مقایسه پرخاشگری در بین نوجوانان مقطع دوم راهنمایی خانواده های مذهبی و غیر مذهبی



دانشگاه آزاد اسلامی داحد ابهر

پایان نامه جهت اخذ مدرک کارشناسی رشته مشاوره

موضوع پایان نامه:
مقایسه پرخاشگری در بین نوجوانان مقطع دوم راهنمایی خانواده های مذهبی و غیر مذهبی شهرستان ابهر

استاد :
جناب آقای دکتر اعظمی

تهیه کننده:
فاطمه نورالهی

بهار 86

تقدیر و تشکر
تقدیم به استاد بزگوار و عالی قدر خود جناب آقای دکتر اعظمی که همواره از راهنماهای روشنگر ایشان بهره مند بودم و به خاطر زحماتی که در گرد آوری این تحقیق متحمل شده اند صمیمانه تشکر و قدر دانی می کنم .

تقدیر تشکر
تقدیم به پدر صبور و مهربانم که به من آموخت برده باش تا جایی پیر و جامعه باشی که احساس می کنی لازم است اما همواره حاکم بر سرنوشت خودباش و تقدیم به مادر دلسوز عشق آینه است رابطه حقیقی آینه است که در آن دو عاشق هر یک چهره معشوق می ببینند و به خدا می رسد عشق راهیست به سوی خداوند .

فهرست

عنوان
صفحه
فصل اول

مقدمه
2
بیان مساله
4
سوال مساله
5
اهداف تحقیق
5
اهمیت و ضرورت تحقیق
5
فرضیه تحقیق
6
تعاریف عملیاتی و نظری واژه ها و مفاهیم
7
فصل دوم

پرخاشگری
9
تعریف پرخاشگری
11
انواع پرخاشگری
12
علل و انگیزه های پرخاشگری
15
بلوغ جنسی و پرخاشگری
18
درستی و نادرستی نظریه ناکامی – پرخاشگری
20
نقش رسانه گروهی در آموزش پرخاشگری
26
کنترل پرخاشگری
28
مکانیزم های سازگاری
32
تعویض
34
همانند سازی
36
برون فکنی
38
بازگشت
41
سرکوبی
42
تاثیر رسانه های گروهی بر بهداشت روانی
44
تاثیر مثبت و منفی تلویزیون
46

رایانه و اینترنت
50
اینترنت
52
فصل سوم

جامعه مورد مطالعه
55
حجم نمونه
55
روش نمونه گیری
55
ابزار اندازه گیری در تحقیق
56
روش آماری مربوط به فرضیه
57
فصل چهارم

جدول 1-4
60
یافته ها و تجزیه وتحلیل آنها
62
جدول 2-4
63
جدول 3-4
64
یافته ها و تجزیه و تحلیل آنها
69
جدول 4-4
70
فصل پنجم

بحث و نتیجه گیری
72
پیشنهادات
74
محدودیت ها
74
منابع و ماخذ
75

فصل اول
کلیات تحقیق

مقدمه
همه افراد بشر مشکلاتی دارند و این مشکلات در نتیجه محرومیت و دوری از عقاید اسلامی گاهی تولید می شود و به عبارت دیگر ریشه در اکثر مسائل انسان و رنجهای حاصل از آن است که اغلب برای افراد انسان دشوار و یا حتی غیر ممکن است که مستقیماً به مشکلی حمله بیاورند و آن را از بین ببرند گاهی مدیریت و دوری از عقاید اسلامی منجر به پرخاشگری می شود که پرخاشگری که در نتیجه محرومیت ایجاد شده ممکن است متوجه فرد یا افرادی که آن را به وجود آورده اند بشود یا اینکه به سوی جانشینان آنها سوق داده شود پرخاشگری ممکن است به جانب خود فرد نیز هدایت شود . جان دالر ، روان شناس امریکایی و همکارانش در کتاب خود به نام پرخاشگری چنین می نویسد که رفتار پرخاشگری همیشه بعد از ناکامی ایجاد می شود یعنی وجود محرومیت و نبود چیزی در زندگی منجر به نوعی رفتار پرخاشگرانه خواهد شد روان پزشکان برای تشخیص و درمان احساس پرخاشگری در کودکان علاوه بر روشهای جالب و مفید آموزش با مسائل مذهبی و مطالب دینی هم انتخاب کرده اند که در این روش به کودک یک خانواده آشنایی با اصول دین و آموزش داده می شود تا شاید بتوانند از میزان خودخواهی و پرخاشگری در جهت رسیدن به اهداف خود بکاهند اگر پدر و مادر را مسئول محرومیت کودک بدانیم خوب رفتار پرخاشگرانه کودک منجر به آنها خواهد شد . رفتار پرخاشگری اغلب در نزد پیشوایان عقاید و افکار جدید ومصلحان اجتماع دیده می شود اگر احتیاج شخص برای رسیدن به مقام اجتماعی سرکوب شود در اوتنفر شدیدی نسبت به تبعیض طبقاتی پیدا می شود و در نتیجه زندگی خود را وقف به دست آوردن حقوق مساوی برای افراد بشر خواهد کرد . هنگامی که می خواهیم رفتار دیگری را بفهمیم باید به دقت و صحت بدانیم که او برای چه منظوری تلاش می کند و با چه عواملی در جنگ است زیرا افراد اغلب بر علیه آن رفتارهایی می جنگند که خود میل دارند انجام دهند اگر پرخاشگری به جای متوجه دیگران شدن جانب خود شخص هدایت گردد از لحاظ سلامت فکر خطر بیشتری ایجاد خواهد کرد . و پرخاشگری یک رفتاری است که در قبال بعضی از ناکامی ها در فرد به وجود می آید که فرد با جایگزین کردن رفتارهای مناسب می تواند پرخاشگری را در خود کاهش دهد . ( شاملو – سعید – 1383 )

بیان مساله
نیازهای انسان متعددند آنهایی که ارضا نمی شوند ، به ایجاد تنش در فرد منجر می شوند از آنجا که تنش حالت خوشایندی است فرد در جستجوی هدفی بر می آید که با رسیدن به آن قادر می گردد تنش خود را کاهش داده و به تعادل دست یابد نیازهای نوجوانان و جوانان نیز همانند سایر افراد متنوع و متفاوتند برخی از این نیازها جسمانی و اساسی اند و بعضی دیگر روان شناختی و متعادلی و مذهبی که برآوردن نیازهای اساسی ضامن بقای حیات است که در این رابطه مسائل و آشنایی با مسائل دینی می تواند میزان اضطراب و تندخویی را کاهش دهد . خوب یکی از عوامل موثر در کاهش پرخاشگری بوسیله افراد مخصوصاً جوانان می تواند استفاده بهره گیری از عواطف خود و نگرش خود نسبت به مسائل دینی و مذهبی که از طریق کتاب و یا آشنایی با ائمه باشد میزان اضطراب و پرخاشگری را در خود کاهش داده که به اعتقاد صاحبنظران گرچه استفاده از جابجایی از این طریق پاره ای از خطرات و تهدیدات را کاهش م دهد اما خود فرد باید روحیه دینی خود را با هر روشی تقویت کند تا بتواند جایگاهی از این مسائل در زندگی خود داشته باشد، پرخاشگری باعث بالا رفتن اضطراب و ناراحتیهایی در فرد می شود که جهت جبران این خسارتها می تواند به مواردی خود را نزدیک کرد تا این اضطراب را کاهش دهد .

سوال مسئله
آیا پرخاشگری در بین جوانان خانواده های دارای عقاید مذهبی با جوانان خانواده های بدون عقاید مذهبی دارای تفاوت است ؟

اهداف تحقیق
هدف از تحقیق مورد بحث عبارتند از مقایسه پرخاشگری در بین جوانان در گروه از خانواده می باشد اینکه پرخاشگری در خانواده های مذهبی و جوانان آنان که تحت تاثیر عقاید مذهبی هستند کمتر است پرخاشگری در خانواده های غیر مذهبی است و اینکه آیا عقاید و اعتقادات مذهبی و پایبند بودن به اصول دینی می تواند در کاهش پرخاشگری نقش داشته باشد یا نه .

اهمیت و ضرورت تحقیق
جامعه شناسان و کارشناسان امور فرهنگی بر این باورند که محیط زندگی نوجوان و جوان و اوضاع خانواده و اعتقادات دینی و تمایل به فرائض آسمانی می تواند در کاهش رفتارهای نامناسب و اختلالات نقش بسزایی داشته باشد که امید است با پژوهشهایی که در این زمینه انجام می گردد بتوانیم عقاید مذهبی و جایگاه آن در زندگی افزایش داده و میزان رفتارهای ناپسندانه و پرخاشجویانه را در زندگی کم و کمتر کنیم گکه استفاده از این تحقیقات در مراکز و نهاد خانواده مورد توجه زیاد قرار خواهد گرفت .

فرضیه تحقیق
بین پرخاشگری نوجوانان دارای عقاید مذهبی و نوجوانان دارای خانواده های عقاید غیر مذهبی تفاوت وجود دارد .
بین پرخاشگری و مذهب رابطه وجود دارد .

واژه ها و متغییرها
پرخاشگری متغیر وابسته
دو گروه خانواده های مذهبی و غیر مذهبی دو گروه مستقل متغیر مستقل

تعاریف عملیاتی و نظری واژه ها و مفاهیم
پرخاشگری عبارتند از رفتارهای خشن که به شکل ناسزاگویی و یا حتی حمله های بدنی که فرد در برابر اضطرابها و شکستها و ناکامیها در برابر زندگی از خود نشان می دهد که در صورت کنترل نشدن به عنوان یک مشکل روانی به حساب می آید و بالاخره عبارتند از نمره ای است که آزمودنی از آزمون پرخاشگری بدست می آورد .
خانواده های مذهبی عبارتند از خانواده هایی که به اصول دین واعتقادات دینی پایبند هستند و تمام رفتارهای خود را منطبق با اصول دین انجام می دهند و در برابر رفتار نامناسب خود را مسئول می دانند .
و خانواده های غیر مذهبی عبارتند از خانواده هایی که به اعتقادات و اصول دینی اعتقاد ندارند به قولی هر چه دل آنها می گوید عمل می کنند و به اصولی پایبند نیستند .

فصل دوم
پیشینه و ادبیات تحقیق

پرخاشگری
پرخاشگری1 یکی از پدیده های مهم روانی – اجتماعی است که قسمت اعظم تاریخ مدون انسان پیرامون آن رقم خورده است . برخی سپیده دم تاریخ را با بیان قتل ها بیل به دست قابیل آلوده به پرخاشگری و خشونت می دانند . کوالکسی2 بر اساس پژوهشهای انجام شده خود می نویسد : از 5600 سال قبل تا امروز بشر فقط 292 سال در صلح و صفا گذرانیده و بقیه را در جنگ و ستیز بوده است اگر تاریخ انسان را ورق بزنیم پر است از خونخواری و قتل و غارت و کشتار . بزرگترین افتخار قهرمانان تاریخ این بوده است که توده های گسترده تری از انسانها را کشته یا به کشتن داده اند . از آن سردار رومی می توان نام برد که چهل هزار غلام را در روم به صلیب کشید و پادشهای که فرمان داد تا هزاران نفر از هواداران یک عقیده را در زمین بکارند و یا از آتیلا و چنگیز ذکری به میان آورد که مردم شهرهای چند هزار نفری را قتل عام کردند و تیمور که سراسر ایران را از کله انسان مناره ساخت و یا از ترومن که صدهزار ژاپنی را در لحظه ای به هلاکت رساند … این است بیلان تاریخ بشر !
در طی این جنگ و ستیزها ، شمارافرادی که کشته شده و یا در اثر بیماریهای واگیری از میان رفته اند بالغ بر سه میلیارد و ششصد میلیون نفر بوده است یعنی معادل کل جمعیت فعلی کره زمین3 . اهمیت موضوع وقتی روشن می شود که بدانیم شمار کشته شدگان در امریکا بین سالهای 1971 تا 1975 بیشتر از تلفات ارتش امریکا در ویتنام بوده است . در سال 1975 از هر ده هزار نفر امریکایی یک نفر به طور پرخاشگرانه کشته شده است . در مقایسه آماری پرخاشگری و خشونت در ایران بادیگر کشورها – که مثلاً در هر پنج دقیقه یک نفر به قتل می رسد و در هر 10 دقیقه یک نفر مورد تجاوز جنسی قرار می گیرد نشان می دهد که در کشور ما هنوز در مقایسه با بسیاری از کشورهای بزرگ ، حتی معدل خشونت و پرخاشگری در جهان ، بسیار پایین است .
روان شناسان اجتماعی ، پرخاشگری را به عنوان یکی از رفتارهای بیمار گونه مورد مطالعه قرار می دهند و در تلاشند تا عوامل موثر در پیدایی افزایش یا کاهش آن را معلوم دارند .

تعریف پرخاشگری
پرخاشگری را رفتاری تعریف کرده اند که هدف آن صدمه زدن به خود یا دیگری باشد . آنچه در این تعریف حائز اهمیت است قصد و نیت رفتار کننده است ، یعنی آسیب رسانیدن تصادفی به شخص دیگر پرخاشگری نیست . در عمل بسیاری از پژوهشگران ترکیبی از این دو تعریف را به کار می برند رفتاری که به دیگران آسیب می رساند پرخاشگری نامیده می شود به خصوص وقتی که کودک بداند رفتارش به دیگری آسیب می رساند . اعمال خصمانه ای که از روی قصد باشد نیز پرخاشگری تلقی می شود ( ماسن و همکاران 1376، 425)
از این رو ارائه تعریفی روشن و دقق از پرخاشگری همچون تعریف سایر مفاهیم علوم اجتماعی دشوار است این مشکل از آنجا ناشی می شود که همواره نمی توان مرز روشن و قاطعی بین رفتارهای پرخاشگرانه و غیر آن رسم کرد . به عنوان مثال دقیقاً نمی توان گفت کدامیک از رفتارهای زیر نمونههایی از پرخاشگری محسوب می شود :
سارقی که به هنگام دزدی با صاحب مال گلاویز می شود .
مال باخته ای که در دفاع از اموال خود با دزددرگیر می شود .
یک شکارچی که حیوانی را شکار می کند .
ک جوخه اعدام که موظف به تیرباران محکوم است .
فردی که خودکشی می کند .
مردی که حضور همسرش را در یک مهمانی نادیده می گیرد .
رفتارهای فوق هر کدام بخشی از عناصر یک رفتار پرخاشگرانه اند . اما بین آنها باید تفاوت قائل شد در برخی از آنها یک موجود زنده مورد آسیب قرار می گیرد ( اعدام یک انسان یا شکار یک حیوان ) در بعضی آسیب به غیر از موجود زنده معطوف می گردد در بعضی اوقات گزند ارادی است . و زمانی رو به خویشتن دارد ( مثل خودکشی ) .

انواع پرخاشگری
روان شناسان اجتماعی دو گونه پرخاشگری رااز هم تمیز می دهند :
1- پرخاشگری هدفی : که در آن پرخاشگری خودش هدف است و غالباً باایجاد درد و هیجان همراه است وقتی خواهر و برادری با هم دعوا می کنند و به یکدیگر مشت می زنند و با توهین به کسی که از او متنفریم و یا صدمه زدن به فردی برای جبران تحقیری که روا داشته نمونه هایی از این نوع پرخاشگری هستند .
2- پرخاشگری وسیله ای : این نوع پرخاشگری به دلیل خشم یا برای هیجان ایجاد نمی شود بلکه هدف به دست آوردن پاداشهای مطلوب همچون پول یا کالای با ارزش است به بیان دیگر هدف پرخاشگری ابزاری دستیابی به پاداش است . نه آزار قربانی رفتار . کودکی که کودک دیگر را می زند تا اسباب بازی مورد علاقه خود را به دست آورد یک بازیکن فوتبال که عملاً به بازیکن تیم مخالف آسیب می رساند تا او را از بازیبیرون کند و احتمال پیروزی تیم خود راافزایش دهد . نمونه ای از پرخاشگری ابزاری یا وسیله ای است .
انواع دیگر رفتار پرخاشگرانه را می توان به شرح زیر برشمرد :
1- پرخاشگری ناشی از خشم : این نوع پرخاشگری عموماً با علایم بر انگیختگی هیجانی و اغلب ناشی از درد یا ناکامی است . برای مثال : اگر دو موش با هم در قفسی جای داده شوند وقتی به آنها ضربه الکتریکی وارد شود به یکدیگر حمله می کنند اگر یک موش باشد به عروسک یا شیء دیگری حمله می کند در ناکامی اگر از حیوان گرسنه در رسیدن به غذا جلوگیری شود پاسخ پرخاشگرانه در پی خواهد داشت کبوتری که آموخته برای دریافت دانه به میله ای نوک بزند اگر از خوردن دانه باز داشته شود به کبوتر دیگر حمله می کند .
2- پرخاشگری ناشی از حس غارتگری یا به خاطر شکار : در این حالت حیوان بدون احساس خاصی به شکار خود حمله می کند . این رفتار تا حدودی نتیجه تقلید و یادگیری است گربه ای که به طور طبیعی از مادرش یادگرفته که به موشها حمله کرده آنها را بکشد کشتن موشها را بدین وسیله یاد گرفته است اما اگر به تنهایی پرورش یابد موشی را نخواهد کشت ( فرجی ، 1372 : 83 )
3- پرخاشگری ناشی از ترس : هر حیوانی که ترسیده باشد وقتی حیوان تهدید کننده خیلی به او نزدیک شد امکان دارد برای دفاع از خود او را گاز بگیرد .
4- پرخاشگری به خاطر حفظ قلمرو : بسیاری از حیوانات قلمروی را برای خود تعیین کرده و آن را به صورتهای مختلفی نشانه گذاری می کنند مثلاً با ادرار کردن روی مرزهای قلمرو . سپس هر عضو نا آشنایی از نوع خود که وارد قلمرو شود تهدید به حمله می کند اگر حیوان به مکان دیگری انتقال یابد رفتار پرخاشگرانه ناشی از حفظ قلمرو از او سر زده نمی شود .
5- پرخاشگری نوع دوستانه : پرخاشگری پرنده ای که از جوجه های خود ، یا پستاندار ماده ای که از بچه خود ، زنبور عسل سربازی که از کندو خود محافظت می کند نمونه هایی از پرخاشگری نوعدوستانه است .
6- پرخاشگری ناشی از نر بودن : در بسیاری از انواع حیوانات واکنش نر بزرگسال نسبت به نر ناآشنا خصمانه است . این واکنش با حفظ قلمزرو رق دارد . زیرا در هر مکان و موقعیتی ممکن است رخ دهد . محرک فراخوان حمله، بوی نر حیوان دیگر است اگر بوی حیوانات نر به وسیله بوی ماده مصنوعی تغییر کند و یا دستگاه احساس بو با عمل جراحی برداشته شود حیوانات دیگر به همدیگر حمله نمی کنند علاوه بر این پرخاشگری ناشی از نر بودن با رقابت بر سر ماده هلا نیز ارتباط نزدیکی دارد زیرا بیشتر در این فصل جفتگیری تفاق می افتد.

علل و انگیزه های پرخاشگری
ریشه های پرخاشگری در کجاست ؟ و پاسخ به این پرسش به عهده کیست ؟ زیست شناس ؟ روان شناس ؟ یا جامعه شناس و یا ترکیبی از این سه ( مدل زیستی – روانی – اجتماعی ) ؟ … و یا هیچ کدام روان شناس اجتماعی سه نظریه عمده را درباره علل و انگیزه های پرخاشگری مورد تبیین قرار داده اند.
1- نظریه یستی پرخاشگری
قدیمی ترین علت شناخته شده برای پرخاشگری حول مور این نظریه می چرخد که انسانها از نظر ماهیت زیست شناختی برای پرخاشگری برنامه ریزی شده اند . نخستین و معروفترین نظریه در این باره مربوط به زیگموند فروید ( 1933 ) را می توان نام برد .
فروید کلیه اعمال آدمی را با دو غریزه زندگی و مرگ تحلیل می کند و می گوید غریزه مرگ هم باید به شکلی تخلیه شود یا به بیرون به صورت پرخاشگری و خشونت و دیگر کشی و یا به درون به صورت اعمال خود – تخریبی و خود کشی . به همین دلیل است که نمی توان خشونت را به کلی ریشهکن کرد و حداکثر کاری که می شود کرد والایش است یعنی هدایت کارمایه ( انرژی ) این غریزه در جهتی که مورد قبول اجتماع و به سود آن باشد . مثل : ورزش ، فعالیتهای سیاسی ، و رقابتهای سالم حرفه ای .
یافته های جالب زیست شناسی درباره خشونت نیز قابل توجه است : مطالعات انجام شده در دانشگاه بیل در دهه 1960 نشان می دهد که پرخاشگری شکل واحدی ندارد ، تحریک الکتریکی منطقه خاصی از هیپوتالاموس گربه باعث می شود که حیوان جیغ بکشدموهایش سیخ شود ، مردمک چشمش گشاد شود و به موشی که در قفسش قرار دارد با چنگ و دندان حمله کند . سروتونین خون وقتی پایین باشد موجب پرخاشگری می گردد مک گوایر خون 45 گروه مختلف از میمونها را مورد آزمایش متعدد قرار داد سر انجام مشاهده کرد که یکی از مواد شیمیایی وجود در خون میمون حاکم با سایر میمونها تفاوت دارد در انسانها نیز چنین است او خون اعضا و مدیران یک انجمن دانشگاهی را آزمایش کرد در خون آنان سروتتونین بیشتری یافت ( رفیعی ، 1373 : 20 )

کروموزمهای جنسی و پرخاشگری
در زمان حاضر بعضی از پژوهندگان برای اینکه اثبات کنند پرخاشگری پایه و مبنای زیستی ( بیولوژیک ) دارد به کروموزومهای جنسی اضافه اشاره می کنند . با تحقیقات انجام شده مشخص گردیده است مردانی که دارای یک یا چند کروموزوم y یا x اضافی هستند بسیار پرخاشگراند و در میان مرتکبان جنایتهای خشن درصد بالاتری را تشکیل می دهند در سال 1966 ریچارد اسپک که متهم به کشتن هفت پرستار در شیکاگو شده بود الگوی کروموزومی xyy داشت پس از کشف این قضیه پژوهشهای گوناگونی در ایالات متحده امریکا صورت گرفت تا معلوم دارد آیا میان کروموزوم و رفتار پرخاشگرانه رابطه ای وجود دارد یا نه تا این زمان هیچگونه دلیلی دال بر رابطه میان آنها پیدا نشده است .

بلوغ جنسی و پرخاشگری
زیست شناسان بر این باورند بیشترین تغییراتی که هنگام پرخاشگری در بدن و اعمال آن روی می دهد همانهایی است که هنگام به کار افتادن امیال جنسی به وقوع می پیوندد در واقع باید گفت همانطور که میل جنسی جانور نر را به جنب و جوش می اندازد و او را متجاوز تنسلط جو یا پرخاشگر می سازد ، انسان غالباً با نرمش نوازش و ریشخند طرف معاشقه همراه است و این امر خشونت و تجاوز را تعدیل می کند ولی گاهی هم این چاشنی دلپذیر در کار نیست و تجاوز صورتی خشن و آزار دهنده به خود می گیرد که در کسانی که به بیماری دگر آزاری مبتلایند دیده می شود این افراد از آزار رساندن و شکنجه دادن طرف معاشقه لذت می برند . و احیاناً بدون این رفتار خشونت آمیز که گاه ممکن است منجر به قتل نیز شود نمی توانند شهوت جنسی خود را ارضا کنند . روانکاو انگلیسی درک میلز عقیده دارد که نوجوانی و بلوغ دوره ناسازگاریهاست و در این دوران نوجوانان ناراحت و مضطرب هستند البته این عقیده ای است که به آسانی مورد قبول واقع نمی شود اما در بیشتر اجتماعات این نکتهمورد قبول قرار گرفته که نوجوانی و بلوغ دوره ای است که طی آن نوجوان به موجودیت و هویت خود پی می برد و این کار برای او معمولاً از راه تضادها و اختلافات واکنشهای دیگری از جمله سرکشی و نافرمانی و ناسازگاری و پرخاشگری و در مراحل حادتر رفتار نوروتیکی و غیر طبیعی و انواع بزهکاری نوجوانان را به دنبال می آورد .

2- نظریه ناکامی – پرخاشگری
آیا پرخاشگری پاسخی به ناکامی است ؟ به باور جان دالرد و همکارانش پرخاشگری همیشه پیامد ناکامی است و ناکامی همیشه منجر به پرخاشگری می شود هیچ یک نمی توانند بدون دیگری صورت گیرند هر چیزی که مانع رسیدن به هدف شود ناکامی را سبب می گردد در نظریه ناکامی پرخاشگری به جای تاکید روی گرایش انواع آدمها به پرخاشگری به انواع وضعیتها یا تجربه هایی که ممکن است پرخاشگری را در هر فردی رشد دهد ، تاکید می شود خاستگاه ناکامی ممکن است در ساختار شخصیت فرد و یا در محیط خارجی وی باشد . شدت ناکامی متغیر است شدت تمایل درونی به پرخاشگری نیز متغیر است ( اشرف ، 1355 : 152 )
روانکاوان نیز نظریه ناکامی – پرخاشگری را می پذیرند و ناکامی را به عنوان یک عامل مهم در پیدایی پرخاشگری می دانند . بروکوویتز ( 1989 ) نشان می دهد که ناکامی حتی زمانی که غیره منتظره و شدید باشد همیشه منجر به پرخاشگری نمی شود احساسی که به شما دست می دهد در بروز پرخاشگری مهم است . یکی از مطالعات گروه ییل به این صورت بوده است که از آزمودنیها خواسته شد که خودشان را در 16 موقعیت ناکامی و سرخوردگی تصور نمایند و آنگاه از آنها پرسیده شد که چه احساسی در این حالت دارند . به عنوان مثال در یک وضعیت افراد تحت آزمایش تصور کرده اند که در انتظار اتوبوس هستند و راننده اتوبوس در ایستگاه از کنار آنها گذشت . بنابراین افرادی که در انتظار سوار شدن بودند ناکام ماندند آزمایش شوندگان در این رابطه گزارش دادند که در این شرایط و 15 شرایط دیگر آنها احساس عصبانیت داشتند ( عصبانی شده بودند ) ین آزمایش فرضیه ناکامی – پرخاشگری را اثبات می کند .

درستی و نادرستی نظریه ناکامی – پرخاشگری
مخالفان این نظریه معتقدند کهافراد ناکام همیشه با کلمات یا رفتار پرخاشگرانه واکنش نشان نمی دهند بلکه چنین افرادی طیف وسیعی از واکنشها را نسبت به ناکامی از خود بروز می دهند . مانند کناره گیری ، نا امیدی و از طرف دیگر تلاش غلبه بر این نا امیدی و از بین بردن ناکامی همچنین همه پرخاشگریها به خاطر ناکامی نیست ، بلکه دلایل متعددی دارد مثلاً بوکسورهای حرفه ای ضربه های محکمی به سر طرف مقابل می زنند که با آسیبهای جدی همراه است به علت اینکه قانون بوکس اجازه می دهد و دیگر اینکه اشتیاق فرد برای برنده شدن و دریافت جایزه است نه به دلیل ناکامی . یا در زمان جنگ سربازان علیه دشمن یورش می برند چون دستور مافوق را اجرا می کنند .
پاستور ( 1925 ) اثبات کرد که همواره ناکامی نیست که افراد را پرخاشگرانه می کند بلکه تصور نا به جا و نادرست ناکامی است که آنها تصور می کنند مثلاً در مثال فوق مسافران منتظر اتوبوس فقط ناکام نشده بودند بلکه حقشان هم از بین رفته بود و این مساله نشان می دهد که دلیل راننده برای عبور از کنار مسافران این نتیجه را پدید آورده و بر آنان تاثیر گذارده و موجب عصبانیت آنها شده است ( یعنی تصور به حق تبدیل شده است )

3- نظریه یادگیری اجتماعی
نظریه یادگیری اجتماعی بر این حقیقت تاکید دارد که رفتار پرخاشگرانه مانند دیگر رفتارهای اجتماعی آموخته می شود . روان شناسان اجتماعی پا فشاری می کنند که پرخاشگری یک رفتار اجتماعی است که در نتیجه پاداش و تنبیه و نیز از طریق تقلید از لگوها آموخته می گردد نمونه این یادگیری در کودکی دیده می شود که برای بهدست آوردن چیزی پا به زمین می کوبد و داد و فریاد می کند تا چیزی را که می خواهد به دست آورد .
به همین دلیل از لحاظ اجتماعی پرخاشگری نه تنها قابل آموزش بلکه قابل پیشگیری و کنترل است .در تایید این عقیده دلایل بسیاری آورده شده است :
1- دشمنی حیوانات با یکدیگر فطری نیست بلکه اکتسابی است .
2- وجود کروموزم ( y ) اضافی دلیلی بر ذاتی بودن پرخاشگری نیست بلکه افرادی که دارای این الگوی کروموزومی هستند دارای اندامی درشت و قوی و قدی بلند بوده و همین امر از نظر اجتماعی سبب گزینش آنان به کارهای خشن می شود . مدتها بود که تصور می شد که کروموزوم ( y ) اضافی مردان را به طرف ابر مرد بودن و بسیار پرخاشگر بودن سوق می دهد . مطالعات دقیق با زندانیان داراتی الگوی کروموزومی xyy مشخص کرد که اغلب آنها در اثر جنایاتی غیر خشونت بار مثل سرقت اتومبیل – دزدی – اختلاس و … دستگیر شده اند و تنها تعداد کمی مرتکب جنایات خشونت آمیزی شده بودند ( اون 1927 ) .
3- تحریک الکتریکی هیپوتالاموس حیوانی وقتی باعث رفتار پرخاشگرانه می شود که در برابر حیوان ضعیف تر از خود قرار می گیرد . اگر در برابر حیوان قوی تر قرار بگیرد واکنش او فرار و ترس است شناخت نیز در این میان موثر است ممکن است فردی که با کلمه توهین آمیزی عصبانی می شود فرد دیگرنشود اگر ذاتی بود باید هر دو عصبانی می شدند .
4- در بسیاری از فرهنگها چیزی به عنوان پرخاشگری وجود ندارد . مثلاً به گفته اتوکلاین برگ در یکی از قبایل وقتی دو نفر اختلافی دارند به جای جنگ و دعوا اختلاف خود را با شعر گویی در حضور جمع مطرح می کنند و قبیله داوری می کند برنده مشاعره برنده دعواست همچنین در جامعه ای که پرخاشگری یک رفتار هنجاری تلقی می شود در مقایسه با جوامعی که چنین وضعی را ندارند پرخاشگری به مراتب بیشتر است به بیان دیگر همه ما این مفروضه نسبتاً جهانی را به یاد داریم که مردان همیشه سلطه جو و پرخاشگرند در حالی که زنان مطیع و صلح جویند . اما این الگو ظاهراً از آن چیزی که جهانی تلقی می شود بسیار فاصله دارد در بین افراد آراپش4 کوه نشینان گینه نو ، هم مردان و هم زنان رفتاری از خود بروز می دهند که آن را صفات زنانه می نامیم . مطالعات انجام شده نشان می دهد که یادگیری رفتار پرخاشگرانه در فرهنگهای گوناگون در مورد پسران و دختران به ویژه در سنین 3 تا 6 سالگی نتایج اجتماعی متفاوتی را به همراه دارد کودکان به سرعت می آموزند که دختر کوچکی که هرگز بچه های دیگر را نمی زند و یا با عبارتهای تند مورد خطاب قرار نمی دهد خانم کوچکی است اما پسر بچه ای که در مقابل دیگران جواب تند نمی دهد یا نمی تواند حق خود را از همسالان خود بگیرد یک ترسو یا آدم زن صفتی نامیده می شود ( فرهنگی ، 1372 : 81)
5- تحقیقات برکوویتز ( 1986) نشان می دهد که مشاهده آلات و ابزار پرخاشگری در شخص مشاهده کننده حالت پرخاشگرانه را بر می انگیزد او عقیده دارد که وجود محرکهای خشونت و پرخاشگری ارتباط مستقیمی با ارتکاب خشونت دارد هر چه میزان حضور این محرکها برای فر بیشتر وجود داشته باشد میزان خشونت و مبارزه جویی اونیز بیشتر خواد شد . برکوویتز بر این باور است که این سلاحها در بسیاری از موارد و موقعیتها با ارتکاب خشونت و جنایت ارتباط دارد حتی اگراز آنها استفاده نشود همین وجود آنها در صحنه تمایل شخص را به پرخاشگری و دست زدن به کارهای خلاف بیشتر می سازد .

پرخاشگری چگونه یاد گرفته می شود ؟
تجربه شخصی و مشاهده دیگران به ما یاد داده است که پرخاشگری اغلب بی نتیجه نیست مطالعات نشان می دهد که حیوانات رامی توان با کمک یک سری درگیریها از موجوداتی مطیع و سر به راه به جنگنده هایی افسار گسیخته تبدیل کرد . کودکان را نیز می توان تحت تاثیر قرار داد کودکی که پرخاشگریش نسبت به دیگر کودکان با موفقیت همراه باشد استعداد پرخاشگری بیشتری را در آینده دارد ( پترسون و همکاران 1967 ) به همین ترتیب بازیکنان پرخاشگری هاکی – کسانی که در بازیهای خشن خطاهای بیشتری را مرتکب می شوند- گلهای بیشتری می زنند تا بازیکنان غیر پرخاشگر . بندورا دو گروه کودک را انتخاب کرد و هر گروه را در معرض تماشای یکی از دو فیلم کوتاه قرار داد . در یکی ازاین فیلمها الگو یک فرد بزرگسال بود که عروسکی ( دلقک باد شده ) را به شیوه خشونت بار مورد ضرب و شتم قرار می داد . در فیلم دیگر الگو به روشی غیر خشونت آمیز و آرام و کاملاً ساکت با عروسک بازی می کرد بعد از نمایش فیلم به کودکان هر دو گروه اجازه داده شد که آزادانه در یک اتاق که پر از اسباب بازیها ازجمله عروسک مورد استفاده الگو بود بازی کنند مشاهده رفتار آنان نشان داد که کودکانی که رفتار پرخاشگرانه و خشونت آمیز مدل را دیده بودند بیشتر از گروهی که چنین رفتار را ندیده بودند تمایل به انجام رفتار پرخاشگرانه و خشونت آمیز با عروسک را داشتند .

نقش رسانه های گروهی و فیلمهای تلویزیونی در آموزش پرخاشگری
رسانه های گروهی در شکل دهی و آموزش رفتارهای گوناگون نقشمهمی به عهده دارند . همان طوری که در بحث از نظریه بندورا مطرح شد یادگیری مشاهده ای و سر مشق گیری از دیگران بخش مهمی از یادگیریهای ما را تشکیل می دهد بر اساس گزارش مجله اخبار امریکا و گزارشهای جهان کودکان امریکایی روزانه یازده ساعت با ویدئو ، تلویزیون کابلی و تلویزیونهایی که بابت هر بار تماشا باید برای آن پول پرداخت سر و کار دارند . بر اساس تحقیق پرایل5 ( 1981 ) یک کودک امریکایی بین 5 تا 15 سال به طور متوسط بیشتر از 13400 صحنه خشونت بار و خرابکارانه را از تلویزیون تماشا می کند .
رسانه ای گروهی هر روز بیش از پیش فیلمهای خشن و وحشیانه را به نمایش در می آورند .و کتاب و نوارهایی از همین مقوله را منتشر می سازند یافته های پژوهشی نشان می دهد که فیلمهای سینمایی ، تلویزیونی ، و ویدئویی از عوامل بسیار موثر در کجرویها و بزهکاریهای جوانان هستند نمایش اعمال خشونت بار ، کشتار ، جنایت خون آشامی و نیز صحنه های هیجان انگیز در فزونی و تشدید کجرویها اثر بسزایی دارد البته باید توجه داشت که همه تماشاگران به یک اندازه تحت تاثیر فیلمهای بد آموز قرار نمی گیرند بلکه با توجه به آموخته ها و تجربه های پیشین خود برداشتهای گوناگونی دارند هنگامی که افراد برای تماشای فیلم می روند دارای ضمیری چون لوح سفید نیستند بلکه قبلاً زمینه انفعالی پیدا کرده اند که انتخاب نوع فیلم ، خود دلیل اندیشه پیش ساخته آنان است .
البته نقش رسانه های گروهی را در کم کردن پرخاشگری نمی توان نادسیده گرفت برای نمونه چنانچه عملکرد رسانه های گروهی به شکلی باشد که انتظارات بیش از حدی از نظر اجتماعی و شخصی در مردم پدید آورد که با واقعیات زندگی آنها انطباق نداشته باشد این مساله موجب رنجش تحریک پذیری ، و توهم خواهد شد و کوتاهترین راه برای پالایش روانی برای فرد ، پرخاشگری است . اما اگر رسانه های گروهی واقعیتهای اجتماعی را عرضه کنند و راهکارهای مقابله با ناکامی را به افراد بیاموزند و بتوانند افرادی را به عنوان الگو مطرح کنند که به خاطر شخصیت سالم و پشتکار و ویژگی های مثبت دیگر در زندگی خود موفق شده اند . می توانند نقش مهمی را در بهسازی جامعه ایفا کنند .

کنترل پرخاشگری
روان شناسی فروید ، کلیه اعمال آدمی را با دو غریزه زندگی و مرگ تحلیل می کند و می گوید غریزه مرگ هم باید به شکلی تخلیه شود یا به بیرون ، به صورت پرخاشگری و دیگر کشی ، و یا به درون . به صورت اعمال خود – تخریبی و خودکشی . به همین دلیل است که نمی توان پرخاشگری را به کلی ریشه کن کرد حداکثر کاری که می شود کرد پالایش آن است یعنی هدایت کارمایه ( انرژی ) این غریزه در جهتی که مورد قبول اجتماع و به سود آن باشد مثل : مسابقات ورزشی ، فعالیتهای سیاسی و رقابتهای سالم . به تعبیر فروید برای پالایش روانی و کنترل پرخاشگری راه حل هایی وجود دارد :
1- صرف نیرو در فعالیتهای بدنی از قبیل بازیهای ورزشی ، جست و خیز ، مشت زدن به کیسه بوکس و غیره . بازیهای رقابتی راه گریزی است برای کنترل پرخاشگری .
2- اشتغال به پرخاشگری خیالی و غیر مخرب . شواهد حاکی از آن است که خیالپردازی درباره پرخاشگری احساس بهتری به مردم می دهد و حتی می تواند منجر به کاهش موقتی در پرخاشگری گردد .
3- اعمال پرخاشگری مستقیم حمله به ناکام کننده ، صدمه زدن به او ، ناراحت کردن او ، ناسزا گفتن به او و جز اینها
4- دوری جستن از موقعیتهای پرخاشگری
5- برای رهایی از تنشهای روانی ، بزرگسالان باید فرصتهایی به دست آورند تا مانند کودکان رفتار کنند این روش به آنان این امکان را می دهد تا مانند زمانی که در مهد کودک بوده اند تقریباً هر کاری را که دوست دارند در محیط گردهمایی خود انجام دهند ( بازگشت به زمان کودکی )

رابطه محرومیت با بهداشت روانی
همه افراد بشر مشکلاتی دارند و این مشکلات در نتیجه محرومیت6 تولید می شود . به عبارت دیگر ریشه اکثر مسائل انسان ، محرومیت و رنجهای حاصل از آن است . اغلب برای افراد انسان دشوار و یا حتی غیر ممکن است که مستقیماً به مشکلی حمله بیاورند و آن را از بین ببرند .
به این دلیل بشر برای کاستن اضطراب ناشی از محرومیت مجبور است دست به رفتارهای موسوم به رفتارهای جبرانی یا سازشی بزند . این رفتارها اکتسابی و از لحاظ مقدار متفاوتند و می توان آنها را رفتارهای عادی و طبیعی دانست زیرا هر فردی برخی از این رفتارها را داراست و به علاوه این گونه رفتار ها به عنوان سپر یا محافظ در مقابل اضطراب و تشویش شدید به کار برده می شوند محرومیت عبارت است از حالتی که در نتیجه ارضاء نشدن یا احتیاج پدید می آید . محرومیت به دلایلی محیطی اجتناب ناپذیر است . زیرا در محیط شخص همیشه عواملی موجود است که مانع از برآورده شدن تمام احتیاجات او می شود . مثلاً در مواقع بحران اقتصادی و یا مرگ منسوبین و یا جنگ و امثال آن محرومیت از خارج بر موجود تحمیل می شود و گریز از آن امکان پذیر است . این عواطف شخص را از آنچه که می خواهد و یا از آنچه که می تواند انجام دهد باز می دارد مثلاً یک دانشجوی دانشگاه که بسیار باهوش است با پشتکار زیاد خود را برای گذراندن امتحان آماده می کند ولی در زمان امتحان ممکن است به واسطه ترس از شکست ، قدرت بیان و یادآوری او مختل شود و از عهده گذراندن امتحان بر نیاید . محرومیت در یک احتیاج مهم نسبت به محرومیت در یک احتیاج ناچیز ، نتایج وخیم تری را در بر خواهد داشت . مثلاً در برآوردن احتیاج به غذا تاخیر شود به دلیل اهمیت زیادی که در زندگی انسان دارد احساس محرومیت خیلی شدید خواهد بود . در حالی که محرومیت شخص برای لباس شیک یا اتومبیل مدل جدید در مقایسه با محرومیت غذا ، چندان شدت نخواهد داشتافراد بشر از لحاظ تحمل مقدار محرومیت با یکدیگر تفاوت بسیار دارند بدین معنی که یک واقع برای فرد به خصوصی ممکن است غیر قابل تحمل باشد ولی دیگری آن را با خونسردی بپذیرد .
بنابراین محرومیت را همیشه باید با در نظر گرفتن خصوصیات فردی اشخاص تعریف کرد .

پرخاشگری
محرومیت اغلب منجر به پرخاشگری می شود پرخاشگری که در نتیجه محرومیت ایجاد می شود ممکن است متوجه فرد یا افرادی که آن را به وجود آورده اند بشود و یااینکه به سوی جانشینان آنها سوق داده شود .
رفتار پرخاشگری همیشه بعد از محرومیت ایجاد می شود یعنی وجود محرومیت همیشه منجر به نوعی رفتار پرخاشگرانه خواهد شد . ممکن است بر اساس تجارب روزانه تصور شود که به آسانی می توان رفتار پرخاشگری را به محرومیت به خصوصی که سبب ایجاد آن شده است مرتبط کرد ولی عملاً چنین نیست .
پرخاشگری مستقیم روشی معمولی برای جلوگیری از جریحه دار شدن غرور به دلیل محرومیت است . روانپزشکان برای تشخیص و درمان احساس پرخاشگری در کودکان ، روش جالب و مفیدی را اتخاذ کردند در این روش به کودک یک خانواده تعدادی عروسک می دهند بدین معنی که تعداد عروسکها درست مساوی تعداد افراد خانواده اوست . در این خانواده پدر و مادر و خواهر و برادر وجود دارند .رفتار پرخاشگری اغلب در نزد پیشوایان عقاید و افکار جدید و مصلحان اجتماع دیده می شود اگر احتیاج شخص برای رسیدن به مقام اجتماعی سرکوب شده در او تنفر شدیدی نسبت به تبعیض طبقاتی پیدا می شود و در نتیجه زندگی خود را وقف بدست آوردن حقوق مساوی برای افراد بشر خواهد کرد . همچنین اگر از میل به نوشیدن مشروبات الکلی در شخص جلوگیری شود ممکن است بعد از مدتی در او مخالفت شدید و متعصبانه نسبت به نوشیدن الکل پایدار شود . هنگامی که می خواهیم رفتار دیگری را بفهمیم باید بدقت و صحت بدانیم که او برای چه منظوری تلاش می کند و با چه عواملی در جنگ است زیرا افراد اغلب بر علیه آن رفتارهایی می جنگند که خود میل دارند انجام دهند اگر پرخاشگری به جای متوجه دیگران شدن به جانب خود شخص هدایت گردد از لحاظ سلامت فکر خطر بیشتری ایجاد خواهد کرد .

مکانیزم های سازگاری
هرگاه فرد به مقصود و هدفی تمایل پیدا کند که قدرت دستیابی به آن را ندارد طبعاً به یک یا چند نوئع از مکانیزم های سازگاری دست خواهد زد . مکانیزم سازگاری وسیله ای است برای ارضای غیر مستقیم احتیاجات با کاستن اضطراب و یا به دست آوردن احساس اعتماد به نفس به طور طبیعی هر فردی گاهی احساس محرومیت می کند و چون هر کس باید از شکست غرور خود جلوگیری کند بنابراین می تواننتیجه گرفت که هر شخصی متوسل به مکانیزم های سازگاری شود . این مکانیزم ها به ما اجازه انعطاف پذیری با موفقیتهای متلف را می دهد و شامل رفتار پسندیده است و حتی برای مقابله با محرومیت هملازمک می باشد ولی افراط در این رفتارها ممکن است به ناراحتی های روانی منجر شود . مکانیزمهای اصلی سازگاری عبارتند از : جبران همانند سازی ، عذر تراشی ، رویای روز ، بازگشت و سرکوبی عواطف و احساسات .

جبران
جبران به عنوان یک مکانیزم سازگاری عبارت است از اغراق در یکی از مشخصات با رفتارهای شخص، به منظور کاستن احساس حقارتی که بر اثر رفتارها یا مشخصات نامطلوب به وجود آمده است .نوع دیگر از رفتار جبرانی تمایل زیاد به تسلط بر دیگری است که خود طریقی برای پوشاندن احساس حقارت است .
در جنگ جهانی دوم هیتلر و همکارش گوبلز که از پا ناقص بود برای جبران کمبودهای خود دست به قدرت طلبی خطرناکی زدند که نزدیک بود نسل بشر را معدوم سازد و البته این یکی از عوامل روحی بروز جنگ جهانی دوم بود . رفتار جبرانی همیشه به احساس خود کم بینی و تصور عدم لیاقت و کفاین بستگی دارد بر خلاف آنچه که ادلر می گفت همیشه سرچشمه این احساس کم ارزشی و بی لیاقتی نواقص جسمی نیست بلکه اغلب در اثر ارضاء نشدن احتیاجات صورت می گیرد .

تعویض
اغلب هنگامی که فرد احساس حقارت بسیار شدیدی در مورد بخصوصی دارد، سعی می کند این کمبود را با تشدید فعالیت در مورد دیگر جبران کند این عمل را تعویض می نامند . اگر تعویض کورکورانه و تنها بر اساس آزمایش و خطا صورت گیرد نتیجه سودمندی حاصل نخواهد شد . گاهی فردی در واقع از چند لحاظ حقیرتر از دیگران است سعی می کند بدون نقشه معینی از یک فعالیت دست کشیده به فعالیت دیگر بپردازد تنها به این امید که بالاخره کاری را که در آن امید موفقیتش هست پیدا کند ولی چون استعدادهای این فرد محدود است در اغلب موارد با شکست روبرو می شود در نتیجه احساس حقارت او عمیق تر می گردد . به تدریج این فرد چنین تصور می کند که اجتماع برای او در هر گوشه مانعی قرار داده است تا از پیشرفت او جلوگیری کند ماحصل این احساس و احساسات شدید دیگر ابتلاء به امراض عصبی و روانی خواهد بود .

جبران از طریق کودکان
اولیاء اغلب سعی دارند شکستهای خود را به وسیله موفقیتهای کودکان خود جبران کنند مثلاً مادر جاه طلبی که نتوانسته است این احساس خود را در حرفه ای ارضاء کند ممکن است به دختر جوان خود فشار آورد تا ازدواج نکند و به شغل و حرفه ای بپردازند . یا معلمی که نتوانسته است پزشک شود کوشش می کند تا پسر خود را وادار به رفتن به دانشکده پزشکی نماید این گونه رفتار جبرانی اغلب مشکلات زیادی برای کودکان به وجود می آورد گاهی نیز کودک استعدادها و علایقی دارد که با نظریات و خواسته های او تطبیق می کند .
جنایت و رفتار شرارت بار کودکان و جوانان نماینده کشمکشی است که این افراد بر علیه محرومیت و ناکامی دارند این رفتارهای تجاوزکارانه عکس العملی است که فرد بر ضد کمبودهای شخصی و اجتماعی از خود بروز می دهد و بنابراین هر فرد جنایتکار را باید از نظر روانی مورد مطالعه قرار داد .
همانند سازی 7
همانند سازی یکی از مکانیزم های سازگاری است که به وسیله آن فرد رابطه عاطفی شدیدی یا گروه ویا موسسه ای به منظور بالا بردن مقام خود برقرار می کند . به عبارت دیگر قدرت او از قوت دیگران سرچشمه می گیرد همه افراد بشر مکانیزم همانند سازی را تا اندازه ای به کار می برند . مثلاً طفل خود را با مادرش همانند می کند و یا اینکه پسر کوچکی قدرت پدرش رابه رخ دیگران می کشد و به همین منوال افراد بشر خود را با شخصیت های معروف و موسسات معتبر و گروههای ورزشی و کلوبهای سرشناس همانند می سازند و بدین وسیله احساس برتری و بزرگمنشی می کنند .
اعضای خانواده شخص مشهور اغلب خود را به او نسبت می دهند و احساس غرور و افتخار می کنند . این عمل اگر به مقدار کمی انجام گیرد ممکن است نتایج مطلوبی داشته باشد . ولی اگر در آن افراط شود در حدی که اعضای خانواده از خود هیچ ابتکاری نشان ندهند بتدریج آنها احساس بیهودگی ایجاد خواهد شد . افراط در همانند سازی ممکن است برای سلامت فکر خطرناک باشد مانند زمانی که شخص توهم خود بزرگ بینی دارد . افراط در نسبت دادن خود به دسته های مذهبی گاه این خطر را دارد که شخص تصور می ند دارای قوای مافوق طبیعت است هر چند که چنین موردی بسیار نادر است به طور کلی انتساب یکی از بهترین و سالمترین نوع سازگاری است .

دلیل تراشی8
دلیل تراشی عبارت است از بیان دلیل اجتماع پسندانه برای عمل یا فکری که از نظر اجتماعی و یا فرد عمل کننده ناپسند است . اگر رفتار دلیل تراشی زیاد تکرار شود بعد از مدتی در مورد علل اصلی رفتار ناپسند امر به خود شخص و دیگران هم متشبه می شود . همه افراد بشر تا اندازه ای دلیل تراشی می کنند زیرا محیط آنان را به این عمل وادار می سازد . دلیل تراشی تنها منحصر به کودکان و نوجوانان نیست بلکه افراد بزرگسال نیز به کرات از آن استفاده می کنند آنها اغلب برای رفتارهایی که در اصل از خودخواهی و خود پسندی سرچشمه می گیرد دلایلی که به ظاهر بسیار پاک و منزه و عاری از خودخواهی است ارائه می دهند مثلاً روسای دولتها اغلب ادعا می کنند که برنامه آنها برای رفاه عموم درست شده در صورتی که ممکن است هدف آنان قدرت و ثروت بیشتر باشد . مثلاً مردی که در عشق شکست می خورد چنین دلیل تراشی می کند که او اصولاً زیاد به ازدواج با معشوق ود مایل نبوده است و یا شخصی که قادر نیست شغل مطلوب خود را به دست آورد ادعا می کند که او از اول نیز زیاد مایل به آن شغل نبوده و آن را کار زیاد مفیدی نمی دانسته است . در نوع دیگر دلیل تراشی فرد اصرار می ورزد که آنچه او هست همان است که قصد داشته است این مکانیزم را افراد متعصب مذهبی زیاد به کار می برند .

برون فکنی9
اصطلاح برون فکنی را روان شناسان به دو معنی به کار می گیرند : یکی اینکه شخص سبب ایجاد حادثه ای را موضوعی نامربوط یا حتی خیالی بداند و دیگر اینکه شخص اختلالات روانی را که در خود او وجود دارد در دیگران ببیند . مثلاً شخصی چون پایش به صندلی خورده به جای اذعان به بی احتیاطی خود لگدی به صندلی می زند و به آنناسزا می گوید و یا مکانیکی که عدم موفقیت خود را سبب کافی نبودن ابزار می داند هر دوی این افراد از مکانیزم برون فکنی استفاده می کنند .
برون فکنی هنگامی غیر عادی می شود که شخص عیوب خود را در دیگران به صورت اغراق آمیز مشاهده کند او سعی می کند تا از احساس تقصیر و گناهی که دارد بکاهد و بدین وسیله خود را قانع سازد که دیگران نیز اعمال مشابهی انجام دهند .
هذیان 10
استفاده زیاد از حد مکانیزم دلیل تراشی گاهی منجر به هذیان شدید و غیر عادی می شود . فردی که احتیاج بسیار مبرمی به کسب هدف معینی دارد ولی در نیل به آن مقصود ، با شکست روبرو می شود مطمئناً برای منطقی نشان دادن شکست خود به قدری تلاش خواهد که امر بر خود او متشبه می شود و به امور بی اساس و دور از حقیقت معتقد می گردد . چون هذیان به نظر شخص مبتلا به آن بسیار منطقی و صحیح جلوه می کند بنابراین تقریباً غیر ممکن است که بتوان او را متوجه اشتباه خود ساخت . هنگامی که این هذیان به صورت سلسله افکاری منظم و مشخص در می آید چنانکه در پارانوپای خالص دیده می شود امکان درمان بسیار ضعیف و حتی غیر ممکن است لبته همه ما تا اندازه ای آنچه را که می خواهیم باور می کنیم ولی فردی که به توهم غیر مادی مبتلا باشد افکار غیر قابل تغییری را در مغز خود می پروراند.

رویای روز 11
رویای روز عبارت است از ارضاء احتیاجات و آرزوها به وسیله تخیل در بیداری . این مکانیزم وسیله ای است برای فراز از مشکلات زندگی و پناه بردن به عالم تخیل که در آن موانع و ناکامیها حتی الامکان تقلیل می یابد یا وجود ندارد و این وسیله ای است برای از بین بردن تعارض و محرومیت .
رویای روز را همه افراد شر به عنوان یک مکانیزم به کار می برند زیرا به وسیله آن از ناراحتی های روانی می کاهند و می توانند حالت خوشایند و مطلوبی را ایجاد کنند .
اثر مطلوبی که رویای روز در روحیه شخص بر جای می گذارد مشابه تاثیری است که خواب بعد از ظهر در تقلیل خستگی جسمانی دارد بنابراین رویای روز امری است کاملاً طبیعی و مطلوب مشروط بر اینکه به مقدار معتدل از آن استفاده شود .
افراد معمولاً به رویای روز به منظور برآوردن احتیاجات محروم شده خود دست می زنند مثلاً اگر شخصی میل دارد در نظر دیگران محبوب باشد ولی مردم به او نظر خوبی ندارند سعی می کند که در عالم تخیل خود را محبوب همه بپندارد و بدین وسیله ارضای خاطری به دست آورد . به همین منوال اگر شخصی احساس حقارت می کند و طالب قدرت است ولی نمی تواند به مقصود خود برسد سعی خواهد کرد که در عالم خیال خود را شخصی قوی و با اراده تصور کند و از این راه از شدت احساس محرومیت و حقارت خود بکاهد .
بازگشت 12
بازگشت عبارت است از عقب نشینی از مشکلات زندگی به وسیله بازگشت به مراحل اولیه و ساده تر رفتار و یا متوسل شدن به رفتارهایی که شخص در گذشته انجام داده است فردی که این مکانیزم استفاده می کند اعتقاد دارد که قادر به حل مشکلات موجود نیست او به خاطر می آورد آن هنگامی که کودکی بیش نبوده رفتار شاداب تر و موفقیت آمیزتری داشته است بنابراین از خود می پرسد که چرا به آن زمانهای شادی و پیروزی بر نگردد . تمایل به بازگشت در هر فردی موجود است و معمولاً خاطرات شیرین ، سهل تر به خاطر می آید تا خاطرات آزار دهنده افراد مسن فکر می کنند که دوران کودکی آنها خیلی دلپذیر بوده است در صورتی که ممکن است چنین نبوده باشد و بنابراین طبیعی است که آنها گاهی آرزو کنند تا به دوران جوانی بازگردند .
البته همه افراد بشر تا حدودی از آینده ترس دارند و عموماً به گذشته متوسل می شوند زیرا آنچه گذشته است نسبت به آنچه که در آینده ممکن است اتفاق افتد مشخص تر مطمئن تر و آشکار تر است . شخص سالم در حالی که ممکن است از آینده بهراسد ، میل دارد بداند که سرنوشت برای او چه در نظر دارد و بنابراین اغلب با آغوش باز برای مواجه شدن با آن به جلو می رود ولی فردی که زیاد متکی به گذشته است میلی به مبارزه و مواجه شدن با آینده ندارد . در مواردی که شخص بازگشت را تنها راه حل مشکلات می پندارد بتدریج تماس خود را از زندگی واقعی می برد و به عالم گذشته و به ویژه دوران کودکی پناه می برد در نتیجه ممکن است به بیماری شیزوفرنی مبتلا گردد .

سرکوبی 13
سرکوبی مکانیزمی است که در آن افکار و تجاربی که سبب ایجاد تعارض می گردد به اعماق ناخودآگاه فرستاده می شود شخص سعی می کند که تجارب و اتفاقات نامطلوب را فراموش کند و در واقع به خود می قبولاند که چنین وقایعی وجود نداشته است گاهی این کار به اندازه ای با مهارت انجام می شود که امر به خود او نیز متشبه می گردد . سرکوبی مکانیزم نامطلوبی است زیرا در واقع به جای کاستن اضطراب ایجاد تشویش نیز می کند زیرا ما با منکوب کردن عواطف و افکار تنها آنها را موقتاً سرکوب می نماییم ولی هر گاه که مهلت یابند دوباره تولید اضطراب خواهند کرد .
در تربیت کودکان معمول بر این است که به آنها آموخته شود تا بر عواطف و افکار خود مسلط باشند و از ابراز آنان خودداری کنند . البته هر فردی به طور کامل نمی تواند بر خصوصیات روانی خود مسلط باشد زیرا در غیر این صورت امکان سازگاری در اجتماع را نخواهد داشت ولی در افرادی که سرکوب کردن تمایلات بیش از حد لازم وجود دارد عوارض نامطلوبی حاصل می شود . این اشخاص هنگامی که غمناک هستند تظاهر به خوشحالی می کنند و اگر شخصی را دوست دارند تظاهر به بی اعتنایی به او می نمایند و اگر از مطلبی می ترسند تظاهر به شجاعت می کنند .
خطر اصلی در سلامت فکر این اشخاص را می توان تفاوت و حتی تضاد بین احساس و رفتارشان دانست . سرکوبی همچنین یکی از دلایل اصلی به وجود آمدن بیماریهای شیزوفرنی و مانیک دپرسیو است این گونه افراد عواطف و احساسات شدید را در درون خود انبار می کنند تا اینکه ناگهان سد مقاومت آنها در هم می شکند و سیل عواطف نابهنجار به خارج سرازیر می گردد .
موضوعی که باید در اینجا متذکر شد این است که نباید تصور کرد که سرکوبی و تسلط بر نفس مترداف با یکدیگر است باید به کودک آموخت که نه تنها از ابراز تمایلات ، ترسها ، آرزوها و تجارب خود جلوگیری ننماید بلکه احتیاجات واقعی خود را درک کند و در حدود امکانات شخصی و رسومات اجتماعی آنها را ارضا نماید . سرکوبی مستقیم یکی از خطرناکترین مکانیزمهای روانی است .

تاثیر رسانه های گروهی و فن آوریهای جدید بر بهداشت روانی
تلویزیون
بر اساس آماری که در ایالات متحده داده شده تلویزیون در 99 درصد خانواده های امریکایی نفوذ کرده است ( 1996 – walka ) و کودکان و نوجوانان وقت بیشتری صرف دیدن تلویزیون می کنند تا رفتن به مدرسه آنها قبل از رسیده به سن 18 سالگی حدود دویست هزار عمل خشونت بار و 14000 پیام جنسی را دیده و شنیده اند . ما در کشورمان آمار دقیقی در این ارتباط نداریم ولی آنچه مشهود است این است که تلویزیون در بسیاری از خانواده های شهر نشین نفوذ کرده متخصصان بهداشت روانی ، خانواده ها ، متخصصان تعلیم و تربیت و مسئولان مملکتی نگران تاثیر برنامه های تلویزیونی بر کودکان و نوجوانان هستند تلویزیون ممکن است نقش تبلیغاتی یا تعلیماتی داشته باشد که در شکل گیری طرز تفکر و رفتار آدمی و به ویژه کودکان و نوجوانان بسیار تاثیر گذار باشد . تلویزیئون ممکناست در بسیاری از موارد جانشین پدر و مادر باشد و اطلاعات زیادی که بخشی از آنها مضر است به آنها انتقال دهد . کودکان و نوجوانان رابطه فعال و فعل پذیر با تلویزیون دارند آنها تلویزیون را منصفانه مانند یک تکه اسفنج که آب را کاملاً جذب می کند نمی بینند . در مقابل رابطه ای دو جانبه و متقابل با آن دارند . شرایطی که سبب تاثیر این رسانه بر آنها می شود شامل عوامل زیر است :
1- تجربه هایی که آنها هنگام مشاهده تلویزیون در وجود خود دارند .
2- درک مفاهیمی که تلویزیون به آنها می دهد .
3- مرحله ای از شناخت و رشد رفتاری که در آن هستند .
4- قدرت شناختی و به ویژه درجه هوش آنها .
5- انگیزه ها و انتظارات آنها از دیدن تلویزیون .
6- نگرش اولیا و خانواده نسبت به تلویزیون .
7- سطح تحصیلات خانواده .
8- نوع تماشای برنامه های تلویزیون ( آیا تلویزیون را تنها با اولیاء با دیگر افراد خانواده و یا با همسالان خود تماشا می کنند ).
9- فرهنگ کنونی و گذشته آنها.
10-وضع کلی رسانه های در دسترس

کودکان و نوجوانان معمولاً تلویزیون را با فرد یا افراد دیگری به ویژه با اعضای خانواده نگاه می کنند با آگاهی به اینکه کودکان و نوجوانان تمام توجه خود را به تلویزیون معطوف نمی کنند و غالباً نیز با یک فرد یا دو فرد دیگر این کار انجام می گیرد بنابراین اندازه گیری ساعتهایی را که آنها متوجه تلویزیون هستند تنها می توان تا حدی حدس زد . در زمانی که کودک به تلویزیون می نگرد ممکن است بازی کند مشق بنویسد ، با دیگران صحبت کند کتاب یا مجله بخواند با تلفن صحبت کند یا سایر فعالیتها .

تاثیر مثبت و منفی تلویزیون
جای بحث نیست که تلویزیون به عنوان یکی از قویترین و تاثیر گذارترین عناصر زمان در شکل گیری رفتار ، عقاید ، عواطف و روابط فردی و اجتماعی ما نقش عمده ای بازی می کند از جنبه مثبت آن تلویزیون به مثابه یک دانشگاه عظیم که هم تاثیر کوتاه مدت دارد و هم دراز مدت عمل می کند از طریق تلویزیون می توان جامعه ای را هدایت کرد آموزشهای صحیح و لازم به کودکان و نوجوانان داد سرگرمی و اشتغال ذهنی جذاب و لذتبخش برای آنان ایجاد کرد سطح دانش و بینش آنها را نسبت به هویت و شخصیت خود افزایش داد جهان بینی آنها را می توان بسیار گسترده کرد . از جنبه منفی تلویزیون می تواند بسیار بدآموز و مخرب باشد . تحقیقات بسیاری که از دهه 1950 در جهان و به ویژه در امریکا شده است نشان می دهد که تلویزیون به مقدار زیاد الگوهای اجتماعی و فردی به افراد یک جامعه می آموزد و اگراین الگوها مغایر با معیارهای سلامتی یا عقیدتی یا رفتار یک جامعه باشد نه تنها در کوتاه مدت شکل دهنده شخصیت و رفتار افراد و به ویژه کودکان و نوجوانان هستند بلکه در دراز مدت نیز تاثیر گذارند ( 1996 ، fond )

خودکشی در تلویزیون – خشونت شخصی
یکی دیگر از شکلهای تاثیر منفی تلویزیون که لازم است در اینجا مطرح شود و در واقع خشونت شخص انجام دهنده نسبت به خودش است مسئله خودکشی است این موضوع سالها است مطرح شده که آیا نشان دادن خودکشی در تلویزیون چه در فیلمها یا اخبار یا به صور دیگر سبب ازدیاد خودکشی در مردم می شود ( simkinetal . 1995 )
نگرانی در باره به تصویر کشیدن خودکشی در تلویزیون باعث شده است که تحقیقات دامنه داری در این زمینه انجام شود . در پژوهشی که کسلر و همکارانش در سالهای بین 1937 میلادی تا 1981 انجام دادند در حالی که رابطه معتبری بین گزارشهای خبری تلویزیون و خودکشی در بزرگسالان نیافتند ولی داده های آنها نشانگر رابطه نزدیک بین این گزارشها و خودکشی نوجوانان بود . البته این تحقیقات نشان می دهند که مقدار تاثیر خودکشی تلویزیونی تا اندازه ای هم به ساختار شخصیتی قدرت محرکهای تلویزیونی و شرایط محیط بیننده برنامه بستگی دارد . همانطور که قبلاً اشاره شد تاثیر خشونت می تواند کوتاه مدت یا بلند مدت باشد . پژوهشهای البرت بندورا و دیگران نشان داده که کودک قادر است برنامه ای را که یک بار در تلویزیون مشاهده کرده است تا 2 سال بعد تقلید کند مکرراً دیده شده است که کودکان بعد از دیدن کارتونهای خشونت آمیز رفتار پرخاشگرانه نسبت به کودکان دیگر از خود نشان می دهند و این امر در مواردی نیز به نتایج وخیمی انجامیده است ( bandura ct al 1998 )
تاثیر دراز مدت خشونت تلویزیونی بر رفتار و شخصیت را کمی دشوار تر می توان سنجید . برخی از پژوهشها مبین این مطلب هستند که کودکی که برنامه های بسیار زیاد خشونت آمیز در تلویزیون را حداقل از کلاس دوم به بعد مشاهده کرد بعد از گذشت 20 سال رفتاری بسیار پرخاشگرانه خواهد داشت گروهی به نام گروه بررسی رابطه خشونت تلویزیونی با رفتار پرخاشگرانه عواملی را که خشونت در تلویزیون می تواند رفتار پرخاشگرانه ایجاد کند به شرح زیر اعلام کرده اند :
1- پاداش یا عدم تنبیه در برنامه در مورد رفتار خشونت آمیز
2- تصویر خشونت به عنوان عملی قابل توجیه
3- عواملی در تصویر که شبیه زندگی واقعی است .
4- تصویر خشونت کننده تلویزیونی که شبیه بیننده است .
5- تصویر رفتارهای خشونت آمیز که انگیزه انتقام دارند .
6- نشان دادن خشونت بدون عواقب آن ( خشونتبدون رنج و درد و غم یا پشیمانی )
7- نشان دادن خشونت واقعی در زندگی ( مثل صحنه کشتن فرد غیر نظامی ویتنامی توسط شخص نظامی که بارها از تلویزیونهای دنیا نشان داده شد یا کشته شدن برخی از سران کشورها که در صحنه از آنها فیلمبرداری شده است )
8- خشونتی که از آن انتقاد شده است .
9- خشونتی که برای بیننده لذتبخش است .
10-خشونت بدون شوخی و مذاح در داستان
11-خشونتی که درآن آزار جسمی یا غیر جسمی وجود دارد .
12-تجاوز به زنان از سوی مردها
13- به تصویر کشیدن صحنه هایی با خشونت یا بدون خشونت که در بیننده احساس خشم ایجاد می کند .
14- بیننده هایی که خشمگین هستند و یا به هر علت تحریک شده اند و در حال دیدن صحنه خشونت آمیز هستند و یا از دیدن برنامه تلویزیونی احساس نارضایتی شدید می کند .

رایانه و اینترنت
در چند سال اخیر رایانه و اینترنت بتدریج تا حدی جای تلویزیون را گرفته است . و احتمال می رود که در آینده ای نزدیک نقش عمده تری از تلویزیون را در زندگی کودکان و نوجوانان داشته باشد . در کشور ما هنوز تاثیر این فن آوری چندان وسیع نیست ولی در کشورهای صنعتی گسترده نقش این فن آوری بسیار سریع و نافذ و فراگیر بوده است . در سال 1994 اداره آمار ایالت متحده گزارش داد که تعداد رایانه ها در خانواده ها از 2/8 درصد در سال 1983 به 8/42 درصد در سال 1998 افزایش یافته است اخیراً کشور کانادا اعلام کرده است که 67 درصد خانواده ها از رایانه بهره می برند .

جنبه های آموزشی رایانه
علاوه بر جنبه های تفریحی و سرگرمی و بازی رایانه مهمترین مورد استفاده رایانه بخشهای آموزشی آن است . آموزش تعلیم و ترتبیت شامل در دسترس بودن اطلاعات به صورت قابل استفاده انگیزه برای یادگیری و فرصت کاربردی از دانش آموخته شده است از رایانه ها در تمام این جهات آموزشی می توان استفاده کرد و تقریباً در تمام سالهای زندگی ودر کلیه رشته های دانش بشری از آن به منظور ارتقای سطح دانش و بینش بشر بهره برداری شده است . در سالهای اول آموزش با رایانه ، آنها ابتدایی تر بودند و رایانه های شخصی به ترمینال های وصل بودند که متون درسی را به آنها ارائه می دهند که در همان زمان دانش آموختگان می توانستند داده ها را روی کیبورد بیاورند . رایانه های شخصی اولیه به دلیل اینکه دستگاه ذخیره اطلاعات نداشتند موارد کاربردی آنها محدود بود . رایانه های شخصی جدید با داشتن ابزار اطلاعاتی پیشرفته مانند Cd-Rom می توانند مطالب بسیار متنوع و گسترده ای پردازش ارائه و ذخیره کنند .
حقیقت این است که برتری رایانه در آموزش در مقایسه با روشهای سنتی بستگی به عوامل مختلف دارد . رایانه پسخوران فوری به دانش آموز می دهد به ویژه در تمرینهای آموزشی ساده . رایانه می تواند اشتباهات در زبان ، ریاضی یا هر موضوع دیگر را به آموزنده با سرعت زیاد نشان دهد البته برای آموختن مطالب پیچیده تر مانند نوشتن انشاء و یا اثبات یک فرضیه PC های فعلی هنوز کارایی کافی و مطلوب را ندارند .
اینترنت
مهمترین فعالیت فن آوری جدید برقراری ارتباطات و انتقال و تبادل اطلاعات در طیف و سطح بسیار گسترده بوده است که هیچ سقفی هم برای آن متصور نیست . از این میان اینترنت بیشترین خدمات اطلاعاتی و ارتباطی ارائه می دهد و از این جهت و بالقوه جالب ترین فن آوری جدید است . گسترش خدمات محلی برای اینترنت در کشورهای صنعتی به نحوی بوده است . در کشورهای در حال توسعه این امر فعلاً محدود است ولی جلو پیشرفت علم و فن آوری را نمی توان گرفت اگر به جنبه مثبت قضیه بنگریم دستیابی کودکان و نوجوانان و حتی بزرگسالان به مخازن و کتابخانه ها و منابع بی نهایت وسیع اطلاعات مربوط به دانش بشری و نیز برقراری ارتباطات با مردم سایر کشورها و فرهنگهای دیگر از دستاوردهای فوق العاده مهم این فن آوری است . از جنبه منفی اینترنت می تواند کودکان و نوجوانان را با خطرات و ضد ارزشها و عوامل مخرب مربوط کند . نخستین خطر اینترنت برای کودکان و نوجوانان و حتی بزرگسالان این است که اطلاعاتی در دسترس قرار می دهد که به هیچ وجه مناسب اوضاع و احوال انها نیست مهمترین این خطرات دور محور امور جنسی و خشونت می چرخد . مسئولان کشور باید بکوشند تا از طریق علمی و با مشورت دانشمندان علوم انسانی و متخصصان فن آوریهای جدید از گسترش این گونه خطرات اینترنت جلوگیری کنند .

تاثیر بازیهای رایانه ای بر بهداشت روانی کودکان و نوجوانان
یکی از نگرانیهای مردم و خانواده ها و متخصصان تاثیر بازیهای رایانه ای به ویژه در ایجاد خشونت در کودکان و نوجوانان است . تحقیقات نشان می دهد که تاثیر بازیهای رایانه ای بر رفتار خشونت آمیز کودکان و نوجوانان بستگی به وجود چند عامل دارد اولین عامل اینکه درجه شدت خشونت در بازی رایانه ای چه اندازه است . دوم توانایی کودک برای تشخیص و تمیز بین دنیای تخیلی بازی و واقعیت زندگی است . عامل سوم قدرت کودک برای مهار کردن تمایلات و انگیزه های وجودی است . و بالاخره عامل چهارم چهار چوب ارزشی است که کودک در آن رشد کرده است و یا هم اکنون زندگی می کند و نیز ارزشهایی که در متن و محتوای بازی مستتر است .

فصل سوم
روش تحقیق

جامعه مورد مطالعه
جامعه مورد مطالعه در تحقیق حاضر نوجوانان حدود سنی 14 ساله که مشغول تحصیل در مقطع دوم راهنمایی هستند که در 8 مدرسه راهنمایی در حدود 14 کلاس دوم راهنمایی وجود دارد که در حدود 4675 نفر است که مشغول به تحصیل در این مقطع هستند .

حجم نمونه
با توجه به جامعه آماری و برآورد کل آن از بین 4675 نفر 80 نفر به عنوان نمونه انتخاب گردیده و آزمون پرخاشگری و مذهب بر روی آنها اجرا گردیده است .

روش نمونه گیری
روش نمونه گیری در تحقیق حاضر از نوع طبقه ای است که در روش نمونه گیری طبقه ای در مطالعه هایی که محقق قصد مقایسه زیر گروه های مختلفی را داشته باشد مناسب است به طور خلاصه در روش نمونه گیری طبقه ای محقق مطمئن است که نمونه انتخاب شده بر اساس ویژگی ها و عواملی که اساس آن طبقه بندی بوده اند نمایند ه واقعی جامعه مورد نظر است ( دلاور – 1377)

ابزار اندازه گیری در تحقیق
ابزار اندازه گیری در تحقیق حاضر عبارتند از پرسش نامه پرخاشگری است که توسط گروهی از روان شناسان در سال 1980 ساخته شده است جهت سنجش روحیه پرخاشگرانه و پرخاشجویانه که این آزمون دارای 40 سوال 5 گزینه ای است و گزینه ها از خیلی بیشتر یا خیلی کمتر طبقه بندی شده اند و نمره گذاری آن از 1 تا 5 است البته نمره گذاری به صورت کلید است و از طریق کلید نمره گذاری می شود به این صورت که اگر مطابق کلیدباشد به این شکل که اگر در گزینه 5 اگر خیلی بیشتر از 5 باشد و آزمودنی هم خیلی بیشتر را زده باشد 5 می گیرد و مدت اجرای این آزمون 25 تا 40 دقیقه است و شیوه اجرای آزمون هم به صورت گروهی است و هم به صورت فردی است که در تحقیق حاضر به صورت گروهی است و نتایج تحقیقات نشان می دهد که روایی آن 67 درصد و پایایی آن 72 درصد بوده است .
پرسش نامه مربوط به مذهب که پرسش نامه خود ساخته است و توسط مهرابی در سال 1370 طراحی شده است جهت سنجش تحقیق بررسی رابطه بین مذهب و سلامت روانی در بین خانواده های مرفه و فقیر که این پرسش نامه دارای 30 سوال دو گزینه بله و خیر است که جواب به سوالات اگر در گزینه بله باشد 1 نمره و اگر در گزینه خیر باشد صفر می شود و جمع نمرات بله به عنوان نمره خام است محدودیت زمانی در این آزمون وجود ندارد و شیوه اجرا در این آزمون هم به صورت گروهی است و هم به صورت فردی که در این تحقیق آزمون به صورت گروهی اجرا گردیده است .

روش آماری مربوط به فرضیه
روش آماری مربوط به فرضیه ها که بررسی رابطه بین مذهب و پرخاشگری و مقایسه پرخاشگری در بین خانواده های نوجوان مذهبی که از روش آماریt متغیر مستقل و ضریب هم بستگی پیرسون استفاده گردیده که فرمول آن به شرح زیر است :

t =

= rxy

روش تحقیق
روش تحقیق در تحقیق حاضر از نوع همبستگی است .

فصل چهارم
یافته ها و تجزیه و تحلیل آنها

جدول 1-4 : نمرات خام آزمودنیها از پرسش نامه پرخاشگری در دو گروه نوجوانان دارای خانواده مذهبی و غیر مذهبی
X2 2
X1 2
X2
X1
ردیف
1444
2304
38
48
1
784
1024
28
32
2
784
1600
28
40
3
676
1444
26
38
4
1444
2304
38
48
5
1156
1764
36
42
6
1764
1764
42
42
7
1444
1444
38
38
8
576
784
24
28
9
784
1010
28
42
10
1024
2704
32
52
11
2304
2500
48
50
12
1600
3204
40
48
13
1024
2116
32
46
14
1600
1600
40
40
15
1444
1444
38
38
16
1764
1764
42
42
17
1600
2704
40
52
18
900
2500
30
50
19
784
1764
28
42
20
576
2304
24
48
21
1024
2116
32
46
22
324
1444
18
38
23
1024
1024
32
32
24
900
2304
30
48
25
784
1441
28
38
26
576
1764
24
42
27
1024
1444
32
38
28
784
1600
28
40
29
900
1444
30
38
30
1444
1764
38
42
31
1024
2304
32
48
32
1600
1600
40
40
33
1764
1444
42
38
34
1444
2704
38
52
35
1296
2500
36
50
36
1444
2500
38
50
37
900
2304
30
48
38
1444
2116
38
46
39
1296
2500
36
50
40
52671 89761 2176 2741

یافته ها و تجزیه و تحلیل آنها

t =

t =

t =

همانطور که ملاحظه گردید جهت آزمون فرضیه مقایسه پرخاشگری در بین دو گروه نوجوان دارای خانواده مذهبی و غیر مذهبی از روش T متغیر مستقل استفاده گردیده که نتایج آن در جدول 2-4 آورده شده است .

جدول 2-4 : مقایسه پرخاشگری در بین نوجوانان دارای خانواده مذهبی و غیر مذهبی
تعداد (N)
میانگین (m )
آزمودنیها
درجه آزادی df
T بدست آمده (t )
T جدول
سطح معنی داری
40
52/68
خانواده مذهبی
78
187/6
671/4
05/0
40
4/54
غیر مذهبی

همانطور که جدول 2-4 نشان می دهد چون t بدست آمده برابر 187/6 از t جدول 671/4 است با درجه آزادی 78 پس می توان گفت که فرضیه تحقیق مورد تایید قرار گرفته است پس نتیجه می گیریم که بین نوجوانان خانواده های مذهبی و غیر مذهبی تفاوت وجود دارد نوجوانان و خانوادهای مذهبی پرخاشگر کمتری به نسبت نوجوانان خانواده های غیر مذهبی دارند .

جدول 3-4 : نمرات آزمودنیها در بین نوجوانان از دو پرسش نامه پرخاشگری و مذهب
xy
Y2
X2
y
x
ردیف
836
484
1444
22
38
1
640
400
1024
20
32
2
1120
784
1600
28
40
3
1008
574
1764
24
42
4
864
324
2304
18
48
5
1560
900
2704
30
52
6
1200
576
2500
24
50
7
1056
484
2304
22
48
8
756
324
1764
18
42
9
608
256
1444
16
38
10
896
784
1024
28
32
11
864
324
2304
18
48
12
840
400
1764
20
42
13
880
484
1600
22
40
14
760
400
1444
20
38
15
1456
784
2704
28
52
16
1100
484
2500
22
50
17
1456
784
2704
28
52
18
1056
484
2304
22
48
19
920
400
2116
20
46
20
756
324
1764
18
42
21
960
400
1444
20
48
22
756
324
1764
18
42
23
880
484
1600
22
40
24
1140
900
1444
30
38
25
1176
784
1764
28
42
26
912
576
1444
24
38
27
840
400
1764
20
42
28
1120
784
1600
28
40
29
836
484
1444
22
38
30
1008
576
1764
24
42
31
1120
484
1600
28
40
32
1600
1024
2500
33
50
33
1440
900
2304
30
48
34
1176
784
1764
28
42
35
960
576
1600
24
40
36
988
676
1444
26
38
37
1596
1444
1764
38
42
38
960
576
1600
24
40
39
960
400
2304
20
48
40
756
324
1764
18
42
41
1100
484
2500
22
50
42
832
256
2704
16
52
43
1064
784
1444
28
38
44
600
400
900
20
30
45
1064
784
1444
28
38
46
816
576
1156
24
34
47
576
344
1024
18
32
48
840
400
1764
20
42
49
960
576
1600
24
40
50
1140
900
1444
30
38
51
1176
784
1764
28
42
52
912
576
1444
24
38
53
648
324
1296
18
36
54
1008
576
1764
24
42
55
1000
400
2500
20
50
56
1040
400
1764
20
52
57
864
324
2304
18
48
58
672
256
1764
16
42
59
1120
784
1600
28
40
60
960
400
2304
20
48
61
1200
576
2500
24
50
62
836
484
1444
22
38
63
840
400
1764
20
42
64
1560
900
2704
30
52
65
1400
784
2500
28
50
66
1440
900
2304
30
48
67
864
324
1600
18
40
68
672
256
1764
16
42
69
960
576
1600
24
40
70
836
484
1444
22
38
71
760
400
1444
20
38
72
896
784
1024
28
32
73
1440
900
2304
30
48
74
1456
784
2704
28
52
75
1200
576
2500
24
50
76
1344
784
2304
28
48
77
960
400
2304
20
48
78
1176
784
1764
28
42
79
800
400
1600
20
40
80
147671 98671 242810 2426 3428

یافته ها و تجزیه و تحلیل آنها

= rxy

rxy =

rxy =

rxy =
1/1417 2770

t = ( r) = . /591

t = 591 t = 506/6

همانطور که ملاحظه می گردد جهت آزمون فرضیه تحقیق و بررسی رابطه بین پرخاشگری و مذهب در بین خانواده ها از روش هم بستگی پیرسون استفاده گردیده و نتایج آن در جدول 4-4 آورده شده است .

جدول 4-4 : بررسی رابطه بین پرخاشگری و مذهب در بین نوجوانان
تعداد
آزمودنیها
ضریب هم بستگی
T بدست آمده
T جدول
df
سطح معنی داری
80
نوجوانان
591/0
506/7
671/4
78
05/0

همانطور که جدول 4-4 نشان می دهد به علت اینکه ضریب همبستگی بدست آمده برابر 591/0 و t حاصل آن جهت اعتبار ضریب هم بستگی برابر 506/6 از t جدول 671/4 با درجه آزادی 78 بزرگتر است پس می توان گفت که فرضیه تحقیق مورد تایید قرار گرفته و بین مذهب و پرخاشگری رابطه معنی داری وجود دارد .

فصل پنجم
بحث و نتیجه گیری

بحث و نتیجه گیری
همانطور که می دانیم پرخاشگری یکی از پدیده های روانی – اجتماعی است که می توان تاثیر پذیر از علتها و عواملی باشد که ما می دانیم پرخاشگری می تواند علل مختلفی داشته باشد مانند جدایی از والدین در زندگی به صورت تجردی – جدایی والدین از یکدیگر – فوت یکی از والدین و …. دیگر که می تواند همگی در پرخاشگری و نوع شدت آن نقش بسزایی داشته باشد که در تحقیق حاضر به بررسی رابطه بین مذهب و پرخاشگری در بین نوجوانان دوم راهنمایی شهرستان ابهر است که فرضیه های عنوان شده عبارتند از بین پرخاشگری و مذهب رابطه معنی داری وجود دارد و همین طور پرخاشگری در بین نوجوانان دارای خانواده های مذهبی و خانواده های غیر مذهبی داترای تفاوت است که جامعه مورد مطالعه در تحقیق حاضر دانش آموزان مقطع دوم راهنمایی شهرستان ابهر است که طبق آمار بدست آمده 4675 دانش آموز در این مقطع مشغول به تحصیل هستند که طبق برآورد کل آن 80 نفر به عنوان نمونه انتخاب گردیده که از طریق روش نمونه گیری طبقه ای انتخابها صورت گرفته و جهت آزمون فرضیه ها از آمار توصیفی و استنباطی و روش ضریب هم بستگی پیرسون و t متغیر مستقل استفاده گردیده که طبق نتایج بدست آمده نشان داده شده است که بین پرخاشگری نوجوانان دارای خانواده های مذهبی و غیر مذهبی تفاوت وجود دارد و سطح معنی داری آن برابر 05/0 ≤ p است و همین طور بین مذهب و پرخاشگری رابطه معنی داری وجود دارد که نتایج این تحقیق با تحقیقات بهروزی در سال 1370 که تحقیق تحت عنوان بررسی رابطه بین سلامت روان و مذهب در بین زنان حدود سنی 30 ساله شهرستان مراغه که نتایج بدست آمده حاکی از آن است که بین سلامت روان و مذهب رابطه معنی داری وجود دارد و همین طور تحقیق رجب زاده در سال 1365 که تحقیقی تحت عنوان بررسی رابطه بین کاهش بیماریهای روانی مانند ( افسردگی و اضطراب ) و نوع گرایش مذهب در بین جوانان دختر و پسر حدود سنی 16 ساله شهرستان ملایر که نتایج بدست آمده نشان می دهد که نوع گرایش مذهب و توجه به قران و انجام فرائض دینی در کاهش افسردگی و اضطراب می تواند نقش بسزایی داشته باشد .
و همین طور صفری در سال 1368 در تحقیقی تحت عنوان بررسی رابطه مذهب و اعتقادات دینی نشان می دهد که رضایت زناشویی و عدم طلاق در بین زوجین 25 ساله شهرستان دورود که نتایج بدست آمده توجه به اعتقادات دینی می تواند رضایت از زندگی را در زوجین بیشتر و بیشتر کند .

پیشنهادات
1- استفاده از منابع معتبر جهت ارائه بهتر تحقیق
2- استفاده از پرسش نامه های استاندارد شده جهت سنجش مذهب
3- تعمیم موضوع تحقیق در تمام گروه های سنی
4- بالا بردن مدت زمان تحقیق جهت ارائه بهتر

محدودیت ها
1- محدود بودن آزمودنیها در یک مقطع و حدود سنی
2- محدود بودن منابع جالب در رابطه بین پرخاشگری و مذهب
3- عدم استفاده از پرسش نامه استاندارد شده درباره مذهب
4- محدودیت زمانی جهت ارائه تحقیق در زمان معین

منابع و ماخذ
آرمانی – بهزاد – مذهب و ریشه های آن – انتشارات نور – سال 1380 – تهران
احمدی راد – مصطفی – مذهب و باورهای مذهبی – انتشارات بهار- سال 1379 – تهران
دلاور – علی – روش تحقیق در علوم تربیتی – انتشارات رشد – سال 1380 – تهران
دلاور – علی – آمار استنباطی – انتشارات رشد – سال 1381- تهران
شاملو – سعید – آسیب شناسی روانی – انتشارات فرهنگ – سال 1379 – تهران
ستوده – هدایت الله – روان شناسی اجتماعی – انتشارات نور – سال 1380 – تهران
منصور – محمود – روان شناسی شخصیت – انتشارات ارجمند – سال 1381 – تهران
منصور – محمود – روان شناسی شخصیت – انتشارات ارجمند – سال 1381 – تهران
نوری زاد – موسی – پرخاشگری و راه های درمان – انتشارات باران – سال 1379 – تهران
1 – Aggression
2 – MNA Kovalsky عضو آکادمی شوروی
3 – ر . ش : شیخاوندی ، داور ( 1354 ) . پرخاشگری انسان ( تهران : نشر و پخش کتاب ، چاپ اول )
4 – Arapesh
5 – Prial
6 – frustration
7 – identification
8 – rationalization
9 – projection
10 – delusion
11 – daydreeming
12 – regression
13 – repression
—————

————————————————————

—————

————————————————————

4