پاورپوینت آتشفشان شناسی

آتشفشان شناسی

طرح و اهداف درس
دانشجویان در پایان درس به هدفهای نهایی زیر دست خواهند یافت
1- شناسایی کلی آتشفشان و آشنایی با نمونه های بارز و مهم جهانی
2-فراگیری منشا مواد آتشفشانی، رده بندی وویژگیهای شیمیایی آن
3-آموختن رده بندی فعالیتهای آتشفشانی و ویژگیهای هریک
4-آشنایی با حالات مختلف مواد آتشفشانی و اثرات آنها بر روی زمین
5-آشنایی با چگونگی پراکندگی آتشفشانها در کره زمین و فراگیری
فرایندهای تشکیل آنها بر اساس تئوری تکتونیک صفحه ای

طرح و اهداف درس
دانشجویان در پایان درس به هدفهای نهایی زیر دست خواهند یافت
6- آشنایی با پدیده های ویرانگر آتشفشانی و مراقبت از خطرات آن
وهمچنین فراگیری نکات مثبت و منفی آنها.
7- فراگیری رابطه بین شیمی گدازه ها و پراکندگی آتشفشانها وهمچنین
ارتباط آنها با فرایند تکتونیک صفحه ای.
8- شناسایی گسترش آتشفشانهای ایران و ویژگیهای آنها و همچنین
مهمترین چشمه های آب معدنی.

فهرست عناوین
فصل 1- آتشفشان شناسی
فصل 2- منشا مواد آتشفشانی
فصل 3- رده بندی فعالیتهای آتشفشانی
فصل 4- حالتهای مختلف مواد آتشفشانی
فصل 5- علل و پراکندگی آتشفشانهای عصر حاضر
فصل 6- سوانح آتشفشانی و مراقبت ازآتشفشانهای عصر حاضر
فصل 7- آتشفشانی و تکتونیک
فصل 8- فعالیتهای آتشفشانی در ایران

فصل اول
آتشفشان شناسی

1-1مقدمه
1-2تعریف آتشفشان
1-3مثال های مشهوراز فوران های عهد حاظر
1-4مشخصات دستگاه آتشفشان
1-5 گنبد یا دم
1-6رابطه بین شکل آتشفشان و ترکیب گدازه

فصل اول
آتشفشان شناسی
انتظار می رود در پایان این فصل قادر باشید
1- مفاهیم تازه را تعریف کنید.
2- ویژگیهاى کلى مهمترین آتشفشانهاى عهد حاضر را توضیح
دهید.
3- بخشهاى مختلف یک دستگاه آتشفشان را نام برده هر یک را
توضیح دهید.
4- انواع دهانه‏هاى آتشفشان و کالدراهاى آتشفشانى را توضیح
دهید.
5- اشکال مختلف مخروط و گنبد و همچنین نحوه تشکیل آنها را
شرح دهید.
6- رابطه بین شکل آتشفشانها و ترکیب گدازه‏ها را توضیح دهید.

فصل اول
آتشفشان شناسی
مفاهیم تازه
آتشفشان‏شناسى دایک دهانه‏دروغین کوله
ژئوترمال لاکولیت کالدرا لاوادم
مرحله آرامش بیسمالیت دایک حلقوى پلاگ
دستگاه آتشفشان فاکولیت کن‏شیت پروتروزیون
دودکش لوپولیت دایک شعاعى بلونیت
نک آتشفشان نارس استراتوولکان بازالت جلگه‏اى
پایپ مآر سوما آنتى‏دون
دیاترم توفهاى حلقوى گنبد دهانه

مقدمه
زمین در ابتدا به حالت کره گداخته ای بوده است که پس از طی میلیونها سال بخش خارجی آن به صورت قشر سختی در آمد.
این پوسته به دفعات بر اثر عبور مواد مذاب درونی سوراخ گردید و سنگهای آتشفشانی زیادی به سطح آن رسید که این عمل در عصر کنونی هم ادامه دارد.
تمام پدیده هایی را که منجر به فوران توده های مذاب شود، پدیده آتشفشانی میگویند و علمی که هدف آن بررسی این پدیده ها باشد، آتشفشان شناسی یا ولکانولوژی نامیده میشود.
فصل اول – آتشفشان شناسی
>

مقدمه
مطالعه آتشفشانها از چند نظر داراى اهمیت است:
1- از نظر اقتصادى استفاده از انرژى حرارتى آتشفشانها و انرژى گازهاى فومرولى براى گردش توربینها و به دست آوردن مواد شیمیایى با ارزش که امروزه در ایتالیا، زلاندنو، ژاپن و ایسلند اهمیت پیدا کرده است.
در کشور ما نیز اخیراً براى استفاده از نیروى حرارتى زمین (ژئوترمال) حفاریهایى انجام شده است.
فصل اول – آتشفشان شناسی
>

مقدمه
2- پیشگیرى از خطرات اجتماعى آتشفشانها
3- اطلاع و آگاهى از ساختمان و ترکیب پوسته
و تا اندازه‏اى گوشته زمین.
فصل اول – آتشفشان شناسی
>

آتشفشان‏شناسى علم جدیدى است که از چگونگى تشکیل و نحوه فعالیت آتشفشانها و رابطه آن با سایر علوم زمین‏شناسى (کوهزایى – تکتونیک) و به طور کلى از همه عوارضى که منجر به پیدایش مواد آتشفشانى مى‏شود گفتگو مى‏نماید .
ولکانولوژِی

تعریف آتشفشان
آتشفشانها دستگاههایى هستند که سطح زمین را با
مناطق درونى زمین، یعنى جایى‏که براثر بالا بودن دما،
سنگها به صورت مذاب‏اند، مربوط مى‏کند و از آن
گدازه‏هاى آتشفشانى، مواد آذرآوارى و گازها خارج
مى‏شود.
فصل اول – آتشفشان شناسی
>

تعریف آتشفشان
هنگامى که مواد مذاب به سطح زمین مى‏رسند غالباً
برجستگیها و اشکال خاصى ایجاد مى‏کنند.
در بسیارى از آتشفشانها، فعالیت به‏یکباره به‏اتمام نمى‏رسد
و دراکثر موارد، مراحل‏خروج مواد یا مراحل فعالیت
‏آتشفشانها با مراحل ‏آرامش‏ توام است.
فصل اول – آتشفشان شناسی
>

تعریف آتشفشان
اصطلاح آتشفشان معمولاً تصورى از کوه مخروطى را در
خاطر مجسم مى‏کند که قلّه آن شکل قیف مانند داشته و دهانه
آتشفشان در داخل آن قرار دارد و معمولاً از آن دودهاى غلیظ
و رنگى خارج مى‏شود.
فصل اول – آتشفشان شناسی
>

S4

مثالهایی از فوران آتشفشانهای مشهور
الف – وزو
ب – کوه مونالوا در جزایر هاوایی
ج – پله دراقیانوس اطلس
د – بزیمیانی
ه – پاری کوتین در مکزیک

فصل اول – آتشفشان شناسی
>

مثالهایی از فوران آتشفشانهای مشهور
الف – فوران کوه وزوو
به نظر مى‏رسد که فوران 1906 کوه وزوو، موادى مشابه به فوران سال 79 تولید نموده باشد.
این فعالیت آتشفشانى شامل دومرحله است:
1- مرحله مقدماتى : در اوایل آوریل 1906 بر مقدار بخارات رنگینى که از دهانه به طور ثابت و یکنواخت خارج مى‏شد افزوده شد…
فصل اول – آتشفشان شناسی
>

مثالهایی از فوران آتشفشانهای مشهور
فوران کوه وزوو
در عین حال حرکات زلزله و غرشهاى زیرزمینى به
وقوع پیوست و انفجارهاى کوچک سبب پرتاب مواد به
خارج گردید.
تمام این موارد مرحله مقدماتى را تشکیل مى‏دادند.
2- مرحله اصلى: مرحله اصلى فوران در 6 آوریل 1906
با انفجارى بسیار شدید آغاز شد…
فصل اول – آتشفشان شناسی
>

مثالهایی از فوران آتشفشانهای مشهور
فوران کوه وزوو
که تمام نواحى اطراف را تکان داد و براثر آن ستونى از بخار آب
به پهناى 500 متر، تا ارتفاع چند هزار متر صعود نمود و به
شکل چتر در هوا گسترش یافت.
در شب 7 تا 8 آوریل، انفجارى بسیار شدید سبب پرتاب
حجمهاى بسیار بزرگى از مواد جامد شد و سیلى از
گدازه به طرف دهکده بوسکوترکاز به حرکت درآمد و آن را به
کلى ویران نمود.
فصل اول – آتشفشان شناسی
>

مثالهایی از فوران آتشفشانهای مشهور
ب – فوران کوه مونالوآ (در جزایر هاوایى) در سال 1949
فوران مونالوآ(15) با فوران وزوو بسیار متفاوت است.
در این آتشفشان، گدازه به حالت سیال بوده و مواد پرتابى
آن ناچیز است. مدت فوران در سال 1949 در حدود
147 روز به طول انجامید. علائم اولیه با ثبت حرکات
زلزله همراه بود که کانون عمقى آن در 8 کیلومترى و
کانون سطحى آن در سه کیلومترى محل بروز آتشفشان
قرار داشت .
فصل اول – آتشفشان شناسی
>

کوه مونالوا

مثالهایی از فوران آتشفشانهای مشهور
ج – فوران کوه‏پله در ماه مه 1902
کوه پله در جزیره مارتینیک در دریاى کارائیب در
اقیانوس اطلس واقع است. در روز 8 ماه مه سال 1902
در ساعت 8 و دو دقیقه فعالیت کرد و در ساعت 8 و سه
دقیقه همان روز فعالیت آن خاتمه یافت و در کمتر از یک
دقیقه 30000 نفر تلفات داشته است.
فصل اول – آتشفشان شناسی
>

مثالهایی از فوران آتشفشانهای مشهور
د – فوران کوه بزیمیانى
فوران کوه بزیمیانى واقع در کامچاتکا، مهیب‏ترین فوران
انفجارى تاریخ معاصر است.
فوران این کوه، که در سال 1956 اتفاق افتاد، فقط چند دقیقه
طول کشید و بعد هیچ‏گونه فعالیتى در آن دیده نشد.
شدت انفجار این کوه تقریباً معادل 500 مگاتن T. N. T و شدت انفجار آن 10000 برابر بمب اتمى بود که در سال 1945 در هیروشیما منفجر گردید.
فصل اول – آتشفشان شناسی
>

مثالهایی از فوران آتشفشانهای مشهور
ه – فوران کوه پارى‏کوتین در مکزیک
این آتشفشان شکل ساده و منظمى دارد و تولد آن در
شب 20 فوریه 1943 با خروج اسکورى نمایان گردید.
صبح روز بعد از آن، ارتفاع مخروط آتشفشانى به 9 متر
رسید و یک هفته بعد 150 متر، در شش ماهگى 350
متر و در یک سالگى 540 متر ارتفاع پیدا کرد، در حالیکه
قطر قاعده آن به 1600 متر رسید.
فصل اول – آتشفشان شناسی
>

مثالهایی از فوران آتشفشانهای مشهور
فوران کوه پارى‏کوتین در مکزیک
گدازه‏هاى روان، که از یکى از دامنه‏هاى آن سرازیر شد،
تا چندین کیلومترى محل خروج حرکت نمود و شهر
سن‏خوان‏پارانگاریکوتو(25) را که در 10 کیلومترى آن
قرار داشت، نابود کرد.
فصل اول – آتشفشان شناسی
>

مشخصات دستگاه آتشفشان
هر آتشفشان داراى ساختمان خاصى است که در مجموع به
نام دستگاه آتشفشان نامیده مى‏شود و از قسمتهاى زیر تشکیل
مى‏گردد.
دودکش آتشفشان
دهانه آتشفشان
مخروط آتشفشان
فصل اول – آتشفشان شناسی
>

گنبد یا دم
اگر مواد گداخته در اطراف نقطه خروج به صورت برآمدگى
متقارن و نسبتاً مرتفعى درآید در این حالت گنبد یادم آتشفشانى
به وجود مى‏آید که اختصاص به گدازه‏هاى اسید یعنى انواع
ویسکوز دارد )مانند گدازه‏هاى ریولیتى، داسیتى و تراکیتى(.
فصل اول – آتشفشان شناسی
>

گنبد یا دم
شکل گنبدها در سطح زمین متفاوت است و از این نظر
چهار نوع زیر قابل تشخیص است:
لاوادُم
کوله‏ها
گنبد نوع پله
بالاآمدگى سوزنى یا پلاگ
فصل اول – آتشفشان شناسی
>

رابطه بین شکل آتشفشان و ترکیب گدازه ها
الف- بازالت های جلگه ای
گدازه آنها ویسکوزیته بسیار کمی داردو پس ازخروج مانند رودی جریان می یابد و گاهی فلات کم ارتفاع و وسیعی را تشکیل می دهد که به آن بازالت جلگه ای
می گویند.
فصل اول – آتشفشان شناسی
>

رابطه بین شکل آتشفشان و ترکیب گدازه ها
ب- مخروط های خاکستر
این مخروط ها کوچک ودر فوران های نوع استرومبولی
با ترکیب بازالتی یا آندزیت بازالتی به وجود می ایند – اساسا در اثر دخالت آب به وجود می ایند مخروطهای خاکستر گاهی به صورت مخروطی بر روی آتشفشانهای مرکب و مخروط های سپری هم دیده می شوند.

فصل اول – آتشفشان شناسی
>

رابطه بین شکل آتشفشان و ترکیب گدازه ها
ج- آتشفشان های ریولیتی
فاقد مخروط های مرتفع هستند و غالبا فرو رفتگی های ولکانیکی وسیعی را تشکیل می دهند که می توان آن ها را آتشفشان های وارونه در نظر گرفت.
(مثل دریاچه توپو در زلاند نو)
فصل اول – آتشفشان شناسی
>

رابطه بین شکل آتشفشان و ترکیب گدازه ها
د- رونه های گوگردی
بعضی آتشفشان ها خصوصا آنها که ترکیب آندزیتی یا داسیتی دارند مقدارزیادی گوگرد در اطراف قله خود ته نشین می کنند گوگرد ناشی از خروج گازهای گوگردی است.
ه- روانه های مانیتیتی
این روانه ها به شدت حفره دارودرسطح آن منظره طنابی دیده می شود.
فصل اول – آتشفشان شناسی
>

فصل دوم
منشاء موادآتشفشان شناسی
مقدمه
ترکیب ماگما
اقسام ماگما
فرایند های تشکیل ماگما
منشا ماگما ها
اختصاصات فیزیکی ماگما
علل صعود مواد مذاب
سری سنگ های آتشفشانی
رده بندی شیمیایی سری ها
هاوایی و مدل مک دونالد
رابطه ریتمن کونو

مقدمه
موادسازنده تمام آتشفشانها ماده مذابى است که به آن ماگما
مى‏گویند. ماگما، مذاب سیلیکاته متحرک داغى است که از انجماد
آن سنگهاى ماگمایى تشکیل مى‏شود. سنگهاى آتشفشانى گروه
مهمى از سنگهاى ماگمایى بشمار مى‏آیند که خود از انجماد
ماگما در سطح زمین به وجود مى‏آیند. ماگمایى که به سطح
زمین رسیده باشد گدازه نامیده مى‏شود.
بنابراین سنگهاى آتشفشانى حاصل انجماد گدازه‏هاست .
فصل دوم –
منشا مواد آتشفشانی
>

مقدمه
ماگما ماده مذاب سیلیکاتى است که قطعه بلورهاى در حال رشد،
حبابهاى گاز و قطعه سنگهاى کنده شده از جدار مسیر در آن
وجود دارد.
این مذاب حاوى یونهاى اکسیژن، سیلیسیم، آلومینیم، کلسیم، آهن، هیدروژن، سدیم و غیره است.
فصل دوم –
منشا مواد آتشفشانی
>

مقدمه
ماگما خود از ذوب سنگهاى درون زمین به وجود مى‏آید و پس
از تولید به علت چگالى کمتر خود نسبت به سنگهاى اطراف به
طرف سطح زمین حرکت مى‏کند.
در ضمن صعود تغییرات فیزیکى و شیمیایى مهمى در آن اتفاق
مى‏افتد و به این ترتیب تفریق و تفکیک مى‏شود .
فصل دوم –
منشا مواد آتشفشانی
>

مقدمه
ماگما ممکن است با عبور از شکافها و نقاط ضعیف پوسته زمین به سطح زمین برسد و به این ترتیب کوههاى آتشفشانى یا جریانهاى گدازه تولید نماید و ممکن است در درون پوسته یا گوشته متبلور شود و سنگهاى درونى ایجاد کند.
تشکیل ماگما، از ابتداى تاریخ زمین بارها تکرار شده و صعود
آن باعث خروج تدریجى مواد سازنده گوشته و پوسته زمین
از جمله سیالات آن شده است.
فصل دوم –
منشا مواد آتشفشانی
>

ترکیب ماگما
ترکیب ماگما بسیار پیچیده است. وجود گازهاى فراوان و مشتعل، گازهاى گوگردى، بخار آب و مواد فرّار که در هنگام آتشفشان یا قبل و بعد از آن از دهانه خارج مى‏شود و مواد مایع، که براثر انجماد تولید سنگ مى‏کند، نشان دهنده ترکیب اصلى ماگما مى‏باشند.
فصل دوم –
منشا مواد آتشفشانی
>

ترکیب ماگما
ماگما وقتى به سطح زمین مى‏رسد گدازه نام مى‏گیرد و از
انجماد آن سنگ آتشفشانى به وجود مى‏آید ولى هیچگاه
دماى ذوب ماگماى تشکیل دهنده خود را نخواهند داشت،
زیرا فشار گازها وبه ویژه آب، دماى ذوب را کاهش مى‏دهند.
فصل دوم –
منشا مواد آتشفشانی
>

اقسام ماگما
از نظر مقدار سیلیس ماگماها را مى‏توان به سه دسته تقسیم
کرد:
الف – ماگماهاى بازیک
ب – ماگماى اسید
ج – ماگماى حدواسط
فصل دوم –
منشا مواد آتشفشانی
>

فرآیند های تشکیل ماگما
ماگما خود از ذوب سنگهاى درونى زمین به وجود مى‏آید. براى
ذوب سنگهاى درونى زمین چند مکانیسم مختلف پیشنهاد شده
است که برحسب موقعیت ممکن است هریک در ایجاد ذوب موثر
باشد:
الف – افزایش دما در فشار ثابت
ب – کاهش فشار در دماى ثابت
ج – ازدیاد مواد فرّار نظیر آب که خود در کاهش دماى ذوب سنگها موثر است
د – ذوب در نتیجه حرکات اصطکاکى
فصل دوم –
منشا مواد آتشفشانی
>

منشا ماگماها
بازیک
دمای ذوب سنگ های بازیک 1200 درجه است چنیین دمایی درسنگ های پوسته وجود ندارد بنابرین عمل
ذوب در گوشته فوقانی صورت میگیرد.
گوشته فوقانی ترکیب پریدوتیتی دارد .

فصل دوم –
منشا مواد آتشفشانی
>

منشا ماگماها
علل تنوع ترکیبات
بازالتی تابع 5 عامل است:
1- درصد ذوب بخشى متفاوت از موادى با منشا مشابه
2- ترکیب سنگ مادر (مثلاً دونیت یا لرزولیت و …)
3- عمق یا شرایط فشار
4- مقدار مواد فرار به ویژه آب و 2CO
5- نحوه صعود و تفریق ماگماى حاصله
فصل دوم –
منشا مواد آتشفشانی
>

منشا ماگماها
اسیدی
1- ذوب سنگهای پوسته( باتولیت های طویل در حاشیه
قاره ها مثلا شیلی)
2- تفریق و تفکیک ماگما در طی صعود طرح باون –
فصل دوم –
منشا مواد آتشفشانی
>

منشا ماگماها
علل تغییر و تحول ماگما در حین صعود 5 مورد:

1- بین ماگما و سنگ دیواره با ترکیب متفاوت واکنشهایى انجام شود (هضم).
2- ماگماى اصلى با ماگماى دیگر تلاقى کند و با آن مخلوط شود (اختلاط ماگمایى).
3- با توقف ماگما در اطاقهاى ماگمایى بعضى از کانیهاى دماى بالا متبلور شده و به نحوى (مثلاً براثر ته‏نشینى ثقلى) از ماگما جدا شود (تفریق).
فصل دوم –
منشا مواد آتشفشانی
>

منشا ماگماها
علل تغییر و تحول ماگما در حین صعود 5 مورد:

4- گازها و بخارات از ماده مذاب خارج شود. در این عمل بعضى از عناصر ممکن است به خارج منتقل شوند (انتقال گازى).
5- یک ماگما در شرایط خاصى از فشار و دما به دو ماگماى جداگانه با دو ترکیب متفاوت تبدیل شود (ناآمیختگى ماگمایى).
فصل دوم –
منشا مواد آتشفشانی
>

اختصاصات فیزیکی ماگما
الف – دما
ریولیت داسیت آندزیت بازالت
900- 700 1100- 800 1200- 950 1200- 1100
ب – چگالی
رابطه چگالی با دما و فشارهمه جانبه و فشارآب ماگمابی3/2- تا 3 گرم برسانتیمتر مکعب – چگالی از ریولیت به آندزیت به تولئیت بازایت به آلکلی بازالت اضافه می شود
ج – گرانروی یا ویسکوزیته
تعریف – فشار – دما – ترکیب شیمیایی – بلورها – حباب هوا
فصل دوم –
منشا مواد آتشفشانی
>

علل صعود مواد مذاب
الف- اختلاف چگالی ماگما با سنگ های در بر گیرنده
ب – افزایش حجم مذاب در ناحیه منشا
ج – گاز دار شدن ماگما
د – فشار های تکتونیکی

فصل دوم –
منشا مواد آتشفشانی
>

سری سنگهای آتشفشانی
ایالت سنگ شناسی – خط آندزیت – کمپلکس های آذرین
تقسیم بندی پیکاک – تقسیم بندی رینمن
فصل دوم –
منشا مواد آتشفشانی
>

رده بندی شیمیایی سریها
مى‏توان به کمک نمودارهایى که مبناى شیمیایى دارند سریهاى
مختلف را از هم جدا کرد.
نمودار آلکالی بر حسب سیلیس
نمودار کونو
نمودار AFM
فصل دوم –
منشا مواد آتشفشانی
>

هاوایی و مدل مک دونالد
در جزایر هاوایی می توان بازالت تولئی ایتی و بازالت
آلکالن را با هم مشاهده نمود . به نظرمی رسد که بازالت
تولئی ایتی اولیوین دار اول به سطح زمین رسیده است و
بازالت آلکالن بعدا به بیرون سرازیر شده است.
فصل دوم –
منشا مواد آتشفشانی
>

رابطه ریتمن – کونو
هر قدر که از اقیانوس به سمت قاره پیش مى‏رویم بر مقدار
آلکالن به ویژه پتاسیم افزوده مى‏شود.
در این محل، در وسط اقیانوس‏ها بازالت تولئى‏ایتى،
در حاشیه قاره‏ها، سریهاىکالکوآلکالن و در قاره انواع آلکالن
به ظهور رسیده است .
این رابطه به نام کاشفین آن رابطه ریتمن – کونو معروف است و احتمالاً در تمام حاشیه فعال قاره‏اى وجود دارد.
فصل دوم –
منشا مواد آتشفشانی
>

مقدمه
آتشفشانها از جنبه‏هاى مختلف طبقه‏بندى مى‏شوند:
ویژگیهاى ظاهرى، جنس و ترکیب ماگما نوع فعالیتهاى
آتشفشانى و غیره.
در دو فصل گذشته ویژگیهاى کلى و ساختمانى آتشفشانها و
همچنین جنس و ترکیب ماگما و رده‏بندیهاى شیمیایى آنها مورد
بحث و بررسى قرار گرفت.
رده‏بندى فعالیتهاى آتشفشانى موضوعى است که در این فصل
بررسى مى‏گردد.
فصل سوم –
رده بندی فعالیتهای آتشفشانی
>

مقدمه
اسکروپ ( دائم – ملایم – شدید )
مرکالی و لا کروا ( هاوایی – استرومبولی – پله – وزو )
کوتن اقسام فوران ها را به دودسته تقسیم کرد ( با ماگمای روان – با ماگمای غلیظ )

فصل سوم –
رده بندی فعالیتهای آتشفشانی
>

مقدمه
کوه وزوو که در واقع از نوع انفجارى است ولى همین آتشفشان در بعضى از مراحل فعالیت خود مشخصات فورانهاى نوع استرومبولى را بروز داده است. با این ترتیب بکار بردن فعالیت نوع استرومبولى به تمام دوره فعالیت آتشفشانى این کوه بى‏مورد و ناصحیح است. ولى مى‏توان هر مرحله از فعالیت یک آتشفشان را با فعالیتهاى شناخته شده و کلاسیک مشخص نمود.

فصل سوم –
رده بندی فعالیتهای آتشفشانی
>

مقدمه
کوتن اقسام فورانها را به دو دسته تقسیم‏بندى کرده است:
الف – آتشفشانهایى که ماگماى نسبتاً روان دارند، غالباً پرتاباسکورى و گدازه و جریانهاى متعددى از مواد مایع درآن دیده مى‏شود و به ندرت خاکستر از خود خارج مى‏کنند.
ب – آتشفشانهایى‏که‏گدازه‏بسیارغلیظدارندوباانفجاربسیار
شدیدى همراه‏هستند ودرآنهاریزش خاکستروپونس امرى ‏عادى‏است.
غالباًازاجتماع‏گدازه‏آنهاگنبد و یاسوزن‏به‏وجود مى‏آید.
فصل سوم –
رده بندی فعالیتهای آتشفشانی
>

رده بندی بر اساس اهمیت مواد خارج شده
به طورکلى برحسب اهمیت موادى که از زمین بیرون مى‏آید فورانها را به انواع زیرتقسیم‏بندى مى‏نمایند.
الف- فوران های اصلی
ب-فوران های گازی
ج – فوران های آبدار

فصل سوم –
رده بندی فعالیتهای آتشفشانی
>

رده بندی بر اساس اهمیت مواد خارج شده
الف- فوران های اصلی
معمولاً تحت عنوان فوران اصلى از مراحل تشکیل یک آتشفشان جدید صحبت مى‏شود. این فورانها را نمى‏توان از فورانهایى که دودکش مسدود دارند مجزا نمود. ولى مى‏توان ادعا کرد که در فورانهاى اصلى دودکش جدید حاصل مى‏شود در حالى که در فورانهاى گازى فقط دودکش قدیمى دوباره بازمى‏گردد
فصل سوم –
رده بندی فعالیتهای آتشفشانی
>

رده بندی بر اساس اهمیت مواد خارج شده
ب- فوران های گازی
فوران گازى انفجارى ممکن است دهانه مسدود آتشفشان را باز نماید و یا قله آن را به خارج پرتاب کند در حالى که فاقد هر نوع گدازه است. چنانچه دهانه آتشفشان ایرازودر کستاریکا براثر انفجار گازها حاصل گردید که فعلاً با جمع شدن آب در داخل آن دیاترم به وجود آمده است. نمى‏توانیم منشا گازهایى را که سبب انفجار مى‏شوند با اطمینان تعیین کنیم.

فصل سوم –
رده بندی فعالیتهای آتشفشانی
>

رده بندی بر اساس اهمیت مواد خارج شده
ب- فوران های گازی
فورانهاى گازى غالباً در آتشفشانهاى نیمه‏خاموشى که دهانه مسدود دارند حاصل مى‏شود. فورانهاى مزبور به وسیله دانا نیمه ولکانیک، به وسیله مرکالى‏اولترا ولکانیک و به وسیله فون‏ولف فوران غیرمستقیم نام‏گذارى شد.
فصل سوم –
رده بندی فعالیتهای آتشفشانی
>

رده بندی بر اساس اهمیت مواد خارج شده
ب- فوران های گازی
بهترین مثال شناخته شده و از این نوع فورانها، فوران بان‏دایى – سان در ژاپن است که انفجار در ساعت 7 صبح پنجم ژوئیه 1888 با صداهاى وحشتناک شروع شد و نیم ساعت زلزله‏هایى احساس گردید و سپس ستونى از بخار آب و خاکستر تا ارتفاع 1300 متر به آسمان صعود نمود
فصل سوم –
رده بندی فعالیتهای آتشفشانی
>

رده بندی بر اساس اهمیت مواد خارج شده
ب- فوران های گازی
درفوران بان‏دایى – سان در ژاپن 15 تا 20 انفجار به دنبال هم اتفاق افتاد که همراه آن، توده‏هایى از سنگهاى قدیمى به اطراف پراکنده شد، ابر آتشفشانى و خاکستر گرم، که از خرد شدن سنگهاى قدیمى حاصل گردیده بود، تا ارتفاع 6000 مترى سطح زمین بالا رفت و تاریکى مطلق همه‏جا را فرا گرفت. بالاخره دهانه‏اى به شکل نعل اسب به قطر تقریبى 2 کیلومتر باز گردید. مدت این فوران کمتر از 2 ساعت طول کشید.
فصل سوم –
رده بندی فعالیتهای آتشفشانی
>

رده بندی بر اساس اهمیت مواد خارج شده
ج- فوران های آبدار
هنگامى که سفره‏هاى آبدار زیرزمینى در مجاورت ستونهاى ماگمایى قرار گیرد آب آن گرم و به بخار تبدیل مى‏شود. افزایش فشار باعث انفجار مخزن بخار مى‏گردد و در این حالت از فورانهاى آبدار صحبت مى‏شود. این قبیل فورانها انفجارى‏اند و به همین دلیل به آنها انفجار آبدار مى‏گویند.
فصل سوم –
رده بندی فعالیتهای آتشفشانی
>

رده بندی بر اساس اهمیت مواد خارج شده
ج- فوران های آبدار
انفجارهای آبدار داراى انواع متفاوتى می باشند:
نوع اول
نوع دوم
نوع سوم
نوع چهارم
نوع پنجم
فصل سوم –
رده بندی فعالیتهای آتشفشانی
>

رده بندی بر اساس اهمیت مواد خارج شده
ج- فوران های آبدار
نوع اول: یکى از انفجارهاى آبدار شناخته شده مربوط به ناحیه گوگردزایى پما تانگ‏باتا در سوماترا در سال 1933است.
نوع دوم : فوران سورتسی سال 1963 در ایسلند با انفجار آبدار شروع گردید. در این منطقه گدازه‏ها به کف دریاى کم‏عمق‏تر نزدیک شد و از برخورد آن با آب دریا انفجار مهیبى به وقوع پیوست و بخار آب همراه خرده‏سنگ تا ارتفاع زیاد به هوا پرتاب شد.
فصل سوم –
رده بندی فعالیتهای آتشفشانی
>

رده بندی بر اساس اهمیت مواد خارج شده
ج- فوران های آبدار
نوع سوم : فوران آبدار کیلوئه در سال 1924 را نتیجه نشست سطح گدازه در دریاچه گدازه و مجارى آتشفشان و نفوذ بعدى آب به داخل مجارى خالى تصور مى‏کنند. در اینجا تماس آب با گدازه، فوران انفجارى بسیار شدیدى تولید نمود و تا 17 روز ادامه داشت.
فصل سوم –
رده بندی فعالیتهای آتشفشانی
>

رده بندی بر اساس اهمیت مواد خارج شده
ج- فوران های آبدار
نوع چهارم
فوران انفجارى کراکاتوآ، که مرگبارترین آتشفشان تاریخ معاصر لقب گرفته است (سال 1883). فعالیت ابتدا با خروج مواد مذاب آغاز شد و حالت انفجارى نداشته است. ولى با ورود آب دریا در مجراى آتشفشان انفجار آبدار مهیبى به وقوع پیوست و کوه آتشفشان و قسمتى از جزیره را از روى زمین جارو کرد و به هوا پرتاب نمود.

فصل سوم –
رده بندی فعالیتهای آتشفشانی
>

رده بندی بر اساس اهمیت مواد خارج شده
ج- فوران های آبدار
نوع پنجم:
در فوران انفجارى کوه سنت‏هلن 1980 در ایالات متحده، ابتدا با صعود ماگما، آبهاى نفوذى قله کوه تبخیر شدند و فورانهاى انفجارى به وقوع پیوست. در این میان، گنبد ترک برداشت و آبهاى زیرزمینى به مواد مذاب نزدیک شد. نتیجه آن وقوع یک پدیده انفجارى بسیار شدید بود که باعث ازجاکندگى دامنه شمالى شد
فصل سوم –
رده بندی فعالیتهای آتشفشانی
>

اقسام آتشفشانها
الف- آتشفشانهاى نقطه‏اى
این آتشفشانها را مرکزى هم مى‏گویند. مواد خروجى در این قبیل
آتشفشانها از یک نقطه خارج مى‏شود و اقسام آنها عبارت‏اند از:
1- آتشفشانهاى نوع سپرى یا نوع هاوایى
2- نوع استرومبولى
3- نوع پله یا آتشفشانهایى که مواد خمیرى از خود خارج
مى‏کنند.
4- آتشفشانهاى انفجارى شدید
فصل سوم –
رده بندی فعالیتهای آتشفشانی
>

اقسام آتشفشانها
ب – فورانهاى خطى یا فورانهاى شکافى
فورانهاى خطى داراى مشخصات فورانهاى عمومى‏اند ولى در
امتداد یک شکاف حاصل مى‏شوند. باز شدن چنین شکافى با
زمین‏لرزه‏هاى شدید همراه است. فورانهاى خطى را نباید با
فورانهاى جانبى اشتباه نمود، زیرا فورانهاى جانبى شکافهایى
هستند که به طور شعاعى در دامنه کوههاى آتشفشان و براثر
مسدود شدن دهانه اصلى تولید مى‏شوند.
فصل سوم –
رده بندی فعالیتهای آتشفشانی
>

اقسام آتشفشانها
فورانهاى شکافى را مى‏توان به دو گروه تقسیم نمود:

1- فورانهاى خطى که انفجارى نیستند
2- فورانهاى خطى انفجارى
فصل سوم –
رده بندی فعالیتهای آتشفشانی
>

اقسام آتشفشانها
رده‏بندى آتشفشانها براساس محل فوران یا انفجار
فورانهایى که تاکنون گفته شد از نوع هوایى بوده‏اند ولى
برحسب محل خروج موادمذاب مى‏توان سه نوع زیر را به
اقسام فوق اضافه کرد:
الف – فورانهاى زیردریایى
ب – فورانهاى زیردریاچه‏اى
ج – فورانهاى زیر یا داخل یخچالها
فصل سوم –
رده بندی فعالیتهای آتشفشانی
>

مقدمه
مواد آتشفشانى که از دهانه آتشفشانها خارج مى‏شوند داراى
سه حالت گاز، مایع و جامد هستند که گاهى مجزا ولى اکثراً با
هم از دهانه خارج مى‏شوند.
در هنگام آرامش فقط گازها و بخار آب )مانند وضع فعلى
دماوند(، در هنگام فعالیت انفجارى مواد جامد و گاز، و در
حالت خروج موادمذاب، هر سه با هم بیرون مى‏ریزند.
فصل چهارم –
حالتهای مختلف مواد آتشفشانی
>

مقدمه
رابطه بین فشار با حلالیت گاز (S) در آب را (که به
صورت درصد وزنى اندازه‏گیرى مى‏شود) در دماى ثابت
از فرمول زیر به دست مى‏آورند:
S:
که در آن p ، فشار محیط خارج (در اینجا فشار همه جانبه)
و p’ فشار درونى گاز و a و bضرایب حلالیت‏اند.
فصل چهارم –
حالتهای مختلف مواد آتشفشانی
>
p
p’×b×a

اهمیت گاز در فوران های آتشفشانی
به طور کلى بر حسب مقدار گاز موجود در ماگما، « یاگار »
سه نوع ماگما از هم مشخص مى‏کند:
هیپو ماگما
پیرو ماگما
اپی ماگما
فصل چهارم –
حالتهای مختلف مواد آتشفشانی
>

اهمیت گاز در فوران های آتشفشانی
– هیپو ماگما: در فشار خیلى زیاد یعنى در اعماق زیاد یک
ستون ماگمایى وجود دارد و از گاز اشباع است.

– پیرو ماگما: واجد گاز است و این گازها به صورت حبابهایى در آن قرار دارند و تمایل زیادى به جدا شدن ازماده مذاب دارند .
فصل چهارم –
حالتهای مختلف مواد آتشفشانی
>

اهمیت گاز در فوران های آتشفشانی
– اپى ماگما: فاقد گاز است و در قسمت فوقانى یک ستون ماگمایى وجود دارد.
بنابراین بر حسب مقدار گاز موجود در ماگما، اپى یا پیرو یا
هیپو ماگما از دهانه خارج مى‏شود که شدت فوران هم با نوع
آن تغییر مى‏کند.
فصل چهارم –
حالتهای مختلف مواد آتشفشانی
>

گازهای آتشفشانی
اصولاً با کاهش فشار، حلالیت گازها در ماگما کم مى‏شود،
یعنى ابتدا گازهاى محلول از آن جدا و به صورت حبابهاى
کوچکى در مى‏آیند.
این عمل در مجاورت روزنه خروجى، که فشار درونى گازها
بیش از فشار خارج است، به سرعت انجام مى‏شود و رفته رفته
مقدار آن به حدى زیاد مى‏شود که ماگما منظره جوشان پیدا
مى‏کند.
فصل چهارم –
حالتهای مختلف مواد آتشفشانی
>

گازهای آتشفشانی
پدیده وزیکولاسیون:
وزیکولاسیون پدیده‏اى است که در آن ماگما به دو فاز مایع و
گاز تفکیک مى‏شود و به علت خروج سریع گاز، گدازه حالت
جوشان پیدا مى‏کند.
مقدار قابل ملاحظه‏اى از گازهاى آتشفشانى، هنگام فعالیت آتشفشان با شدت هرچه تمامتر از آن خارج مى‏گردد که مشخص نمودن جنس آنها بسیار مشکل است.
فصل چهارم –
حالتهای مختلف مواد آتشفشانی
>

گازهای آتشفشانی
فومرولها یا گازهاى آتشفشانى را از دو نظر مى‏توان تقسیم
نمود:
الف – از نظر شیمیایى
– فومرولهاى قلیایى که به صورت آمونیاک، نوشادر و بعضى از ترکیبات کلردار خارج مى‏شوند.
– فومرولهاى اسید که به مراتب فراوانتر از فومرولهاى قلیایى است و شامل اسیدکلریدریک، گازهاى سولفورو و سولفوریک و 2SH مى‏شود .
فصل چهارم –
حالتهای مختلف مواد آتشفشانی
>

گازهای آتشفشانی
ب – از نظر دما
اصولاً انواع فومرولها را بر حسب دما تقسیم‏بندى مى‏کنند.
البته هر قدر از کانون آتشفشان دور شویم دماى فومرولها
کاسته مى‏شود و هر قدر زمان استراحت آتشفشان زیادتر باشد
دماى آنها کمتر مى‏شود:
1- فومرولهاى خیلى گرم 2- فومرولهاى گرم
3- فومرولهاى سرد 4-چشمه‏هاىآب گرم وچشمه‏هاى معدنى
5- آبفشانها یا ژیزرها (Geysers)
فصل چهارم –
حالتهای مختلف مواد آتشفشانی
>

گدازه آتشفشانی
گدازه عبارت از توده مذاب ناهمگنى که در آن آثار پدیده‏هاى
حرکتى یا هیدرودینامیک و سرد شدن دیده شود.
گدازه به صورت جریانهاى گدازه (روانه) کم و بیش غلیظ
حرکت مى‏کند و از انجماد آن در حول و حوش محل خروج،
سنگهاى آتشفشانى به وجود مى‏آید.
فصل چهارم –
حالتهای مختلف مواد آتشفشانی
>

گدازه آتشفشانی
حرکت گدازه
گسترش گدازه یا امکان جریان یافتن گدازه تابع عوامل
مختلف است که مهمترین آنها عبارت‏اند از:
ویسکوزیته، مقدار گاز، شیب محل، فشارى که گدازه را
به جلو مى‏راند و بالاخره سرعت سرد شدن آن.
جدا کردن این عوامل از هم دیگر خیلى مشکل است.
فصل چهارم –
حالتهای مختلف مواد آتشفشانی
>

گدازه آتشفشانی
اشکال انجماد گدازه
نحوه سرد شدن گدازه‏ها متفاوت است و در نتیجه اشکال
مختلفى ایجاد مى‏شود.
عوامل اصلى که در شکل جریانها تاثیر دارند عبارت‏اند از
رابطه روانه با مخروط، توپوگرافى قبل از آتشفشانى،
ویسکوزیته، مقدار گاز گدازه، حجم و سرعت خروج مواد
و این اشکال عبارت‏اند از :
فصل چهارم –
حالتهای مختلف مواد آتشفشانی
>

گدازه آتشفشانی
اشکال انجماد گدازه

الف – سرد شدن سریع سبب تولید شیشه‏هاى آتشفشانى
مى‏شود که از نظر فیزیکوشیمیایى باید آن را مانند مایع
سورفوزیون (پدیده‏اى که یک ماده به طور اتفاقى در پایین‏تر
از نقطه ذوب به صورت مایع باقى مى‏ماند( با ویسکوزیته
بسیار زیاد در نظر گرفت.
فصل چهارم –
حالتهای مختلف مواد آتشفشانی
>

گدازه آتشفشانی
اشکال انجماد گدازه

ب – هر گاه بخش سطحى گدازه‏هاى روان، نیمه جامد باشد و
به وسیله جریانهاى زیرین حمل گردد، نیروهاى مکانیکى سبب
خرد شدن آن مى‏شود )اتوکلاستیک( و آن را به صورت قطعاتى
در مى‏آورد و با خود حمل مى‏کند و گدازه قطعه قطعه شکل
مى‏گیرد.
فصل چهارم –
حالتهای مختلف مواد آتشفشانی
>

گدازه آتشفشانی
اشکال انجماد گدازه

ج- هنگامى که گدازه‏هاى روان فاقد گاز باشند (اپى ماگما)،
سطح خارجى آنها نسبتاً صاف و هموار مى‏گردد.
این قبیل گدازه‏ها را گدازه‏هاى صاف یا پاهوهو مى‏گویند.
پاهوهو یک اصطلاح هاوایى و اختصاص به بازالتها دارد.
پاهوهو خود حالات مختلف دارد که عبارت‏اند از:
گدازه‏هاى طنابى
گدازه سنگ فرشى
گدازه تومولوئید
فصل چهارم –
حالتهای مختلف مواد آتشفشانی
>

گدازه آتشفشانی
اشکال انجماد گدازه

د – هورنیتو: گدازه‏هایى که در حال سرد شدن باشند خارج
شدن گاز از بعضى نقاط ممکن است سبب انفجار ضعیف گردد و
در نتیجه به طور محلى مخروطهاى کوچکى از اسکورى تولید
مى‏شود که به آن هورنیتو مى‏گویند.
در این مخروط، بمبهاى دوکى شکل و اسکوریهاى جوش خورده
به فراوانى دیده مى‏شوند.
فصل چهارم –
حالتهای مختلف مواد آتشفشانی
>

گدازه آتشفشانی
اشکال انجماد گدازه

ه – قسمت درونى گدازه‏ها چنانکه گفته شد دیرتر سرد و منجمد
مى‏شوند. در گدازه‏هاى باز یک کانیها کم و بیش فرصت تبلور
دارند در حالى که در گدازه‏هاى اسید مواد شیشه‏اى فراوانترند.
در قسمتهاى تحتانى روانه، نوعى دگرگونى حرارتى ایجاد
مى‏شود و به ویژه خاکهاى قدیمى و زیرین پخته و به رنگ
قرمزآجرى در مى‏آید که به آن خاک فسیل یا پالئوسل مى‏گویند.
فصل چهارم –
حالتهای مختلف مواد آتشفشانی
>

گدازه آتشفشانی
اشکال انجماد گدازه

و – تبخیر آب در زیر گدازه‏ها سبب تولید حفره‏هاى بیشمار
مى‏شود که ممکن است به صورت غار درآید.
این غارها را غارهاى زیر گدازه‏اى مى‏گویند که اندازه آنها
متفاوت است.
در برخى نقاط با خالى کردن قسمت زیرین غارها آغل گوسفند
در آن ایجاد شده است. )ارتفاعات طالقان(
فصل چهارم –
حالتهای مختلف مواد آتشفشانی
>

گدازه آتشفشانی
اشکال انجماد گدازه

ز – در گدازه‏هاى نسبتاً ویسکوز آخرین حرکت گدازه سبب
کشیده شدن میکرولیتها در جهت جریان گدازه شده و در نتیجه
در مقاطع میکروسکپى مى‏توان جهت حرکت را از روى
میکرولیتها تعیین نمود.
بافت این نوع از گدازه‏ها را بافت جریانى یا تراکیتى مى‏گویند.
فصل چهارم –
حالتهای مختلف مواد آتشفشانی
>

گدازه آتشفشانی
اشکال انجماد گدازه

ح – ساختمان منشورى : بر اثر انجماد، پوسته خارجى گدازه
منقبض مى‏گردد و این انقباض باعث پیدایش شکاف در آن
مى‏شود.
این شکافها بر سطح ایزوترم عمودند و تا اعماق گدازه ادامه
پیدا مى‏کنند.
فصل چهارم –
حالتهای مختلف مواد آتشفشانی
>

گدازه آتشفشانی
اشکال انجماد گدازه

ط- گدازه‏هایى که در سنگهاى مجاور به صورت توده‏هاى
نفوذى قائم بالا مى‏آیند ونک تشکیل مى‏دهند پس از سرد شدن
در قسمتهاى تحتانى منشورهاى قائم، موازى و به هم فشرده
را به وجود مى‏آورند.
فصل چهارم –
حالتهای مختلف مواد آتشفشانی
>

گدازه آتشفشانی
اشکال انجماد گدازه

ى – گدازه بالشى : گدازه‏هاى روان بازالتى فاقد گاز وقتى به آب دریا برخورد کنند ابتدا از یک پوسته نازک شیشه‏اى به ضخامت 25 تا 50 سانتیمتر پوشیده مى‏شوند. این پوسته بر اثر فشار مایع مذاب درونى آن مانند لوله خمیردندانى که فشرده شود در بعضى قسمتها ترک برمى‏دارد و گدازه به شکل تاول از آن بیرون مى‏زند و در نتیجه گلوله‏هاى بزرگى به طول 20 تا 60 سانتیمتر و به عرض 30 سانتیمتر از آن تولید مى‏شود که به آن اشکال بالشى یا کیسه آردى یا پیلولاوا مى‏گویند.
فصل چهارم –
حالتهای مختلف مواد آتشفشانی
>

نهشته‏هاى ولکانى کلاستیک
به مواد جامد آتشفشانى که درنتیجه ته نشست و انباشتگى مواد
ناپیوسته به صورت یکپارچه درآید نهشته‏هاى ولکانى کلاستیک
مى‏گویند.
از نظر زایشى سه نوع آن قابل ذکر است:
الف – اتوکلاستیکها
ب – ولکانى‏کلاستیکهاى ریزشى
ج – ولکانى کلاستیکهاى جریانى
فصل چهارم –
حالتهای مختلف مواد آتشفشانی
>

مواد جامد آتشفشانی
موادى است که به صورت جامد و گاهى مایع به وسیله گازها
و انفجارات آتشفشانى به خارج پرتاب مى‏شوند و ساختارهایى
همانند لایه بندیهاى رسوبى نمایان مى‏سازند.
کلیه مواد منفصل و ناپیوسته پرتاب شده از دهانه آتشفشان را
تفرا(Tephra) مى‏گویند.
فصل چهارم –
حالتهای مختلف مواد آتشفشانی
>

مواد جامد آتشفشانی
انواع مهم مواد منفصل آتشفشانى
خاکستر
پونس یا پومیس
اسکورى
بمب
اشکهاى گدازه‏اى
لاپیلى
پوکه معدنى
فصل چهارم –
حالتهای مختلف مواد آتشفشانی
>

مقدمه
امروزه در حدود 845 آتشفشان فعال در دنیا وجود دارد
که بیش از 34 آنها در اقیانوس کبیر قرار دارند.
به علاوه در اقیانوس هند و اطلس نیز شکافهایى وجود دارد
که از آنها بازالت خارج مى‏شود، به نحوى که مى‏توان ادعا کرد
مقدار فورانهاى زیردریایى چهاربرابر فورانهاى قاره‏اى است.
فصل پنجم – علل و پراکندگی
آتشفشانهای عصر حاضر
>

مقدمه
محل آتشفشانها، مانند زلزله‏ها، در مناطق فعال پوسته زمین
قرار دارد.
نباید تصور کرد که آتشفشان سبب پیدایش زلزله مى‏شود، بلکه
این دو پدیده در نتیجه یک علت روى مى‏دهند. باوجود بر این،
زلزله‏هاى خفیفى وجود دارند که قبل از پیدایش آتشفشان حادث
مى‏شوند و مطالعات نشان مى‏دهد که این نوع زلزله‏ها بر اثر
حرکت مواد مذاب در درون زمین به وجود مى‏آیند
فصل پنجم – علل و پراکندگی
آتشفشانهای عصر حاضر
>

آتشفشانی و جابجایی صفحات
طى سالهاى 1970-1960 علوم زمین وارد مرحله نوینى از
پیشرفت شد. با مطالعه کف اقیانوسها و داده‏هاى مربوط به
فعالیتهاى آتشفشانى و زمین لرزه‏ها نظریه «زمین ساخت
صفحه‏اى»،که اصول اولیه آن تحت عنوان «اشتقاق قاره‏ها»
به وسیله آلفرد وگنر هواشناس آلمانى در سال 1912 ارائه
شده بود، مورد قبول محققین زمین‏شناسى قرار گرفت.
فصل پنجم – علل و پراکندگی
آتشفشانهای عصر حاضر
>

آتشفشانی و جابجایی صفحات
به کمک نظریه زمین ساخت صفحه ای، که بسیار جامعتر از
نظریه اشتقاق قاره‏ها بود ، توانستند بسیارى از فرآیندهاى
زمین‏شناسى به خصوص رابطه بین زلزله و آتشفشان را که
تا آن زمان ناشناخته بود تفسیر و تعبیر کنند.
فصل پنجم – علل و پراکندگی
آتشفشانهای عصر حاضر
>

آتشفشانی و جابجایی صفحات
با مطالعات بیشتر، انواع مرز بین صفحات و عملکرد آنها
مشخص گردید:
الف – مرزهاى واگرا
ب – مرزهاى همگرا
ج – مرزهاى گسل دگرشکلى
فصل پنجم – علل و پراکندگی
آتشفشانهای عصر حاضر
>

علل پیدایش آتشفشانها
به طور کلى آتشفشانهاى عهد حاضر در سه منطقه تکتونیکى
متفاوت پراکنده‏اند که عبارتنداز:
الف – حاشیه صفحات همگرا :آتشفشانهاى کمپرسیونى
ب – در مرز صفحات واگرا : آتشفشانهاى کششى یا
اکستانسیونی
ج – آتشفشانهاى هاوایى و آتشفشانهاى دریاى کارائیب و
ماسیف سانترال فرانسه : آتشفشانهاى اینتراپلیت یا میان
صفحه‏اى
فصل پنجم – علل و پراکندگی
آتشفشانهای عصر حاضر
>

علل پیدایش آتشفشانها
– آتشفشانهاى کمپرسیونى
این آتشفشانها یا در حاشیه قاره‏ها (شیلى، پرو، امریکاى
مرکزى) و یا در داخل جزایر و در کنار دراز گودالهاى
اقیانوسى قرار دارند (جزایر قوسى) مانند ژاپن و اندونزى.

فصل پنجم – علل و پراکندگی
آتشفشانهای عصر حاضر
>

علل پیدایش آتشفشانها
در محل مرزهاى همگرا یعنى جایى که صفحات به هم مى‏رسند
چهار حالت ممکن است اتفاق افتد:
1- فرورانش یک صفحه اقیانوسى به زیر صفحه اقیانوسى
دیگر .
2- فرورانش صفحه اقیانوسى به زیر صفحه قاره‏اى.
3- فرورانش صفحه اقیانوسى به صفحه قاره‏اى که در عین
حال با پیدایش جزایر قوسى مشخص‏اند .
4- برخورد قاره – قاره .
فصل پنجم – علل و پراکندگی
آتشفشانهای عصر حاضر
>

علل پیدایش آتشفشانها
– آتشفشانهاى کششى یا آتشفشانهاى ریفتى
این آتشفشانها در طول شکافهایى در قلمرو اقیانوسها و یا در
قلمرو قاره‏ها حاصل مى‏شوند.
شکافهاى مزبور به صورت ریفتهاى طویلى هستند که گاه
هزاران کیلومتر طول دارند و در امتداد آنها، دو صفحه از هم
دور مى‏شوند.
فصل پنجم – علل و پراکندگی
آتشفشانهای عصر حاضر
>

علل پیدایش آتشفشانها
– آتشفشانهاى اینتراپلیت یا میان صفحه‏اى
آتشفشانهاى هاوایى، آزور، کانارى، تاهیتى، ماسیف سانترال
فرانسه و … ، به هیچیک از اقسامى که قبلا ذکر شد تعلق
ندارند، یعنى محل آنها بر روى مرز صفحات قرار ندارد در
حالى که فعالیتهاى آتشفشانى آنها غیرقابل انکار است.
فصل پنجم – علل و پراکندگی
آتشفشانهای عصر حاضر
>

علل پیدایش آتشفشانها
براى تفسیر این آتشفشانها، توزوویلسون کانادایى و بعد از آن
جیسون مورگان آمریکایى نظریه‏اى را پیشنهاد کردند که به آن
نقطه‏هاى داغ مى‏گویند.
به موجب این نظریه در درون زمین و در مناطق عمیقتر در
زیر صفحات لیتوسفر، مناطق گرم و داغى وجود دارد که…
فصل پنجم – علل و پراکندگی
آتشفشانهای عصر حاضر
>

علل پیدایش آتشفشانها
مواد مذاب از آنها بالا مى‏آیند، زمین را سوراخ مى‏کنند و به
سطح زمین مى‏رسند.
از انباشته شدن همین مواد، کوههاى آتشفشانى در داخل صفحات
به وجود مى‏آیند.
این محلها ممکن است در داخل صفحات اقیانوسى یا در داخل
صفحه قاره‏اى باشند.
فصل پنجم – علل و پراکندگی
آتشفشانهای عصر حاضر
>

مقدمه
تاکنونً از پدیده‏هاى مختلفى که با فورانها همراه‏اند مانند
ابرهاى سوزان، ریزش خاکستر، جریانهاى گدازه، گازهاى
مختلف وغیره به طور جداگانه بحث شده است.
در این فصل از پدیده‏هاى دیگرى صحبت مى‏شود که
تاکنون از آنها بحث نشده است.
فصل ششم – سوانح آتشفشانی
و مراقبت از آتشفشانهای فعال
>

سوانح آتشفشانی
1- پدیده‏هاى ویرانگر
2- بهمنهاى سوزان
3- بارانهاى ناشى از فوران
4- کمانهاى نورانى
5- فورانهاى استثنایى
فصل ششم – سوانح آتشفشانی
و مراقبت از آتشفشانهای فعال
>

مراقبت از آتشفشانهای فعال
به طور کلى تعداد تلفات آتشفشانها خیلى کمتر از حوادث طبیعى
دیگر مانند زلزله، سونامى، سیل و امراض خطرناک واگیردار
است.
شرط اینکه آتشفشانها حادثه‏زا باشند آن است که فعالیت انفجارى
داشته و فوران در مناطق مسکونى باشد.
فصل ششم – سوانح آتشفشانی
و مراقبت از آتشفشانهای فعال
>

مراقبت از آتشفشانهای فعال
مهمترین عواملى که سبب مرگ و میر مى‏شوندعبارت‏اند از:

1- جریانهاى گدازه یا جریانهاى گلى (لاهار)
2- پرتاب خاکستر
3- ابرهاى سوزان
فصل ششم – سوانح آتشفشانی
و مراقبت از آتشفشانهای فعال
>

علائم قراردادی فورانها
براى اینکه وقوع و نحوه فعالیت آتشفشان براى تمام افراد
روى زمین قابل فهم باشد، مجمع بین‏المللى آتشفشان‏شناسى
علامتهایى را وضع نموده است که با دیدن آن مى‏توان نحوه
فوران هر آتشفشان را درک نمود.

این علائم عبارت‏اند از:

فصل ششم – سوانح آتشفشانی
و مراقبت از آتشفشانهای فعال
>

علائم قراردادی فورانها
نحوه فوران
حالت a – اگر از دهانه اصلى صورت گیرد.
حالت b – اگر از دهانه فرعى صورت گیرد.
حالت c – اگر از یک شکاف شعاعى صورت گیرد.
حالت d – اگر از یک شکاف نامشخص و محلى صورت گیرد.
فصل ششم – سوانح آتشفشانی
و مراقبت از آتشفشانهای فعال
>

علائم قراردادی فورانها
نوع فوران
حالت e – اگر با انفجارهاى معمولى باشد.
حالت f – اگر ابر سوزان تولید نماید.
حالت g – اگر جریانى از گدازه حاصل شود.
حالت h – اگر دریاچه گدازه به وجود آید.
حالت i – اگر سبب پیدایش گنبد شود.
حالت j – اگر با تولید سوزن همراه باشد.
حالت k – اگر روانه‏هاى گلى یا لاهار، به وجود آید.
حالت l – اگر سولفاتار و موفت ایجاد شوند.
فصل ششم – سوانح آتشفشانی
و مراقبت از آتشفشانهای فعال
>

علائم قراردادی فورانها
محل فوران
حالت m – اگر از یک دریاچه گدازه انجام شود.
حالت n – اگر انفجار آبدار باشد.
حالت o – اگر فوران زیریخچالى باشد.
حالت p – اگر فوران زیردریایى باشد
فصل ششم – سوانح آتشفشانی
و مراقبت از آتشفشانهای فعال
>

علائم قراردادی فورانها
نتیجه فوران
حالت q – اگر در دریاچه جزیره تشکیل شود.
حالت r – اگر امواج بسیار شدید حاصل کند.
حالت s – اگر کشتزارها از بین برود.
حالت t – اگر تلفات انسانى داشته باشد.
فصل ششم – سوانح آتشفشانی
و مراقبت از آتشفشانهای فعال
>

علائم قراردادی فورانها
اگر در فعالیت آتشفشانى یک کوه مراحل مختلفى وجود داشته
باشد با علائم مختلف پشت سرهم، آنها را نیز نمایش مى‏دهند.
مثلاً علامت‏هاى زیر معرف:

ایجاد دهانه اصلى، دهانه فرعى، انفجار عادى، شکافهاى شعاعى، جریان گدازه و تخریب کشتزارها مى‏باشند.
فصل ششم – سوانح آتشفشانی
و مراقبت از آتشفشانهای فعال
>

نکات مثبت آتشفشانها
على‏رغم پدیده‏هاى خطرناک آتشفشانى و سوانحى که در تاریخ
ثبت است، روى هم رفته باید آتشفشانها و پدیده‏هاى آتشفشانى را
مفید دانست:
1- پى بردن به ساختمان زمین‏شناسى منطقه‏اى که دستخوش آتشفشانى شده باشد.
2- بسیارى از معادن فلزى در نتیجه پدیده‏هاى آتشفشانى به وجود مى‏آیند، مانند مس، آهن، منگنز، آلومینیم و غیره.
فصل ششم – سوانح آتشفشانی
و مراقبت از آتشفشانهای فعال
>

نکات مثبت آتشفشانها
3- چشمه‏هاى معدنى و چشمه‏هاى آبگرم که مخصوصاً در
ایران در نتیجه فعالیت آتشفشانها پدید آمده‏اند .

4- استفاده از مواد شیمیایى مخصوصاً اسیدبوریک، گوگرد و
غیره.
فصل ششم – سوانح آتشفشانی
و مراقبت از آتشفشانهای فعال
>

نکات مثبت آتشفشانها
5- پرلیت – پرلیت را باید شیشه آتشفشانى آبدارى با ترکیب
ریولیتى دانست که مقدار آب آن از 2 تا 5 درصد متغیر است.

6- انرژى ژئوترمال یا انرژى حرارتى درون زمین به علت
بزرگى زمین، بسیار عظیم است .
فصل ششم – سوانح آتشفشانی
و مراقبت از آتشفشانهای فعال
>

منابع ژئوترمال
اگر در مناطق غیر آتشفشانى حفاریهایى به عمق 4 تا 5
کیلومتر انجام شود ممکن است مقدار افزایش دما به حدود
100 تا 130 درجه سانتیگراد برسد.
بنابراین در جوار مناطق آتشفشانى، مثلاً دماوند یا سبلان که
توده‏هاى مذاب گرماى خود را به افقهاى بالاتر مى‏رسانند با
حفارى مى‏توان در اعماق 1 تا 3 کیلومتر به دماى 100 تا
350 درجه سانتیگراد رسید.
فصل ششم – سوانح آتشفشانی
و مراقبت از آتشفشانهای فعال
>

منابع ژئوترمال
در چنین حالتى مى‏توان به کمک سیستم حفارى از انرژى
محصور شده این توده‏هاى داغ کم عمق، که گرماى خود را به
سنگهاى اطراف منتقل مى‏کند، استفاده کرد.
بسیارى از مناطق ژئوترمالى با دماى بالا در مناطق آتشفشانى
فعال یا جوان وجود دارند.
فصل ششم – سوانح آتشفشانی
و مراقبت از آتشفشانهای فعال
>

منابع ژئوترمال
ژئوترمالهایى که به فعالیتهاى آتشفشانى وابسته‏اند به سه
دسته تقسیم مى‏شوند:
1- ذخائر هیدروترمال
2- سنگهاى داغ و خشک
3- ذخائر ماکمایى
فصل ششم – سوانح آتشفشانی
و مراقبت از آتشفشانهای فعال
>

انرژی ژئوترمال در ایران
مطالعات سیستماتیک مربوط به منابع و پتانسیل انرژى زمین
گرمایى در سال 1354 توسط آژانس ملى برق ایتالیا (ENEL)
براى توسعه این قبیل منابع در شمال غرب کشور آغاز شد و
در منطقه‏اى به وسعت 260000 کیلومترمربع انجام گرفت .
فصل ششم – سوانح آتشفشانی
و مراقبت از آتشفشانهای فعال
>

انرژی ژئوترمال در ایران
مطالعات اولیه شامل بازدیدهاى محلى و جمع‏آورى اطلاعات
لازم بود که توسط شرکت مهندسین مشاور تهران – برکلى انجام
گرفت.
نتیجه این مطالعات انتخاب چهار ناحیه دماوند، سبلان، سهند و
ماکو – خوى بود که روى هم منطقه‏اى به وسعت 31000
کیلومترمربع را شامل مى‏شود.
فصل ششم – سوانح آتشفشانی
و مراقبت از آتشفشانهای فعال
>

انرژی ژئوترمال در ایران
به طور کلى، در چهار ناحیه که در مراحل اولیه براى مطالعات
دقیق‏تر انتخاب شد محلهاى زیر به عنوان محلهایى که داراى
امکانات بالقوه انرژى زمین گرمایى هستند معرفى شدند:
الف – ناحیه دماوند
ب – ناحیه سبلان
ج – ناحیه ماکو – خوى
د – ناحیه سهند
فصل ششم – سوانح آتشفشانی
و مراقبت از آتشفشانهای فعال
>

نقش آتشفشانها در تغییر آب و هوای زمین
در بالاى اولین لایه اتمسفر یعنى تروپوسفر )به ضخامت
تقریبى 12 کیلومتر( لایه استراتوسفر قرار دارد. استراتوسفر
لایه ای شفاف و رقیق است. ابرها به این ناحیه نمى‏رسند و
تقریباً فاقد بخار آب است. باتوجه به اینکه بعد از هر آتشفشان
انفجارى بسیار عظیم رخ می دهد دماى متوسط سطح زمین تا
چند سال، کمى کاسته می شود. ( تا حدود 1 درجه سانتیگراد)
فصل ششم – سوانح آتشفشانی
و مراقبت از آتشفشانهای فعال
>

پیشگویی وقایع آتشفشانی
اصولاً پیشگویى فورانهاى آتشفشانى بر دو اصل استوار است:
الف – شناخت کامل زمین‏شناسى آتشفشان
با بررسى تاریخچه فورانهاى مختلف و تعیین دقیق زمان فوران
یک آتشفشان در طى فعالیت مى‏توان به تعداد دقیق فورانها، نظم
فوران و دوره استراحت آتشفشان آگاهى یافت.
ضمناً باتوجه به نوع سنگها و مقدار مواد پیروکلاستى مى‏توان
به نحوه فورانها پى برد.
فصل ششم – سوانح آتشفشانی
و مراقبت از آتشفشانهای فعال
>

پیشگویی وقایع آتشفشانی
ب – استقرار ایستگاه مراقبت بر روى دامنه‏هاى آن
براى پیشگویى موقع یک فوران، استقرار یک ایستگاه مراقبت
در دامنه‏هاى آتشفشانى دومین شرط لازم است.
فصل ششم – سوانح آتشفشانی
و مراقبت از آتشفشانهای فعال
>

تهیه نقشه های خطر
نقشه خطر عبارت از نقشه‏اى است که محل و نحوه فعالیت
آتشفشانها را در مقیاس متفاوت قاره‏اى، منطقه‏اى یا شهرى
مشخص مى‏کند. تهیه نقشه‏هاى خطر آتشفشانها کار چندان
مشکلى نیست. زیرا اولاً تعداد آتشفشانهاى فعال (یا در حال
خواب( دنیا که مستقیماً زندگى و فعالیت آدمى را تهدید مى‏کنند بسیار محدودند.
ثانیاً شکل و تاریخچه زمین‏شناسى آتشفشان، راهنماى بسیار
مطمئنى به شمار مى‏رود .
فصل ششم – سوانح آتشفشانی
و مراقبت از آتشفشانهای فعال
>

بانک اطلاعاتی و فعالیت آتشفشانی
براى آنکه فعالیت آتشفشانى یک کوه آتشفشان و نحوه فعالیت
آن قابل پیش‏بینى باشد لازم است از فعالیت هر کوه آتشفشان
اطلاعاتى جامعى تهیه کرد و در آن به سوالات زیر پاسخ داد :
الف – این کوه چند بار فوران کرده است؟
ب – به طور متوسط مدت هر فوران آتشفشانى چقدر طول
کشیده است؟
ج – شدت فوران چه موقع رخ مى‏دهد؟
فصل ششم – سوانح آتشفشانی
و مراقبت از آتشفشانهای فعال
>

بانک اطلاعاتی و فعالیت آتشفشانی
د – حد فاصل زمانى بین فورانها چقدر است؟
ه – مقدار مواد آتشفشانى در هر بار چقدر و از چه نوع بوده است؟
و – نحوه فعالیت در هر بار چگونه بوده است؟
فصل ششم – سوانح آتشفشانی
و مراقبت از آتشفشانهای فعال
>

مقدمه
با نگاهى به پراکندگى آتشفشانها در سطح زمین ملاحظه
مى‏کنیم که اولاً بین مناطق آتشفشانى و نقاط زلزله‏خیز زمین
رابطه غیرقابل انکارى وجود دارد و ثانیاً این دو پدیده عمدتاً در
مناطق خاصى از زمین یعنى در حد و مرز صفحات لیتوسفرى
زمین اتفاق مى‏افتند.
فصل هفتم –
آتشفشانی و تکتوتیک
>

مقدمه
بین فعالیتهاى آتشفشانى و موقعیت تکتونیکى زمین رابطه
بسیار نزدیکی وجود دارد.
حتى در سالهاى اخیر توانسته‏اند بین موقعیت تکتونیکى و
ترکیب مواد آتشفشانى از نظر ژئوشیمیایى روابطى برقرار
سازند و از الگوهاى به دست آمده در تعیین موقعیت تکتونیکى
مناطق آتشفشانى قدیمى، با اطلاع شوند.
فصل هفتم –
آتشفشانی و تکتوتیک
>

رابطه بین شیمى گدازه و موقعیت جغرافیایى آتشفشان
با بررسیهاى ژئوشیمیایى، گدازه‏هاى آتشفشانى را به چهار
دسته تقسیم مى‏کنند که عبارت‏اند از:
آتشفشانهاى قاره‏اى
آتشفشانهاى جزایر قوسى
آتشفشانهاى اقیانوسى
و آتشفشانهاى جزایر اقیانوسى
فصل هفتم –
آتشفشانی و تکتوتیک
>

عامل اصلی اختلاف ترکیبات ماگماهای اولیه
اختلافى که از نظر شیمیایى در انواع ماگماها دیده مى‏شود
مربوط به اختلاف دما و فشار لایه آستنوسفر در اعماق و در
نواحى مختلف است.
با توجه به جانشینى تدریجى گدازه‏هاى کالکوآلکالن جزایر
قوسى به گدازه‏هاى آلکالن وسط قاره‏ها، به نظر مى‏رسد که لایه
آستنوسفر در زیر قاره‏ها پایین‏تر از محل آن در جزایر قوسى
باشد.
فصل هفتم –
آتشفشانی و تکتوتیک
>

عامل اصلی اختلاف ترکیبات ماگماهای اولیه
وجود لایه آستنوسفر نسبتاً سطحى، گسترش وسیع آتشفشانهاى
زیردریایى را در کف اقیانوسها ممکن مى‏سازد و این بر عکس
آتشفشانهاى قاره‏اى است که آستنوسفر در اعماق زیادتر قرار
دارد.
فصل هفتم –
آتشفشانی و تکتوتیک
>

آتفشانها و زمین ساخت صفحه ای
آتشفشانهاى فعال عهد حاضر بر حسب موقعیتهاى تکتونیکى به انواع
زیر تقسیم‏بندى مى‏شوند:
الف: آتشفشانهاى پشته میان اقیانوسى
ب: آتشفشانهاى ممتد وسط صفحه اقیانوسى
ج: آتشفشانهاى وسط صفحه قاره‏اى
د: آتشفشانهاى ریفتهاى قاره‏اى
ه : آتشفشانهاى حاشیه قاره در ارتباط با زون‏هاى فرورانش
و: آتشفشانهاى جزایر قوسى
ز: آتشفشانهاى منفرد کف اقیانوس
فصل هفتم –
آتشفشانی و تکتوتیک
>

مقدمه
عظیمترین فعالیتهاى آتشفشانى ایران متعلق به ترسیرو به‏طور
دقیق مربوط به ائوسن است.
در این فصل ابتدا به گسترش آتشفشانى از نظر جغرافیایى
اشاره مى‏کنیم، سپس به شرح بعضى از آتشفشانهاى جوان
ایران که فعلاً خاموش یا نیمه خاموش (در مرحله گوگردزایى)
هستند مى‏پردازیم و سپس مسائل مربوط به پیدایش آتشفشانهاى
ایران را به اجمال ذکر مى‏کنیم.
فصل هشتم –
فعالیتهای آتشفشانی در ایران
>

گسترش آتشفشانهای سنوزوئیک ایران
به دنبال فاز کمپرسیونى کرتاسه پایانى که با دگرگونى،
چین خوردگى، بالاآمدگى و در عین حال جابه‏جایى افیولیتها
همراه بوده است، فازکششى مهمى در سرتاسر ایران )به‏جز
زاگرس و کپه‏داغ( حکمفرما شد و نتیجه آن ولکانیسم شدید
ائوسن است که گسترش آن در اکثر نقاط ایران دیده مى‏شود.
فصل هشتم –
فعالیتهای آتشفشانی در ایران
>

گسترش آتشفشانهای سنوزوئیک ایران
از نظر جغرافیایى آتشفشانهاى سنوزوئیک ایران در سه منطقه وسیع گسترش دارند که عبارت‏اند از:
– البرز، به طول 1500 کیلومتر، به‏ویژه در دامنه جنوبى آن.
– ایران مرکزى یا آتشفشانهاى منطقه ارومیه – دختر که به نام آتشفشانهاى سهند – بزمان نیز نامیده مى‏شود.
– بلوک لوت در مشرق ایران، به‏ویژه، بخش شمالى آن که مواد آتشفشانى مساحت زیادى را پوشانده‏اند.
فصل هشتم –
فعالیتهای آتشفشانی در ایران
>

آتشفشانهای کوارترنر
طى کواترنر فعالیتهاى آتشفشانى نسبتاً مهمى در ایران وجود
داشته که امروزه قلل آنها ارتفاعات مهمى تشکیل داده‏اند.
در حال حاضر برخى از آنها در مرحله گوگردزایى‏اند و از
دهانه آنها بخار آب و گازهاى گوگردى خارج مى‏شود
(دماوند، بزمان، تفتان).
فصل هشتم –
فعالیتهای آتشفشانی در ایران
>

چشمه های معدنی و آبگرم
هنگامى که دماى آب چشمه‏اى لااقل در حدود 5 تا 6 درجه
سانتیگراد از دماى متوسط سالیانه هواى محیط یک منطقه
بیشتر باشد چشمه مزبور را چشمه آبگرم گویند.
ر شرایط یکسان هر قدر چشمه‏ها به مناطق عمیقتر نفوذ کنند
و آب سریعتر به سطح زمین برسد گرماى آن بیشتر است.
امروزه نقش آتش آتشفشانها در ایجاد چشمه‏هاى معدنى برکسى
پوشیده نیست.
فصل هشتم –
فعالیتهای آتشفشانی در ایران
>

چشمه های معدنی و آبگرم
در اکثر مناطق آتشفشانى جدید ایران، چشمه‏هاى آبگرم وجود
دارد.
آب تمام این چشمه‏ها تقریباً منشاء سطحى دارند آبهاى سطحى با
نفوذ خود از خلال شکستگیها، تدریجاً گرمتر شده در افقهاى
تحتانى، هنگامى که به سطح زمین مى‏رسند به ‏صورت
چشمه‏هاى آبگرم نمایان مى‏شوند.
فصل هشتم –
فعالیتهای آتشفشانی در ایران
>

نظریه های مربوط به آتشفشانهای ترسیر در ایران
قبل از بررسى نظریه‏هاى مختلف، باید به سه موضوع اساسى
زیر اشاره کرد که ممکن است در حل مسئله مفید باشد:
الف – اکثر آتشفشانهاى ایران )از نظر حجمى و تنوع( از نوع
کالکو آلکالن‏اند.
ب – در بین انواع کالکو آلکالن آندزیتها از همه فراوانتر و
داسیت و ریولیت نیز نسبتاً زیاد است در حالى که انواع بازالت
کمیاب مى‏باشند.
فصل هشتم –
فعالیتهای آتشفشانی در ایران
>

نظریه های مربوط به آتشفشانهای ترسیر در ایران
ج – مطالعه پتروشیمیایى سنگهاى آتشفشانى ایران نشان
مى‏دهد که در مجموع سنگهاى آتشفشانى البرز، بلوک لوت،
اختصاصات آتشفشانهاى قاره‏اى و اکثر نمونه‏هاى ایران
مرکزى از نظر شیمیایى در کادر آتشفشانهاى حاشیه قاره‏اى
قرار مى‏گیرند )مانند پرو و شیلى(.
فصل هشتم –
فعالیتهای آتشفشانی در ایران
>

نظریه های مربوط به آتشفشانهای ترسیر در ایران
نظریه‏هاى مربوط به نحوه پیدایش آتشفشانهاى ترسیر ایران
را مى‏توان به دو صورت خلاصه کرد:

نظریه‏هاى آتشفشانهاى کمپرسیونى
نظریه مربوط به پیدایش ریفت
فصل هشتم –
فعالیتهای آتشفشانی در ایران
>

گدازه های وزو تقریبا خمیری شکل و از نوع گدازه های لوسیت دار است.بنابراین کمبود سیلیس دارند.سومای اولیه = فنولیت- سومای قدیمی = لوکو بازانیت با لوسیت کم – سومای جدید= لوکوبازانیت لوسیت دار = اوتاژنیت – فوران وزو نقطه ای است

R

Back

Did you know?

Cinder cones usually erupt lava flows, either through a breach on one side of the crater or from a vent located on a flank. Lava rarely issues from the top (except as a fountain) because the loose, non cemented cinders are too weak to support the pressure exerted by molten rock as it rises toward the surface through the central vent.
Perhaps the most famous cinder cone, Paricutin, grew out of a corn field in Mexico in 1943 from a new vent. Eruptions continued for 9 years, built the cone to a height of 424 meters, and produced lava flows that covered 25 km2.
Cinder cones are commonly found on the flanks of shield volcanoes, stratovolcanoes, and calderas. For example, geologists have identified nearly 100 cinder cones on the flanks of Mauna Kea, a shield volcano located on the Island of Hawai`i (these cones are also referred to as scoria cones and cinder and spatter cones).
The Earth's most historically active cinder cone is Cerro Negro in Nicaragua. It is part of a group of four young cinder cones NW of Las Pilas volcano. Since it was born in 1850, it has erupted more than 20 times, most recently in 1992 and 1995
 

Cinder cones are the simplest type of volcano. They are built from particles and blobs of congealed lava ejected from a single vent. As the gas-charged lava is blown violently into the air, it breaks into small fragments that solidify and fall as cinders around the vent to form a circular or oval cone. Most cinder cones have a bowl-shaped crater at the summit and rarely rise more than a thousand feet or so above their surroundings. Cinder cones are numerous in western North America as well as throughout other volcanic terrains of the world.

USGS/Cascades Volcano Observatory, Vancouver, Washington
Return to: [Volcano Types Menu] …

URL for CVO HomePage is: <http://vulcan.wr.usgs.gov/home.html> URL for this page is: <http://vulcan.wr.usgs.gov/Glossary/VolcanoTypes/volcano_types.html> If you have questions or comments please contact: <GS-CVO-WEB@usgs.gov> 04/14/00, Lyn Topinka

Craters and calderas

Many volcanoes contain a large depression. Small depressions (i.e. less than 1 km across) are called craters whereas those over 1 km across are called calderas. Most craters result from the explosive activity by which the volcanic vent is cleared. However, most calderas result from subsidence produced by the removal of large volumes of the underlying magma. Many present-day craters and calderas are filled with water, giving crater lakes.

Lava domes

The most viscous lavas grow into domes, which are forced upwards (simply by pressure from the underlying magma) through the vent to form a protruding plug or spine. The weight of the growing plug or spine starts a collapse. The spine loses material from its sides and top, and crashes down around the base. Some domes expand outwards as well as upwards by inflation of the hot underlying magma. The Tarawera Complex on the North Island of New Zealand is an excellent example. Lava domes grow relatively slowly, about 1 m – 2 m per day.

Realms of magma generation in oceanic settings

Realms of magma generation in continental settings

Magma viscosities
Calculated viscosities of anhydrous silicate liquids at 1 bar, calculated using the method of Bottinga and Weill (1972) by Hess (1989).
Variation in the viscosity of basalt as it cools and crystallizes (after Murase and McBirney, 1973).
Variation in rhyolite viscosity with increasing H2O content at 1000°C and high pressure (after Shaw, 1965).

Schematic cartoon of some typical plutons

A large Greenland dike swarm
Kangâmiut dike swarm in the Søndre Strømfjord region of SE Greenland. From Escher et al. (1976).

Pluton shapes: Laccolith (thick sill)
Laccoliths are thick sills that substantially bulge up their roofs. They are usually formed from viscous magma emplaced at shallow depths.

When an erupting volcano empties a shallow-level magma chamber, the edifice of the volcano may collapse into the voided reservoir, thus forming a steep, bowl-shaped depression called a caldera (Spanish for kettle or cauldron). These features are highly variable in size, ranging from 1-100 km in diameter. In most cases, they can be readily differentiated from summit craters, which are generally much smaller and form by explosive erosion of the central vent. Felsic calderas are surrounded by thick blankets of pumice derived from the eruption of voluminous pyroclastic sheet flows.
Variations in form and genesis allow calderas to be subdivided into three types:
Crater-Lake type calderas associated with the collapse of stratovolcanoes
Basaltic calderas associated with the summit collapse of shield volcanoes
Resurgent calderas which lack an association with a single centralized vent