دانشکده مدیریت و حسابداری بررسی و تحلیل ساختار بازار انحصار چند جانبه
مقدمه
بازار: همه خریداران و فروشندگانی که به داد و ستد کالا یا خدمت خاص می پردازند.
ساختار بازار: سامانه تعداد تولید کنندگان محصولی خاص که در تعامل با خریداران هستند. انواع حالت های ساختار بازار به صورت زیر است:
رقابت کامل : تعداد زیادی خریدار و فروشنده با کالا و خدمت یکسان در بازار وجود دارند.
رقابت انحصاری : تعداد زیادی فروشنده یک نوع محصول خاص و تعداد زیادی خریدار وجود دارند، ولی فروشندگان از طریق ایجاد تمایز در محصولات خود به رقابت می پردازند.
انحصار چندجانبه : تعداد معدودی فروشنده و تعداد زیادی خریدار وجود دارد.
انحصار کامل: فقط یک فروشنده و تعداد زیادی خریدار در بازار وجود دارد.
انحصارکامل در طرف تقاضا : تنها یک خریدار و تعداد زیادی عرضه کننده در بازار وجود دارد.
انحصار چندجانبه در طرف تقاضا: در این حالت، تعداد فروشندگان محصول در بازار بسیار زیاد است، ولی تعداد کمی خریدار در بازار وجود دارد.
( جزئیات ساختار بازار و ویژگی آنها در صفحه 42 کتاب )
بازار انحصار چند جانبه
در این ساختار، فعالیت هر فروشنده بر رفتار دیگر فروشندگان تاثیر خواهد گذاشت.
در ساختار بازار انحصار چند جانبه وابستگی متقابل بین بنگاههای صنعت مهمترین ویژگی منحصر به فرد بازار انحصار چند جانبه در مقایسه با ساختار سایر بازارهاست. این وابستگی متقابل نتیجه طبیعی تعداد معدود آنهاست؛ زمانی که یکی از آن بنگاهها قیمت خود را کاهش دهد، با تبلیغات و نیز معرفی مدلهای جدیدی از محصول، سهم فروش خود را افزایش خواهد داد. در این حالت، منحنی تقاضا به سمت بالا منتقل می شود و سایر انحصارگران عکس العمل نشان می دهند. حال، عکس العمل های زیاد و متفاوتی توسط سایر انحصار گران چند جانبه در مقابل عمل انحصارگر اول بروز می کند.
مدل های انحصار چند جانبه
مدل کورنو
فروض اولیه مدل عبارت است از:
ـ دو بنگاه در بازار صنعت وجود دارد
ـ مزیت هزینه ای تولید محصول صفر است (یا هزینه تولید محصول برای دو بنگاه مساوی است)؛
ـ میزان فروش در سطح سود حداکثر هر بنگاه، در نقطه وسط منحنی تفاضای آنهاست؛
ـ منحنی تقاضا شیب منفی دارد و به صورت خط مستقیم است؛
ـ زمانی TR در حداکثر قرار می گیرد که کشش قیمتی تقاضا برابر یک باشد
در این مدل، فرض بنیان رفتاری این است که هر بنگاه برای حداکثر سازی سود کل یا درآمد کل، فعالیت می کند منوط بر آن، که سایر بنگاهها تولید خود را ثابت نگه دارند
تشریح رفتار تقاضا در مدل کورنو
مدل برتراند
اگر هر یک از دو انحصارگر تصور کنند دیگری به جای ثابت نگه داشتن میزان تولید ، قیمت محصولش را ثابت نگه می دارد ، وضعیت جدید پیش می آید ؛ دراین وضعیت قیمتها تا جایی کاهش می یابند که به سطح قیمت رقابتی برسند.
مدل اج ورث
فرض مشترک این مدل با مدل کورنو در این است که دو بنگاه در بازار فعالیت می کنند و کالای همگنی را با هزینه تولید صفر، بفروش می رسانند. اما فروض جدیدی به شرح زیر در این مدل مطرح می شود که در مدل کورنو وجود نداشت:
ـ هر بنگاه برای محصولش، منحنی تقاضای مشابهی دارد که به صورت خط مستقیم است؛
ـ ظرفیت تولیدی هر بنگاه محدود است و نمی تواند فروش عرضه کل بازار را به دست گیرد؛
ـ هر بنگاه فرض می کند که بنگاه دیگر قیمتیش را ثابت نگه می دارد و این بنگاه می تواند درآمد کل یا سود کل خود را به حداکثر رساند.
تشریح رفتار تقاضا در مدل اج. ورث
مدل چمبرلین
در مدل کورنو فرض می شد دو انحصارگر فروش (انحصارگر دو قطبی) قادر به تشخیص وابستگی متقابل خود نیستند. حال، مدل چمبرلین که فروض اولیه مدل کورنو را دارد ، توانایی تشخیص وابستگی متقابل دو انحصارگر را هم لحاظ می کند. در این حالت دو انحصارگر وابستگی متقابل بین خود را تشخیص می دهند به طوری که می توانند بدون هیچ تبانی و یا توافقی قیمتهای مشابهی را مطرح کنند، مقادیر مشابهی از محصولات خود را بفروش رسانند و سود متقابل خود را به حداکثر رسانند.
رفتار تقاضا و سود در مدل چمبرلین
مدل سوئیزی
این مدل که به مدل منحنی تقاضای شکسته نیز معروف است ، در صدد تشریح انعطاف ناپذیری در قیمت است که اغلب در بازارهای انحصار چند جانبه رخ می دهد. براساس این مدل، اگر یک انحصارگر چند جانبه قیمت کالایش را افزایش دهد ، دیگر بنگاههای صنعت، قیمت فرآورده خود را افزایش نمی دهند؛ لذا بنگاه اقتصادی افزایش دهنده قیمت، بیشتر مشتریان خود را از دست می دهد. علاوه بر این، یک انحصارگر چند جانبه نمی تواند سهم خود را از بازار با پایین آوردن قیمت افزایش دهد، زیرا دیگر بنگاههای انحصارگر چند جانبه، برای شکستن قیمت در صنعت به مسابقه بر می خیزند، در نتیجه انحصارگر چند جانبه مجبور می شود از طریق: 1) بهبود کیفیت؛ 2) تنوع درمارک تجاری محصول و 3) گسترش تبلیغات و 4) توسعه ارائه خدمات، رقابت را اعمال کند و تغییر قیمت دیگر نمی تواند اهرم رقابتی قلمداد شود.
تشریح رفتار تقاضا و سود در مدل سوئیزی
مدل کارتل
کارتل، سازمانی متشکل از تولید کنندگانی است که در داخل یک صنعت فعالیت می کنند و به اعمال سیاستهایی برای تمامی بنگاه های عضو کارتل می پردازد. هدف این سیاستگذاری متمرکز، افزایش سود کل کارتل است. کارتل انواع مختلفی دارد. یک حد افراطی آن، کارتلی است که تمامی تصمیمات مربوط به بنگاه های عضو را اتخاذ می کند. این نوع از تبانی کامل، بنام کارتل متمرکز شده معروف است و راه حل انحصاری را پیش روی فعالیت بنگاه های عضو قرار می دهد. نوع دیگر کارتل که تا حدی انعطاف پذیرتر از کارتل متمرکز شده است، کارتل بر اساس سهمیه بندی بازار است که در آن بنگاه های عضو بر میزان سهمی که هر کدام باید از بازار داشته باشند توافق می کنند.
رفتار تقاضا برای کارتل متمرکز شده
رفتار تقاضا برای کارتل براساس سهمیه بندی بازار
رفتار تقاضا و هزینه کارتل متمرکز شده
رفتارهای هزینه ای تولید و قیمت دو انحصارگر
رهبری قیمت
رهبری قیمت شکلی دیگر از تبانی ناقص است که به موجب آن بنگاههای یک صنعت انحصار چند جانبه ، بدون توافق رسمی بلکه به طور ضمنی تصمیم می گیرند همان قیمتی را پذیرا شوند که برای رهبری قیمت در صنعت مطرح است. رهبری قیمت ممکن است متعلق به بنگاهی باشد که هزینه پایین یا هزینه بالا، وسیعترین بنگاه یا مسلط ترین بنگاه در صنعت است. در حالت اخیر، قیمت صنعت را بنگاه مسلط تعیین می کند و به دیگر بنگاه ها در صنعت اجازه می دهد تمامی آنچه را که می خواهند در این سطح از قیمت به فروش رسانند، سپس بنگاه مسلط اقدام به اشباع بازار می کند.
رهبری قیمت
تعادل بلندمدت در شرایط انحصار چند جانبه
انحصارگر چند جانبه در کوتاه مدت مانند هر بنگاه دیگر با هر شرط ساختاری از بازار می تواند در این سه وضعیت قرار گیرد: سود ببرد، در نقطه سر بسر باشد و یا متحمل ضرر شود. در حالی که در بلند مدت انحصارگر چند جانبه صنعت را ترک می کند مگر اینکه از طریق تعیین بهترین مقیاس کارخانه برای تولید بهترین سطح محصول قابل انتظار در بلند مدت بتواند سود ببرد و یا دست کم در نقطه تولید سربسر فعالیت کند. در صورت مطرح شدن سودآوری، دیگر بنگاه ها ممکن است تلاش کنند در بلند مدت وارد صنعت شوند مگر آنکه موانعی در ورود به صنعت وجود داشته باشد مثلاً ورود به صنعت ممنوع باشد یا حداقل محدود شده باشد و در چنین حالتی صنعت می تواند در بلند مدت به صورت انحصار چند جانبه باقی بماند.
آثار اقتصادی انحصار چند جانبه
1.زمانی که ورود به صنعت مسدود شده و یا دست کم محدود شده باشد (حالت معمول این نوع ساختار بازار) بنگاههای فعّال در این صنعت انحصار چند جانبه می توانند سود بلند مدت به دست آورند.
2. آثار سوء اقتصادی ساختار بازار در انحصار چند جانبه
3. از نظر فنآوری، بسیاری از تولیدات مانند خودرو، فولاد، آلومینیم نمی توانند تحت شرایط رقابت کامل تولید کنند یا حداقل مخارج تولیدی آنها به گونه ای است که مانع از رقابت می شود. علاوه براین، انحصارگران چند جانبه، بخشی از منافع خود را صرف تحقیقات و توسعه می کنند. اقتصاددانان معتفدند این پدیده موجب پیشرفت سریعتر فنآوری و استاندارد بالاتر سطح زندگی نسبت به زمانی می شود که صنعت در راستای رقابت کامل سازماندهی شده است؛
4. مفید واقع شدن بخشی از تبلیغات.
5. تنوع در تولید، برای جلب سلیقه های متفاوت مصرف کنندگان و ارضای خواسته های آنها، موجب ایجاد ارزش اقتصادی در بازار می شود.
آثار سوء اقتصادی ساختار بازار در انحصار چند جانبه
ـ در بازارهای انحصار چند جانبه مانند بازار انحصاری، معمولاً قیمت از LAC بیشتر است. P>LAC؛
ـ تولید نکردن انحصارگر چند جانبه در شرایط نامناسب: پائین ترین نقطه روی منحنی LAC؛
ـ ازآنجا که P>LMC است، بنگاهها با تخصیص مطلوب منابع روبرو نمی شوند و همواره سودی بالاتر از حد استاندارد کسب می کنند؛
ـ بالابودن مخارج تبلیغات. انحصار گران چند جانبه، کالاهای متفاوت از یکدیگر تولید می کنند و برای هر کدام باید مستقلاً تبلیغ کنند.
با سپاس از توجه شما اوصیکم بکتاب الاستاذ و هذه المتون .انهما لایفترقا حتی یردا علیکم فی الامتحان