موضوع :
پیشگیری ازرفتارهای پرخطر
(گرایش به دخانیات،اعتیاد)
گردآورنده:
زهره محمدزاده
کلاس :سوم تجربی دبیرستان رضوان
رفتار های پر خطر در جوانان
مقدمه:
رویکرد نوین و بین المللی ارتقای سلامت برخاسته از نیاز تاریخی به تغییرات بنیادی در راهکارهای دستیابی به سلامتی کامل بوده و به منظور تامین، حفظ و ارتقای سلامت بوجود آمده است.
در زمانهای گذشته دغدغه اصلی متولیان سلامتی مردم، بیماریهای عفونی بود و آنها با تنها راهکار موثری که به ذهنشان خطور می کرد یعنی تقویت مقاومت مردم از طریق واکسیناسیون سعی در حل مشکلات بهداشتی و سلامتی مردم را داشتند. لیکن در دوره های بعدی مشکلات و دغدغه دیگری مطرح گردید که ناشی از شرایطی بود که مردم بر اثر ورود به دوره صنعتی با آنها مواجه شدند. تحولات فرهنگی، جمعیت شناختی، سیاسی و ریشه شناسی بیماریها و مشکلاتی نظیر بیماریهای روانی، انواع سرطانها، حوادث و سوانح، بیماریهای قلبی- عروقی و استعمال دخانیات دیگر مربوط به ویروسها و باکتریها نبوده و با تقویت مقاومت افراد و تجویز دارو قابل پیشگیری و درمان نبوده و نیاز به راهکارهای جدید احساس می شد. درواقع جنبش نوین ارتقای سلامت در پاسخ به این نیاز مطرح شده است. براساس رویکرد ارتقای سلامت، مردم می بایست به نوعی توانمند شوند که بتوانند مسوولیت سلامتی خود را بپذیرند و شیوه زندگی سالمی را اتخاذ نمایند. به عبارت دیگر، توانمند سازی افراد و گروهها جهت اتخاذ شیوه زندگی سالم راه رسیدن به سلامت و ارتقای آن است.
برخی از رفتارها که تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم عمیقی بر سلامت فرد و جامعه می گذارند و عواقب منفی در بردارند " رفتارهای پر خطر " می نامند . در صورت ثبات این رفتارها در شخصیت فرد ، سبک زندگی او ناسالم نامیده می شوند. رفتارهای پر خطر سنین نوجوانی و جوانی عمدتا شامل استعمال دخانیات ، اعتیاد و سوء مصرف مواد ، رفتارهای مرتبط با صدمات و جراحات ( مثل خشونت ) ، رفتارهای جنسی ناسالم ، الگوهای ناسالم تغذیه و الگوی تحرک کم بدنی می باشند. شناخت این الگوهای رفتاری غلط و اجتناب از بروز این رفتارها و یا تداوم این رفتارها در نوجوانان و جوانان منجر به فراهم شدن زندگی سالم و کسب سلامتی و توانمندی این گروه خواهد شد . در این مجموعه سعی شده است رفتارهای پر خطر به اجمال توضیح داده شود.
مقابله با وسوسه سیگار کشیدن
تحقیقات متعدد نشان داده است که ترک و درمان مصرف دخانیات دشوار و زمان بر است. بنابر گزارش مجله پزشکی مجله پزشکی پیشگیری ا ز بیماریها در امریکا ، تنها 5/1 درصد نوجوانانی که سیگار را به طور تفننی مصرف کرده اند توانسته اند ، با موفقیت آن را ترک کنند. توصیه های زیر می تواند در پیشگیری مصرف دخانیات ، در کودکان و نوجوانان راه گشا باشد:
کسب مهارتهای زندگی :مهارت های مقابله با استرس ، خشم ، مهارتهای ارتباط و سازگاری با دیگران ، دوست یابی ، اظهار وجود و ارتباط موثر سالم ، حل کردن مسایل و مشکلات و " نه" گفتن را بیاموزید و به کار ببندید.
شرکت در فعالیت های اجتماعی : تشکیل گروه های مقابله با دخانیات در محله یا مدرسه و انجام تبلیغات در این زمینه ، مشارکت در گروه های حافظ محیط زیست ، مبارزه با آلودگی هوا ، جمعیت های امدادی مانند حلال احمر و عضویت در موسسات خیریه از نمونه فعالیت های اجتماعی است که می تواند به قوام شخصیتی شما و تقویت سپر محافظت شما در برابر سیگار کمک به سزایی بکند.
انجام فعالیت های جایگزین : ورزش ، فراگیری مهارت های فنی و حرفه ای ، اشتغال به صنایع کوچک خانگی ، سرگرمی های فکری و …. از شما یک نیروی مولد می سازد تا نیازی به سیگار کشیدن نداشته باشید.
اعتیاد و سوء مصرف مواد:
" اعتیاد " یعنی وابستگی به مواد؛ این مواد شامل همه ترکیباتی است که باعث تغییر کار کرد مغز به صورت هیجان ، افسردگی ، رفتار نابهنجار و عصبانیت یا اختلال یا اختلال در قضاوت و شعور بشود.
" وابستگی" یعنی تمایل شدید فرد به ادامه مصرف یک ماده ؛ وابستگی باعث بروز برخی رفتارها و حالت های غیر عادی زیر در فرد می شود :
· فرد وابسته برای رسیدن به حالت نشئه مجبور است ، به تدریج مقدار ماده مصرفی را افزایش دهد.( تحمل)
· فرد وابسته، در صورت عدم مصرف ماده، به عوارض ناراحت کننده ای دچار می شود که به آن " خماری " می گویند . ( ترک)
· به تدریج نسبت به آداب و مسئولیت های خانوادگی و اجتماعی خود بی تفاوت می شود.
· فرد وابسته گاهی به ترک ماده تمایل پیدا می کند ، اما نمی تواند آنرا ترک کند.
" سوء مصرف مواد " بدینمعنا است که اگر چه فرد نسبت به مواد اعتیاد ندارد ، ولی آن را مصرف می کند یعنی :
· استفاده از ماده ای که مصرف آن غیر قانونی است.
· استفاده از ماده ای که مصرف آن باعث بروز تغییرات روحی در فرد می شود.
· استفاده از ماده ای که به خود فرد یا دیگران ضرر می رساند. ( مثال : مصرف تریاک در کشور ما غیر قانونی است ، پس حتی یکبار کشیدن آن سوء مصرف است . مصرف حشیش باعث به هم خوردن شعور فرد می شود، پس کشیدن سوء مصرف است. مصرف مشروبات الکلی ، گاهی باعث بروز عصبانیت و پرخاشگری می شود، پس نوشیدن آن سوء مصرف است. )
üعوامل موثر در شروع مصرف مواد
به دنبال شرایط زمینه ساز ، عواملی وجود دارند که در شروع مصرف مواد تاثیر دارند و لازم است فرد آمادگی لازم برای مقابله با چنین شرایطی را داشته باشد . این آمادگی ها شامل توانایی در " نه" گفتن، مهارت مقابله با استرس ، اطلاع از عوارض مصرف مواد و شرکت در فعالیت های اجتماعی سالم می باشد. اگر فردی چنین آمادگی هایی را نداشته باشد ، ممکن است در برخورد با این عوامل با یک اقدام نسنجیده که ناشی از ناپختگی وی می باشد دچار مشکلات بزرگی شود.
× فشار گروه هم سن و سال ( دوستان) : یکی از مهمترین عوامل در شروع مصرف می باشد. افراد مصرف کننده برای اینکه رفتار خود را تاکید کنند، سعی می کنند دوستان خود را وادار به همراهی نمایند. فرد برای اینکه از جمع دوستان طرد نشود ( یک ترس ناخودآگاه ) و نیاز تعلق به جمع را ارضاء نماید ، نمی تواند در مقابل اصرار دوستان مقاومت نماید. فرد باید برای رد چنین پیشنهاد هایی همیشه آماده باشد.
× ارضای کنجکاوی : گروهی از افراد ممکن است درباره دانستن مطالبی راجع به مواد کنجکاو باشند و همین علت در شروع مصرف مواد نقش داشته باشد. بهترین راه برای دانستن مطالب در خصوص این مواد مطالعه کتاب ، پایگاه های اطلاع رسانی الکترونیک ( اینترنت) و مراجعه به سازمان های مرتبط ، مثل سازمان بهزیستی می باشد.
× نا آگاهی از خطرات ناشی از مصرف : بعضی افراد آگاهی لازم را ندارند و درک آنها از احتمال خطرات ناشی از مصرف کمتر از واقعیت است . بنابراین امکان مبادرت به مصرف مواد در آنها افزایش می یابد.
× مقابله با استرس ، احساس بزرگی ، احساس تعلق و ریسک کردن : این عوامل به تنهایی یا در یک همبستگی با یکدیگر ممکن است فرد را در معرض خطر مصرف قرار دهند.
در نهایت ، فردی که برای فرار از مشکلات راه غلط را انتخاب می کند، فکر می کند با مصرف مواد فرد بزرگی می شود ؛ از طرد شدن توسط گروه دوستان هراس دارد و نمی تواند خطرات چنین ریسکی را برآورد کند؛ ممکن است به سمت مصرف مواد سوق داده شود.
عوامل موثر در ادامه مصرف
حال موقعی است که فردی ، مصرف را امتحان کرده است . اکنون گاه گاهی و به طور نامنظم مصرف کننده مواد است . او به غلط معتقد است که اراده وی مانع ا اعتیاد وی می شود ( همانطور که در ابتدا گفتیم ، هیچکس قصد معتاد شدن ندارد) . او قبلا به علت عدم رشد مناسب عواطف و عدم رشد شخصیت به این دام افتاده است، اکنون با مصرف مواد تکامل شخصیت وی بیشتر به عقب می افتد و در نتیجه به انکار و دروغ گویی می پردازد. بعضی افراد و عوامل محیطی که فرد را احاطه کرده اند ، ممکن است با عدم واکنش یا حتی همراهی با او باعث شوند که رفتارهای مصرف مواد و اعتیاد وی بیشتر تقویت شود.
عوامل موثر در باقی ماندن
به تدریج ، فرد به مصرف مواد وابسته می گردد. عواطف ، علایق ، تجارب و نگرش های فرد به علت مصرف مواد تغییر می کند. در ارتباط خود با دیگران دچار مشکل می شود و نمی تواند علت این مشکلات و مشکلات دیگر ایجاد شده به علت مصرف مواد را ببیند. کماکان اعتیاد خود را انکار می کند و حتی به صورت هذیانی ( باور غیر ممکن ) معتقد است که توانایی کنترل مصرف خود را دارد. به دنبال آن دوستان خود را از دست می دهد و با خانواده اش مشکلات زیادی می گردد؛ در کار تحصیل ناموفق می شود و احساس تنهایی و انزوا کرده و فشار عاطفی شدیدی را تحمل می کند . در یک چرخه معیوب ، مجددا برای حفظ دوستان جدید ( دوستان مصرف کننده مواد ) و فرار از مشکلات ایجاد شده ، بیشتر در دام گرفتار شده و اصرار به باقی ماندن در این حالت را دارد.
نهایت کار ( نتایج گرفتاری در چرخه معیوب مصرف مواد)
فرد در دام اعتیاد گرفتار شده و از خانواده و دوستان قدیمی طرد شده است . در کار و تحصیل ناموفق بوده و هزینه های زیادی را برای مصرف مواد صرف می کند. مصرف مواد باعث ایجاد بیماری در وی می گردد و شاید نیاز به بستری در بیمارستان نیز پیدا کند . به علت مشکلات ناشی از مصرف مواد و هزینه های آن ، دچار مشکلات قانونی می گردد و حتی زندان هم دور از انتظار نیست . پیامد نهایی گرفتاری در چنین مسیری می تواند حتی به مرگ نیز بیانجامد.
عوامل محافظت کننده در مقابل اعتیاد
× عوامل فردی: صفات مثبت شخصیتی ، داشتن مهارت ، باورها و ارزش ها ، موفقیت ها
ü عوامل شخصیتی: داشتن اعتماد به نفس بالا و مهارتهای اجتماعی ، علاوه بر کاهش استرس های محیطی ناشی از ارتباط با دیگران باعث توانایی مقاومت در مقابل خواسته های خلاف دیگران و اصرار دوستان برای مصرف می شود. همچنین مهارتهای انطباقی موجب می شود که فرد هنگام برخورد با استرس برای حل مشکلات و تطابق با آن شیوه های مناسبی استفاده نماید.
ü باورها و ارزش ها: اعتقادات و باورهای راسخ دینی و مذهبی ، فرد را در مقابل مصرف مواد محافظت می کند . نگرش منفی به مواد ، شامل باور به اعتیاد آور بودن و اثرات تخریبی مواد ، احتمال مصرف آن را کاهش می دهد.
ü موفقیت ها : موفقیت های تحصیلی ، شغلی و اجتماعی با افزایش اعتماد به نفس ، ایجاد ثبات و هدفمندی در مسیر زندگی و کسب حمایت های لازم ، فرد را از خطر مواد مخدر حفاظت می نماید.
× عوامل محیطی و اجتماعی : خانواده سالم و همبسته ، حمایت کافی اطرافیان ، ضد ارزش بودن مصرف مواد ، دسترسی به خدمات حمایتی – مشاوره ای و درمانی ، عدم دسترسی به مواد
ü داشتن خانواده سالم و همبسته : پیوند و تعامل مثبت بین فرد و والدین از سنین کودکی موجب ارضای نیازهای عاطفی – روانی کودک می شود. این افراد با تجربه روابط منطقی و قابل پیش بینی ، کمتر دچار انحرافات شخصیتی می شوند و مهارتهای گوناگونی را که لازمه برقراری روابط سالم بین فردی و اجتماعی است می آموزند و با داشتن حس تعلق و وابستگی ، کمتر احساس تنهایی و انزوا نموده به دامن اعتیاد کشیده نمی شوند.
ü هشیاری و حمایت خانواده ، مدرسه و اطرافیان : هشیاری و آگاهیوالدین از خطر مصرف مواد مخدر و احتمال اعتیاد فرزندان ، کنترل و مراقبت کافی و تامین حمایت و راهنمایی لازم از طرف خانواده ، مدرسه ، اطرافیان و دوستان سالم و صمیمی ، به هنگام نیاز ، احتمال مصرف مواد و یا سوء مصرف و اعتیاد را کاهش می دهد.
ü ضد ارزش بودن مصرف مواد : در محیط ها و جوامعی که به وضوح هرگونه مصرف مواد نهی می شود و اعتبار موقعیت فردی ، خانوادگی ، شغلی و اجتماعی افراد مصرف کننده تنزل می یابد ، نگرش منفی افراد به مواد به کاهش شیوع اعتیاد می انجامد.
ü دسترسی به خدمات : دسترسی به خدمات حمایتی ( هنگام بروز مشکلاتی مانند بی سرپرستی و از دست دادن شغل ) ، خدمات مشاوره ای ( هنگام بروز مشکلات عاطفی یا اتخاذ تصمیمات مهم ) و خدمات درمانی ( برای بیمارانی که تمایل به ترک اعتیاد دارند ) موجب می شود تا عوامل مخاطره آمیزی که فرد ممکن است در طی زندگی با آنها روبرو شود ، تشدید نشوند.
ü عدم دسترسی به مواد: هر قدر مواد در محیط زندگی فرد نایاب تر و یا گرا نتر باشد احتمال مواجه و مصرف کاهش می یابد.
9