مونوگرافی سده
حوزه آبخیز سد سده به فاصله10 کیلومتری شمالشرقی روستای سده و از نظرتقسیمات سیاسی این حوزه در دهستان بالا خواف ودر بخش سلامی قرار دارد.
روستای سده تنها واحد سکونتگاهی است که از نظر عرفی مالکیت حوزه آبخیز سد در اختیار کشاورزان روستا قرار دارد.
حدود 72 درصد از سامان عرفی در خارج از محدوده مطالعاتی قراردارد
از نظر مطالعات اقتصادی، اجتماعی تاثیراتی که روستای سده به لحاظ عرفی و مالکیتی بر حوزه دارد حائز اهمیت است.
با وجود مذاهب مختلف همزیستی فرهنگی در روابط مذاهب مختلف به گونه ای است که هیچ گونه تاثیر منفی در اجرای پروژه های ملی ومحلی ندارد. و اقشار مردم بر مبنای قانون به سوی طرح ارزشهای معنوی در قشر بندی اجتماعی گام می گذارند.
روستای سده با 3558 نفر جمعیت 725 خانوار سکنه دارد.نرخ رشد جمعیت بلند مدت آن 44/3 درصد است که از رشد بالایی دربین نقاط روستایی شهرستان برخوردار است. نتایج بدست آمده ازگروه بندی سنی جمعیت روستای سده نشانگر جوانی جمعیت است .به طوری که2/53 درصد جمعیت کمتر از 20 سال می باشند.لذا ارائه امکانات متناسب وایجاد اشتغال از ضروریات منطقه می باشد
نسبت باسوادی در روستای سده از سال 1365 تا 1375، 34 درصد افزایش داشته و از 37 درصد به 71 درصد رسیده است .
از جمعیت 2749 نفر بالای 10 سال روستای سده در سال 1383 حدود 550 نفر کشاورز ،255 نفر دامدار وحدود 95 نفر نیز در بخش خدمات ،حمل ونقل وصنعت مشغول به کار هستند.
همواره نرخ رشد خانوار وجمعیت مثبت بوده وهیچگونه نرخ رشد منفی وجود نداشته است.
پیش بینی جمعیتی نشان می دهد که با وجود پتانسیلهای محیطی واقتصادی وعدم محدودیت فضای کالبدی روستا جمعیت همچنان رشد مثبت داشته وظرف 10 سال آینده بیش از 700 نفر به جمعیت روستا افزوده شود. روستا از خدمات مطلوبی برخوردار بوده وفقط روستای مزرعه شیخ از برخی امکانات آن استفاده می نماید.
موقعیت سیاسی و جغرافیایی روستا و پیشینه تاریخی آن
براساس آخرین تقسیمات کشوری در سال 1385 روستای سده در محدوده سیاسی بخش سلامی شهرستان خواف واقع شده است. این روستا از توابع دهستان بالاخواف بوده است.
موقعیت ریاضی:
روستای سده در طول جغرافیایی 57 درجه 53 دقیقه و عرض جغرافیایی 34 درجه و 50 دقیقه قرار گرفته و ارتفاع آن از سطح دریا 1050 متر می باشد.
موقعیت نسبی:
سده روستایی در42کیلومتری شهر خواف و 206 کیلومتری مشهد(مرکز استان خراسان رضوی) در بخش سلامی شهرستان خواف واقع شده است و اکثر مردم به زراعت وباغداری ودامداری مشغول هستند.
روستای سده از قسمت شمال و جنوب دارای سامان وسیعی می باشد.این روستا از سمت شمال به فاصله 20 کیلومتر با خط الراس کوههای بازه، از شرق به فاصله 7 کیلومتر به کال خشکه واراضی روستاهای سلامی،احمد آباد وخیر آباد، از سمت غرب به فاصله 8 کیلومتر به روستای سیجاوند واز جنوب تا فاصله 6 کیلومتر به جاده آسفالته خواف-تربت حیدریه راه دارد. روستای سده تنها واحد سکونتگاهی است که از نظر عرفی مالکیت حوزه آبخیز سد در اختیار کشاورزان روستا قرار دارد.واز جمله روستاهایی است که از نظر سکونتگاهی بر روی دشتی هموار قرار گرفته وخروجی سد به منظور آبیاری اراضی کشاورزی ومصارف دیگر در طول مسیری شرقی- غربی از شمال وغرب روستا می گذرد
منبع آب روستا شامل آبهای سطحی (رودخانه سده ) وآبهای زیر زمینی ( چاه ها) می باشد.در داخل سامان چشمه دائمی وجود نداشته وفقط یک چشمه فصلی در جنوب قله بازه(چشمه سنجد)وجود دارد که مورد استفاده دامداران قرار می گیرد. بهره برداری در قالب بنه ها معروف به صحرا رواج داشته ودر قالب صحراهای 4 الی 8 نفری فعالیت دارند.
در محدوده طرح وضعیت نظام حقابه بری در تلفیق با منابع آب زیر زمینی از قانونمندی خاصی تبعیت می کند. در شرایط موجود به علت خاکی بودن انهار ومقاطع نا مناسب کانالها ،تلفات آب در طول مسیر انتقال زیاد است. در مواردی عرض کانال آب زیاد شده ومتناسب با میزان دبی آب از مقطع مذکور نمی باشد. با وجود اراضی وسیع کشاورزی وبستر مناسب جهت توسعه روشهای نوین آبیاری هیچ اقدامی در این زمینه صورت نگرفته است.
در شرایط حاضر سه شکل عمده مالکیت زارعین شرکتی،زارعین صاحب نسق ومالکیت اراضی مشاع هیئتی رواج دارد. بخش کشاورزی نقش غالب را در اقتصاد روستا بر عهده دارد.
کشاورزان رغبت کمتری به کشت دیم دارند و فقط در مواقع ترسالی قسمتهای شمال و شمال شرقی اراضی کشاورزی روستا به کشت دیم اختصاص می یابدوعمده اراضی کشاورزان به صورت آبی می باشد.
یکی از مهمترین دلایل عدم مهاجر فرستی روستای سده اقتصاد رو به رشد و وضعیت زراعی مطلوب آن می باشد استفاده از نهاده های مدرن بدون نیروی متخصص کارایی چندانی نداشته است و راندمان بطور نسبی همچنان پائین است سازماندهی نظام بهره برداری از اراضی وتولیدات کشاورزی ازاساسی ترین اقداماتی است که می تواند مشکلات بخش کشاورزی در منطقه را کاهش دهد.
با احداث سد تا حد زیادی از خطر سیل به عنوان یکی از مهم ترین بلایای طبیعی کاسته شده است.
شرایط فیزیوگرافی، منابع مرتعی، و موقعیت مناسب اراضی مرتعی ییلاقی و قشلاقی نسبت به منابع آب و همچنین منابع آب با کیفیت باعث شده است تا دامداری در کنار کشاورزی از منابع مهم درآمد روستاییان قلمداد شود.
نظامهای دامداری در روستای سده به دوصورت سنتی وصنعتی وجود دارد.اما نظام غالب مبتنی بر رمه گردانی است. از مراتع موجود در سامان عرفی روستای سده علاوه بر دامهای روستا، روستاهای خلیل آباد، سلمان، شهرک، مزرعه شیخ و خیرآباد نیز استفاده می کنند. بر طبق اطلاعات بدست آمده حدود 3/1 دامهای کوچک این روستاها وارد سامان شده و در فصل بهار و تابستان (6 ماه از سال) از علوفه مراتع ییلاقی و قشلاقی سامان روستای سده استفاده می نمایند. در رابطه با استفاده از مراتع شمالی وییلاقی هیچگونه حد ومرزی وجود ندارد وهر کس به صورت آزادانه می تواند تا هر جایی که خواست دامش را به چرا ببرد.
تراکم واقعی در کل سامان برابر با 0.7 ودر سطح مراتع سامان 0.62 واحد دامی است.مقایسه این آمار با ظرفیت تعیین شده در بخش پوشش گیاهی که به طورمیانگین 1.6 واحد دامی در ماه تعیین شده ،وضعیت نسبتا متوسط مراتع حوزه را نشان می دهد.
اراضی زراعی روستا بخش عمده ای از علوفه مرد نیاز روستا دام منطقه را تامین میکند. از نظر مقدار علوفه تولیدی ومیزان دام سامان تعادل برقرار است اما نمی توان گفت به منابع ملی خسارت وارد نمی شود بلکه در صورتی تعادل واقعی انجام می شود که دام به طور یکسان در همه حوزه پخش شود واز فشار یکجانبه بر برخی مراتع سهل الوصول جلوگیری به عمل آید.رفت وآمد دامها از نقاطی مشخص منجر به تخریب مراتع شده است.برخی مراتع نیز یکبار در سال چرانیده نمی شوند.
روستای سده با شرایط توپوگرافی مناسب فضای لازم برای ایجاد واحدهای منفک دامداری را داراست که می تواند راهکار مناسبی برای اجرای فعالیتهای دامی بر مبنای حفظ محیط و رعایت نکات بهداشتی و زیبایی فضای کالبدی روستا باشد.
اجرای پروژه به صور مختلف در تقویت مراتع روستا و بالا آمدن سطح آب زیرزمینی و جلوگیری از پرشدن مخزن سد و… تاثیر بسزایی دارد. و عمده عواید مثبت آن به بهره برداران روستای سده می رسد.
با توجه وجود همیاری ومشارکت در فعالیتهای مختلف اعم از زراعت، دامداری وفعالیتهای عمومی وعمرانی در سطح روستا می توان به توان بالقوه مردم در تشریک مساعی آنان پی برد. با توجه به اینکه در سطح محدوده مطالعاتی اراضی کشاورزی وجود ندارد وهمچنین مردم از عواقب پر شدن سد نگرانی دارند ودامداران نیز مراتع وسیع دیگری در اختیار دارند، اجرای این پروژه استقبال مردم اعم از کشاورز ودامدار را در پی دارد. با بررسی ها وپرسشگری های انجام شده با شورا ودهیار وتعدادی از کشاورزان در حال حاضر مردم از چگونگی انجام مطالعات ونتایج آن اطلاع چندانی نداشته وبا توضیحاتی که در خصوص اهمیت اجرای عملیات آبخیز داری ارائه شد. آمادگی خود را در زمینه همکاریهای بیولوژیک ومکانیک اعلام کردند.
آموزش روستائیان جهت تفهیم اهمیت فعالیتهای آبخیزداری می تواند نقش مهمی در موفقیت این طرح داشته باشد.
تشکیل تعاونیهای واقعی به دلیل اینکه از عضویت کشاورزان وروستائیان تشکیل می شود و در محل حضور دارند می توانند نقش مهم خود رادر دخالت دادن مردم در تصمیم گیریها وبرنامه ریزی های محلی ومنطقه ای ایفا کنند.ضمن اینکه عدالت واقعی در میزان بهره برداری از مراتع باحضور تعاونی ها مطلوب تر اجرا می شود. حضور فعال مردم در تصمیم گیریها احساس جدایی بین برنامه ها وجامعه روستایی ومردم را از بین برده وبدین ترتیب آنها را به عناصر فعال وذینفع در توسعه وپشتیبان وناظر بر آن مبدل می سازد.
محدوده مورد مطالعه در سامان عرفی روستای سده قراردارد واولویت بندی اجرای طرح به داخل این سامان مربوط می شود.
در درجه اول لازم است جهت آموزش کشاورزان ودامداران کلاسهای توجیهی وآموزشی برگزار شود تا در مراحل مختلف اجرا، حامی مسئولان در منطقه باشند.
قرق وحفاظت از مراتع حوزه از اولویت های مهم در حال حاضر وآینده است.
ایمن سازی کانال آبرسانی منتهی به روستا که در مواقع پر شدن سد به مزارع واراضی خسارت وارد می کند
توجه ویژه به محدوده مطالعاتی جهت ممیزی مرتع و افزایش تولیدات اصلی در مراتع از جمله گونه های مرغوب،خوشخوراک،صنعتی،داروئی وتجارتی. برنامه ریزی جهت تبدیل وتجهیز اطراف سد به عنوان یک منطقه توریستی وتفریحی.
7