به نام خدا
بیان معماری 2
استاد:
دانشجو:
دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت
خرداد 1400
موضوع: تحلیل و بررسی مقبره خیام
JAPAN
2
CHINA
MALAYDIA
SINGAPORE
فهرست مطالب
▰
▰
▰
▰
▰
▰
بررسی مقبره خیام. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4
5
درباره معمار . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
مقدمه . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
جمع بندی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
نتیجه گیری. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
منابع . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6
16
17
18
JAPAN
N نپاژ
APA
مقبره خیام
3
مقدمه
4
در سال 1331 خورشیدی از سیحون خواسته شد وضع موجود آرامگاه خیام را به نحوی که بنایی در خور شخصیت علمی و هنری خیام باشد، طراحی کند. که سیحون بعد از برداشت از محل و تحقیق محل آرامگاه، کروکی لازم متناسب با محل جدید تهیه و محل جدید آرامگاه را انتخاب کرد .«سیحون در ارتباط با جابجایی آرامگاه خیام چنین گفت: چون محل فعلی چسبیده به بقعه ی امامزاده محمد محروق میباشد و هر گونه عملی در آن محل نمیتواند استقلال و برجستگی به مقبره ی خیام بدهد و لازم است که محل جدیدی در همان محوطه در نظر گرفته شود.»
مقبره خیام از لحاظ خلاقیت و ساخت و معماری یکی از مهمترین ساختمانهای زمان خود است.
هوشنگ سیحون
5
هوشنگ سیحون معمار، طراح، نقاش و تندیس ساز سرشناس و نامدار اهل ایران بود. وی استاد معماری و رئیس پیشین دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران بود.
سیحون، طراح بنای یادبودی آرامگاه بوعلی سینا و طراح آرامگاه های خیام، نادرشاه افشار، فردوسی و کمال الملک بوده است.
او به «مرد بناهای ماندگار» شناخته می شود و برنده جایزه بیتا در سال ۲۰۱۲ بوده است.
6
این آرامگاه در جنوب شرقی شهر نیشابور، استان خراسان رضوی و در انتهای خیابان خیام واقع شده است. مساحت باغ خیام ۲۰ هزار متر مربع و طول بنای یادبود مشبک آن ۱۸ متر است و اطراف آن را کاج های همیشه سبز احاطه کرده اند.
شرکت ساختمانی «کا.ژ.ت» در نامه ای به انجمن اطلاع داد که حاضر است مسوولیت ساخت آرامگاه خیام را بر اساس نقشه ای که مهندس سیحون ارایه کرده بر عهده بگیرد.
اشکال هندسی و لوزی های بزرگ
18
سیحون می خواست که دو آرامگاه خیام و امامزاده محروق با هم تداخل پیدا نکنند، به همین منظور برای باغ محوری عرضی تعریف کرد تا آرامگاه را که در گوشه شمال شرقی باغ قرار داشت از امامزاده جدا کند. او در چند مقاله، جمله ای از خیام را خوانده بود مبنی بر این که ایشان گفته اند: « من آرزو دارم مزارم در جایی باشد که بهاران برگ گل روی مزارم بریزد»؛ بنابراین مکانی در باغ را که اختلاف ارتفاع سه متری نسبت به درختان زردآلوی باغ داشت انتخاب کرد و چون این مکان سه متر پایین تر قرار دارد، در فصل بهار شکوفه های زردآلو روی مزار می ریزد.
از دیگر درخواست های خیام این بودکه، گور من در موضعی باشد که هر بهاری شمال بر من گل افشانی کند. بنابراین بنای یادبود و آرامگاه باید طور ی ساخته می شد که باز باشد.
آرامگاه محروق
8
ویژگی های طراحی
خیام در واقع سه شخصیت دارد، ریاضی دان، منجم و شاعر که باید هر سه شخصیت در بنا نشان داده می شد. این بنا 10پایه دارد، عدد 10 اولین عدد دورقمی ریاضی و پایهی اصلی اعداد است. از هر پایه دو تیغه مورّب به صورت مارپیچ به سمت بالا میرود تا با یکدیگر تلاقی کنند، سقف بنا را بسازند و از سمت دیگر فرود آیند که خود یکی از اشکال پیچیده ریاضی است. این شکل هندسی و عدد 10 هر دو سمبل دانش ریاضی خیام است. برخورد تیغه ها با یکدیگر ،فضاهایی پر و خالی و به خصوص در بالا ستارههایی درهم را به وجود می آورد که از لا به لای آنها آسمان آبی نیشابور پیدا است و به تدریج به طرف نوک گنبد، ستاره ها کوچکتر میشوند و درآخر یک ستاره پنج پر آنها را کامل میکند. این ستاره ها و نقش آسمان، اشاره به شخصیت منجم خیام دارند.
18
مقبره خیام برگرفته از اندیشه ها و علم اوست و به کلاه درویشان یا قطعه الماسی تراش خورده شباهت دارد.
8
تزئینات و کاشی کاری مقبره خیـام
و در واقع برخورد تیغه ها با هم، ده لوزی بزرگ میسازند که با کاشیکاری هایی به خط نستعلیق شکسته و به روش خطاطان بزرگی مثل میرعماد، به شکل انتزاعی و مدرن از رباعیات خیام پر شده اند. از آنجا که شکسته نستعلیق خطی کاملاً ایرانی است، ایرانی دوست بودن شاعر در بنا لحاظ شده. رباعیات را استاد جلال همایی انتخاب کرد و زیبانویسی ها توسط مرتضی عبدالرسولی انجام شد. در تاریخ معماری ایران این اولین بار بود که خط شکسته ی نستعلیق در تزئینات یک بنا به کار میرفت. از داخل نیز همین لوزیها پر از شعر با نقش گل و برگ و پیچک، با کاشی معرق تزئین شدند و به شکل کتیبه های تزئینی به ارتفاع حدود 14 متر داخل لوزیها نصب شد و تماماً اشاره به شخصیت شاعر خیام دارند.
8
آبنماهای اطراف مقبره خیـام
دور تا دور برج در قسمت اختلاف سطح چشمه سارها در اطراف یک دایره وسیع به مرکز خود برج ساخته شد. همه از سنگ گرانیت با اجزا مثلثی شکل و تورفتگی و برون آمدگی هایی که تا اندازه ای شکل خیمه را تداعی می کنند و این اشاره به نام خیام است چون پدرش خیمه دوز بود
حوض ها با کاشی فیروزه که در مجموع قسمتی از ستاره را نشان می دهند به تعداد هفت پر به مفهوم هفت فلک و هفت آسمان نیز اشاره دارد. که اشاره به افلاک و نجوم دانش دیگر خیام است.
موزه تخصصی
موزه تخصصی خیام نیز در نزدیکی آرامگاه عمر خیام در نیشابور قرار دارد. زمینه اصلی فعالیت تخصصی این موزه ابزار و ادوات مربوط علم نجوم است. تندیس حکیم عمر خیام نیشابوری در محوطه این موزه قرار دارد. موزه خیام شامل چهار بخش است. بخش اول آثار مربوط به نجوم، بخش دوم ظروف مفرغی و فلزی معاصر با خیام، بخش سوم شامل ظروف سفالین لعابدار مربوط به قرون سوم تا هفتم بخش چهارم، شامل نسخ خطی، نسخ خطی نجوم و تابلوهای مربوط به حکیم عمر خیام
دیگر بناهای مجموعه
کتابخانه خیام
در زمان ساخت آرامگاه خیام، در کنار موزه آن کتابخانه ای نیز قرار داشت. این مجموعه در سال های گذشته به کاروان سرای شاه عباسی -دیگر جاذبه تاریخی و معروف نیشابور- انتقال یافته است.
– کتابخانه مجموعه
7
روند شکل گیری بنا
طراحی بر حسب شکل مدولار دایره و مثلث
7
پلان بنا
7
سایت پلان بنا
16
جمع بندی
باغ آرامگاه خیام که از باغهای دیدنی در ایران معاصر است و مجموعه ای از کتابخانه، موزه و مهمانخانه را داراست.
طرحش برگرفته از زندگی، زمانه و اندیشه های عمر خیام است که بر هر سه «ریاضی دان» «اخترشناس» و «شاعر» بودن خیام استوار است.
و سازه های پیرامون آرامگاه، به پیشه پدری خیام (خیمه دوزی) رویکرد دارد.
17
نتیجه گیری
آرامگاه یا بنای یادبود خیام از ساختمانهای شاخص طراحی شده در ایران است که تلفیقی موفق از عناصر سنّتی و مدرن را به نمایش گذاشته است.
برای اینگونه معماری میتوان نام معماری نوگرایی ایران را انتخاب نمود.
منابع
18
بانی مسعود، امیر.)1388(. معماری معاصر ایران: در تکاپوی بین سنّت و مدرنیته.چاپ اول. تهران: هنر و معماری
بانی مسعود، امیر.)1312(. معماری معاصر ایران: در تکاپوی بین سنّتّ و مدرنیته.چاپ دوم. تهران: هنر و معماری قرن .
بحرینی ،حسین) .1312(. فرآیند طراحی شهری. چاپ ششم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران .
پارسانیا، حمید) .1383(. مدرنیته در ایران. فصلنامهی آموزه. شماره ششم. ص 108-101. ]1[ بحرینی، س .مبانی طراحی شهری ،انتشارات دانشگاه تهران ،1311.
پاکزاد، جهانشاه) .1386(. مقالاتی در باب طراحی شهری. چاپ اول . تهران: شهیدی .
پرزاده، سمیرا. )1313(. معماری به سبک یادمانی و خواستگاه فرهنگی آن. کنگره بینالمللی پایداری در معماری و شهرسازی – شهر مصدر دوبی. اسفند 1313.
پورجعفر، محمدرضا و منتظرالحجه، مهدی. )1831(. نشانههای شهری، تعاریف، گونهشناسی، مکانیابی، برنامهریزی و طراحی. چاپ اول .تهران: طحان/ هله.
پیهانی، نرگس و خضریان ،علیرضا و روزبه، معصومه) .1314(. بررسی زیباشناسی در معماری معاصر ایران. همایش ملی فرهنگ ،گردشگری و هویت شهری .
جاودان، محمد) .1310(. تحلیل و بررسی اصطلاح سنّّت در نظر سنّتّگرایان. فصلنامه علمی – پژوهشی اندیشه نوین دینی. سال نهم. شماره سی و دوم. ص 110-113.
حقیر، سعید و کاملنیا،حامد) .1314(. نظریهی مدرنیته در معماری. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.
خاکزاد، آیدا و میرغلامی، مرتضی) .1314(. ارزیابی و تحلیل تاثیرگذار بر طراحی و شکل گیری بناهای یادمانی دورهی معاصر ایران.
همایش ملی و معماری شهرسازی هویتگرا. مهرماه 1314.
شایگان، داریوش. )1318(. آسیا در برابر غرب. چاپ سوم. تهران: امیرکبیر .
عمید، حمید.)1313 ( .فرهنگ فارسی عمید. چاپ سی و یکم. تهران: انتشارات امیرکبیر .
لینچ ،کوین) .1380(. سیمای شهر. ترجمهی منوچهر مزینی. چاپ هفتم. تهران: دانشگاه تهران.
نجفیثانی ،مریم) .1314(. شواهد سنّت و تجدد در معماری سلطنتی و مسکونی تهران در عصر قاجار. پایاننامه کارشناسی ارشد .
دانشکده هنر و معماری دانشگاه مازندران .
نصر زنجانی، بهاره) .1314(. نقش معماری یادمانی مونومنتال در فضاهای شهری ) با تاکید بر تندیسها و بناهای آرامگاهی. دومین کنفرانس ملی معماری و منظر شهری پای