اسباب ممرضه
منابع:
قانونچه چغمینی
مفرح القلوب
خلاصه الحکمه
قانون
ذخیره خوارزمشاهی
اسباب ممرضه:
اسباب کلیه ممرضه( بادیه.سابقه. واصله)
اسباب جزئیه ممرضه( سوء مزاج. مرض ترکیب. تفرق اتصال)
اسباب ممرضه:
سببهایی که باعث حدوث بیماری میشود
اسباب کلیه ممرضه( تقسیم بندی دیگر)
1- خارج از بدن( بادیه) 2- داخل بدن( سابقه. واصله)
وجوه تسمیه بادیه:
بدو به ضم باءوسکون دال مهمله و واو موقوف
بمعنای شدید الظهور بودن این امور است
بادی بمعنای صحرا و خارج از بدن است در مقابل مدینه
بادی بمعنای مبداء امراض
مثال:
هوای حارمنجر به سردرد گردد..
هوای بارد منجر به استرخاء عصب گردد..
.امری از امور نفسانی مانند غضب منجر به سخونت ارواح شده و ایجاد حمای یومیه کند
امور داخل بدن:
سابقه . ایجاب حالت با واسطه .مانند انکه میان سبب غیر بدن و مرض واسطه باشد
واصله . ایجاب حالت بلا واسطه .مانند میان سبب غیر بدنی و مرض واسطه نیست
مثال سابقه:امتلاء –عفونت — حمای یوم .
مثال واصله: ضربه به استخوان – شکستگی
اسباب ثلاثه صحت
بادی مانند خبر مسرت افزاء
سابق مانند نضج تام
واصل مانند اعتدال مزاج و ترکیب
اسباب جزئیه ممرضه:
1- سوء مزاج
2- مرض ترکیب
3- تفرق اتصال
سوء مزاج:
حار
بارد
یابس
رطب
علل امراض حار:
حرکت غیر مفرط د رقلت و ضعف-کثرت و قوت
ملاقات مسخن بالفعل نه بحد افراط
ملاقات مسخن بالقوه
عفونت
سده
اسباب امراض بارد:
ملاقات برودت بالفعل
ملاقات برودت بالقوه
قلت اکل فی الغایه
افراط اکل
تکاثف مفرط
حرکت مفرط
سکون مفرط
گشاده شدن مسام به افراط
اسباب امراض یابس:
ملاقات یابس بالفعل
ملاقات یابس بالقوه
قلت اکل
حرکت مفرط
اسباب امراض رطب:
ملاقات مرطب بالفعل
ملاقات مرطب بالقوه
قلت اکل
سکون مفرط
از ترکیب اسباب مفرد ه اسباب امراض امزجه مرکبه ظاهر میگردد مانند جمع شدن حرارت و رطوبت یا یبوست
برای تسبب اسباب سه شرط لازم است:
توفیر مقدار سبب فاعلی
طول ملاقات او بدن را
استعداد بدن مر قبول انرا
انواع مرض ترکیب:
خلقت
عدد
مقدار
وضع
امراض خلقت: مرض شکل مرض مجاری مرض اوعیه مرض سطح مرض تعداد مرض وضع
اااا
تفرق اتصال
در این مرض پیوستگی طبیعی اندام از بین میرود ودر انها گسستگی و فاصله ایجاد میشود
در اعضاء مفرد مانند شکستگی یک استخوان
در اعضاء مرکب مانند قطع انگشت
اسباب تفرق اتصال
1. داخل بدن:
خلط اکال یا محرق یا لاذع
امتلاء ممدد
.ریح-
خلط مرکب
شدت حرکت دافعه
حرکت بر امتلاء
2. خارج بدن:
بریدن با شمشیر. کشیدن به ریسمان.سوزاندن
از عوامل مهم در مبحث علل بیماریها تغییر در سته ضروریه است
تغییر در هوا
تغییر در کیفیت هوا شامل گرمی، سردی ،خشکی، تری
تغییر د ر جوهر هوا شامل ایجاد فساد و تعفن در ان
خصوصیات هوا تابع شرایط فصول.بادها.نزدیکی به کوههاو دریاها خاک و محل زندگی میباشد.
فصل بهار
در چهار کیفیت گرمی –سردی…….. معتدل و دارای لطافت و قدرت تحریک است و متناسب با مزاج روح باعث تقویت و تحرک روح و قوا شده وموادی که در بدن محبوس مانده رقیق شده و سیلان مییابد و به اندامهای ضعیف مانند پوست میریزد و با عث خارش. بثور…… میگردد.
تابستان :
گرم و خشک
در افراد محرور المزاج باعث بیماریهای گرم میشود
تحلیل رطوبات
عطش زیاد
گرمی و خشکی اعضاء رئیسه بخصوص کبد
پاییز :
سرد و خشک
شیوع بیماریهای سوداوی
ایجاد سده در مسام
تغلیظ اخلاط
احتباس اخلاط و در نتیجه تولید بیشتر خلط سوداوی در بدن
زمستان
سرد و تر
تولید ابخره غلیظه از مواد سرد و تر و میل به سر
بروز بیماریهای سرد
انسداد مسام و سردی سطح بدن
حرارت میل به باطن پیدا میکند
بروز بیشتر زکام و نزله
بروز بیشتر بیماریهای سینه در افراد مستعد
نواحی جغرافیایی و بادها
خاک
اقالیم سبعه
اکل و شرب
نوم ویقظه:
علت بروز خواب: میل ارواح –قوا- حرارت غریزی بسوی باطن بدن
این حرارت غریزی رطوبات بدن را تحت تاثیر و انها را تبخیر میکند
ابخره و رطوبات حاصل باعث رخوت وسستی دماغ و کثیف شدن ارواح موجود در دماغ و نیز غلیظ شدن راههای عصبی (مسالک عصبی ) و پر شدن انها میگردد
عوارض بی خوابی طولانی و مستمر:
ضعف و خشکی دماغ
سوء هضم
تحلیل و تضعیف روح( بعلت میل رطوبت بخارج و تحلیل رطوبات)
حرکت و سکون:
1-عوارض حرکت
عوارض افراط در حرکت= تسخین ( گرمابخشی) و در مدت طولانی برودت
در صورت انجام در زمان طولانی=تبخیر و تحلیل رطوبات
افناء حرارت و رطوبت غریزی
2-عوارض افراط در سکون:
تجمع رطوبات و مواد بلغمی در بدن بعلت تولید و عدم دفع
انغمار و اختناق (در درون خفه شدن) حرارت غریزی
ریاضت یا ورزش:
همه فضولات ناشی از هضم غذا در بدن قابل دفع نسیتند و بخشی در بدن میمانند .
وجود این مواد باعث ایجاد بیماریهایی چون سوء مزاج .اماس.و امتلاء میگردد اما ریاضت براحتی دفع مواد بالا را میکند
احتباس و استفراغ:
تعریف: احتباس نگهداری مواد ضروری
استفراغ دفع مواد غیر ضروری و زاید
عوارض احتباس غیر طبیعی-امراض عفونی
– احتقان
-احساس سنگینی در بدن
-کاهش اشتهاء
عوارض استفراغ مفرط:
تحلیل حرارت
دفع رطوبت
غلبه خشکی
غلبه سردی
لاغری
علل احتباس غیر طبیعی:
شدت قوه ماسکه
ضعف قوه هاضمه
ضعف قوه دافعه
تنگی یا انسداد مجاری
غلظت ماده یا کثرت ولزجی ان
فقدان احساس نیاز به دفع
اسباب استفراغ غیر طبیعی معکوس احتباس است
اعراض نفسانی:
خشم گرم و خشک
هیجان گرم و خشک
نگرانی گرم و تر
ترس سردو تر
افسردگی سرد و خشک
غم سردو خشک
اسباب و علامات
دکتر جعفریان
عناوین
تعریف
انواع علامت
دلالت علامت
مزاج های عارضی غیر طبیعی ( غیر جبلی )
نشانه های ناشی از مزاج گرم غیر طبیعی
نشانه های ناشی از مزاج سرد غیر طبیعی
نشانه های ناشی از رطوبت مزاج غیر طبیعی
نشانه های ناشی از یبوست مزاج غیر طبیعی
نشانه های غلبه اخلاط :
نشانه های غلبه خون
نشانه های غلبه دم
نشانه های غلبه خلط بلغم
نشانه های غلبه ی خلط صفرا
نشانه های غلبه ی خلط سودا
امتلاء و علایم آن ، نشانه های امتلاء
سده و علایم آن ، نشانه های سده
ریح و علایم آن ، نشانه ها و تقسیم بندی ها
اورام ، علایم و تقسیم بندی
نشانه ها ، علایم ، دلایل ، اعراض
نشانه ها دلالت دارند بر احوال تن آدمی از روی مزاج ، و در این جا علامت یعنی چیزی که استدلال کرده می شود از وی بر حالتی از حالات بدن چون صحت یا مرض یا حالاتی متوسط .
نظریه قرشی : علامت و دلیل عام هستند ( شامل مرض ,صحت می شوند) اما عرض مختص بیماری است .
علایم :
ذهنی : یعنی نشانه هایی که توسط خود بیمار احساس یا به عنوان شکایت مطرح می شود. ( symptom)
عینی : نشانه هایی که توسط طبیب تشخیص داده می شود و بر اساس آن ها و به کمک علایم ذهنی بیمار می توان بر شرایط قبلی و فعلی بیمار ، علت بیماری و پیش آگهی آن ( تقدمه المعرفه) استدلال نمود ( sign)
علایم و نشانه های ناشی از مزاج حار غیر طبیعی
احساس اشتعال بدن
احساس اذیت شدن از تب ها
کاهش تاب و توان در زمان فعالیت
عطش مفرط
سوزش فم معده
تلخی دهان
ضعف و سرعت زیاد و تواتر نبض
تضرر از اغذیه حار
تشدید علایم در تابستان
تسکین علایم با تناول اغذیه مبرده
نشانه های ناشی از مزاج بارد غیر طبیعی
کاهش قوه هاضمه
کمی تشنگی
استرخاء مفاصل
ابتلای زیاد به سرماخوردگی
ابتلای زیاد به تب های بلعمی
تضرر از اغذیه ی مبرده
تشدید علایم در زمستان
تسکین علایم با خوردن اغذیه ی حار
نشانه های ناشی از مزاج رطب غیر طبیعی
سستی یا ترهل بدن
سیلان بزاق و ترشحات مخاطی
سوء هضم
پر خوابی
ورم پلک ( تهبج اجفان )
تشدید با اغذیه مرطبه
عدم قوام یا شل شدن براز
نشانه های ناشی از یبوست مزاج غیر طبیعی
تیرگی و خشونت پوست ( تقشف )
بی خوابی ( سهر )
لاغری صورت ( تکید گی )
تشدید علایم با خوردن غذای خشکی افزا
بدحالی در پاییز
تسکین علایم با غذاهای مرطبه
جذب شدید آب گرم و روغن های لطیف از مسام
نشانه های غلبه اخلاط
نشانه های غلبه ی دم
احساس سنگینی در بدن به خصوص در گوش و چشم ها ، سر و شقیقه ها
تثاوب و تمطی ( دهن دره ، کش و قوس آمدن )
چرت زدن دائمی
کدورت حواس
کند فهمی
خستگی بدون علت
شیرینی مزه دهان بدون سابقه ی قبلی
قرمزی زبان
خواب های مربوط به اشیا قرمز
خارش محل فصد و حجامت
همچنین احتمال دارد در بدن دمل یا در دهان بثوراتی به وجود آید و یا در اعضای مستعد مانند لثه ها، بینی ، مقعد خون ریزی رخ دهد .
حکیم جرجانی : جوانی و فصل بهار و تن گوشتالود و بسیار خوردن گوشت و شیرینی ، این نشانه ها را درست کند که نشانه ی غلبه خون است .
نشانه های غلبه خلط بلغم
سفیدی بیش از حد رنگ صورت
ترهل گوشت اندام ها
لینت و سردی ملمس
زیادی و چسبندگی آب دهان
کمی تشنگی
ضعف هضم ، آروغ ترش
سفیدی رنگ ادرار
کسل بودن
استرخاء اعصاب
کند فهمی
نبض لین بطیء و متفاوت
دیدن آب ، رودخانه ، برف ، باران ، تگرگ ، رعد و برق در خواب
حکیم جرجانی :
فصل زمستان و کودکی و تن فربه و خوردن غذای تلخ مانند ماهی تازه ، ماست و مانند آن این نشانه ها را درست کند که نشانه ی غلبه بلغم است .
نشانه های غلبه خلط صفرا
زردی رنگ و چشم ها
تلخی دهان
زبری و خشکی زبان
خشکی بینی
لذت بردن از نسیم خنک و احساس خوش از هوای شب و خنکی بامداد
احساس بهتر در زمستان و هوای سرد
نبض سریع و عظیم
عطش شدید و تشنگی بسیار
تنفس سریع
کم اشتهایی
به تدریج لاغر شدن
خشکی پوست
گود افتادن دور چشم
تهوع
قی زرد رنگ و سبز
قشعریره ( سوزن سوزن شدن – راست شدن مو بر بدن)
وخز ( ادراک و احساسی شبیه به فر رفتن سوزن در بدن )
نخس ( احساسی شبیه به فرو رفتن خار و پیکان در بدن )
خواب دیدن آتش ، نیران و رویاهای زرد و زرد دیدن اشیایی که زرد نیستند
حکیم جرجانی : فصل تابستان و ایام جوانی و مزاج گرم و بسیار خوردن شیرینی ها و شیر تازه این نشانه ها را درست کند که نشانه غلبه صفراست
نشانه های غلبه خلط سوداء
کمودت رنگ
سیاهی و غلظت خون
وسواس
اشتغالات زیاد فکری
خیالات فاسد
سوزش سر دل
اشتهای دروغین
خورده خواری
ادرار غلیظ و خون تیره
پرمویی
ابتلا به بهق سیاه ( لکه های تیره )
بیماری های طحالی
سردی پوست
اندوهگینی ( افسردگی )
انزوا طلبی
دیدن اشیا سیاه و مسائل ترسناک در خواب
حکیم جرجانی : فصل خزان ، ایام پیری و خوردن غذاهای سوداوی چون گوشت قدید و صید و مانند آن این نشانه ها را درست کند که نشانه غلبه سوداء است
نکته : برای بررسی و تشخیص غلبه هر کدام از اخلاط بایستی به درستی به موارد زیر توجه شود.
مزاج شخص
روش زندگی
سوابق فردی ( تدبیر سالف )
زمان ابتلا
سن
عادات
شغل
امتلاء :
هرگاه اخلاط یا ارواح از نظر کمی یا کیفی دچار تغییراتی که باعث ایجاد حالات مرضی شوند به آن امتلاء گفته می شود.
امتلاء بر دو نوع است : امتلاء بر حسب اوعیه و امتلاء بر حسب قوه
امتلاء بر حسب اوعیه
در این حالت اخلاط و ارواح به قدری در بدن زیاد می شوند که تمام اوعیه ( ظرف های بدن یا رهگذار اخلاط و ارواح بدن) را پر می کنند و باعث فشار وتحت کشش قرار دادن آنها می شوند . این وضعیت الزاما با بدی یا کیفیت ارواح و اخلاط نیست.
امتلاء بر حسب قوه :
این اختلال به علت بدی کیفیت اخلاط و غلبه این کیفیت بد بر قوای بدن به وجود می آید که در این حالت قوت هاضمه توان هضم و نضج لازم را ندارد. این اختلال ممکن است با افزایش کمی اخلاط نیز توام باشد.
نشانه های کلی امتلاء:
سنگینی اندام ها
خستگی و کسالت زودرس از فعالیت
قرمزی چهره
انتفاخ رگ ها ( پر شدن )
کشیده شدن پوست
پری و عظم نبض
رنگین و غلیظ شدن ادرار
کم اشتهایی
خیرگی چشم
خواب هایی که حکایت از سنگینی دارند مانند آن که ببیند نمی تواند تکان بخورد یا بلند شود یا چیز سنگین برداشته است یا نمی تواند حرف بزند.
نشانه های امتلاء بر حسب قوه
در این حالت پرشدگی عروق و سرخی چهره مشاهده نمی شود .
این افراد رنجور و ضعیف هستند .
خواب های آشفته
نبض ضعیف
ادرار و عرق بدبو
احساس کوفتگی بعد از فعالیت
خارش و سوزش در اندام ها
احساس بوی بد از درون بدن( گاها شخص فکر می کند که این بو از بیرون است)
دو نکته
اکثرا در امتلا بر حسب قوه ، قبل از بروز کامل نشانه های امتلا. بیماری به وجود می آید .
برای تشخیص خلط غالب در امتلا باید به علائم غلبه اخلاط که در فصل خود بیان شد توجه کرد.
سده و علایم آن
هرگاه در بعضی از اندام ها نشانه های جمع شدن ( احتقان) مواد و احساس فشار و سنگینی ( تمدد و ثقل ) به وجود آمده باشد اما این علایم با امتلاء عمومی بدن همراه نباشد انسداد رخ داده است.
نکات:
انسداد در مجاری اعضایی که محل عبور مواد به میزان زیاد هستند باعث احساس ثقل میشود
انسداد در مجاری که محل عبور مواد کمتری هستند تنها باعث احساس تمدد ( کشیدگی ) و احتباس خون وارد شده به عضو میگردد.
انسداد در عروق بدلیل جلو گیری از نفوذ خون به مویرگهای پوستی باعث زردی پوست میشود.
رِیاح:
ریاح یا باد یکی از مواد حاصل از مواد سرد حاصل از اخلاط ( معمولا بلغم و سوداء)است که بر خلاف روح در قوام بدن دخالت ندارد و میتواند باعث ورم گردد.
انواع -تهبج و نفخ
علایم:
جابجایی دردهای ناشی از ریاح
عدم احساس سنگینی در عضو بر خلاف امتلاء ناشی از اخلاط
در لمس با انگشتان ماده یا رطوبت دیگری لمس نمیشود وماده ریحی با فشار لمس جابجا میشود و با برداشتن دست بجای خود بر میگردد.
در سمع صداهایی مانند قراقر شکم شنیده میشود.
ریاح در اعضاء حساس به درد میتواند بعلت تفرق اتصال درد ایجاد کند ( ریح الشوکه در استخوان)
ورم
تعریف: تجمع غیر طبیعی ماده را در عضو ورم نامند
ورم مرض مرکبی است که شامل تمام اقسام امراض مفرد( سوء مزاج مادی. سوء هییت ترکیب.و تفرق اتصال ) میباشد.
اسباب اورام:
تجمع ماده غیر طیبعی در عضو
ویژگی ذاتی برخی از اعضاء در پذیرش ورم
وارد امدن ضربه به عضو
تقسیم بندی ورم
بر حسب ماده ایجاد کننده دو دسته است.
ورم های گرم و سرد
اورام گرم:
فلغمونی( اماس خونی) ماده اصلی ان دم است
جمره – ماده اصلی ان صفراء است
حار مرکب از دونوع بالا که بر حسب ماده غالب تشکیل دهنده نامگذاری میشود.فلغمونی جمره و جمره فلغمونی
ورم گرم عفونی
اورام غیر گرم:
سوداوی.مثال ورم صلب.سرطانی.غددی
بلغمی .مثال ورم رخو. سلع
مایی . مثال استسقاء زقی(اسیت )و قیله(تجمع مایع در بیضه )
بادی .مثال تهبج ونفخه
علائم اورام:
ورم ظاهری بادلائل حسی و مشاهده پی بان برده میشود
ورم درونی یا باطنی با گرفتن شرح حال و بیان بیمار و تجزیه و تحلیل ان و سائر علائم پی به ورم درونی برده میشود
علائم باطنی ورم گرم ( دموی- صفراوی)
وجود تب لازم و احساس سنگینی و انتفاخ در عضو فاقد حس بر این ورم دلالت میکند.
احساس سنگینی و درد سوزشی در عضو دارای حس بر این ورم دلالت میکند.
خلل در افعال عضو دلالت بر ورم عضو در هر دو حالت بالا میکند.
نکته:در اورام داخلی یا باطنه همیشه درد شدید وجود ندارد و گاها تطابق علائم با این اورام مشکل است .
ورم بلغمی:
احساس ثقل در عضو
عدم وجع ویا درد به میزان کم در عضو
سائر علائم غلبه بلغم
در ورم سوداوی با لمس . صلب احساس میشودو گفته اند صلابت از افضل و ادل علائم براین ورم است.
علائم اورام حار:
وجع شدید در عضو
حمیات قوی
تمدد و اختلال عقل( در صورت بروز این ورم در اعصاب)
حدوث افت در حرکات قبض و بسط ( در صورت بروز این ورم در اعصاب)
علائم ورم بلغمی:
احساس ثقل بدون درد
سائر علائم غلبه بلغم
تفاوت شدت و ضعف علائم بر حسب میزان رقت و غلظت بلغم
علائم ورم سودائی:
سفتی محل ورم
سردی محل ورم
سائر علائم غلبه سوداء
علائم ورم مائی:
بسته به محل عضوی که در ان این ورم روی میدهد علائم ان متفاوت است ( پوست=تاول— کیسه بیضه =قیله مائیه)
علائم ورم در مراحل تشکیل –تفتیح-انتشار- انتقال:
در شروع ورم درد به همراهی ثقل
با ازدیاد ورم اعراض و ثقل شدید تر
خشونت زبان
بیداری بسیار
احساس صلابت و تورم
در مراحل پیشرفته لاغری و زردی ونحافت بدن گودی و فرو رفتگی چشم ها
ورم در مرحله تفتیح و انفجار( قبل از انفجار):
کاهش درد
در مواردی بدل وجع حکه و خارش
کاهش حدت حمی
کاهش یا از بین رفتن ضربان
کاهش حمرت یا صلابت( در صورت وجود)
علائم ورم بعد از انفجار:
سکون وبر طرف شدن تب
در مواردی دفع کامل ماده از طریق نفث. بول. عرق. براز یا…….
سهولت تنفس
انتعاش قوت
خصوصیات نبض –عریض بطئ
انتقال ماده در اورام باطنه:
انتقال نیکو – ماده از عضو شریف به عضو خسیس منتقل میگردد ( انتقال ماده از دماغ بسوی عقب هر دوگوش. یا انتقال اورام کبد بسوی اربیتین. یا در امراض قلبیه بسوی زیر بغل )
انتقال ردی- انتقال ماده از عضو خسیس به عضو شریف یا از عضو شریف به عضو اشرف یا عضوی که توانایی کمتری برای مقابله با انرا دارد .
مانند انتقال ماده از ذات الجنب به قلب و ریه یا انتقال ماده از ناحیه حلق به حنجره انتقال ماده از کبد یا کلیه به دماغ
تقسیم بندی دیگر از انتقال اورام باطنه:
انتقال به فوق
انتقال به تحت
علائم دال بر تفرق اتصال :
این علایم در اعضاء ظاهره- اعضاء باطنه ممکنست دیده شوند
تفرق اتصال در اعضاء ظاهره اکثرا با مشاهده و لمس مشخص میشود
دلائل تفرق اتصال در اعضاء باطنه
وجع ثاقب
وجع ناخس و اکال خصوصا اگر با تب نباشد
بعد از نضج اورام سیلان خلط بسوی عضو و یا بر امدن مده و قیله
چنانچه تفرق اتصال ناشی ازنضج ورم و انفجار ان باشد کاهش یا از بین رفتن درد و ثقل
انخلاع و بر امدن عضو از موضع خود مانند فتق
گاها تفرق اتصال بعلت احتباس مواد مستفرغه در مجاری خود بوجود میاید (انسداد روده= پارگی روده بعلت اجتماع زیاد مواد مندفعه و فشار شدید به جدار روده )
چند نکته د ر رابطه با تفرق اتصال:
در موارد ی که این عارضه خفیف باشد وقوف واطلاع از ان ممکنست حاصل نگردد.
در مواردی که عضو فاقد حس باشد و یا ماده ای در ان نباشد این علائم ممکنست شدید نباشد و تشخیص قاطع نیز مشکل است. ( البته امروزه با ابزارهای تشخیصی جدید تا حدود زیادی این مشکل کمتر است لذا بایستی از امکانات تشخیصی موجود در این جهت استفاده صحیح گردد)
اصعب اورام واصعب تفرق اتصال از روی اعراض در اعضاء دارای حس زیاد و عصبانی است و میتواند مهلک باشد و گاه غشی و تشنج بدنبال دارد ( غشی بعلت شدت وجع و تشنج بعلت عصبانیت عضو)
بول . براز. نفث عرق……از دلایل و علامات کلیه داله بر احوال بدنیه بر صحت و مرض و حالات متوسطه اند .
دلالت نبض بر حالات قلب اقوی است .زیرا نبض عبارتست از حرکت انقباضی و انبساطی اوعیه روح حیوانی( شریانها با انبساط و انقباض -روح قلبی حیوانی را بجمیع نقاط بدن میرسانند.)
بول دال بر احوال کبد است( فعل کبد احاله وگردانیدن غذا به کیموس است و بول بر ردائت یا جودت عمل کبد دلالت میکند.)
براز ادل امور به حال معده است( فعل معده احاله غذا به کیلوس و جداکردن صافی لطیف از قسمت کثیف میباشد) ظاهرا در اینجا مجموع افعال دستگاه گوارش را به معده نسبت داده اندااااا)
علامات داله بر اخلاق ( علم قیافه و فراست)
استد لال از خلق ظاهر و صورت و هیئت است بر خلق باطن
دلائل موی
دلائل پیشانی
دلائل گوش
دلائل ابرو
دلائل چشم
دلائل بینی
دلائل دهان
………….
نکات مهم در این رابطه:
این اوصاف اگر در مواردی مطرح میشود مربوط به عوام الناس ( بنظر میاید محل بحث باشد) و یا افرادی که تبدیل اخلاق و اوصاف خود را بسبب تبعیت از صاحبان شریعت و ریاضات ،نداشته اند مثال :ماجرای منسوب به افلاطون …
دلائل فراست کلی نیست و حکمانرا بر همه نمیتوان جاری کرد.
نشانه های کلی مزاج:
ملمس
ملمس یعنی وضعیتی که طبیب هنگام لمس شخص معاینه کننده لمس میکند.این نشانه یکی از ابزار مهم تشخیص میزان حرارت برودت رطوبت و یبوست است
ملمس میتواند مربوط به یک عضو خاص باشد یا وضعیت کلی بدن
شرایط لمس صحیح …….
لحم و شحم ( گوشت و چربی):
گوشت = گرمی و تری
چربی= سردی و تری
شعر:
سرعت زیاد رشد مو =حرارت و خشکی
سرعت رشد مو= خشکی
زیادی مو = حرارت
کاهش سرعت رشد مو=رطوبت
نازکی و کم پشتی ( تنکی) =رطوبت
لون بدن:
بیاض( سفیدی)=برودت و غلبه بلغم
حمرت( سرخی)= گرمی و غلبه دم
زرد و گندم گون ( سمرت و صفرت)=حرارت و غلبه صفراء
تیرگی( کمودت)=برودت و کمی دم
رنگ باذنجانی= برودت و یبوست
نکته رنگ بدن حالت مطلق ندارد و میتواند در مواردی تحت تاثیر سائر شرائط اقبیل بیماریها قرار گیرد.