پاورپوینت ابزارهای اقتصادی برای تحلیل بازار ماهیت تقاضا

1
ابزارهای اقتصادی برای تحلیل بازار ماهیت تقاضا
Paul Shaw
World Bank Institute
Workshop: Tehran, Iran
October 18-22, 2003

تقاضا در برابر نیاز
تقاضا

مردم کالاها و خدمات می خواهند، به دلیل آنکه احساس می کنند مطلوبیت (Utility) آنان افزایش می یابد، و بنابراین مردم مایل و قادر به پرداخت هستند تا کالا و خدمات را به دست آورند.

 شاید مردم به برخی از کالاها و خدماتی را که می خواهند ”نیاز واقعی“ نداشته باشند؛ یعنی شاید این کالاها و خدمات واقعاً برای بقای افراد ضروری نباشد ( مثل خرید یک خودروی فراری در مقابل خرید یک خودروی ارزان)

نیازهای مهمی که مردم قدرت پرداخت آنها را ندارند
وقتی ادعا می کنیم که مردم نیازهای مهمی دارند ولی چنان فقیرند که قدرت پرداخت برای این نیازها را ندارند، معمولاً یک قضاوت اجتماعی وارد کار می شود که کدام نیازها واقعاً مهم هستند.
 
اگر قضاوت شود که برخی از آن نیازها واقعاً مهم هستند ، جامعه باید منابعی را بسیج کند تا آنها نیازها معنای تقاضای موثر پیدا کنند.

نقطه آغاز تحلیل تقاضا در بازار
میزان کالا یا خدمتی را که مردم می خواهند- یا تقاضا می کنند- در قیمت های مختلف، اندازه گیری کمّی کنیم.
داده های واقعی از کارکرد بازار کسب کنیم و بالا و پایین رفتن کمّیت های مورد تقاضا و نوسان قیمت ها را ثبت کنیم.
داده ها را برای به دست آوردن ”منحنی“ واقعی تقاضا، رسم کنیم.

داده های تقاضای سیگار

منحنی تقاضای سیگار
D
1100
در هر یک از قیمت ها چه تعداد مشتری خرید خواهند کرد ؟
تعداد بسته
1
2
3
4
5
500
200
800
1300
قیمت

تفسیر منحنی تقاضا
قیمت
D = تقاضا
در هر یک از قیمت ها مشتریان چه تعداد خرید خواهند کرد؟
تعداد بسته
1
2
3
4
5
500
200
800
1300
1100

تفسیر منحنی تقاضا
با تغییر در قیمت کالا یا خدمت میزان تقاضای مردم تغییر می کند.

رابطه میان میزان تقاضا و تغییر در قیمت تقریباً همیشه معکوس یا ”منفی“ است . افزایش قیمت منجر به کاهش تقاضا، و کاهش قیمت منجر به افزایش تقاضا می شود.

چه چیزی می تواند منحنی تقاضا را جابه جا کند؟
– تعداد مشتریانی که کوشش می کند کالا را بخرند
– تغییر در درآمد مشتری
– قیمت کالاهای جایگزین (مثل داروهای ژنریک)
–  قیمت کالاهای مکّمل (مثل خودرو + بنزین )
–  سلیقه یا ترجیح مشتری
o     — که توسط عادت ها + پایگاه اجتماعی/اقتصادی شکل گرفته است.
o     — که توسط فرهنگ + باورها شکل گرفته است.

جابه جا کنندگان تقاضا
تعداد
قیمت
D
– درآمد
– تعداد مشتریان
– سلیقه های مشتریان
– قیمت کالاهای جایگزین
– قیمت کالاهای مکّمل

D”
D’

پرسش درسی
–   اگر درآمد افزایش یابد و تمام عوامل دیگر ثابت بمانند، چه اتفاقی برای تقاضای سیگار خواهد افتاد؟
–   اگر دولت اطلاع رسانی موثری را برای آگاهی رساندن در مورد مضرات سیگار طراحی کند، چه اتفاقی برای تقاضای سیگار خواهد افتاد؟
–  اگر یک کشور شروع به واردات یا تولید داخلی آسپرین ژنریک کند، چه اتفاقی برای تقاضای آسپرین BAYER خواهد افتاد؟

چند پیش بینی ساده ولی سودمند با بهره گیری از منحنی تقاضا
–  اگر بخواهید تقاضای یک کالا یا خدمت را افزایش دهید، می توانید:
–   قیمت آن را کاهش دهید
–   قیمت یک کالای مکّمل آن را کاهش دهید
–   قیمت یک کالای جایگزین آن را افزایش دهید.
–   سلیقه (مطلوبیت مورد تصور) مربوط به آن کالا یا خدمت را افزایش دهید.

کمی کردن تقاضا در بازار
–   برای درک بهتر تقاضا، اقتصاد دانان می خواهند بدانند که با تغییر در قیمت، تقاضای یک کالا یا خدمت با چه نرخی (rate) تغییر می کند.
–    آیا با افزایش زیاد در قیمت ، تقاضا کمی ، خیلی کم یا اصلاً تغییر نمی کند؟
–   نرخ تغییر در تقاضا که به همراه تغییر در قیمت اتفاق می افتد، ”کشش قیمتی تقاضا“ نام دارد. چگونه این نرخ را می توان کمّی کرد؟
 

محاسبه کشش قیمتی تقاضا برای سیگار

الف – درصد (%) تغییر در میزان تقاضای سیگار توسط مشتریان، در پاسخ به 1% تغییر در قیمت

ب – وقتی که قیمت از 2 دلار به 4 دلار تغییر می کند و میزان تقاضا از 1100 بسته به 500 بسته می رسد، کشش قیمتی تقاضا چقدر است؟

کشش قیمتی تقاضا برای سیگار
قیمت
D = Demand
1100
   تعداد بسته های سیگار

1
2
3
4
5
500
200
800
1300

فرمول کشش قیمتی تقاضا

تغییر در مقدار، تقسیم بر Q
_______________________________
تغییر در قسمت ، تقسیم بر P

(500-1100) / 500
___________________________
(4-2) / 2

= -1.2/1 = – 1.2

به کار گرفتن کشش قیمتی تقاضا
–    فرض کنید که تمام درآمد ناشی از فروش سیگار به دولت می رسد . آیا افزایش قیمت هر بسته از 2 دلار به 4 دلار منجر به افزایش خالص در درآمد برای دولت خواهد شد؟
–    پاسخ : نه ! چون تقاضا بشدت کشش دارد. درآمد قبلی (دلار 2200= 1100× 2 دلار) ، به (دلار 2000= 500× دلار 4) کاهش خواهد یافت.

توضیح
افت در قیمت دو اثر متضاد خواهد داشت:
–      از یک سو، افزایش در قیمت (ضرب در Q تقاضا شده ) درآمد هر واحد فروش رفته را بالا می برد.
–    از سوی دیگر، افزایش در قیمت سبب افت همراه با کشش در میزان تقاضا می شود و این موضوع درآمد کلّی را کاهش می دهد.
–     از آنجا که کشش از یک بزرگ تر است ، درآمد خالص در نتیجه افزایش قیمت ، کاهش می یابد.

حساب سرانگشتی
–        اگر کشش قیمتی تقاضا بزرگ تر از یک باشد، افزایش در قیمت سبب کاهش درآمد خالص خواهد شد (اگر بقیه عوامل ثابت فرض شوند).
–        اگر کشش قیمتی تقاضا کوچک تر از یک باشد، افزایش در قیمت سبب افزایش درآمد خالص خواهد شد (اگر بقیه عوامل ثابت فرض شوند).

معمّای سیاستگذاران
–     افزایش قیمت سیگار (از طریق مالیات) برای کم کردن مصارف ”غیر سالم“ یک اقدام مثبت در سلامت عمومی است .
–       ولی مالیات به کم درآمدها بیشتر آسیب می رساند.
–      و اگر کشش قیمتی تقاضا بزرگ تر از یک باشد، سر جمع درآمدهای دولت از مالیات سیگار کاهش می یابد.
–      شاید دولت به این گونه مالیات ها نیاز داشته باشد تا برنامه های سلامت عمومی را تامین اعتبار کند.
 

کشش قیمتی تقاضا: با کشش و بدون کشش
                 تعداد

–                   قیمت

D1: inelastic
D2: elastic

با کشش در برابر بدون کشش
–     با کشش: وقتی که قیمت مثلاَ 10% بالا می رود، خانوار با کاهش تقاضا به میزان مثلاً 15% بطور قوی پاسخ نشان می دهد. قیمت ها به وضوح روی میزان مورد تقاضا تاثیر می گذارند. غالباً مردم تصمیم می گیرند که یا چیزهای دیگری بخرند و یا مصرف خود را کاهش دهند.
–    

 با کشش واحد: وقتی که قیمت مثلاً 10% بالا می رود، خانوار با کاهش تقاضا به میزان مساوی، مثلاً 10%، پاسخ نشان می دهد.
–    

بدون کشش: افزایش در قیمت اثر ناچیزی روی میزان مورد تقاضا دارد. معمولاً به علت آن که مردم آن کالا یا خدمت واقعاً آن را می خواهند.
 

تمرین گروهی
–   مشاوران نظام سلامت کشور می خواهند درآمدهای بیشتری برای وزارت بهداشت تامین کنند و می خواهند تاثیر 50% افزایش هزینه مراجعه به پزشک را در 19 استان از 20 استان کشور بررسی کنند. در حال حاضر در این استان ها مراجعه به پزشک رایگان است و از طریق وزارت بهداشت تامین اعتبار می شود.
–   مشاوران تحلیل خود را روی منحنی تقاضای استان 20 بنا کرده اند. در این استان هزینه مراجعه به پزشک درگذشته چندین بار تغییر کرده است و تغییر در تقاضای مراجعه به پزشک روی منحنی تقاضا ثبت شده است.
–   به منحنی تقاضای استان 20 نگاه کنید و به پرسش ها پاسخ دهید:

تقاضای روزانه برای مراجعه به پزشک (جمعیت 200000 نفر)
تعداد
قیمت
تقاضا
$2.00
1000
$3.00
500
$1.00

پرسش ها
آیا کشش قیمتی تقاضا برای مراجعه به پزشک با کشش است یا بدون کشش؟
تقاضای مراجعه به پزشک ، هنگامی که قیمت با 50% افزایش از 2 دلار برای هر بار مراجعه به 3 دلار رسید، ماهانه چقدر کاهش یافت؟
کشش قیمتی تقاضا چیست؟
اگر وزارت بهداشت بخواهد درآمد کلّی خود را افزایش دهد، آیا افزایش هزینه مراجعه به 3 دلار مطلوب است؟
درآمد کلّی ماهانه پیش و پس از افزایش قیمت چیست ؟

با کشش در برابر بدون کشش کشش قیمتی تقاضا
تعداد
قیمت
D1: inelastic
D2: elastic

برآورد کشش قیمتی تقاضا

شواهد تجربی از اندونزی
مرکز بهداشت
کودکان: -1.07
بزرگسالان: – 1.04
سالخوردگان: -0.47
خانه بهداشت
کودکان: -0.35
بزرگسالان: -0.47
سالخوردگان: -0.11
Source: Gertler and Molyneaux (1997)

شواهد تجربی از پاکستان
کودکان دختر از خانواده های با درآمد پایین
درمانگران سنتی : – 0.43
درمانگاه عمومی : – 0.43
پزشک خصوصی: -0.17
–         – داروخانه: -0.44

کودکان پسر از خانواده های با درآمد پایین
درمانگران سنتی : – 0.43
درمانگاه عمومی : – 0.43
پزشک خصوصی: -0.17
–        – داروخانه: -0.44
کودکان دختر از خانواده های بادرآمد بالا
درمانگران سنتی : -0.24
درمانگاه عمومی : – 0.23
درمانگاه عمومی : – 0.09
داروخانه : -0.25

کودکان پسر از خانواده های با درآمد بالا
درمانگران سنتی : -0.26
درمانگاه عمومی : – 0.27
درمانگاه عمومی : – 0.10
داروخانه : -0.27
Source: Alderman and Gertler (1997)

شواهد تجربی از پرو
افراد با درآمد پایین
پزشک خصوصی : -0.44
سرپایی در بیمارستان :-0.67
درمانگاه عمومی : -0.76
افراد با درآمد بالا
پزشک خصوصی: -0.12
سرپایی در بیمارستان: -0.33
درمانگاه عمومی : -0.30
Source: Gertler and van der Gaag (1990)

شواهد تجربی از ایالات متحد
–      مطالعه مشهور RAND نشان داد که:
  کشش قیمتی تقاضا:
–            کلّی : 2/0-
–            بیمارستان : 31/0- – 17/0-
–             سرپایی : 22/0- 17/0-
– این اعداد با تغییر در درآمد، سطح سلامتی و یا محل پژوهش تغییر چندانی نمی کند.
–      مشارکت در هزینه اثر مساوی روی درمان های درست و نادرست داشت.

به وضوح (ولی نه بطور کامل) بدون کشش

کشش قیمتی درآمد
تعریف: درصد تغییر در میزان مورد تقاضا در پاسخ به یک درصد تغییر در درآمد
اگر IE>1 کالا لوکس است
اگر 0>IE>1کالای عادی است
اگر IE<0 کالای پست (یا ضروری) است
دو اثر تغییر در درآمد
تقاضا بیشتر برای خدمات سلامتی
تقاضای بیشتر برای خدمات با کیفیت بالاتر
 

شواهد تجربی
مطالعات بین کشوری نشان می دهند که مراقبت های سلامتی کالایی لوکس است
در کشورهای OECD : IE>1
در کشورهای آفریقایی : IE=1
مطالعه ملّی داده های خانوارها نشان می دهد که مراقبت های سلامتی ضروری است . IE<1
چه چیزی باعث این تفاوت شده است؟

چکیده اهمیت تقاضا

بحث با شرکت کنندگان و نتیجه گیری