In the name of god
منظر سازی شهری
استاد محترم:جناب آقای دکتر فروزانی
پیرامون المانهای شهری
بهار91
در گیرودار زندگی پر دغدغه امروز، در ازدحام این همه بتن و آهن و سیمان، خیابان و اتومبیل و ازدحام که بی وقفه بر ما و زندگی و روحیاتمان تاثیر می گذارند چاره ای نیست جز تلطیف فضای زندگی جمعی و دستاویز قرار دادن هنر برای کمی دلپذیر شدن محیط زندگی .اجتماعی بخصوص در کلانشهرها
از دید دکتر ناصر فکوهی در نماد شهری مهم ترین موضوع در معنای آن است.
نقاط عطف و نشانه های شهری
نشانه؛ عنصر طبیعی و یا مصنوع می باشد که تاکید آن بر شکل، عملکرد و خوانایی است و باعث شکلگیری یک تصویر ذهنی واضح از محیط می شود و نقطه عطف، تغییر تعریف شده ماهیت و شکل فضا است که در اثر تضاد بین عناصر به وجود می آید.
نشانه:
(عطف) (Doge's Palace) کاخ دوکاله
(عطف) (Grand Canal) آبراه بزرگ
در مقایسه منظر شهرهای قرون وسطی وشهر های دوره اسلامی میتوان دریافت که در شهرهای اسلامی فاکتورهای عمومی و مردمی که تابع جریانات اجتماعی و فرهنگی هستند منجر به تبدیل نشانه شهری به نقطه عطف می گردند حال آنکه در شهرهای اروپایی این امر تابع پارامترهای .وابسته به قدرت و حکومت است
تعریف المان شهری
ترکیبی است پیکره وار که در ساخت آن از ویژگی های درونی احجام و اشکال هندسی – صفحات قائم یا منحنی – اجزائ سازه ای – کابلها – پوترها و فریم ها و به طور کلی هر آنچه میتواند جنبه ی تزئینی و ساختمانی داشته باشد به صورت یک کلیت یکپارچه و تلفیقی از موارد فوق استفاده میشود.
و جزو شاخصه های شهری میگردد.
این خصوصیت به ویژه برای توریستها و کسانیکه کمتر به منطقه ی مورد نظر رفت و آمد میکنند اهمیت دارد چرا که در مسیر یابی و آدرس دهی صحیح برای پیدا نمودن یک منطقه ی خاص شهری مشخصه و نماد خاص آن منطقه اهمیت دارد.
ویژگی دیگر اینگونه نماد ها ایجاد یک فضای زیبا و یک اتمسفر هنری در سطح شهر ها.
ذکر این نکته خالی از لطف نیست که المان های محله ای با المان های شهری به لحاظ انتقال مفاهیم،محتوا و ابعاد تفاوت اندکی دارد المان های محله ای از نظر ابعاد و اندازه کوچکتر بوده و توسط خصوصیات و نقش کالبدی تعریف شده برای آنها (که به عنوان مثال طبق نظر معمار در محور فرهنگی-تاریخی شهر طراحی و مطابق مفاهیمی خاص تکرار گردیده)می توان بافت و کالبد قدیم و جدید را به هم دوخت و دورز کرد و انسجام و یکپارچگی شهر را به نمایش گذاشت.
اصول طراحی المان
تناسب مفهومی به صورتی که مفهوم جدیدی نیز ایجاد شود
تناسب فرمی به صورتی که ترکیب بندی مناسب داشته باشد
در نظر گرفتن فرآیند های تولید و مواد(البته این فاکتور نباید در ابتدا جز محدودیت های طراحی باشد زیرا باعث کاهش خلاقیت می شود)
توجه به عمر بصری طرح
المان با مجسمه تفاوت دارد
تفاوت اصلی مجسمه با المان در نگاه انتزاعی و غیر مستقیم المانهاست به یک موضوع
به لحاظ فرمها و آرایه های به کار رفته و حتی مصالح و رنگها و تزئینات معمارانه
وظایف المان های شهری
استفاده از آثار هنری در فضاهای شهری جهت فضاسازی، هویت بخشی و ایجاد خاطره در ذهن شهروندان
برقراری آرامش، تلطیف فضا و کاهش اثرات مخرب آلودگیهای بصری محیطی
ارتقای فرهنگ و سواد بصری و تجسمی صحیح
ساماندهی و ساخت یادمان های شهدای گرانقدر و…
انواع المان:
المان نمایشی
المان بیانی
المان عملکردی
المان نمایشی
ترکیباتی هستند انتزاعی از برخورد توده ها – احجام – اجزاء سازه ای و صفحات که صرفا جنبه ی نمایشی ، هنری و زیبایی دارند – مفهوم خاصی را اصولا بیان نمیکنند و هدف و رسالتی برای القاء مطلبی به بیننده و یا انتقال پیامی به وی ندارند.
و تنها به لحاظ ویژگی های زیبایی شناسانه و تعادل بصری و هنری میتوانند با گروهی خاص از انسانها ارتباط برقرار کنند و در سطح شهر ها کمتر دیده میشوند.
از ویژگی های منحصر به فرد یک المان نمایشی خاص بودن مخاطب آن میباشد.
پیاده رو عجیب در آلمان(یکی از المانهای مهم شهری )
المان بیانی
هدف از خلق این اثر بیان مطلب خاصی میباشد.
ویژگی بسیار مهم المانهای بیانی در عام گرایی آنهاست.
در طراحی آن دقت نظر طراح در خوانایی و شیوایی بیان مطلب در عین انتزاعی بودن فرم ها و استفاده از آرایه های معمارانه از اهمیت والایی برخوردار است.
در سطح شهر و بویژه در میادین شهری قرار می گیرند.
میدان ضد مشهد (در حال حاضر تخریب شده)
ویژگی مشترک المانهای بیانی و المانهای نمایشی
به کار گیری نظامی مشترک برگرفته از هندسه – آرایه ها – اشکال و احجام هندسی و تلفیق و ترکیب آنها به شکلی زیبا و نظام مند.
حال آنکه به این ترکیبات تعادلی و بصری در المان بیانی عنصر مفهوم و بیان موضوع را نیز اضافه میکنیم، اما کاملا انتزاعی – غیر مستقیم و در لفافه.
المان عملکردی
فضایی است که انسان ولو برای مدتی درون آن و یا در اطراف آن استقرار می یابد و از آن عملکرد استفاده مینماید لذا می بایست اصول و قوانین زیستی انسان و استانداردهای طراحی محیط زیست میبایست در آنها رعایت شود.
طراح ملزم به دانستن یک سری از نیازهای خاص انسان در ارتباط با ثابتها و استانداردهای بدنی و نیازهای انسانی برای استفاده ی بهینه از موضوع مورد طراحی میباشد.
تعداد آنها در سطح شهر ها بیشترمیباشد و درسطح شهرها قرار می گیرند.
المان عملکردی
نکته
هر گونه برج یا آسمان خراش منحصر به فرد چه به لحاظ معماری و چه به لحاظ ارتفاع و یا اهمیت منطقه ای میتواند نقش یک المان عملکردی را ایفا کند به شرطی که در منطقه ی مورد نظر تک و شاخص .
برج مخابراتی میلاد در تهران
برج ایفل
ویژگی مشترک تمام المانها
علاوه بر استفاده از آرایه های هندسی و معمارانه ویژگی دیگر المانها مقیاس انسانی میباشد .
المانها میتوانند به صورت تلفیقی از دو یا حتی هر سه نوع شکل موجود باشند یعنی المانی جنبه ی نمایشی – بیانی داشته باشد یا بیانی – عملکردی یا نمایشی – عملکردی و حتی مواردی نیز وجود دارد که هر سه نوع این مفاهیم در آنها به چشم میخورد.
میدان آزادی در تهران (المان عملکردی- بیانی)
میدان آزادی
در بالای آن موزه و فضایی زیستی برای کاربری انسان تعبیه شده(عملکردی) و هم به لحاظ بیان مفهوم آزادی طراح سعی کرده با همان فرمها و ویژگیهای هندسی و معمارانه منظور خود را در قالب انتزاع بیان کند(بیانی).
تئاتر شهر تبریز(نمایش- عملکردی)
علاوه بر کاربری از نوعی نظام تعادلی بصری با استفاده از سازه های کابلی و آرایه های معمارانه در آن استفاده شده.
المانهای نمایشی – بیانی
این نوع المان مفهومی را در خود مستتر دارند اما این مفهوم به قدری انتزاعی و هنری است که تنها برای قشر خاصی که در مورد هنر مفهومی سررشته دارند قابل گیرایی است و با مخاطب عادی ارتباط چندانی برقرار نمیکند یعنی پیام تنها برای مخاطب خاص.
در بعضی موارد درختان کهنسال و بافت باغات و…با هدف تزئینی و کارکردی
نتیجه گیری:
نیاز بشر به این نمادها به عنوان شاخص برای نشانه گذاری شهری و زیبایی شناسی از دوران قدیم وجود داشته به همین دلیل از زمانهای دور این المان ها و نمادها در شهر دیده می شدند.
المانهای عملکردی به دلیل عام بودن مخاطبان آن و کارکردی که دارند،در سطح شهر بیشتر دیده می شوند.
در قدیم نیز بیشتر از المانهای عملکردی استفاده می شده است.
نتیجه گیری:
المان های محله ای با المان های شهری متفاوتند به لحاظ انتقال مفاهیم،محتوا و ابعاد.
مهم ترین موضوع در المانها معنا،اقتدار و استقرار آنها ست.
نماد یا المان ویژه ومنحصربه فرد یک منطقه یا شهر می تواند به عنوان مشخصه و نماد خاص آن منطقه یا شهر قرار گیرد.
در شهر های اسلامی به دلیل اهمیت به فاکتورهای عمومی و مردمی بیشتر از نقطه عطف استفاده می گردد.
ساخت المان ها و نمادهای شهری و محله ای همواره ادامه خواهد یافت چرا که نیاز بشر به این نمادها به عنوان شاخص برای نشانه گذاری شهری و زیبایی شناسی همواره مستدام خواهد بود.
منابع:
زندیه، مهدی (1384)، هویت بخشی به سیما وکالبد شهر قزوین، (طرح تحقیقاتی)، شهرداری قزوین، قزوین
طبیبیان، منوچهر (1377)، منظر شهری، انتشارات دانشگاه تهران، تهران
قریب، فریدون (1382)، شبکه ی ارتباطی در طراحی شهری، انتشارات دانشگاه تهران، تهران
مدنی پور، علی (1379)، طراحی فضای شهری، ترجمه ی فرهاد مرتضایی، انتشارات شهرداری تهران، تهران
نوریان، فرشاد (1376)، شهر همچون چشم انداز، انتشارات شهرداری تهران، تهران
بحرینی، حسین (1375)، تحلیل فضاهای شهری، انتشارات دانشگاه تهران، تهران
اینترنت
پایان
بهار91