” قابل توجه مادر زن های محترم”
موضوع کار: بررسی علل افزایش مهریه
(چرا مهریه را نباید سنگین در نظر گرفت)
عنوان:
بررسی علل افزایش مهریه
استاد محترم:
سرکار خانم خاتمی
گردآورندگان:
زهرا موفقی ،زهره پیرانی
فرشته بلالی،زهرا گنجعلی
رشته تحصیلی :حقوق
بهار 94
ازدواج بعنوان یکی از مهمترین پدیده های زندگی بشری هماره مورد بحث و کاوش بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران این عرصه بوده است . از آنجا که این اتفاق خجسته ارتباط مستقیم با سرنوشت دو انسان دارد ، لذا اهمیت آن به مراتب بیشتر از بسیاری از مسائل زندگی بشری است . اهمیت ازدواج باعث شده که همیشه این مسئله از ابعاد مختلف مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد . از جمله مهمترین ابعاد ازدواج موضوع مهریه است .
بیان مسئله و اهمیت تحقیق
براساس ماده 1087 قانون مدنی مهر عبارت است از ؛ مالی که به مناسبت عقد نکاح ، مرد ملزم به پرداخت آن به زن است . مساله مهریه تا سالهای نه چندان دور ، مساله ای آنچنان مهم محسوب نمیشد ، در واقع به آن به چشم یک مساله نگریسته نمیشد . لیکن عواملی از جمله غالب شدن فرهنگ شهرگرایی ، بالا رفتن میزان سواد و تحصیلات بانوان ، ظهور جنبش های دفاع از حقوق زنان ، بالا رفتن سطح توقعات جوانان ،و همه و همه باعث شده که زنان و خانواده ها نسبت به پیگیری کردن جدی تر مهریه اقدام نمایند .
متاسفانه میتوان گفت در بیشتر مواقع این آگاهی بیشتر از حقوق خود، باعث به انحراف کشیده شدن مسا له ی مهریه از شکل شرعی و قانونی خود شده است و کم کم این موضوع در جامعه بعنوان یک معضل مطرح شده است . درخواست مهریه های عجیب و آنچنانی که امروزه در جامعه شاهدیم ، ترس جوانان از ازدواج ، پرشدن بندهای زندان ها از بدهکاران مهریه و … ازجمله نتایج این تفسیر نادرست از معنا و میزان مهریه است .
از جمله اقداماتی که مسئولین کشور برای جلوگیری از معضل شدن مهریه و مهار روند نادرست کنونی آن انجام داده اند ، تصویب لایحه ی 24 ( مهریه ملی ایران ) در مجلس شورای اسلامی است . این اقدام به رغم داشتن محاسن ، عاری از اشکال نمیتواند باشد .
دراین پژوهش تلاش شده است ابتدا ابعاد حقوقی مهریه بررسی و اقسام مهریه و دید جامعه شناسانه به مهریه بیان شود و همینطور بررسی و نقد لایحه ی 24 از دیگر اهداف این پژوهش است . در نهایت پیشنهادی برای متوقف کردن این تفسیر و درک نادرست از مهریه ارائه داده میشود .
با مرور نظریه های جامعه شناسی و بررسی اجمالی آن ها به منظور استفاده در تبیین مهریه در ایـران، نظریه های کارکردگرایی و مبادله(یا به اصطلاح ترنر، نظریه فایده گرا) برای تبیین موضوع از قابلیت بیشتری برخوردار بودند.
از این رو توضیحی کوتاه درباره هر کدام از این دو نظریه ضروری می نماید .
چارچوب نظری
نظریه کارکردگرایی: طبق نظریه کارکردگرایی، هر فرهنگ، مجموعه به هم پیوسته، یگانه و نسبتاً منسجمی است که باید آن را به عنوان یک کل ملاحظه و تبیین کرد.
نظریه مبادله: در دید نظریه پردازان مبادله(فایده گرا)، انسان ها موجوداتی هستند که هدف و مقصود دارند. آن ها هزینه های هر یک از جایگزین های گوناگون را برای .محقق ساختن اهداف مذکور محاسبه می کنند
می گویند در ادوار ماقبل تاریخ که بشر به حال توحش می زیسته و زندگی شکل قبیله ای داشته، به علل نامعلومی ازدواج با همخون جایز شمرده نمی شده است. روی این حساب در مراحل اولیه، مرد به عنوان خدمتکار زن بوده است. در این دوره زن بر مرد حکومت می کرده است . در مرحله ی بعد که حکومت به دست مرد افتاد، مرد زن را از قبیله ی دیگر می ربوده است . در مرحله ی سوم مرد برای اینکه زن را به چنگ آورد به خانه ی پدر زن می رفته و سالها برای او کار می کرده است . در مرحله ی چهارم مرد مبلغی به عنوان «پیشکش» تقدیم پدر زن می کرده است و رسم مهر از اینجا ناشی شده است.
تاریخچه ی مهریه
سیر تاریخی مهریه
عصر شکار: 20 کیلو گوشت دایناسور، 40 کیلو گوشت اژدها.
نتیجه: دایناسورها منقرض شدند .
عصر کشاورزی: 24 دست تبر سنگی، 24 دست تیغه و داس جنگی.
نتیجه: افزایش قتل مردان به دلیل دم دست بودن داس برای خانوم ها
عصر فلز: 70 ورقه مسی، 50 تا خنجر مفرغی و سرگرز آهنی.
نتیجه: افزایش شکستگی سر مردان به دلیل تماس با گرز آهنی
عصر بخار: 30 هزارتومان و بخار کردن آب حوض خانه عروس خانوم.
نتیجه: کمبود و جیره بندی شدن آب.
عصر صنعت: 1 میلیون پول، 14 سکه طلا، یک اتومبیل و هرچی که با ص شروع میشد.
نتیجه: بنا به درخواست آقایان تولید ژیان آغاز شد .
عصر کامپیوتر: هم وزن عروس خانم سکه طلا!!!
نتیجه: هرچی عروس خانوم مانکن تر باشد بهتر است.
نتیجه ی کلی ؛ کاهش نرخ ازدواج و بالا رفتن سن ازدواج
مهریه، ماهیت حقوقی آن
در ماده 1087 قانون مدنی آمده است: "مهر عبارت از مالی است که به مناسبت عقد نکاح، مرد ملزم به دادن آن به زن است." الزام مربوط به تملیک مهر، ناشی از حکم قانون است و ریشه قراردادی ندارد . به همین جهت، سکوت دو طرف در عقد و حتی توافق بر این که زن مستحق مهر نباشد، نمی تواند تکلیف مرد را در این زمینه از بین ببرد .
اساس مهریه در حقوق ایران
اساس مهریه در حقوق ایران مبتنی برسنت و مذهب است و نظیر آن را درحقوق غربی نمی توان یافت. رابطه مهر با تمکین زن را نمی توان با رابطه عوض ومعوض در قراردادهای مالی قیاس کرد.
اقسام مهر
درفقه شیعه و قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران از سه نوع مهر نام برده شده است:
مهرالمسمی
مهرالسنه
مهرالمتعه
آیا ممکن است مهر به عهده شخصی غیر از شوهر باشد؟
بعضی گفته اند : مال معینی که مهر قرارداده می شود باید متعلق به شوهر باشد واگر شخصی به جز شوهر مانند پدر اوبخواهد مال خود را مهر قرار دهد، بایدنخست آن را به شوهر منتقل کند تا شوهربتواند آن را بعنوان مهر تعیین نماید.
لیکن این نظریه قابل خدشه است ، بهمین دلیل :
ماده 197 قانون مدنی متضمن یک قاعده تفسیری است که توافق بر خلاف آن، معتبر است.
مهر در عرف و شرع
تقاضای وصول مهریه از جانب زوجه می تواند بدون رضایت مرد و یا توافق با وی صورت پذیرد و بستگی به اراده و خواست زن دارد . متاسفانه بیش تر مردان،خواسته مشروع زن برای تادیه مهریه را نوعی دهن کجی به خود و انجام مقدمات طلاق تلقی می کنند ، متاسفانه در کشور ما مطالبه مهریه از سوی زن به معنای تمایل او به پایان دادن زندگی مشترک تلقی می شود، اما این طرز تفکر با تعریف اسلام از مهریه تفاوت دارد؛ چرا که مهریه در اسلام، هدیه ای از طرف مرد به زن تلقی می شود و زن می تواند در طول زندگی خود از آن استفاده کند .
نگاهی جامعه شناسانه به پدیده تعیین مهریه بالا
یکی از مسائلی که تاکنون در رسانه ها به آن زیاد پرداخته شده بحث تعیین مهریه بالا از سوی دختران و خانواده های آنها به عنوان پیش شرط ازدواج است ، اما تاکنون کمتر به ریشه های جامعه شناختی این مسئله پرداخته شده است . برای اینکه تغییر میزان مهریه را طی چند سال بررسی کنیم لازم است به دگرگونی هایی که در شکل خانواده ایجاد شده، بپردازیم.
در جوامع مختلف خانواده یکی از نهادهای مهم و تاثیرگذار است.
به نحوی که در جامعه سنتی حتی تصمیم گیری برای ازدواج فرزندان از سوی خانواده صورت می گیرد. بالطبع در این شکل از ازدواج به تمامی سلایق، نیازها و اولویت های طرفین ازدواج توجه نمی شود و ازدواج ها در چارچوب مراسم و شرایط خاصی صورت می گیرد . اما با گذر از جامعه سنتی به جامعه مدرن بخشی از کارکردهای خانواده به نهادهای دیگر مثل آموزش و پرورش، رسانه ها و… واگذار شده و نقش خانواده در ازدواج فرزندان نیز تغییر کرده است .
علل افزایش میزان مهریه در عصر حاضر چیست؟
چشم وهم چشمی
بالا رفتن سطح تحصیلات زن و شوهر
بالا رفتن هزینه ها و تشریفات ازدواج
شیوع ازدواج های برون فامیلی
تضعیف اعتماد اجتماعی
فخر فروشی دختران و وابستگان آنها
قرآن کریم در آیه ۴ سوره نساء می فرماید:
« وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَهً»
یعنی در کمال رضایت قلبی مهر زنان را به آنان بپردازید. به عبارتی فلسفه مهریه «نحله» و عطیه است، یعنی هدیه و پیشکشی است که زوج به عنوان مهر به همسر می دهد و در حقیقت وسیله ای برای مطمئن ساختن زن به صفای قلبی مرد و نشانی از راستین بودن علاقه ی اوست .
اما متاسفانه این روزها مهریه فرسنگ ها از ماهیت وجودی خود فاصله گرفته و تبدیل به نوعی وثیقه مالی شده به امید اینکه زن را در برابر مشکلات احتمالی بیمه کند.
نتایج منفی افزایش مهریه چیست؟
تغییر در نوع همسرگزینی
کاهش نرخ ازدواج
تحمل اجباری زندگی های تصنعی
احتمال سوداگری
افسردگی و سردرگمی مرد
افزایش سن ازدواج
حسین باهر(جامعه شناس) : زنانی که مهریه های نامتعارف تعیین می کنند، از نظر روانی، دچار مشکل کج تابی هستند. مهریه های نامتعارف نوعی رفتار نامناسب به فرهنگ و فلسفه مهریه است.
ایشان ادامه داده : در قرآن آمده است که مهریه باید صداق باشد و در حقیقت صادق باشد؛ به طور مثال، این که می گویند:
«100 کیلو بال مگس»
چه نوع صداقتی است، وقتی اجرا شدنی نیست!!!
حکم دادگاه در مورد مهریه های نامتعارف چیست ؟
دادگاه برای اینگونه مهریه های نامتعارف برای خانم ”مهرالمثل“ تعیین میکند .
به این معنی که با توجه به شان زن و زنان هم طرازش و یا مهریه ی خواهرش ، مقداری را بعنوان مهریه برای او تعیین می کند .
IF…
مردان نگران مهریه نباشند!
برای حل مشکل مهریه های نامتعارف، دولت در لایحه حمایت از خانواده ماده ای در نظر گرفته که بر اساس آن قرار بود برای مهریه های نامتعارف، مالیات در نظر گرفته شود . اما به دلیل اینکه کمیسیون حقوقی و قضایی این اقدام را غیرعملی دانست این ماده حذف شد چون مهریه درآمد نیست که بتوان برای آن مالیات در نظر گرفت .
بعد از حذف این ماده مجلس به فکر جایگزین کردن ماده ای برای حل این معضل افتاد و هم اکنون پیشنهادی در مجلس مطرح شده است که بر اساس آن رئیس قوه قضائیه هر سه سال یکبار نرخ مهریه را اعلام کند و مهریه های بالاتر از این نرخ غیرمتعارف اعلام شود.
110 سکه؛ مهریه ی ملی ایران
نمایندگان مجلس مقررات جدیدی برای مهریه های بالای 110 سکه تعیین کردند . نیره اخوان نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی در جریان بررسی لایحه حمایت از خانواده پیشنهادی را در مورد مهریه مطرح کرد که بر اساس آن مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی ، مشمول ماده ۲ قانون محکومیت های مالی می شود و چنانچه مهریه بالاتر از آن باشد، شرط تمکن زوج موردنظر خواهد بود .
در نهایت وکلای ملت با ۱۱۰ رای موافق، ۳۰ رای مخالف و ۲۵ رای ممتنع موافقت خود را با این پیشنهاد اعلام کردند.
اشکالات ماده 24 لایحه حمایت از خانواده
بیشترین ایراداتی را که حقوق دانان توانسته اند از این ماده از لایحه حمایت از خانواده بگیرند به ترتیب زیر است :
1- این ماده ضمانت اجرایی ندارد .
2- تعیین مهریه تابع اراده و خواست طرفین است . بنابراین هرنوع دخالت در آن صحیح به نظر نمی رسد .
3-مهریه یک دین است .
پیشنهاد ” بیمه ” مهریه زنان
براساس این پیشنهاد، مرد با توجه به وسع و توان مالی خود از ابتدای ازدواج، مبالغی را به صورت تدریجی به عنوان بخشی از مهریه برای زن پس انداز می کند. بر اساس این پیشنهاد با همکاری شرکت های بیمه، شوهر مبلغی را برای زن به عنوان مهریه کنار می گذارد تا بدین ترتیب هم زن به مهریه خود می رسد و هم به مرد در پرداخت مهریه فشار نمی آید.
هم اکنون بیمه مهریه به عنوان یکی از خدماتی است که شرکت های بیمه ارائه می دهند. در تبلیغ یکی از این شرکت ها آمده است: بیمه مهریه تضمینی مطمئن برای پرداخت تمام یا قسمتی از مهریه و پشتیبانی مالی مناسب است ، که زوجه می تواند از مزایای آن بهره مند شود . درصورت فوت زوجه در طول مدت اعتبار بیمه نامه (پس از گذشت حداقل شش ماه از تاریخ شروع بیمه نامه و پرداخت حق بیمه مربوطه) ارزش بازخرید بیمه نامه در وجه بیمه گذار پرداخت خواهد شد .
از جمله تدابیری که می توان در راستای پیشگیری از مشکلات مهریه اتخاذ کرد ، عبارتند از:
در تعیین میزان مهریه حد اعتدال رعایت شود .
قرار دادن اعیان(زمین، خانه، طلا و…) به عنوان مهریه .
مهریه مشروط به عند الاستطاعه باشد ، نه عندالمطالبه .
رسانه های جمعی و مراکز بیمه .
ضامن قرار دادن برای پرداخت مهریه از طرف زوج .
باید فرهنگ سازی شود …
بهتر است به جای تصویب چنین ماده ای ، فرهنگسازی شود و این فرهنگ برای همه ایجاد شود که بالا بودن مبلغ مهریه ، باعث افتخار نیست و پایین بودن آن موجب خفت نمیشود و اصلا نباید اینگونه تصور شود که مهریه بالا در یک حالت احتمالی مثل وقوع طلاق یا فوت شوهر وسیله ای برای تامین وضعیت اقتصادی زنان خواهد بود . همه باید به این باور برسند که مهریه سنگین به هیچ وجه باعث استحکام خانواده نیست و بیشتر موجب گرفتاری می شود و تنها چیزی که می تواند باعث دوام خانواده شود، صداقت و گذشت است .
و مردان باید این را در نظر بگیرند که یا مهریه های بالا و غیرمتعارف را قبول نکنند و یا باید درصورت مطالبه ی آن از طرف زوجه ، اقدام به پرداخت آن نمایند …
منابع :
www.tabnak.ir
– پایان نامه آذر قلی زاده – سحر غفاریان
آسیب شناسی مهریه و عوامل اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی موثر بر آن.
www.zanrooz.com
Awalnews.ir
— شاکری، ابوالحسن: «بررسی اجمالی مهریه در تهران»، دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی، موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی
.اطلاعات و مدارک
– بررسی آگاهی ها، نگرش ها و رفتار های اجتماعی و فرهنگی در تهران، تهران: انتشارات گلبان شورای فرهنگ عمومی کشور، 1379.
– تبیان استان اردبیل – پایش جامعه شناختی مهریه -حسن یوسف زاده
– رهوا – پایگاه خبری مذهبی تحلیلی
– کوزر، لوئیس: «زندگی و اندیشه بزرگان اجتماعی»، ترجمه محسن ثلاثی؛ . علمی ایران تهران: چاپ نهم، علمی، 1380
هیچگاه از عشق ورزیدن دست نکش ، همیشه خوب باش . حتی اگر اطرافیانت نیشت بزنند …
به دنیا با تمام وجود خدمت کنید .
روز خوبی
داشته باشید…