نگاه اسلام به ورزش و تربیت بدنی

مقدمه:
نگاه اسلام به ورزش و تربیت بدنی:
اسلام به عنوان دین کامل به ورزش جسم در جهت تمام و تکمیل کردن ابعاد وجودی انسان، اهمیت لازم را داده و بر جنبه های مختلف آن از جمله شخصیت سازی کودکان، اهمیت جسم، مسابقه و نام بردن و تاکید کردن بر برخی از ورزش ها، سنگ تمام را گذاشته است.
شخصیت سازی کودکان:
اگر چه در علم روانشناسیِ شخصیت در زمان ما به نکات جالبی در ساختار انسان از جمله بازی های کودکانه مطالبی گفته شده و با دقت به بررسی این قسمت مهم از زندگی آدمی پرداخته اند لیکن به لحاظ ساختار انسان مدار دین اسلام، از همان آغاز این موضوع مورد توجه قرار گرفته است.
در قرآن کریم می خوانیم: "ارسله معنا غدا یرتع ویلعب و انا له لحافظون"
" ای پدر[ فردا او را با ما به ]صحرا بفرست که در چمن و مراتع بگردد و بازی کند و البته ما از هر خطری او را محافظت می کنیم".
این گذر قرآن کریم بر امری طبیعی است که برادران یوسف از آن استفاده کردند و به پدر اصرار کردند که او را با خود به صحرا ببرند، در ضمن روایتی در آیین تربیت فرزندان، امام صادق علیه السلام نیز بر این امر تصریح می فرمایند: "طفل هفت سال بازی کند، هفت سال خواندن و نوشتن بیاموزد و هفت سال حلال و حرام را یاد بگیرد". در امر تربیت توصیه ی ائمه ی معصومین (علیهم صلواه الله)، همراهی با کودکان در بازی با اوست:
امام المتقین حضرت علی علیه السلام می فرماید:
"رحمت خدا بر پدری که در راه نیکی و نیکوکاری به فرزند خود کمک کند، به او احسان نماید و چون کودکی، رفیق دوران کودکی وی باشد و او را عالِم و مودب بار آورد".

نگرش اسلام به مسابقات ورزشی:
مسابقه همواره از حس برتری جویی انسانها نشات گرفته و این خود، نوعی پیشی گرفتن و جلو افتادن تلقی می شود اسلام که دینی است انسان ساز، به این امر توجه کامل دارد و از این حس طبیعی در جهت ارتقاء روحیه ی الهی و معنوی، بهره برده است و آنان را به سوی انجام کارهای خیر دعوت و تشویق کرده است:
"ولکل وجهه هو مولیها فاستبقواالخیرات" "و هر کسی را راهی است به سوی حق پس در کارهای نیک از یکدیگر پیشی بگیرید".
یا در جای دیگر در اوصاف بندگان راستین خداوند می فرماید:
"اولئک یسارعون فی الخیرات و هم لها سابقون" "چنین بندگانی درسعادت و خیرات تعجیل می کنند و اینان هستند که در کارهای نیک سبقت می جویند".
مسابقات ورزشی و سیره ی پیامبر (ص)
با نگرش به زندگانی پیامبر (ص) به این نکته می رسیم که ایشان مسابقات را تایید می فرمودند، امام صادق علیه السلام می فرمایند شخصی اعرابی به مدینه آمد و به پیامبر خدا (ص) پیشنهاد مسابقه ی شترسواری کرد، پیامبر (ص) قبول فرمود، در این مسابقه، شتر پیامبر (ص)، از شتر اعرابی عقب ماند، پیامبر (ص) به اصحاب فرمود: شما این شتررابالا بردید و خداوند دوست داشت که او را پایین بیاورد. کوهها برای کشتی نوح، گردن فرازی کردند و کوه جودی، تواضعش بیشتر از همه بود، به همین جهت، خداوند کشتی نوح را بر کوه جودی فرود آورد.
ائمه ی ما نیز در این امر از پیامبر اسلام (ص) تبعیت داشته اند، در تاریخ آمده است هشام بن عبدالملک از امام باقر علیه السلام خواست تا در مسابقه ی تیراندازی شرکت کند (و قصد او تخفیف مقام امامت بود) امام علی علیه السلام نیز پذیرفتند:
امام (ع) کمان را برداشت و هدف را نشانه گرفت و دقیقا تیر را بر هدف زد، سپس تیر دیگری خواست و طوری نشانه روی کرد که دقیقا تیر دوم بر تیر اول سوار شد و به همین ترتیب تیر سوم را بر تیر دوم و تیر چهارم را بر تیر سوم…. در امر مسابقه در فقه ما نیز جواز بعضی ورزش ها (برای مسابقه) اعلام شده است.
ورزش های مورد تاکید در اسلام:
با بررسی متون اسلامی روشن می شود که ورزشهایی چون تیراندازی، سوارکاری، شنا، شمشیرزنی، کشتی، مبارزه با نیزه و وزنه برداری، مورد تاکید اسلام قرار گرفته اند و به لحاظ اهمیت آنها به طور گذرا به این متون می پردازیم:
تیراندازی: ورزش تیراندازی با کمان یکی از پربهاترین ورزش ها در نظر اسلام و متون دینی ماست؛ تا جائیکه در قرآن کریم نیز از آن نام برده شده است: "و ما رمیت اذا رمیت ولکن الله رمی" ([ای پیامبر] تو تیر نیانداختی بلکه خداوند تیر انداخت) پیامبر اسلام (ص) نیز در مورد این ورزش مهم می فرمایند:
"احب اللهو الی الله تعالی اجراء الخیل والرمی" "بهترین بازیها در پیشگاه خداوند تعالی اسب دوانی و تیراندازی است".
و یا در حدیث دیگری فرموده اند:
"همانا زمین بر شما گشوده می شود و دنیا شما را کفایت خواهد کرد پس هیچ یک از شما هنگامی که سرگرم تیراندازی است احساس عجز و سستی نکند."
اسب سواری: ورزش سوارکاری از جمله ورزشهایی است که در متون دینی ما اعم از قرآن و روایات در باره ی آن سخن به میان آمده است از نمونه های آن موارد زیر است:
"و شما [ای مومنان] در مقام مبارزه با آنها خود را مهیا کنید و تا آن حد که می توانید از آذوقه و آلات جنگی و اسبان سواری برای تهدید دشمنان خدا و دشمنان خود فراهم سازید".
و در حدیثی پیامبر اسلام (ص) می فرمایند:
"مسابقه به جز در اسب سواری، شتر سواری و تیراندازی جایز نمی باشد".
شنا: شنا نیز در زمره ی ورزش هایی است که بر یادگیری آن تاکید شده است تا جاییکه پیامبر اکرم (ص) آنرا جزء حقوق فرزندان نسبت به پدر قرار داده است و فرموده:
"حقِ فرزند بر پدرش آن است که نوشتن، شنا کردن، تیرانداختن را به او بیاموزد و او را جز با غذایِ خوب و حلال تغذیه نکند".
کشتی: دیگر از ورزشهایی که در روایات در مورد آن سخن رفته ورزش کشتی است، در بحارالانوار، مرحوم مجلسی (ره) داستانی را در مورد کشتی گرفتن امام مجتبی و امام حسین (علیهماالسلام) آورده که عینا نقل می نمایم:
امام صادق علیه السلام فرمود:
"یکی ازشبها پیامبر اکرم (ص) همراه امام حسن و امام حسین (علیهماالسلام) وارد خانه ی حضرت فاطمه (س) گردید، پیامبر اکرم (ص) به فرزندانش فرمود؛ برخیزید و با یکدیگر کشتی بگیرید، دو کودک برخاستند و به کشتی گرفتن مشغول شدند، حضرت فاطمه (س) که برای انجام کاری به خارج از منزل رفته بود، به خانه بازگشت و و صحنه ی کشتی فرزندان را مشاهده نمود و شنید که پیامبر (ص) امام حسن (ع) را برای پیروزی در مسابقه تشویق می فرماید، پس حضرت زهرا (س) با تعجب گفت: آیا برای پیروزی، یکی از ایندو را تشویق می کنید؟! آن هم تشویق فرزند بزرگتر برای مغلوب کردن فرزند کوچکتر!
پیامبر (ص) فرمود: دخترم آیا رضایت نداری به اینکه من فرزندم حسن (ع) را برای پیروزی بر فرزندم حسین (ع) تشویق کنم در حالی که دوستم جبرئیل امین نیز فرزندم حسین (ع) را برای پیروزی بر فرزندم حسن (ع) تشویق می نماید".
در ورزش ها نیز مِلاک و ارزش، الهی شدن است و با اخلاق بودن لذا پیامبر (ص) در مورد ورزش کشتی فرمودند: " همانا کسی در کشتی پیروز است که هنگام غضب بر نفسش مسلط باشد".
به همین مقدار اکتفا می کنیم که اجمال و خلاصه ای است از بهایی که اسلام برای ورزشکاری قائل است. نوشتار حاضر با این دیدگاه که ورزش در اسلام ارزشمند است و اهمیت به ترتیب بدنی مورد نظر می باشد مهیا گردیده ولی ذکر این نکته که هدفمندی کار را روشن می نماید لازم است که دیدگاه اسلام به ورزش نیز مانند هر مقوله و واقعیت دیگر انسان سعادتمند است، انسانی که مقرر شده درزمین و حیات دنیوی با ارزش های اخلاقی جانشین خداوند سبحان گردد و در حیات جاوید در جوار رحمت الهی به سعادت و حیات پاک ابدی برسد.
به همین روی طی صفحات آینده به اخلاق ورزشی یک کماندار، آیین و آداب انسانی – الهی این ورزش مهم (در نظر اسلام) خواهیم پرداخت، امید این است که پرورش جسم و تعالی روح در خوانندگان و مخاطبان به خصوص ورزشکاران در این رشته موجب جلب رحمت واسعه ی خداوندی گردد و همگان را به سعادت دنیا و آخرت برساند.
شاد و سلامت و سعادتمند باشید.

در آداب تیر و کمان در ادبیات کهن پارسی"
برای حسن ختام این نوشتار مناسب دیدم که با رجوع به متون غنی پارسی چند کلامی در آداب کمانداری و تیر و کمان بازگو نمایم:
نیک سهل است زنده بی جان کرد کشـته را بـاز زنده نتوان کرد
شـرط عقل اسـت صبـر تـیر انداز که چو رفت از کمان نیاید باز
کاشفی سبزواری در فصل پنجم از باب هفتم فتوت نامه ی سلطانی در قبضه ی کمان حرب (جنگ) چنین می نویسد:
بدان که کمان داری علم شریف است و در او قواعد و ارکان بسیار بیان کرده اند و ما از جمله آنچه لایق این مختصر باشد بیاریم:
اگر پرسند که کمان داری از که مانده؟ بگوی در این امت (مسلمانان) از سید الشهداء حمزه که پیوسته تیرانداختی و گفته اند که حضرت رسالت (ص) تیرانداخته اند و در آن که آن حضرت کمان به دست گرفته اند هیچ تردیدی نیست….
اگر پرسند که کماندار را اول چیزی که دربایست (شایسته) است چیست؟ بگوی استاد مشفق که اگر کسی را استاد نبود (به خود) در این کار نتوان شروع نمود و اگر نماید به هیچ جا نرسد و از او هیچ کار نیاید. … اگر پرسند که کمان به چه تمام شود؟ بگوی زه که کمان بی زه ناقص باشد.
اگر پرسند که روح کمان کدام است؟ بگوی زه برکمان به جای روح است در بدن.
اگر پرسند که غذای کمان چیست؟ بگوی آتش که چون در کمان کژی پیدا شود زود آن را به آتش راست کنند تا فاسد نگردد…
اگر پرسند که آینه ی کماندار کدام است؟ بگوی نشانه که از اول کشیدن، کمان و پیوستن تیر تا آخر گشادن چشم را بر او باید دوخت و به جای دیگر مشغول نباید ساخت، این نکته ای چند بود از علم کمان داران ….
• اصول تیراندازی:
1-هواشناسی
هنگام تیراندازی باید هوا نه گرم و نه سرد باشد و باران و برف و باد هم نباشد زیرا در این مواقع تیراندازی مناسب نیست و تیر خوب به نشان نمی توان انداخت.
2-شیوه ی ایستادن
باید تیرانداز چنان بایستد که پهلوی چپ با پای راست، برابر هدف باشد و کعب پای راست مقابل پاشنه ی پای چپ و میان هر دو پای یک گام بیشتر فاصله نباشد و باید نوک یا سرپای چپ را به زمین سخت و محکم نگهدارد و پاشنه را کمی از زمین بلند کند و این در صورتی است که ایستاده بخواهد تیراندازی کند ولی اگر بخواهد نشسته تیر بیندازد، باید پای راست را خم کند و پای چپ را ستون نماید و برافرازد. چنانکه فردوسی فرموده است:
ستون کرد چپ را و خم کرد راست خروش از خم چرخ چاچی بخاست
و اگر بخواهد از بالا به پایین (از فراز به نشیب) تیراندازد باید "مرفق" دست چپ را بر زانوی چپ تکیه دهد تا دست نلرزد.
3-شیوه قبضه گرفتن
باید تیرانداز به قدری تمرین کند که در موقع کمان گرفتن کف دستش آبله نکند و انگشت ابهام وی زخم نشود و تا ول نزند و نلرزد و انگشتان به یکدیگر نپیچد و از یکدیگر باز نباشد. هرکدام از این علتها (اشکالات) اگر ظاهر شود، تیراندازی درست انجام نخواهد شد…
4-دست درست داشتن:
باید دست چپ که کمان را گرفته با ساعد راست باشد زیرا اگر بالا باشد تیربلند می افتد و اگر پایین تر باشد تیر به راست می خورد، توضیح آنکه تیرانداز باید "کباده" بسیار بکشد تا ستون فقرات قائم شود و بازوان نیرو گیرد و نلرزد، تا ستون قایم نشده اگر تیرانداز، تیراندازی کند عیبهای بسیار پدید آید.
5-مسافت دانستن:
باید چشم تیرانداز "اندازه گیر" باشد که به مجرد نگاه کردن، حدس بزند که مابین او و هدف یا دشمن چه مقدار فاصله هست…
6-کمان کشیدن
تیرانداز باید هنگام کمان کشیدن اندکی زانو را فراخ کند ولی کمر را خم نکند و نیز در وقت کمان کشیدن هم باید دم فرو بندد و تمام حواس خود را به زور تازه آورد تا به آن اندازه که باید کمان را کشید، کشیده شود و آن هشت قبضه ی تیر است و نیز حد کشید کمان رسیدن زه و سوفار تیر است به گوش (و در صورت امکان رسانیدن) و پیکان به شست دست چپ که کمان را گرفته است. چنانکه فردوسی گفته است:
چو سو فارش آمد به پهنای گوش ز چرم گوزنان برآمد خروش
چو بوسید پیکان سراگشت اوی گذر کرد از شهره پشت اوی
7-گشاد دادن
گشاد دادن یعنی رها کردن تیر، فردوسی می فرماید:
چو او از کمان تیر بگشاد شست تن رستم و رخش جنگی بخست
"خواجه حافظ" به طور کنایه گوید:
بگشای تیر مژگان و بریز خون حافظ که چنین کشنده ای را نَکِشد کس انتقامی

تفریح و ورزش پیامبر اکرم (صلّی الله علیه وآله): عَلِّمُوا اوْلادَکُم السَّباحَهَ وَالرِّمایهَ. به فرزندانتان شنا و تیراندازی تعلیم دهید.
تیر اندازی کنید وسواری کنید ، اگر تیراندازی کنید بیشتر دوست دارم که سواری کنید ، هر چیزی که مرد بدان سرگرم شود بیهوده است جز آنکه مردی با کمان خود تیر اندازد یا اسب خود را تربیت کند یا با زن خود بازی کند ، همه اینها حق است و هرکس تیراندازی آموزد و آنرا ترک کند حق معلم خود را ادا نکرده است.
شنا و تیراندازی
جوانان و نوجوان ، برای رشد و کمال روحی و جسمی هم به فعالیتهای بدنی نیاز دارند و هم به طراوت و شادابی روح. باید تفریحات سالم را ، بگونه ای برای جوانان فراهم کرد که هم وقت آنها را پر کند و بیکار و سرگردان نمانند و هم در رشد جسمی و روانی آنان تاثیر داشته باشد.
حضرت علی علیه السلام به دو نوع از سرگرمیهای خوب اشاره می فرماید: "علـِّموا اولادکم ، السباحه و الرمایه."
به کودکان و نوجوانان خود ، شنا و تیراندازی بیاموزید. (البته قابل ذکر است که در زمان حضرت علی علیه السلام تیراندازی و فراگیری آن امر مهمی بود اما در این زمان شاید فراگیری موارد دیگر از اهمیت بیشتری برخوردار باشد.)
تیراندازی رایاد بگیرید و فرزندانتان نیز بیاموزید. " پیامبر اکرم"

فهرست مطالب
مقدمه 1
نگاه اسلام به ورزش و تربیت بدنی: 1
شخصیت سازی کودکان: 1
نگرش اسلام به مسابقات ورزشی: 2
مسابقات ورزشی و سیره ی پیامبر (ص) 2
ورزش های مورد تاکید در اسلام: 3
در آداب تیر و کمان در ادبیات کهن پارسی" 6
• اصول تیراندازی: 7
شنا و تیراندازی 9

10