیسات وتجهیزات آنها وهمچنین مراحل تهیه ، نگهداری ، طبخ ، توزیع غذا ، نظافت وشستشوی ظروف باید براساس ضوابط ودستورالعمل های مربوطه باشد که به بیمارستانها ابلاغ خواهد شد.
تبصره 1- ضوابط بهداشتی آبدارخانه بخشها نیز تابع ضوابط فوق خواهد بود .
تبصره2- کارکنان آشپزخانه بیمارستان وتوزیع کنندگان غذا باید رعایت بهداشت فردی را بنمایند وعاری از بیماری های واگیردار بوده وکارت بهداشتی دریافت دارند (کار بهداشتی هر 6 ماه یکبار بایستی تجدید شود )
تبصر 3- محل فروش مواد غذایی داخل بیمارستانها تابع مقررات ماده 13 قانون مواد خوردنی ، آشامیدنی آرایشی وبهداشتی می باشد .
7-6- محل رختشویخانه بیمارستانها وتاسیسات وتجهیزات آنها ومراحل جمع آوری ، نگهداری ، شستشو، خشک کنی ، توزیع البسه وملحفه باید مطابق ضوابط ودستور العمل های مربوطه باشد .
تبصهر 1- البسه آغشته به مواد دفعی باید جداگانه جمع آوری وبه طرز بهداشتی ضد عفونی وشستشو شود .
تبصره 2- تغییرات بعدی در مقررات بهداشتی ، لازم الاجرا خواهد بود.
8-6- شرایط بهداشتی بخش ها
1-8-6- کف کلیه قسمتها بایستی سالم ، قابل شستشو و غیرقابل نفوذ به آب وبدون ترک خوردگی باشد .
تبصره : محل اتصال دیوار وکف بصورت بدون زاویه بوده تا نظافت براحتی انجام پذیرد.
2-8-6 دیوار کلیه قسمتها بایستی سالم فاقد شکستگی ترک خوردگی ، تمیز وبه رنگ روشن بوده وتا ارتفاع حداقل 8/1 متر قابل شستشو باشد .
3-8-6- سقف در کلیه قسمتها بایستی سالم ، صاف بدون ترک خوردگی وبرنگ روشن رنگ آمیزی شده و همیشه تمیز باشد .
4-8-6- توالت ، ستشویی و حمام ها بایستی دارای شرایط بهداشتی از نظر وضعیت کف ودیوارها وسقف (کف محوطه ، توالت ودستشویی وحمام سنگ یا کاشی مخصوص ویا پوشش های مشابه ودیوارها تا سقف کاشیکاری و سقف حمام قابل شستشو باشد ) بوده وتوالت ها دارای فلاش تانک وتهویه مناسب باشند.
5-8-6- در اتاق های بیش از دو تخت نصب دستشویی با اطراف کاشی کاری شده به ابعاد یک متر در یک متر و اتصال فاضلاب آن به سیستم فاضلاب بیمارستان ضروری است.
تبصره 1: نصب دستگیره برای استفاده بیمار از توالت الزامی است .
تبصره 2 : قفل توالت وحمام بخش ها بایستی قابل باز شدن از بیرون باشد (با کلید مخصوص)
6-8-6- کلیه پنجره های بازشو اتاق بایستی مجهز به توری سیمی ضد زنگ باشد .
7-8-6 میزان نور طبیعی ومصنوعی در اتاق های بستری بیمار باید مناسب باشد .
8-8-6- کلیه تختخواب ها سالم ورنگ آمیزی شده باشد (تختخواب های استیل نیازی به رنگ آمیزی ندارند)
9-8-6- کلیه وسایل تخت بیمار از قبیل تشک ، پتو ، بالش ، ملحفه ها وروتختی باید بطور مرتب تعویض گردد .بنحویکه پیوسته سالم ، تمیز وعاری از آلودگی باشد .
10-8-6- کلیه پنجره های مشرف به خیابان های پرسروصداباید دارای شیشه دوجداره باشد.
11-8-6- میز مخصوص غذا وکمد های کنار تخت بایستی سالم ورنگ آمیزی شده وتمیز باشد وفاقد گوشه های تیز باشند.(میزها وکمد های استیل نیازی به رنگ آمیزی ندارند)
12-8-6- اتاق ها وکلیه وسایل وتجهیزات موجود در آن بطور روزانه نظافت گردد .
13-8-6- به منظور ایجاد حرارت وبرودت لازم در اتاق ها ترجیحاً بایستی از سیستم تهویه مطبوع استفاده ودر غیراین صورت حداقل از سیستم حررت مرکزی (شوفاژ ) وکولر استفاده شود .
14-8-6- تهویه کلیه اتاق ها می بایست به نحو مناسب وبهداشتی انجام شود .
15-8-6- کلیه اتاق های بستری می بایست دارای زباله دان در دار ، قابل شستشو ، ضد زنگ و مجهز به کیسه زباله بوده ومرتباً زباله ها تخلیه وزباله دانها شستشو وضد عفونی شود .
16-8-6 – از استقرار گلدانهای خاک دار در کلیه اتاق های بیماران خودداری گردد .
17-8-6- کف کلیه اتاق ها وراهرو ها در بخش ها بایستی به طور مرتب وروزانه تمیز وضد عفونی گردد .
18-8-6- کلیه توالت ها ، دستتشویی ها و حمام های بخش ها بایستی به طور مرتب وروزانه تمیز وضد عفونی گردد ..
9-6- شرایط بهداشتی اتاق عمل
1-9-6- اتاق های عمل ضمن دارا بودن شرایط بهداشتی سایر اتاق ها بایستی دارای شرایط ویژه به شرح ذیل باشند :
2-9-6- کف: درکلیه قسمتهای اتاق عمل باید سالم ، بدون درز وشکاف وجنس آن به گونه ای باشد که ذرات از آن جدا ودرفضا پخش نگردد ونیز غیرقابل نفوذ به آب وقابل شستشو بوده ومحل اتصال کف به دیوار بدون زاویه باشد .
3-9-6- کف اتاق های عمل باید با کف پوش فاقد خلل وخرج پوشیده شود .
4-9-6- دیوارها: تا سقف کاشی کاری به رنگ کاملاً روشن بوده ، سالم وبدون درز وشکاف وترک خوردگی ومقاوم به مواد ضد عفونی کننده وپاک کننده باشد
5-9-6- سقف: سالم ، بدون درز وشکاف و ترک خوردگی وبه رنگ روشن و قابل شستشو باشد .
6-9-6- کلید وپریز های برق ضد جرقه و دارای اتصال زمینی باشد .
7-9-6- توالت ودستشویی با شرایط بهداشتی ، به تعداد کافی در مجموعه اتاق های عمل قبل از اتاق رختکن وخط قرمز در نظر گرفته شود .
8-9-6 – قفسه های لباس اتاق عمل بایستی دارای شرایط بهداشتی بوده وبرای کل پرسنل اتاق عمل مجزا باشد .
9-9-6- هوا به طور مرتب با روش مناسب تهویه ورطوبت نسبی آن بین 50 تا 60 درصد ودمای خشک بین 24-20 درجه سانتی گراد باشد .
10-9-6- اتاق عمل بایستی بطور مرتب وبه روش مناسب ضد عفونی گردد .
11-9-6- محل رختکن جراح وکادر پرستاری وتکنسین ها ضمن برخورداری از شرایط بهداشتی ورعایت موازین انطباق باید دارای کمد لباس انفرادی ودوش نیز باشد .
12-9-6- وجود اتاق استریلیزاسیون با دستگاه استریل کننده وبا قفسه های مورد لزوم برای نگهداری وسایل رسیده از بخش C.S.R (بخش استریلیزاسیون مرکزی ) الزامی است .
13-9-6- جهت نگهداری وسایل تمیز کننده وتجهیزات مکانیکی نظافت ومواد پاک کننده وضد عفونی کننده بایستی اتاق مخصوص باشرایط بهداشتی در نظر گرفته شود .
تبصره : وجود یک محل شستشوی مجهز به سیستم آب گرم وسرد وتسهیلاتی برای تمیز کردن وضد عفونی کردن پوتین ها وچکمه ها وکفش ها وتی الزامی است .
14-9-6- اتاق استراحت کادر اتاق عمل بایستی در قسمت رختکن های محوطه اتاق عمل مستقر گردد .
15-9-6- کلیه قسمت های محوطه اتاق های عمل بایستی دارای کپسول ضد حریق بوده ودرمحل مناسب نصب شود ، همچنین درصورت امکان درکلیه اتاق های بستری ، اتاق های عمل ، آزمایشگاه ها وسالن های انتظار دستگاه مشخص کننده دود (Smoke Dedector)نصب گردد .
16-9-6- لوازم یک بار مصرف تیز وبرنده اتاق عمل از قبیل سوزن ، سرسرنگ ، تیغ وغیره بایستی در ظرف مخصوص دردار ومقاوم جمع آوری وبه طریق بهداشتی و علمی دفع گردد .
17-9-6- کلیه توالت ها ، دستشویی ها وحمام های اتاق عمل بایستی به طور مرتب وروزانه با مواد ضد عفونی کننده مناسب گند زدایی گردد.
اصول بهداشت محیط بیمارستان ها
محیط در بیمارستان نقش مهمی در ایجاد عفونتهای بیمارستانی مرتبط بازی می کند محیط بیمارستان شامل اجزاء زیادی می باشد. بسیاری از این اجزا تاثیر مستقیم در عفونت های بیمارستانی دارند که شامل طراحی بخش ها و تسهیلات اتاق عمل، کیفیت هوا، تامین آب، غذا، مواد زاید و رختشویخانه می باشد.
رعایت استاندارد های مهم برای به حداقل رساندن عفونت های بیمارستانی
دسترسی مناسب به امکانات شستشوی دست
تامین آب بهداشتی
کافی بودن تسهیلات اتاق های ایزوله برای بیمارستان
تهویه کافی برای اتاق های ایزوله و مناطق با ریسک بالا
توصیه برای تردد به طوری که تماس با بیماران به حداقل برسد و انتقال و حمل و نقل بیماران راحت تر انجام گیرد.
جلوگیری از تماس بیماران با اسپور قارچها در طی نوسازی
طراحی پیشگیری و کنترل جوندگان، آفات و دیگر ناقلین مسئول انتقال عفونت
هوا
1- سرفه کردن، عطسه زدن می تواند به عنوان یک منبع بالقوه به طور مستقیم یا غیر مستقیم (از طریق ابزارهای آلوده پزشکی) عفونت را منتقل کند.
2- برخی فعالیت های خدماتی نظیر جارو کردن، تکان دادن پارچه خشک و تکان دادن ملحفه و یا زمین شور عفونت را منتقل نماید
آب
آب بیمارستان ها باید از شبکه های عمومی آشامیدنی تامین شود یا دارای شبکه آب خصوصی با رعایت استانداردهای آب آشامیدنی کشور باشد.
تانکر های ذخیره تمیز شده و به طور مرتب نمونه از نظر باکتریولوژیک از برداشت شود.
ارگانیسم هایی که در شبکه آب بیمارستان وجود دارند اغلب باعث عفونت بیمارستان می شوند.
در صورت عدم دسترسی به آب آشامیدنی آب یابد برای مدت 5 دقیقه جوشانده شود.
سالم سازی آب با استفاده از پر کلرین و محلول کلر مادر
ذخیره سازی باید به گونه ای باشد که دست وارد ظروف و یا منبع ذخیره آب نشود.
آشپرخانه و تهیه و جابجایی غذا
اطمینان از ایمنی و سالم بودن غذا یکی از اجزای مهم ارائه خدمات در بیمارستان می باشد.
شایعترین اشکالاتی که در بروز مسمومیت های غذایی دخیل هستند:
استفاده از غذاهای خام و آلوده
تهیه غذا بیش از نصف روز زودتر از زمان نیاز
کم پخته شدن غذا
آلودگی متقاطع از طریق مخلوط شدن غذای پخته شده با غذای خام در طی آماده سازی یا ذخیره کردن
آلودگی غذا توسط کسانی که غذا را آماده می کنند.
نگهداری و ذخیره غذا در درجه حرارت اتاق یا سرمای ناکافی
دوباره گرم کردن ناکافی غذا
آماده سازی غیر بهداشتی غذاهای وارداتی یا غذای بچه
با انجام اقدامات دیگر از آلودگی غذا باید جلوگیری شود:
تمیز نگه داشتن محیط کار
تهیه مواد غذایی مناسب
فراهم کردن تسهیلات مناسب و کافی و ذخیره غذا
جداسازی غذای خام و پخته شده برای جلوگیری از آلودگی متقاطع
استفاده از متدهای مناسب پخت غذا
سرد کردن کافی غذای خام و غذاهای آماده شده
تعویض لباس کارکنان آشپرخانه حداقل یکبار در روز و پوشش موها
شستشوی دست ها و رعایت بهداشت فردی قبل از آماده سازی غذا
کارکنانی که بیماری عفونی دارند از تهیه و جابجایی غذا بایستی خودداری نمایند
دیگر فاکتور های مهم
غذاهای خریداری شده از نظر باکتریولوژیک ایمن باشد
انبار دارای شرایط بهداشتی باشد
تعداد غذای فاسد شدنی موجود نباید بیشتر از زمان مصرف یک روز باشد
خشکبار و غذاهای کنسروی در انبارها ی دارای محیط خشک و تهویه مناسب انبار شود
ذخیره و تهیه مواد غذایی منجمد در درجه حرارت 18 – درجه سانتی گراد نگهداری شود (از یخ زدن مجدد آن باید خودداری گردد)
محیط آشپرخانه به صورت منظم با آب لوله کشی و پاک کننده و گند زدایی مناسب شستشو شود.
با رعایت اصول اساسی زیر در زمینه مراقبت از غذا می توان از مسمومیت غذایی جلوگیری کرد:
محدود ساختن آلودگی منبع از طریق دست ها، غذهای خام و محیط
خرید مواد غذایی
ذخیره سازی
انجماد
پخت غذا
بهداشت فردی
نظافت محیط کار
کنترل آفات
آشپرخانه
برای جلوگیری از آلودگی غذا، توجه ویژه به آماده سازی غذا به عمل آید:
آب کافی سالم برای شستشو برای همه سطوح کار و محل های ذخیره غذا
سرو غذاهای آماده شده در اسرع وقت
مجهز نمودن سردخانه ها و یخچال های ذخیره مواد غذایی به ترمومتر
غذاهای مانده دور ریخته شود
کلیه کارکنان آشپرخانه دارای کارت معاینه پزشکی معتبر داشته باشند
حتی الامکان از ماشین های ظرفشویی برای شستشوی ظروف استفاده شود
شرایط آشپرخانه بیمارستان باید مطابق آیین نامه های اجرایی ماده 13 قانون مواد خوراکی ،آشامیدنی ، آرایشی و بهداشتی باشد.
نظافت محیط بیمارستان
مناطق دفتری و اداری معمولاً نظافت خانگی معمولی کافی است
مناطق مراقبت بیماران بایستی مرتب تمیز شود و در صورت آلودگی قابل رویت با خون یا مایعات بدن باید ضدعفونی شود
مناطق پر خطر مثل اتاق های ایزوله و مناطق دیگر که با مریض عفونی تماس دارند علاوه بر تمیز کردن نیاز به یک محلول پاک کننده و یا گندزدا دارند.
همه سطوح افقی و تمامی توالت ها باید به طور روزانه تمیز و نظافت شود.
آب داغ 80 درجه سانتی گراد یک تمیز کننده مفید و موثر محیط است
رختشویخانه
یکی از بخش های مهم بیمارستان بوده و از نظر بهداشت و انتشار عفونت اهمیت زیادی دارد و باید افراد دوره دیده در این قسمت کار کنند.
از نظر نور، تهویه و فضای کافی برخوردار باشد.
تفکیک البسه آلوده، شستشو با ماشین لباسشویی مناسب و ضدعفونی و خشک کردن بروش مناسب انجام گیرد. کف و دیوارها قابل شستشو و از سیستم مناسب جمع آوری فاضلاب برخوردار باشد.
وسایل و تجهیزات رختشویخانه
تجهیزات و مواد لازم برای شستشوی دستی وجود داشته باشد
کارکنان دوره های آموزشی مهم را گذرانده باشند و از وسایل حفاظتی مناسب استفاده نمایند
ماشین های قوی و خشک کننده برای رخت های بیمارستانی توصیه می شود
لباس ها و ملحفه ها باید قبل از آماده شدن برای اتاق عمل و مناطق پر خطر مانند بخش های سوختگی و پیوند اعضا اتوکلاو شوند.
هچ رختی نباید قبل از رفع آلودگی از بیمارستان خارج گردد.
گندزدایی باید با استفاده از آب داغ و یا سفید کننده ها و مواد گندزدا با استفاده از دستکش ، عینک، ماسک انجام گیرد.
ماشین های لباسشویی نباید بیش از حد پر شوند.
برای شستشو با استفاده از مواد پاک کننده درجه حرارت 70 درجه سانتیگراد برای مدت زمان 25 درجه سانتیگراد دقیقه توصیه می شود.
در صورت شستشو با حرارت پایین تر از از مواد شیمیایی با غلظت مناسب استفاده شود .
ملحفه و لباس ها را در طول شب به صورت مرطوب در ماشین های شستشو قرار ندهید.
دو طبقه برای رخت ها تشخیص داده شده است:
1- رخت های آلوده (آلودگی قابل رویت با خون و مدفوع و سایر ،مایعات بیولوژیک)
2- سایر رخت ها (کثیف یا چرک)
جداسازی رخت های آلوده و کثیف یا چرک
جمع آوری رخت های آلوده در کیسه های غیر قابل نفوذ و غیر قابل نشت با برچسب و کدهای رنگی حمل و نقل گردند.
ملحفه ها و لباس های تمیز در جای مناسب نگهداری نمایید.
رخت ها نباید در اتاق بیمار دسته بندی و آماده شستشو شود
رخت های بخش های عفونی بعد از اتو کلاو شستشو شود
ملحفه موقع ترخیص بیمار و یا آلوده چرک یا لک پیدا کنند تعویض شود.
پرده ها هر شش ماه یکبار شستشو شوند در صورت آلودگی قابل رویت بلافاصله باید شستشو انجام شود
نمونه برداری میکرویولوژیک از رخت ها
نیاز به نمونه برداری میکروبیولوژی روتین نمی باشد
در زمان طغیان بیماری (اپیدمیولوژیک) نمونه برداری انجام شود.
تشک ها و بالش ها
تشک ها در صورتی که رطوبت یا لک داشته باشد (خصوصاً بخش های سوختگی) باید از رده خارج شوند .
برای رویه های تشک های مقاوم به رطوبت استفاده از مواد ضدعفونی کننده مجاز ضروری است.
یکپارچگی رویه تشک ها و بالش ها را حفظ کنند
در صورت پاره شدن روی تشک آنها را تعویض کنند
از طریق رویه سوزن به داخل تشک فرو نکنند.
رویه های پارچه ای را قبل ازاستفاده بیمار تعویض و بشویید و یا موقعی که رویه با مواد مترشحه بدن بیمار آلوده شده باشد با استفاده از چرخه آب گرم شستشو دهید.
مبارزه با حشرات و جوندگان در بیمارستان
برای سم پاشی از شرکت های خدماتی مبارزه با آفات در اماکن عمومی و خانگی دارای مجوز از وزارت بهداشت قرارداد بسته شود. و برای مبارزه شیمیایی از سموم مجاز استفاده گردد .
پایان