علوم تجربی کلاس پنجم ابتدایی درس 2ماده تغییر می کند
ما در زندگی روزانه نیازهایی داریم و برای برطرف کردن این نیازها مواد اطراف خود را تغییر می دهیم. تکه کردن نان، تاکردن لباس، حل کردن چای، خردکردن میوه، روشن کردن کبریت، پختن غذا، تهیه ی ماست، بافتن دستکش،کلاه و شالگردن و دوختن لباس، بعضی از این تغییرها هستند.
شما نیز با توجه به مثال های بالا، در گروه خود چند نمونه از تغییرهایی را که در اطرافتان می بینید، بیان کنید. در هر یک از این تغییرها برای مواد چه اتّفاقی می افتد؟برای یافتن پاسخ این پرسش، فعالیت صفحه ی بعد را انجام دهید.
بادبادک بسازید روش کار:
١ــ یک ورق کاغذ رنگیبردارید و آن را مانند شکل ببرید.
وسایل و مواد لازم:
٢ــ دو تکه چوب نازک را به اندازه ی قطرهای کاغذ ببرید و آنها را با نخ محکم به هم ببندید
٣ــ چوب ها را مانند شکل با چسب نواری، به کاغذ بچسبانید و دو سوراخ روی بادبادک ایجاد کنید. نخ را از سوراخ ها رد کنید وگره بزنید.
4ــ بادبادک شما آماده است. از تکه های کاغذ برای بادبادک، دنباله درست کنید.
5-تغییرهایی را که در طول این فعالیت در مواد ایجاد کرده اید، در جدول زیر بنویسید.
آیا در ساختن بادبادک جنس موادی را هم که به کار بردید، تغییر کرد؟
خیر،فقط شکل ظاهری و اندازه ی مواد تغییر کرد.
مواد اطراف ما تغییر می کنند. در تغییرهایی مانند تا کردن لباس، بافتن شال گردن، تکه کردن نان، حل شدن قند در چای، دوختن لباس، بریدن کاغذ و خردکردن چوب، شکل و اندازه ی ماده تغییر می کند ولی جنس ماده تغییری نمی کند؛ یعنی ماده ی جدیدی به وجود نمی آید. این نوع تغییرها تغییر فیزیکی هستند.
تغییر شیمیایی
وسایل و مواد لازم:
١ــ یک حبه قند را در هاون بکوبید.
٢ــ حبه قنددیگری را در آب حل کنید.
٣ــ یک حبّه قند دیگر را هم مانند تصویر، روی شعله نگه دارید.
در کدام تغییر، شکل و اندازه ی ماده عوض می شود؟
درهر سه تغییر شکل و اندازه ماده عوض می شود.با این تفاوت که در دو تغییر اول فقط شکل و اندازه ی مواد عوض می شوند اما در مثال سوختن قند،ابتدا قند ذوب می شود (تغییر فیزیکی)سپس در ادامه به رنگ قهوهای در می آید.(تغییر شیمیایی)
در کدام تغییر، رنگ و بوی ماده عوض می شود؟
وقتی قند را می سوزانیم علاوه بر شکل و اندازه،رنگ،بو و مزه ی آن نیز تغییر می کند.
وسایل و مواد لازم:
این فعالیت را همراه بزرگترها انجام دهید.
١ــ یک تخم مرغ خام را درظرفی کوچک بشکنید.
٢ــ تخم مرغ دیگر را آب پزکنید. سپس آن را از وسط ببرید.
٣ــ با تخم مرغ سوم نیمرو درست کنید.
4ــ حالا رنگ، مزه، بو و شکل تخم مرغ ها را با هم مقایسه کنید.
در حالت اول (شکستن)شکل تخم مرغ تغییر کرده است اما در حالت های دوم و سوم (آپز کردن و نیمرو)رنگ،مزه،و بوی تخم مرغ هم تغییر کرده است.
در برخی ازتغییرها مانند سوختن حبّه ی قند ماده ی اولیه به ماده ی جدیدی تبدیل می شود. پختن نان و غذا، فاسدشدن میوه، و ترش شدن شیر تغییرهایی هستند که در نتیجه ی آنها مواد جدیدی به وجود می آیند. این تغییرها را تغییر شیمیایی می گویند. در بیشتر این تغییرها یک ماد ه به ماده ی دیگری تبدیل میشود و رنگ، بو و مزه ی آن تغییر می کند.
١ــ وقتی چوب کبریت می سوزد، چه تغییری می کند؟
تغییر شیمیایی،یعنی رنگ،شکل ،اندازه ،حالت،بو وجنس آن تغییر می کند.
٢ــ وقتی آب یخ می زند، مایع به جامد تبدیل می شود. وقتی آب بخار می شود، مایع به گاز (بخارآب) تبدیل می شود. اینها چه نوع تغییرهایی هستند؟
تغییر فیزیکی هستند.زیرا فقط شکل وحالت ظاهری ماده تغییر کرده است.
تغییرهای زیر را در دو گروه، طبقه بندی کنید و در جدول بنویسید. پختن مرغ، بریدن پارچه، شکستن لیوان، تبدیل انگور به سرکه، درست کردن مربا، تراشیدن مداد، آردکردن گندم، پوسیدن پارچه و زنگ زدن وسایل آهنی.
بریدن پارچه- شکستن لیوان – تراشیدن مداد – آرد کردن گندم
پختن مرغ – تبدیل انگور به سرکه – درست کردن مربا – پوسیدن پارچه – زنگ زدن وسایل آهنی
چگونه می توانیم نوشیدنی گازدارتهیه کنیم؟
وسایل و مواد لازم:
١ــ یک لیوان شیر و یک لیوان آب نیم گرم را در یک پارچ با هم مخلوط کنید.
٢ــ نصف لیوان ماست و مقدار کمی نمک را در ظرفی دیگر با هم مخلوط کنید و در پارچ بریزید.
٣ــ مخلوط به دست آمده را در یک بطری بریزید و در آن را محکم ببندید و در کناری بگذارید (یادتان باشد که بطری نباید کاملاً پر شود.
4ــ بعد از یک هفته، بطری را بردارید و خوب تکان دهید. سپس در آن را به آرامی باز کنید.
5ــ مشاهده های خود را بنویسید.
فعالیت بالا را به دقت بررسی کنید. درکدام مرحله تغییر فیزیکی و در کدام مرحله تغییر شیمیایی رخ داده است؟ به چه دلیل؟
در مراحل اولیه زمانی که مواد را با هم مخلوط می کنیم تغییر فیزیکی اتفاق می افتد و بعد از یک هفته رنگ ،بو،شکل و مزه ی مواد تغییر می کند یعنی تغییرات شیمیایی اتفاق می افتد.
سریع یا کند
برخی از تغییرها، مانند سوختن گاز در اجاق یا سوختن چوب کبریت، به سرعت انجام می شوند؛ در حالیکه برخی دیگر، مانند درست کردن ماست یا دوغ گازدار، به کندی صورت می گیرند.
هر یک از تغییرهای زیر در کدام حالت تندتر رخ می دهد؟چرا؟
مواد غذایی بیرون از یخچال تندتر فاسد می شوند.گرما فساد مواد غذایی را سرعت می بخشد.
الف) فاسد شدن مواد غذایی در یخچال یا بیرون از آن
ب) حل شدن شکر در چای داغ یا چای سرد
شکر در چای داغ سریع تر حل می شود.گرما سرعت حل شدن شکر در آب راافزایش می دهد.
وسایل آهنی در هوای مرطوب سریعتر زنگ می زنند یا در هوای خشک؟ در این باره اطلاعات جمع آوری کنید و نتیجه را به کلاس گزارش دهید.
وسایل آهنی در هوای مرطوب سریع تر زنگ می زنند.وقتی اهن با رطوبت واکسیژن موجود در هوا تماس پیدا می کند،زنگ می زند.زنگ آهن استحکام اهن را کم کرده و به تدریج باعث پوسیدگی آهن می شود.اصطلاحا به زنگ آهن اکسید آهن نیز گفته می شود.برای جلوگیری از زنگ زدن آهن باید یک لایه ی محافظ روی آن ایجاد کرد.در اکثر مواقع از رنگ به عنوان لایه ی محافظ استفاده می شود.
تغییر در خدمت زندگی
طبیعت همواره در حال تغییراست. در برخی از این تغییرها انسان دخالت دارد. او با استفاده از ابزارهایی مانند چکش، میخ، بیل، کلنگ و بیل مکانیکی تغییرهای زیادی در طبیعت ایجاد می کند.
انسان در کدام تغییرهای نشان داده شده درزیر دخالت دارد؟
به وجود آمدن غار
حفر تونل
یخ بستن رودخانه
قطع درختان جنگل
احداث سد
در گروه خود، یکی از دخالت های انسان در طبیعت را انتخاب کنید و درباره ی مفید یا مضر بودن آن گفت وگو کنید. نتیجه ی این گفتوگو را به کلاس گزارش دهید.
بشر از حدود هزار سال قبل که به کشاورزی و دام داری روی آورده به شکل های مختلف در طبیعت دخالت داشته و باعث ایجاد تغییراتی در طبیعت شده است. یکی از دخالت های مفید بشر پرورش انواع حشرات برای مبارزه با آفات است.مثلا امروزه انواعی از کفشدوزک و زنبور را به منظور مبارزه با آفات مزارع چای و مرکبات و انار پرورش می دهند که می توانند جایگزین سموم شیمیایی باشند.
به مواد موجود در محل زندگی تان توجه کنید. پنج تا از آنها را انتخاب کنید و مانند نمونه با توضیحات در جدول زیر بنویسید.
تهیه ی نان
3-آب
4-میوه
5-گندم
تهیه ی ذغال
تهیه ی یخ
تهیه ی مربا
2-چوب