مزایا و معایب استفاده از روش قالب لغزنده عمودی
در مورد مزایای و معایب این روش اجرائی مباحث مختلفی وجود دارد. عده ای بطور کلی استفاده از قالب لغزنده عمودی را نامناسب می دانند یکی از معایب عمده ای که این عده از نسبت به قالب لغزنده مطرح می کنند مسئله ایجاد تنش های مکانیکی است که در اثر بکارگیری این روش اجرائی در سطح بتن بوجود می آید. این ا فراد ادعا دارند که نیروی اصطحکاک ایجاد شده بین سطح قالب و بتن میتواند از مقاومت کششی بتن تازه ریخته شده بیشتر باشد و در نتیجه سطح بتن ترک خورده و باعث کاهش میزان دوام و مقاومت فشاری بتن میشود. در مقابل دست اندرکاران و طرفداران قالب لغزنده ادعا دارند که فقط زمانی که بین بیش از حد در داخل قالب بماند و سفت شود، چنین شرایطی اتفاق می افتد و در صورت به کارگیری روش های صحیح در اجرای عملیات قالب لغزنده و استفاده از یک مخلوط مناسب بتن، کیفیت سازه اجرا شده توسط قالب لغزنده از کیفیت سازه مشابهی که توسط روش های معمولی قالب بندی اجرا شده نبایستی کمتر باشد افزودنی های بتن به بالا بردن کیفیت کار قالب لغزنده کمک شایان توجهی نموده استفاده از میکروسیلیکا روان کننده و دیر گیر باعث شده بتوان حتی با شن و ماسه شکسته شده نیز بتن های خوبی توسط قالب لغزنده ارائه داد. می توان مزایای استفاده از قالب لغزنده عمودی به شرح زیر بر شمرد:
1- سرعت اجرای سازه بسیار بالاست
2- اقتصادی است
3- سازه اجرا شده کاملاً یکپارچه بوده و عاری از وجود درسهای ساختمانی عمودی و افقی است.
4- گرچه در صورت دقت در اجرای عملیات نمای بتن بسیار خوب و قابل قبول خواهد بود، معذالک امکان انجام عملیات نما کاری بر روی سازه بلافاصله بعد از بتن ریزی وجود دارد که باعث می وشد ملات نما بابتن تازه ریخته شده چسباندگی بهتری داشته باشد.
5- نیازی به اجرای داربست نما به روشهای کلاسیک نیست.
6- امکان پیش ساخته کردن قطعات قالب در کارخانه وجود دارد و لذا عملیات درون کارگاه ساختمانی از لحاظ آهنگری و نجاری به حداقل می رسد.
7- امکان اجرای قسمت های دیگری از کار اجرای سازه ازقبیل بالا کشیدن خرپاهای سقف و غیره به طور همزمان با اجرای قالب لغزنده وجود دارد.
در اینجا لازم است نکته ای را یاد آور شویم و آن اینکه قالب لغزنده تنها برای اجرای سازه های مرتفع به صرفه خواهد بود (شکل 4).
همانطور که در شکل 4 مشخص است انجام عملیات قالب لغزنده برای ارتفاعات بالای بیست متر کاملاً به صرفه خواهد بود. در مقابل برای ارتفاعات کمتر از 10 متر اجرای سازه توسط قالب لغزند چندان مناسب نیست.
و اما معایب استفاده از قالب لغزنده را می توان به شرح زیر نام برد:
1- قیمت اولیه قالب گرانتر از قالب های معمولی است
2- اجرای باز شوها، برآمدگی ها و همچنین آرماتورهای انتظار مشکل است. اصولاً قالب لغزنده برای اجرای سازه هایی که مقطع ثابت داشته باشند مناسب تر است. نظیر سیلوهای گندم و امثال آن.
3- برای اجرای سازه هایی که مقطع متغییر دارند، مانند دودکش های بالاتر از 100 متر، اجرای قالب لغزنده با مشکلات بیشتر همراه است. در پایان این کتاب قالب لغزنده مقطع متغیر صحبت خواهیم کرد.
4- تدارکات اجرائی مشکل است. چون قالب لغزنده معمولاً 24 ساعته و به طور سه شیفت اجرا می شود، در نتیجه تامین بتن و آرماتور و سایر تدارکات مورد نیاز آن حساس تر از کارهای معمولی است. در صورت قطع برق، وجود موتور ژنراتور ضروری است. همچنین بایستی پیش بینی های لازم در مورد خراب شدن ساز، دستگاه انتقال دهنده بتن مانند پمپ و یا جرثقیل و یا سایر وسایل کار را به عمل آورد.
5- در گرما و یا در سرمای شدید اجرای قالب لغزنده نسبت به روش های دیگر مشکلات بیشتری را به همراه دارد.
6- مقاومت نهایی ومشخصات مکانیکی بتن ریخته شده توسط سیستم لغزنده پائین تر از بتن ریخته شده توسط روشهای معمولی قالب بندی است. کمی جلوتر در مبحث سرعت بالا کشیدن قالب به این موضوع خواهیم پرداخت.
7- به طور کلی اجرای قالب لغزنده نیاز به نیروی متخصص بیشتری داشته و بایستی در جمیع جهات آن دقت لازم را به عمل آورد. به عنوان نمونه ای از این بی دقتی ها میتوان سیلوی کارخانه سیمان بهبهان را نام برد. سیلوی مزکور که در سال 1356 توسط قالب لغزنده اجرا شده بود. در مهرماه 1370 به یکباره فرو ریخت و خسارت فراوانی به بار آورد.
دستگاه قدرت هیدرولیکی
در عملیات قالب لغزنده نیروی لازم برای بالا بردن جک توسط دستگاه قدرت هیدرولیک تامین میشود. در کارگاههای ایران دستگاه قدرت هیدرولیک را پمپ هیدرولیک می نامند. البته پمپ یکی از اجزای دستگاه قدرت است. ما نیز در جاهایی از این نوشته دستگاه قدرت را پمپ نامیده ایم.
وظیفه دستگاه قدرت هیدرولیکی آن است که روغن را با فشار بسیار زیاد به سمت جکها روانه کند. جکها در اثر فشار روغن شروع به بالا رفتن از میل جک می کنند. عملکرد دستگاه قدرت هیدرولیک در سیستم قالب لغزنده درست مانند عملکرد قلب دربدن انسان می باشد. به شکل 27 دقت کنید در این شکل یک نمای بسیار کلی از مسیر جریان روغن را مشاهده می کنید.
بایستی دقت داشته باشید که دستگاه قدرت در سیستم لغزنده دائماً روشن نمی باشد، بلکه در در فواصل زمانی مثلاً هر ده دقیقه یکبار دستگاه را روشن می کنند و در نتیجه قالب به اندازه یک کورس جک به بالا کشیده میشود. سپس سیستم را تا فاصله زمانی بعدی خاموش می کنند. این عمل را میتوان با قرار دادن تایمر به یک مدار اتوماتیک تبدیل نمود که البته اتوماتیک نمودن این سیستم چندان تاثیر قابل توجهی و مثبتی بر روی عملیات نخواهد گذاشت.
بر خلاف دستگاههای پیچیده صنعتی که بعضاً مدارات هیدرولیک مفصلی دارند، خوشبختانه قالب لغزنده از لحاظ سیستم هیدرولیکی بسیار ساده است. علت عمده ای که باعث شده سیستم هیدرولیک قالب لغزنده دائماً روشن نیست. اگر دستگاه قدرت دائماً روشن می بود و وظیفه سنگین بعهده داشت مسائلی از قبیل: گرم شدن روغن، کف کردن روغن، وپیچ و خمهای لوله ها و شیلنگها، افت فشار در طول مسیر، تغییر مقطع عبور روغن و غیره میتوانستند هر یک به تنهایی مشکلات فراوانی بیافرینند. درشکل 28 تصویر یک دستگاه قدرت هیدرولیکی قالب لغزنده را که ساخت کشور روسیه می باشد، ملاحظه می کنید.
در کارهای کوچک لغزنده حتماً لازم نیست که دستگاه قدرت هیدرولیکی مفصلی رد اختیار باشد. اگر حجم کار کم باشد میتوان از دستگاه قدرت هیدرولیکی تاورکرین موجود در کارگاه برای بالا بردن قالب لغزنده استفاده نمود. تاورکرین دارای یک دستگاه قدرت هیدرولیکی است که در زمان نصب قطعات ارتفاعی از آن استفاده می کنند.
گاهی اتفاق می افتد که دستگاه قدرت هیدرولیکی در حین اجرای عملیات با مشکلی مواجه شود. لذا پیشنهاد میشود که حتماً یک دستگاه قدرت یدکی و یا پمپ دستی درکارگاه داشته باشید که اگر اشکالی پیش آید بتوان به اجرای عملیات ادامه داد و یا لااقل اینکه توسط پمپ دستی قالب را مقداری بالا کشید تا بتن درون آن سفت نشود. علاوه بر این در زمانیکه یکی از جکهای لغزنده ر ا تعویض می کنند از پمپ دستی برای هماهنگ نمودن محل جک لغزنده با سایر جکها استفاده می کنند. 29 نمونه یک پمپ دستی را نشان می دهد.
در شکل 30 نمای کلی یک دستگاه قدرت هیدرولیک نشان داده شده است:
دستگاه قدرت هیدرولیکی دارای اجزاء مختلفی بشرح زیر است:
الف – پمپ
ب – دستگاه محرک پمپ
ج- شیرهای کنترل
د- فیلترها
ه – مخزن هیدرولیک
و- تجهیزات کمکی
ز- مدار برقی
ذیلاً به توضیحات مختصری در باره هر یک از اجزاء می پردازیم:
الف – پمپ
پمپهای هیدرولیکی دارای سیستمهای مختلفی هستند. از جمله پمپهای دانده ای، پره ای پیستونی و غیره که که هر کدام از اینها هم انواع و اقسام دارند. بسته به نظر طراح هیدرولیک صنعتی و وضعیت پمپهای در دسترسی، معمولاً نوع پمپ انتخاب می شود. پمپهای پیستونی برای دست یابی به فشارهای بالاتر از 200 اتمسفر مورد استفاده قرار می گیرند و قمیت آنها نیز گرانتر است. در دستگاه هیدرولیک قالب لغزنده اغلب از پمپهای پره ای و یا دنده ای استفاده می کنند. شکل 31 یک پمپ دنده ای را نشان میدهد.
مهمترین مشخصه ای که برای پمپ بایستی توسط سازنده معرفی شود، دبی فشار نهایی است که پمپ اعمال می کند و این اطلاعات در برورشور کارخانه سازنده پمپ وجود دارد. هر چه پمپ با سرعت بیشتری به گردش درآید مقدار دبی خروجی آن بیشتر خواهد بود. برای اطلاع دقیق تر از مشخصات هر پمپ کارخانه های سازنده بروشور، منحنی بنام منحنی مشخصات پمپ (Characteristice Curves) ارائه می دهند. شکل 32 منحنی مشخصات یک پمپ دنده ای را نشان می دهد.
بسته به اینکه پمپ مورد استفاده دارای چه مشخصات فنی باشد، قدرت و سرعت الکتروموتور مورد نیاز آن محاسبه می گردد. قاعدتاً الکتروموتورهای با سرعت 1400 دور در دقیقه به این منظور مورد استفاده قرار می گیرند. الکتروموتورهای با سرعت بالاتر گرچه دارای قیمت ارزانتری هستند ولی استهلاک آنها بیشتر است. همچنین سرعتهای کمتر از 700 دور در دقیقه در کار مکش پمپ مشکلاتی ایجاد می نماید.
قدرت الکتروموتور را بر مبنای کیلو وات KW و یا اسب بخار hp می سنجند. روی هر الکتروموتور پلاک فلزی وجود دارد که کلیه مشخصات آنرا ذکر کرده است. اتصال پمپ و الکتروموتور بایستی از نوع کوپله مستقیم بوده و با دقت صورت گیرد، و حتی المقدور از اجرای اتصالات بلند و لنگی پرهیز شود. در بازار کوپلینگ های آماده برای اتصال الکتروموتور وپمپ وجود دارد ولی بایستی در نصب آنها دقت نمود تا کاملاً با یکدیگر متقارن و هم محور کوپله گردند. در بعضی موارد به منظور اطمینان از ایجاد یک اتصال دقیق و جلوگیری از لزش، از اتصال کاسه زنگی استفاده میکنند. شکل 33 یک پمپ و الکتروموتور که توسط اتصال کاسه زنگی به یکدیگر کوپله شده اند را نشان می دهد.
ب- دستگاه محرک پمپ
برای اینکه هیدرولیک بتواند روغن کم فشار را به روغن با فشار زیاد تبدیل کند، بایستی به گردش درآید و لذا دستگاه محرکی مورد نیاز است، قادتاً دستگاه محرک یک الکتروموتور سه فازا ست.
ج- شیرهای کنترل
قاعدتاً در مدارهای هیدرولیکی از سه نوع شیر استفاده می شود:
– شیرهای کنترل فشار یا شیرهای فشار شکن PRESSURE CONTROL VALVES
– شیرهای کنترل جریان یا حجم روغن VOLUME CONTROL VALVES
– شیرهای کنترل جهت یا مسیر روغن DIRECTIONAL CONTROL VALVES
ذیلاً به توضیح مختصری درباره هر یک می پردازیم:
شیرهای کنترل فشار
درمدارهای هیدرولیکی به منظور جلوگیری از ایجاد فشارهای بالا و صدمه خوردن به قسمتهای مختلف مانند جکهای قالب لغزنده و لوله کشی و غیر برای سیستم یک نقطه ضعف عملی تعیین می کنند که به لفظ لاتین آنرا PREDETERMINED BREAKING POINT می نامند. به این منظور از شیرهای کنترل فشار استفاده می کنند که عملکردهای مختلفی دارند.
درشیرهای ساده تر عمل فشار شکن توسط یک فنر و ساچمه انجام میشود. شکل 34 همانطور که درشکل 34 می بینید، در صورتیکه فشار روغن در مسیر پر فشار از یک حدی بالاتر رود. فنر جمع شده و اضافی روغن به مخزن می ریزد. بدیهی است چنانچه این فشار شکن در مسیر نباشد احتمال دارد که جکهای قالب لغزنده تحت فشار بیشتری نسبت به فشار مجاز خود قرار گیرند و صدمه ببینند. البته درشیرهای فشار شکن مفصل تر، عمل باز و بسته شدن مجرای تخلیه روغن فقط توسط نیروی فنر انجام نمیشود، بلکه فقط توسط نیروی فنر انجام نمیشود، بلکه علاوه بر فنر یک راه اندازه هم وجود دارد که توسط آن فشار روغن به پشت فنر اعمال می گردد و در نتیجه فنر با نیروی کمتری کار میکند. این نوع فشار شکن ها به نرمی و آرامی میکنند. در شکل 35 نمونه ای از آنها را ملاحظه می کنید.
شیرهای کنترل جریان یا حجم روغن
سرعت عمل جکهای قالب لغزنده بستگی به میزان دبی روغن موجود در سیستم دارد. هر چه دبی روغن بیشتر باشد جکهای قالب لغزنده سریع تر عمل می کنند. باید توجه داشت که میزان فشار روغن تاثیری در سرعت عمل جکها ندارد بلکه دبی نقش اساسی را بازی می کند. مبنای کار نوع شیرها عبور روغن از یک سوراخ یا تنگنای خاصی است که باعث کنترل مقدار جریان عبوری میشود.
شکل 36 سه نمونه از شیرهای کنترل جریان را نشان می دهد.
حتی نصب یک لوله کم قطر درمدار میتواند نقش شیر کنترل جریان را ایفا نماید. البته در چنین حالتی فشار و ویسکوزیته روغن نحوه عملکرد این لوله اثر می گذارد. بهرحال بایستی اشاره نمود که طراحان هیدرولیک قالب لغزنده از این شیرها استفاده نمی کنند.
شیرهای کنترل جهت یا مسیر روغن
وظیفه این شیرها همانطوریکه از نام آنها پیداست جهت دادن و یا قطع و وصل جریان روغن می باشد. این شیرها انواع مختلفی دارند. یک سری از آنها شبیه شیر فلکه های معمولی هستند که برای قطع و وصل بکار میروند. در سیستم هیدرولیک قالب لغزنده معمولاً روی هر یک از جکهای قالب لغزنده یکی از این شیرها لازم است. زیرا چنانچه یکی از جکهای قالب لغزنده در حین اجرای عملیات با اشکالی مواجه شود و لازم باشد که آن جک را باز کنیم، در محل جک به منظور جلوگیری از خروج روغن نیاز به یک شیر داریم. این شیرها میتواند از نوع فلکه ای و یا شیرهای سماوری باشد که معمولاً برای لوله کشی گاز مورد استفاده قرار می گیرند.
شیرهای متدوال دیگری که در مدار هیدرولیک نصب می شوند شیرهای اسپول دار می باشند (SPOOL VALVES)
انواع شیرهای کنترل جهت
اسپول دار SPOOL VALVES
البته شیرهای یکطرفه هم جزء شیرهای کنترل جهت محسوب می گردند ولی نه اهرم دستی دارند و نه اینکه دارای سلونوئید میباشد. شیرهای یکطرفه درمدار قالب لغزنده مورداستفاده قرار می گیرند. در شکل 37 و 38 و 39 به ترتیب شیر یکطرفه، شیر اهرم دستی و شیر سلونوئیدی را می بینید.
در مدار هیدرولیک قالب لغزنده قاعدتاً شیر یطرفه ای بعد از خروجی پمپ نصب می کنند. وظیفه شیر یکطرفه این است که اجازه ندهد روغن برگشت شده از جکها و یا سایر قسمتها وارد پمپ شده و باعث شود پمپ در جهت عکس به گردش درآید. شیرهای اهرم دستی و یا سلونوئیدی وظیفه تغییر مسیر حرکت روغن را بعهده دارند. شیرهای اهرم دستی را به دو نوع ساچمه دار و بدون ساچمه تقسیم بندی کرده ایم. آنهایی که ساچمه دارند زمانی که دست را برمیداریم در همان حالت باقی می مانند ولی شیرهای اهرم دستی بدون ساچمه به گونه ای هستند که در هر وضعیتی باشند در صورتیکه دست را برداریم بلافاصله به حالت وسط بر می گردند. وقتی که اهرم شیر دستی در حالت وسط قرار می گیرد، باز می تواند دو نوع باشد: وسط کور وسط باز
منظور از شیر اهرم دستی وسط کور آن است که زمانیکه شیر در حالت وسط قرار دارد اجازه بازگشت روغن پرفشار را از جکها نمی دهد، و این شرایط برای قالب لغزنده بسیار مناسبتر از شیرهای وسط باز می باشد. لذا توصیه این است که چنانچه از شیرهای اهرم دستی استفاده می کنید، حتماً از نوع وسط کور باشد.
نوع دیگر شیرهای کنترل جهت، شیرهای سلونوئیدی هستند. عملکرد این شیرها با نوع اهرم دستی تفاوت ندارد، فقط وجه تمایز آنها این است که بجای قطع و وصل جریان بوسیله دست، یک سلونوئید یا سیم پیچ حالت آهن ربایی به خود گرفته و باعث قطع و وصل جریان میشود. این سلونوئیدها از کنتاکت های فرعی کنتاکتورها فرمان میگیرند. در سیستم مدار قدرت هیدرولیک قالب لغزنده روسی دو دستگاه شیر سلونوئید نصب است.
د- فیلترها
تمیز بودن سیستم هیدرولیکی مسئله بسیار مهمی است. ذرات آشغال و گرد و غبار و ذرات براده آهن باعث ایجاد لجن وهمچنین سائیدگی تدریجی قطعات مختلف سیستم میگردند. بایستی بوسیله این فیلترها دائماً زائد از مدار خارج شوند.
ساده ترین نوع این فیلترها، فیلتری است که به شکل یک توری با دهانه های بسیار ریز بوده و در سر راه ورودی روغن به مخزن نصب شده است. وقتی در پوش درمخزن باز می شود، این توری قابل رویت است. بعضاً روی پوش در مخزن یک سوراخ بسیار کوچک نیز مشاهده می شود. این سوراخ را به جهت تنفس مخزن و تصفیه هوای داخل آن تعبیه نموده اند. گاهی در انتهای توری، فیلتر مگنت نیز نصب میکنند تا توسط نیروی آهن ربای ذرات آهن را جذب کند. شکل 40
فیلترهای یاد دشده، فیلترهای مکانیکی هستند، بعضی از فیلترهای مکانیکی بجای توری دارای یک سری بشقابک های فلزی بسیار نازک هستند که روی یکدیگر قرار گرفته اند. در روی مدار هیدرولیکی قالب لغزنده روسی از فیلترهای مکانیکی دارای بشقاب استفاده نموده اند. شکل 41
بجز فیلترهای مکانیکی، فیلترهایی نیز وجود دارد که از طریق جذب ذرات، روغن هیدرولیک را تصفیه می کنند. جنس فیلترها از پارچه کاغذ و پنبه ساخته شده و قابل شستشو نیز نمی باشد. یک سری از فیلترها نیز شیمیایی هستند و با ناخالصی های موجود در روغن وارد واکنش شیمیایی می شوند.
ه- مخزن هیدرولیک
هر مدار هیدرولیکی دارای مخزن روغن است که بایستی خواسته های زیر را برآورده سازد:
– مخزن بایستی بتواند تمام روغن سیستم را در خود جای دهد.
– گرمای روغن را دفع نماید. و حتی اگر مخزن قادر به دفع دمای روغن نباشد توسط خنک کن بایستی روغن را خنک نمود.
– حتی در وقتی که تمام روغن وارد سیستم لوله کشی شده باز هم سطح روغن موجود در مخزن نبایستی آنقدر پائین باید که کارمکش را با مشکل موجه نماید.
– مخزن بایستی دارای موج گیر باشد تا از تلاطم روغن جلوگیری نماید.
– حداقل 3 برابر دبی پمپ بایستی حجم روغن داشته باشد.
– دریچه ای برای بازدید و تمیز کاری داشته باشد.
– دارای سوراخ تخلیه روغن باشد
– در روی درب ورودی روغن توری نصب شود.
– میزان حجم روغن موجود در آن از بیرون قابل مشاهده یا اندازه گیری باشد.
در شکل 42 یک مخزن هیدرولیک نشان داده شده است.
و- تجهیزات کمکی
تجهیزات کمکی بیشماری در سیستمهای هیدرولیک مورد استفاده قرار میگیرند که بعضاً درسیستم هیدرولیک قابل لغزنده ضروری نیست، بعنوان مثال خنک کن، در بیشتر سیتمهای هیدرولیک بمنظور از بین بردن گرمای حاصل از فشار روغن مورد استفاده قرار میگیرد. در شکل 30 نیز یک خنک کن در کنار مخزن هیدرولیک نشان داده شده است.
تجهیزات کمکی در قالب لغزنده مورد استفاده قرار می گیرد بشرح زیر است:
1- فشار سنج
فشار سنج برای نشان دادن میزان فشار روغن موجود در سیستم مورد استفاده است. بعضی از فشار سنج ها اعداد دقیقی را نشان نمی دهد. یک سری از فشار سنج ها که در بازار ایران بنام گیج گلیسرین معروف هستند، اعداد و ارقام دقیقتری را ارائه می دهند. همانطور که در صفحات قبل در معرفی جکهای قالب لغزنده مطرح گردید، هر یک از جکهای قالب لغزنده دارای یک حداکثر فشار روغن مجاز هستند. هر چه سطح مقطع جکها بیشتر باشد با فشار روغن کمتری میتوان قدرت بیشتر به دست آورد. بعنوان مثال جکهای قالب لغزنده ساخت روسیه دارای سطح مقطع 142 سانتیمتر مربع میباشد که در اثر استفاده از فشار روغن معادل 35 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع میزان قدرت آنها حدود 5 تن خواهد بود.
Kg 4970= 35 142
جکهای ساخت سوئد با فشار روغن 100 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع کارمی کند و قدرت آنها 3 تن میباشد. جکهای لغزنده ساچمه ای ساخت کارخانه بوذر جمهر با فشار روغن 70 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع 5/3 تن قدرت دارند.
لزومی ندارد که در زمان بلا کشیدن قالب از حداکثر قدرت جکها استفاده می کنیم، توسط فشار شکن نصب شده، فشار روغن را آنقدر پائین می آوریم که جکها مقابل را به بالا بکشند. بعنوان مثال فرض میشود که توسط جکهای لغزنده بوذر جمهر قالب لغزنده ای را به بالا می کشند. چنانچه فشار روغن روی عدد 35 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع باشد وضمناً قالب نیز به بالا کشیده شود دیگر لزومی نداردکه فشار روغن را توسط فشار شکن اضافه کنند تا از قدرت 5/3 تنی جکها استفاده نمایند. شکل صفحه بعد اپراتوری را نشان می دهد که بیش از حد فشار روغن را در سیستم بالا برده است.
2- سوپاپ برگشت اتوماتیک
زمانیکه الکتروموتور وپمپ هیدرولیک خاموش شوند، سوپاپ برگشت اتوماتیک امکان برگشت روغن را بطور اتوماتیک بوجود می آورد.
3- پرشر سوئیچ
پرشر سوئیچ قطعه ای که دارای فنر و ساچمه و همینطور پلاتین است. وقتی فشار روغن در سیستم هیدرولیک از حدی که پرشر سوئیچ بر مبنای آن تظیم شده است، فراتر رود، این قطع کنتاکت بین یک جفت سیم ایجاد می نماید.
از کنتاکت ایجاد شده میتوان بهره جست. میتوان توسط آن سلونوئید کنتاکتور اصلی را قطع نموده و پمپ را خاموش کرد و یا اینکه سلونوئید یک شیر تغییر مسیر را به کار انداخته و مسیر جریان روغن را تعویض نمود. در مدار هیدرولیک قالب لغزنده روسی، پر شر سوئیچ نصب میباشد.
4- تایمر
در بعضی از موارد روشن و خاموش کردن سیستم هیدرولیک و بالا کشیدن قالب را به وسیله نصب تایمر اتوماتیک تبدیل مینمایند. این تایمر بهمراه یک پرشر سوئیچ و یک مدار برقی این وظیفه را انجام میدهد. زمان تایمر را بایستی طوری تنظیم نمود که روغن موجود در سیستم فرصت کافی برای برگشت به مخزن را داشته باشد. درشکل 45 – الف یک تایمر و قطعات تشکیل دهنده آن، و همچنین در شکل 45 – ب مدار سیم کشی تایمر نشان داده شده است.
5- روغن نما
روغن نما درکنار مخزن هیدرولیک نصب می شود، و از روی آن میتوان مقدار روغن موجود مخزن هیدرولیک را مشاهده نمود.
ز- مدار برقی
با توجه به اینکه الکتروموتور دستگاه قدرت هیدرولیک قالب لغزنده چندان بزرگ نیست لزومی ندارد که آنرا توسط روش ستاره ومثلث راه اندازی نمود. میتوان تنها از یک کلید سه فاز ساده سلکتوری و یا چاقوئی استفاده نمود. در صورتیکه در نظر باشد الکتروموتور در مقابل بارهای اضافی بیمه شود و یا اینکه شیرهای سلونوئیدی در مدار وجود داشته باشد، بایستی از کنتاکتور برای راه اندازی الکتروموتور استفاده نمود. درکنار کنتاکتور معمولاً بی متال حرارتی قرار میگیرد. درصورتیکه سیستم با مشکل مواجه شده و جریان بیش از حد بی متال عبور نماید، پلاتین های آن گرم شده وکنتاکتور را قطع می کنند و لذا به الکتروموتور صدمه ای وارد نمی آید. برای قطع و وصل سلونوئید شیرها نیز میتواناز کنتاکت های فرعی کنتاکتور بهره گرفت.
بایستی دقت نمود که در زمان روشن نمودن الکتروموتور، سیستم هیدرولیک زیر بار نباشد و خلاص کار کند. بدیهی است بعد از اینکه دستگاه روشن شده و پس از گذشت لحظاتی الکتروموتور به دور نهایی خود برسد میتوان بوسیله قطع و وصل شیرهای کنترل جریان دستگاه را زیر بار برد.
بار گذاری
پر واضح است که مسائل مربوط به طراحی قالب لغزنده در اصل همان مسائلی است که با کمی تغییرات در قالب بندی معمولی هم مطرح میباشد. بنابراین طراح قالب لغزنده بایستی قبلاً نکات مربوط به قالب بندی را بداند و سپس در کنار آن مسائل مربوط به قالب لغزنده را درنظر بگیرد. بهرحال به ذکر یک سری مطالب می پردازیم:
بارهای مرده شامل : وزن پاگردها
وزن آویز
لوازم قالب لغزنده مانند یوکها، پمپ و غیره
خود قالب
بارهای زنده شامل : بار زنده روی یاگردها
نیروی اصطحکاک بین قالب و بتن
فشار جانبی بتن
نیروی باد
ملحقاتی مانند وینچ ها، جرثقیل، پمپ بتن و مانند اینها
درمیان آئین نامه های مختلف موجود، تنها در راهنمای قالب بندی کمیته 347 انجمن بتن آمریکا، مطالبی پیرامون قالب لغزنده آمده است. انجمن بتن آمریکا در گذشته نتیجه کار کمیته 347 را بنام آئین نامه منتشر مینمود ولی در سال 1988 نام این نشریه را از آئین نامه به راهنما تغییر داد.
راهنمای ACI 347-88 در بخش 7.3.2.2 اصرار دارد که طرح، محاسبه و اجرای قالب لغزنده حتماً به وسیله افراد با سابقه در این زمینه صورت پذیرد. در اینجا بیشرت مطالب ارائه شده در راهنمای مذکور را مبنا قرار داده و بارهای وارده برقالب را بشرح زیر معرفی میکنیم:
– بارهای مرده شامل وزن قالب و پاگردها، ملحقات سیستم، منبع آب و غیره که توسط محاسب برمبنای هر نوع قالب برآورد گردیده و اعمال می گردد. برای اینکه یک دید کلی نسبت به نحوه بار مرده وجود داشته باشد، نمونه ای از آنرا در اینجا می آوریم. این محاسبات مروبوط به قالب با رویه چوبی و یوکهای فلزی است. در اینجا وزن حجمی چوب 1000 کیلو گرم بر متر مکعب در نظر گرفته می شود.
وزن تخته کوبی پاگردها، ضخامت 5/2 سانتیمتر وزن الوار با ابعاد CM 155 برای کف پاگردها
وزن داربست آویز با پهنای 60 سانتیمتر تخته کوبی با تخته 205 سانتیمتر سه ردیف در کنار یکدیگر 100030.20.05 تخته کمر کش به ابعاد 105 سانتیمتر 100030.10.05 سایر تخته ها شامل تخته شیرازه و امثالهم
وزن هر عدد جک لغزنده
اتصالات جک
کنسولهای مربوط به آویزان نمودن داربست 212
مهار بندی
سیم بکسل های مربوط به داربست آویز
تیر یوک شامل دو عدد ناودانی
ساق یوک
لوله کشی هیدرولیک
شابلون
رویه از تخته با ضمانت 28 میلیمتر 1000110.028
پشت بندی افقی 10000.20.054
پیچ و مهره و غیره
– در محاسبات تخته روی پاگردها بار زنده را حداقل 350 کیلوگرم بر متر مربع در نظر بگیرید. در صورتیکه برای بتن ریزی از فرغونهای موتوری استفاده شود بار متمرکز ناشی از آنها جایگزین عدد فوق خواهد بود. (استفاده از فرغونهای موتوری در کارگاههای ایران مرسوم نیست).
– برای محاسبه تیرها و خرپاهای زیر گردها بار زنده را حداقل 250 کیلوگرم بر متر مربع در نظر بگیرید.
– زمانیکه کف پاگردها بعنوان قالب زیر سقف مورد استفاده قرار می گیرنده تنها رعایت بارهای زنده فوق الذکر کافی نمیباشد و بایستی مانند بارگذاری قالب سقف، بارگذاری شوند. در چنین شرایطی بایستی رویه داخلی قالب به نحو مناسبی با بتن سفت شده آنکراژ شود.
– بر راس جان پناه پاگرد، بار افقی ر برابر 85 کیلوگرم بر متر طول اعمال نمائید. این عدد عیناً در قسمت 3-1-5 آئین نامه 519 ایران با در نظر گرفتن کاهش مربوط به بارهای موقت آمده است.
– میزان بار زنده وارد بر کف داربست آویز که بیشتر بمنظور آب پاشی، عمل آوردن بتن و تعمیرات احتمالی سطح کار مورد استفاده قرار میگیرد، 250 کیلوگرم بر متر مربع در نظر گرفته میشود.
– بار ناشی از اصطحکاک بین قالب و بتن در کارهای معمولی 300 کیلوگرم بر متر طول دیوار بتنی در نظر گرفته میشود.
– یکی دیگر از بارهای موجود، بار عمودی و نیروهای پیچشی ناشی از عملیات اجرای روی پاگردها و اصطحکاک بین قالب و بتن است.
– قالب بایستی در حد فاصل بین دو یوک متوالی بمثا به یک خرپا کار کند. چنانچه فاصله بین یوکها از 180 سانتیمتر تجاوز کند، بایستی پشت بند افقی فوقانی توسط لچکی یا روشهای مناسب دیگر مهار بندی شود.
– فشارجانبی ناشی از بتن تازه ریخته شده بر روی قالب توسط فرمول زیر محاسبه می گردد:
که در این فرمول:
=P فشار جانبی بتن بر روی قالب بر حسب کیلوگرم بر سانتیمتر مربع
=R سرعت بتن ریزی بر حسب متر بر ساعت
=T درجه حرارت بتن درون قالب بر حسب درجه سانتیگراد
در اینجا ذکر نکته ای لازم است و آن اینکه فرمول فوق اعداد فشار جانبی نسبتاً کوچکی را نشان میدهد و این به آن دلیل است که در عملیات قالب لغزنده در مقایسه با قالب بندی معمولی، بتن در لایه های با ارتفاع کمتر ریخته شده و ویبره میشود. لذا در زمانیکه فشار جانبی بتن را بر روی قالب لغزنده محاسبه میکنند از فرمول فوق که اعداد کمتری را نشان میدهد، استفاده میشود. بعضاً دیده شده در ابتدای شروع عملیات قالب لغزنده که کل ارتفاع قالب خالی است، بتن در کل ارتفاع قالب ریخته میشود. در چنین حالتی میزان فشار جانبی بوجود آمده از اعداد به دست آمده توسط فرمول فوق الذکر بیشتر خواهد بود. ACI-347 برای پیش گیری از این موضوع که در بخش 7.3.2.6 گفته است که سرعت بتن ریزی در شروع عملیات نبایستی از سرعت بتن ریزی در زمان بالا رفتن قالب بیشتر باشد. البته رعایت این مسئله کار مشکلی است. توصیه می شود در صورتی که احتمال وقوع چنین اتفاقی وجود دارد و یا اینکه در مخلوط بتن از افزودنی های مختلف استفاده میشود بجای فرمول فوق، از فرمول دیگری استفاده شود.
– نیروی باد وارده به قالب را میتوان بر مبنای آئین نامه 519 ایران محاسبه و اعمال نمود. به نظر دست اندرکاران چون قالب لغزنده یک سازه موقتی بوده و از طرفی امکان پیش بینی وضعیت وزش باد نیز وجود دارد، لذا میتوان فشار باد را بین 20 تا 50 درصد کمتر از اعداد آئین نامه در نظر گرفت.
هنگام محاسبه نیروی باد علاوه بر بررسی وضعیت قالب لغزنده، بایستی خود سازهء اصلی را نیز از لحاظ مقاومت در مقابل نیروی باد توجه به اینکه بتن آن تازه بوده و همچنین مهار بندی لازمه مانند تیر ودال را ندراد مورد بررسی قرار داد. در بعضی مواقع لازم میشود که بعد از بالا رفت قالب لغزنده، سازهء اصلی را توسط مهار بندی موقت در مقابل نیروی باد مقاوم نمود. در حال حاضر اجرای پیش گرم کن های کارخانجات سیمان توسط قالب لغزنده در ایران مرسوم شده است. هنگام اجرای پیش گرم کن های کارخانجات سیمان توسط قالب لغزنده در ایران مرسوم شده است. هنگام اجرای پیش گرم کن ها انجام مهار بندی لازم است. برای ساختمانهایی که مقطع مربع مستطیل داشته و سطح باد خور زیادی دارند، معمول است که پاگرد قالب لغزنده را طوری طراحی می کنند که نیروی باد وارده به قالب را به قسمتهای پایدار تر سازه مانند ستونها و کنج ها منتقل می کند. زیرا بتن تازه ریخته شده در قالب لغزنده هنگام محاسبه نیروی باد بطور متوسط در نظر گرفته میشود.
لازم به ذکر است که چنانچه سرعت وزش باد بیشتر از 20 متر در ثانیه باشد عملیات اجرائی با مشکل مواجه میگردد. زیرا پرسنل اجرائی، حرکات سازه در اثر وزش باد را کاملاً احساس نموده و بعضی از ایشان دچار ناراحتی میشوند.
– در بعضی مواقع با توجه به شرایط خالص ملحقاتی مانند وینچ ها، جرثقیل، پمپ بتن و مانند اینها به قالب لغزنده متصل میگردد. در محاسبه بار ناشی از این لوازم ابتدا بایستی به توصیه های سازندگان لوازم مراجعه نمود. معمولاً تولید کنندگان این لوازم مقدار بارهای افقی و عمودی ناشی از آنها را اعلام می نمایند.
حتی المقدور بایستی سعی نمود که تشکیلات مربوط به استقرار و بالا بردن اینگونه لوازم را از قالب لغزنده جدا نمود.
شکل 84 تشکیلات مربوط به جرثقیل را نشان میدهد که همراه با قالب لغزنده بالا کشیده میشود.
بالا کشیدن قالب و سرعت اجرای عملیات
از ابتدای این نوشته بیشتر در پیرامون اجزاء مختلف سیستم قالب لغزنده سخن را ندیم و به روش اجرای کار نپرداختیم. کار از آنجا آغاز میشود که بر روی شالوده سازه مورد نظر، نخست رویه قالب را بر پا می کنند. سپس پشت بندهای افقی، یوکها، پاگردها، لوله قالب را نصب نموده و عملیات سیم کشی را به انجام میرسانند. داربست های آویز بعد از اینکه قالب مقداری بالا کشیده شده قابل نصب خواهند بود و معمولاً در آغاز امکان نصب آنها بطور کامل وجود ندارد.
قالب در ابتدا باید کاملاً شاغول وتر از نصب شود. بعد از نصب قالب و پیش از شروع عملیات بتن ریزی، زمانیکه هنوز میل جکها را در داخل جکها قرار نداده اند، بایستی مدار هیدرولیک فشار قوی را از لحاظ نشتی و سایر مسائل کنترل نمود. به این منظور مدار هیدرولیک با روشن نمودن پمپ به زیر بار میبرند. بعد از انجام این عمل میل جکها را از بالای جکها فرو نموده و در جای خود نصب مینمایند. در صورتیکه از ترازکن نیز استفاده شود در این مرحله آنرا روی جک نصب می کنند.
حال نوبت بتن ریزی است. معمولاً در آغاز عملیات قالب لغزنده بتن ریزی با سرعت انجام میشود، زیرا قالب کاملاً خالی است. در این مرحله میزان فشار جانبی بتن بر روی قالب نیز زیاد است و بایستی برای جلوگیری از ایجاد فشارهای زیاد بر روی قالب، تلاش نمود تا بتن بصورت لایه هایی با ارتفاع 20 سانتیمتر ریخته شود. بعد که قالب براه افتاد و اجرای کارها روند عادی بخود گرفت، میزان بتن ریزی کاهش یافته و در نتیجه مقدار فشار جانبی کمتری از سوی بتن به قالب اعمال میشود.
بعد از اینکه ارتفاع قالب تا حدی بتن ریزی گردید که فقط حدود 10 سانتیمتر از قالب خالی ماند و بتن و گرایش اولیه خود را انجام داد اپراتور، دستگاه قدرت هیدرولیک را روشن نموده و قالب را به اندازه ای معادل یک کورس جک به بالا میکشد. بعد از گذشت دقایقی مجدداً، دستگاه قدرت هیدرولیک روشن شده و قالب یک کورس دیگر به بالا میرود وبه این ترتیب اجرای عملیات ادامه یافته و در هر ساعت بین 5 تا 60 سانتیمتر از ارتفاع سازه ساخته میشود.
بیشتر کسانی که تازه با فن قالب لغزنده آشنا میشوند که سوالی را مطرح می کنند و آن اینکه بعد از گذشت چه مدتی از زمان بتن ریزی می توان قالب رابالا کشید و یا بهتر بگوئیم بتنی که از زیر قالب لغزنده خارج شده و در معرض محیط قرار میگیرد، بایستی از لحاظ مقاومتی دارای چه مشخاصتی باشد؟ در پاسخ به این سوال، ارائه یکسری عدد و رقم دقیق و قطعی میسر نیست، فقط به طور کلی میتوان گفت:
" حداقل شرایط لازم برای بتنی که از زیر قالب خارج شده و در معرض محیط قرار میگیرد این است که بتواند وزن خود را و علاوه بر آن سربار ناشی از وزن بتن درون قالب و اثر تخریبی ویبراسیون را تحمل نموده و در مقابل این بارها تغییرشکل بیش از اندازه نداشته باشد".
پس نتیجه میگیریم که قالب لغزنده نمیتواند در هنگام بالا رفتن سرعت بیش از اندازه داشته باشد و بایستی بعد از ریختن بتن در درون آن به اندازه کافی تامل نمود تا بتن از لحاظ مقاومتی حائز شرایط فوق الذکر شود و سپس قالب به سمت بالا کشیده شود.
همانطور که سرعت زیاد قالب ایجاد اشکال میکند. درمقابل سرعت کم قالب نیز باعث بروز مشکلات دیگری خواهد شد. اگر سرعت قالب کم باشد، بتن در درون آن بیش از حد سفت شده و نیروی اصطحکاک فی مابین سطح قالب وبتن افزایش پیدا می کند.
کوتاه سخن اینکه در دو حالت امکان دارد بتن لغزنده تخریب شود:
حالت اول) در اثر سرعت زیاد بالا رفتن قالب و اینکه بتن خارج شده از زیر قالب لغزنده توانائی تحمل وزن خود سربار ناشی از بتن درون و ویبراسیون آنرا نداشته باشد.
حالت دوم) در ا ثر سرعت کم بالا رفتن قالب و اینکه بتن درون قالب بقدری سفت شود که نیروی اصطحکاک بین بتن و قالب از مقاومت کششی بتن بیشتر شده و در نتیجه ترک بخورد.
ACI 347 در بخش 7.3.2.6 میگوید که :
" حداکثر و حداقل میزان سرعت بالا رفتن قالب بایستی افراد با تجربه تعیین گردد. این افراد در تعیین سرعت قالب مسائلی از قبیل درجه حرارت محیط، اسلامپ بتن، مدت زمان گیرایش اولیه وبسیاری از مسائلی که در حین کار بوجود می آید را در نظر میگیرند. یک شخص با تجربه در زمینه قالب لغزنده بایستی در تمام طول مدت اجرای عملیات روی قالب حضور داشته باشد. "
در پیرامون مبحث سرعت بالا رفتن قالب لغزنده، نکته دیگری نیز وجود دارد و آن اینکه تحقیقات نشان داده است که هر چه سرعت بالا رفتن قالب بیشتر باشد میزان مقاومت نهائی بتن کاهش می یابد.
آقای دکتر Ritchie از دانشگاه Strathclyde انگلستان آزمایش های و بررسی هائی در آن زمینه انجام داده که ما در اینجا کوتاه شده آنرا در قالب سه نمودار می آوریم. سه نموداری که در اینجا آمده مسائل زیر مورد بررسی قرار داده است:
1- تاثیر سرعت بالا رفتن قالب لغزنده در مقاومت فشاری و میزان تغییر شکل سطح بتن
2- تاثیر نحوه متراکم کردن بتن بر روی عوامل فوق
3- تاثیر مشخصات مخلوط و سرعت بالا رفتن قالب لغزنده در میزان نیروی اصطحکاک بین قالب و بتن
در این نمودار ها دو نوع مخلوط بتن به نامهای B,A نشان داده شده که مشخصات آنها به شرح زیر است:
نام مخلوط
نسبت سیمان به شن و ماسه
نسبت آب به سیمان
اسلامپ
A
B
1:3
1:6
0.36
0.59
40mm
40mm
همانطور که در نمودارها نیز مشخص است نوع مخلوط بتن در کیفیت کار تاثیر بسیاری دارد. امروزه استفاده از افزودنیهای بتن برای حصول یک مخصوط بهتر متداول گردیده است. اضافه نمودن دیرگیرها و روان کننده ها باعث کاهش میزان نیروی اصطحکاک بین قالب و سطح بتن شده است. با افزایش میکروسیلیکا و ارائه یک طرح خوب برای مخلوط بتن مقاومتهای فشار بالائی مانند را در قالب لغزنده بدست آورده اند. در جنوب ایران و در حاشیه خلیج فارس بایستی دقت بیشتری در مورد مخلوط بتن و نحوه اجرای عملیات قالب لغزنده بخرج داد. تجربه های تلخی در این زمینه وجود دارد که بعنوان نمونه میتوان فرو ریختن سیلوی کارخانه سیمان بهبهان و همچنین تخریب بتن سیلوهای ترانزیت گندم در بندر شاهپور سابق را نام برد.
نحوه اجرای بازشوها و آرماتورهای انتظار
با توجه به اینکه سطح قالب لغزنده دائماً در تماس با بتن است و هیچگاه از بتن فاصله نمیگیرد، لذا اجرای برجستگی ها، بر آمدگی ها، آرماتورهای انتظار و خلاصه اجرای هر گونه اتصال یا تقاطعی با سازه مشکلات اجرائی به همراه می آورد. بدیهی است اجرای این اتصالات بایستی بعد از بالا رفتن قالب به انجام برسد. به این منظور بایستی تمهیداتی بخرج داد.
برای ایجاد باز شو مربوط به پنجره و درب های ساختمان معمولاً صندوقه چوبی در بین قالب لغزنده کار میگذارند. بمنظور پرهیز از ایجاد درگیری بین قالب لغزنده وصندوقه های چوبی معمولاً پهناب صندوقه را حدود 15 میلیمتر کمتر از ضخامت بتن در نظر میگیرند. بعد از بالا رفتن قالب لغزنده صندوقه چوبی را از محل مربوطه خارج می کنند.
این صندوقه ها تحت اثر بارهای زیر قرار میگیرند:
1- بار عمودی ناشی از وزن بتن فوقانی
2- بار افقی
3- بار عمودی اضافی ناشی از جکها
4- نیروی اصطحکاک بین صندوقه و قالب لغزنده
در اینجا توضیحاتی در باره هر یک از موارد فوق می آوریم:
1- میزان بار عمودی ناشی از وزن بتن فوقانی بستگی به عواملی مانند سرعت بالا رفتن قالب، مدت زمان گرایش بتن، کیفیت مخلوط بتن ومقدار آرماتورها دارد. چون بررسی دقیق این عوامل کار مشکلی است، لذا از فرمول ساده زیر بدین منظور استفاده می کنند:
که در آن: q = (L/2+1) xtx 2.5
= q بار وارده به صندوقه بر حسب t/m
= L طول باز شو بر حسب متر
= t ضخامت بتن
در مورد صندوقه هایی که پهنای آنها بیش از 4 متر است، بایستی حساسیت بیشتری در محاسبه میزان بار وارده بر صندوقه و همچنین طراحی خود صندوقه بخرج داد.
2- برای محاسبه بار افقی وارده بر صندوقه از سوی بتن از فرمول ارائه شده در مبحث بار گذاری میتوان بهره گرفت.
3- در مورد بر عمودی ناشی از جکها بر روی صندوقه ها بایستی حتی المقدور سعی نمود که میل جک از داخل صندوقه عبور نماید و میل جک روی صندوقه قرار نگیرد.
(همانند شکل 90)
اگر میل جک روی صندوقه قرار دهند بار متمرکزی معادل قدرت جک به بالای صندوقه اعمال میشود، ولی اگر میل جک از داخل صندوقه عبور نماید، لذا صندوقه فقط بایستی قادر باشد بار افقی در حدود 2% ظرفیت جکهای لغزنده را تحمل نماید. برای تحمل این بار و جلوگیری از کمانش میل جک معمولاً اطراف آنرا می بندند.
4- محاسبه میزان نیروی اصطحکاک بین قالب لغزنده و صندوقه مشکل و حتی غیر ممکن است. حتی المقدور بایستی سعی نمود که قالب لغزنده در حین بالا رفتن صندوقه را با خود بهمراه نبرد. (شکل 91)
طراح و آرشتیکت بایستی کوشش کنند که باز شوهای ساختمان از لحاظ ارتفاعی در یک امتداد قرار گیرند تا اجرای آنها ساده تر باشد. در چنین حالتی نه تنها امکان برنامه ریزی بهتر برای انتخاب جای یوکها وجود دارد، بلکه میتوان برای جلوگیری از بالا رفتن صندوقه ها توسط تسمه های فلزی گالوانیزه هرصندوقه را به صندوقه پائینی متصل نمود.
در صورتیکه فاصله صندوقه ها از لحاظ ارتفاعی زیاد باشد بجای بستن صندوقه ها به یکدیگر از قلاب استفاده نمود وصندوقه را به بتن پائین دست متصل میکنند.
(شکل 92)
مشکل دیگر در اجرای کار لغزنده اجرای آرماتورهای انتظار است. برای نصب آرماتورهای انتظار روشهای مختلفی به کار میبرند. یکی از این روشها استفاده از قطعات پیچی است. شکل 93 نمونه اتصالات پیچی را نشان میدهد.
همچنین یک سری دسته های آرماتور خم شده که درون یک صندوقه فلزی جاسازی شده اند توسط کارخانجات تولیدی ساخته می شود که برای استفاده به این منظور کاملاً مناسب هستند. در شکل 94 نمونه ای از صندوقه های مذکور به اضافه جدول ابعاد و اندازه های مربوطه آمده است.
تنظیم قالب لغزنده
نحوه بالا رفتن قالب لغزنده شباهت زیادی به حرکت اتومبیل در جاده دارد. زمانیکه اتومبیل در حال حرکت است، راننده آن دائماً متوجه است که از مسیر اصلی خود منحرف نشود. بمحض اینکه اتومبیل مقدار کمی از مسیر منحرف شد، راننده فرمان را در خلاف جهت انحراف برگردانده و اتومبیل به مسیر اصلی خود هدایت میکند. قالب لغزنده نیز به همین ترتیب به سمت بالا حرکت می کند. اپراتور قالب لغزنده درست مانند راننده اتومبیل همواره مترصد است که قالب از مسیر اصلی خود منحرف نشود، او موظف است که هر دو ساعت یکبار حرکت قالب را دقیقاً اندازه گیری و بررسی نماید. بمحض اینکه قالب مقدار کمی از مسیر منحرف شد، اپراتور با استفاده از روشهائی که کمی جلوتر توضیح خواهیم داد، قالب در خلاف جهت انحراف برگردانده و به مسیر اصلی خود هدایت میکند. هر چه پلان سازه ای که توسط قالب لغزنده اجرا میشود کوچکتر بوده و سازه مرتفع تر باشد، آمادگی بیشتری برای انحراف از مسیر اصلی دارد. (شکل 95)
شکل 96 عکسی از سیلوهای کارخانه آرد 550 تنی تهران را نشان میدهد که توسط قالب لغزنده اجرا شده است. بدلیل انحراف قالب لغزنده در ارتفاع حدود 25 متری، سیلوهای مذکور به اندازه 20 سانتیمتر از امتداد شاغول منحرف شده و مقداری نیز دور خود پیچیده اند.
در اینجا مبحث تنظیم قالب لغزنده در سه بخش زیر مطرح میشود:
الف – علت منحرف شدن قالب
ب – نحوه اطلاع از انحراف قالب و اندازه گیری مقدار آن
ج – تنظیم کردن قالب
الف – علت منحرف شدن قالب
قالب لغزنده بنا به علل مختلفی که ممکن است از مسیر خود منحرف گردد که عمده آنها عبارتند از:
1- هماهنگ نبودن عملکرد جکها
2- اعمال بار گذاری نامتقارن بر روی قالب
3- نیروی کریولیس ناشی از حرکت زمین
دراینجا به ذکر توضیحاتی در پیرامون علل فوق می پردازی:
1- هماهنگ نبودن عملکرد جکها میتواند قالب را از مسیر خود منحرف گرداند. جکهای لغزنده دارای کورس مشخص هستند. بسته به عومل گوناگونی مانند سرخوردن فکها از روی میل جک، کمبود فشار در سیستم، نشت روغن یا تغییرات حجمی آن، کورس واقعی جکها با یکدیگر کاملاً مساوی نخواهد بود. اگر کورس اسمی جکی 25 میلیمتر و کورس واقعی آن 23 میلیمتر باشد ولی در عمل تنها 21 میلیمتر قالب را به بالا ببرد در هر مرحله 2 میلیمتر عقب می افتد. در اثر تکرار عقب ماندگی این جک و در مقابل آن جلو افتادن سایر جکها، قالب لغزنده از مسیر خود منحرف میشود.
2- اعمال بارگذاری نا متقارن بر روی قالب
همانطور که در مبحث مربوط به یوک نیز گفته شده بایستی سعی شود که بارگذاری قالب حتی المقدور متقارن انجام میگرد. عدم تقارن توزیع جکها در پلان سازه باعث ایجاد بار گذاری نامتقارن و در نتیجه انحراف قالب خواهد شد. همچنین اگر سطح پلان خود سازه متقارن نباشد مشکلاتی بهمراه دارد. بتن ریزی در درون قالب نیز بایستی بطور متقارن انجام شود، بوطریکه تمام پلان سازه به گونه ای هماهنگ بتن ریزی گردد.
حتی توصیه شده است که حرکت افرادی در روی پاگردها نیز همیشه از یک جهت نگیرد، زیرا باعث پیچش قالب خواهد شد.
از قرار دادن قطعات سنگینی مانند دسته های آرماتور و سایر مصالح و لوازم اجرائی در یک گوشه قالب بایستی پرهیز نمود. شکل 97
3- نیروی کریولیس ناشی از حرکت زمین
حتماً دقت کرده اید که زمانیکه آب از کف شور عبور میکند بدور خود میچرخد. علت چرخش آب را ناشی از نیروی کریولیس میدانند. نیروی کریولیس از حرکت زمین بوجود می آید. کارشناسان اعتقاد دارند که این نیروی کریولیس باعث پیچش قالب لغزنده نیز میشود. بدیهی است قالب های لغزنده سیلوهای گرد آمادگی بیشتری برای چرخش دارند.
ب – نحوه اطلاع از انحراف قالب و اندازه گیری مقدار آن
وسایل و روشهای مختلفی برای این منظور به کار گرفته میشود که عبارتند از:
1- شیلنگ تراز
2- مترکشی و اندازه زدن روی میل جکها
3- شاغول
4- دوربین های اپتیکی
5- دوربین های لیزری
ذیلاً به ارائه توضیحاتی درباره هر یک از وسایل فوق می پردازیم:
1- شیلنگ تراز
در کارهای معمولی بنائی از شیلنگ تراز استفاده زیادی میشود. به این ترتیب که شیلنگ شفافی را پر از آب نموده و سپس حبابهای هوای درون آن را خارج می کنند. با استفاده از این وسیله میتوانند اختلاف سطح تراز نقاط مختلف را نسبت به یکدیگر اندازه گیری نماید.
در عملیات قالب لغزنده بدلیل اینکه روی سطح پاگردها معمولاً عملیات اجرائی در جریان است و پرسنل در حال رفت و آمد هستند و همچنین بمنظور جلوگیری از دوباره کاری می کنند که عملکرد آن همانند شیلنگ تراز میباشد. بدین ترتیب که در یک محلی از قالب یک ظرف مرکزی محتوای آب را قرار میدهند. ظرف مذکور معمولاً در جائی از قالب نصب میشود که در خطر برخورد ضربه و در سر راه عبور مرور پرسنل نباشد. سپس توسط لوله کشی در نقاط مختلف قالب شیلنگ ترازهائی نصب می کنند که همگی با ظرف مذکور در ارتباط هستند.
طبق قانون ظرف مرتبط سطح آب درتمامی لوله های مرتبط با ظرف مذکور مساوی خواهد بود. حال چنانچه قالب از تراز خارج شود از روی نشانه هائی که بر شیلنگ ترازها قرار گرفته بلافاصله میتوان به انحراف قالب پی برد.
در سیستم قالب لغزنده روسی به جای شیلنگ های شفاف از یک سری لوله های شیشه ای شبیه به لوله آزمایشی که در داخل محفظه چوبی مخصوصی جا سازه شده اند استفاده میشود. در شکل 98 مشخصات این قطعات و همچنین ظرف مرکزی آن آمده است. در شکل 99 محل قرار گرفتن ظرف مرکزی و انجام لوله کشی مربوطه به نقاط مختلف قالب نشان داده شده است.
از روی اختلاف سطح آب داخل شیلنگ تراز به سادگی میتوان به میزان انحراف قالب پی برد. تنها مشکلی که وجود دارد این است که شیلنگ تراز اپراتور را در جریان میزان پیچش قالب قرار نمیدهد. یعنی اگر در حالتی قالب دور خود چرخیده باشد ولی از امتداد شاغولی منحرف نشده باشد، شیلنگ تراز این انحراف را نشان نخواهد داد.
2- متر کشی و اندازه زدن روی میل جکها
البته در اینجا ذکر نکته ای لازم است و آن اینکه بررسی هندسه قالب لغزنده در حین اجرا فقط به منظور تنظیم قالب نیست. بلکه نیازهای دیگری نیز وجود دارد از جمله این نیازها این است که در حین اجرای قالب لغزنده می خواهیم محل قرار گرفتن بازشوها و آرماتورها و قطعات مدفون را بدانیم. یکی از روشهای استفاده از متر کشی است.
بهتراست قلاب متر را بر روی زمین و خود متر را بر روی قالب مستقر نمود. در ضمن بالا رفتن قالب میتوان متر را به اندازه لازم باز نموده و عملیات متر کشی را به انجام رسانید. بعد از انجام متر کشی، لازم است که رقوم ارتفاعی را ثبت نماییم. میتوان روی آرماتورها و یا میل جکها رقوم و علامت گذاری نمود. در بعضی موارد در یک یا چند نقطه از سازه پروفیل که سطح آن با سطح بتن یکی باشد را در بتن مدفون می نماید و رقوم ارتفاعی را روی آن ثبت می کنند. توسط مترکشی میتوان به انحراف قالب لغزنده از امتداد شاغولی نیز پی برد. به این ترتیب که چنانچه قالب لغزنده از امتداد شاغول منحرف گردد، درنتیجه سطح پاگرد آن نسبت به افق، شیب میگیرد. در نتیجه وقتی که از دو گوشه پاگرد با زمین متر کشی دقیق انجام شود، اندازه های بدست آمده با یکدیگر اختلاف خواهد داشت. البته در مورد سازه های مرتفع انجام این عمل چندان اجرائی نیست.
3- شاغول
شاغول از وسایل ساده بنائی است که اکثراً با نحوه عملکرد آن آشنا هستید. شاغول های مورد استفاده در کارهای بنائی معمولی، وزن سبکی دارند و برای قالب لغزنده باید حدود 20 کیلوگرم وزن داشته باشد. در نقاط مختلف قالب شاغول هائی را آویزان می کنند. بجای ریسمان کار برای آویزان کردن شاغول از سیم فلزی پیانو میتوان استفاده کرد.
معمولاً وزش باد باعث میشود که شاغول تلوتلو خورده و اندازه گیری را مشکل نماید. بدین منظور وزنه شاغول را در ظرف روغن و یا در آب قرار میدهند. از آنجائیکه وزن شاغول زیاد است بر روی قالب قرقره نصب می کنند که سیم شاغول بدور آن پیچیده شده و هر چه قالب بالا میرود قرقره را باز می کنند. شکل 100 قرقره شاغول قالب لغزنده را نشان میدهد. اگر قالب لغزنده را از امتداد خود منحرف شود و یا دو خود بچرخد توسط شاغول مشخص خواهد شد. در شکل 101 که قالب لغزنده منحرف شده ای بطور اغراق آمیز نشان میدهد، انحراف شاغول ها کشیده شده است.
4- دوربین های اپتیکی
دوربین های نیوو (ترازیاب) وتئودلیت میتوانند میزان انحراف قالب را مشخص نمایند. با استقرار دوربین نیوو بر روی پاگرد قالب لغزنده میتوان یک خط تراز دقیق ارائه داد به شرطی که در زمان استقرار دوربین تا پایان علامت گذاری، قالب به سمت بالا حرکت نکند. همچنین در زمانیکه قالب لغزنده را روی زمین نصب می کنند، دوربین نیوو بهتر از هر وسیله دیگری می تواند به تراز نمودن قالب کمک نماید.
دوربین تئودولیت نیز میتواند امتداد حرکت شاغولی قالب و همچنین پیچش قالب را کنترل نماید. بدین ترتیب که در ابتدای عملیات در یک یا چند نقطه مناسب در اطراف سازه محلی را برای استقرار سه پایه دوربین مشخص نموده و سپس در زمانیکه قالب کاملاً تراز و دقیق بر روی زمین نصب شد، هنوز عملیات بتن ریزی آغاز نگردیده، از محلهای مذکور توسط تئودولیت به قالب نشانه میروند و روی قالب و همچنین روی سازه علامت گذاری مناسب انجام میدهند سپس زمانیکه بتن ریزی شروع شده و قالب به سمت بالا به حرکت در آمده در فواصل زمانی مثلاً دو ساعت یکبار روی بدنه سازه نشانه میروند. سپس لمب افقی را ثابت و قفل نموده و توسط چرخاندن لمب قائم به علامت روی قالب نشانه میروند. بدین ترتیب در صورتیکه قالب دور خود پیچیده باشد کاملاً مشخص خواهد شد. برای اندازه گیری میزان پیچش، کمک نقشه بردار میتواند یک متر یا خط کش را روی علامت ایجاد شده بر روی قالب نگاه دارد و نقشه بردار از داخل دوربین میزان پیچش را نیز از روی خط کش خواهد خواند.
همچنین با منطبق نمودن تار رتیکول قائم دوربین با جداره قالب و بدنه سازه میتوان به انحراف شاغولی قالب پی برد. ولی انجام این عمل چندان دقیق نخواهد بود. بطور کلی کارخانجات تولید کننده دوربین های اپتیکی برای امتداد شاغول دوربین های مخصوصی را ساخته اند که شکل آنها با دوربین نیوو و تئودولیت فرق می کند. شکل 102 نمونه ای از این نوع دوربین ها را نشان می دهد. دقت این دوربین ها معمولاً برای هر 30 متر ارتفاع 1 میلیمتر است. برای کار در داخل کندوهائی که دارای نور کافی نمیباشد، درست شبیه دوربین های تئودولیت، میتوان از چراغهای الکتریکی مخصوص دوربین استفاده نمود.
5- دوربین های لیزری
لیزر LASER یعنی " تقویت نور بوسیله گسیل القائی تشعشع" و این کلمه از مخفف عبارت زیر تشکیل شده است:
Light Amplification by Stimulated Emition of Radiation
نور لیزر در حقیقت دارای سه ویژگی است: تک رنگی، همدوسی و همسویی که هر کدام از این خواص نوعی ویژگی به لیزر میدهند که باعث میشود لیزر بتواند کاربردهای متنوعی پیدا کند. ویژگی همسویی باعث میشود از لیزر بتوان در نقشه برداری سود جست. دوربین های اپتیکی را میتوان با نصب یک سری قطعات به دوربین لیزری تبدیل نمود. (شکل 103) یک کیت قطعات مذکور و شکل نصب شده آنرا بر روی یک دوربین تئودولیت نشان میدهد.
بجای تبدیل دوربن های اپتیکی به دوربین لیزری، میتوان از دوربین های لیزری مخصوص استفاده نمود. دوربین های لیزری اشعه را بصورت قائم و یا افقی بسوی هدف ارسال میدارند. اشعه قائم برای کنترل میزان بد شاغولی و پیچش قالب لغزنده مناسب است. اشعه افقی نیز برای تعیین متراژ تراز قالب مورد استفاده قرار میگیرد. یک مزیت دوربین لیزری این است که لزومی ندارد در محل استقرار دوربین حضور داشته و وضعیت شاغولی را کنترل کنند. بلکه دوربین کف پاگردها قرار دارد می تابد. ولی در مورد سایر وسایل اندازه گیری که قبلاً توضیح داده شده است، لازم است که مسئول کنترل قالب هر دوساعت یکبار از روی قالب پائین آمده ومسائل را کنترل نماید.
کارآئی دوربین های لیزری در شب بهتر از روز است. بعنوان مثال اشعه لیزر که در شب تا 400 متری کاملاً قابل استفاده و رویت است، در روز تا 200 متر بیشتر قابل رویت نیست.
هر چه قالب لغزنده به سمت بالا میرود قطر لکه نورانی لیزر که بر روی صفحات پلاستیکی کف پاگردها می تابد، افزایش پیدا می کند بطوریکه:
در 100 متری قطر لکه در روی پاگرد قالب لغزنده 5 میلیمتر است.
در 20 متری قطر لکه در روی پاگرد قالب لغزنده 10یلیمتر است.
در 30 متری قطر لکه در روی پاگرد قالب لغزنده 15یلیمتر است.
و اما همانطور که اشاره شد در روی کف پاگرد قالب ودر محلی که درمعرض عبور و مرور نباشد قطعات پلاستیک شفافی که مرکز آنها علامت گذاری شده، نصب می نمایند. محل استقرار این هدفهای پلاستیکی در پلان سازه باید دارای توزیع مناسب باشد.
بهتر است هر دو ساعت یک بار تکه کاغذ کالک را بر روی پلاستیک فوق الذکر قرار داده و محل نقطه لیزر را ترسیم نمود. مسئول اجرای عملیات بعد از ملاحظه وضعیت هدفها به میزان بعد شاغول و یا پیچش قالب پی برد.
بعلاوه لیزر برای مشخص نمودن متراژ تراز قالب و در نتیجه آن محل قرار گرفتن صندوقه ها و باز شوها نیز مورد استفاده قرار میگیرد. بجای اینکه توسط سه نفر بهمراه یک دوربین نیوو و یک متر این عمل به انجام برسد، میتوان توسط لیزر وتنها یک نفر این کار را به انجام رسانید. و تنها یک نفر این کار را به انجام رسانید. (شکل 104) یک دوربین لیزر که اشعه افقی ارسال میدارد را نشان می دهد. (شکل 105) پلان و عکس از هسته مرکزی ساختمان شرکت IBM را نشان می دهد. هسته مرکزی ساختمان مذکور در شهر آتلانتای آمریکا توسط قلاب لغزنده به کمک دوربین های لیزری با ارتفاعی در حدود 220 متر اجراء شده است. هسته مرکزی ساختمانها در مقابل بدشاغولی است، زیرا بعداً در داخل این هسته مرکزی تاسیسات آسانسور نصب میشود.
چنانچه در اجرای دقت کافی بعمل نیاید آسانسور با مشکل مواجه میشود. (شکل 105-ج) نیز برخورد اشعه لیزر بر روی هدف پلاستیکی را نشان میدهد. در این شکل ملاحظه می شود که در ساعت 2 بعد از ظهر قالب لغزنده از مسیر خود منحرف بوده است ولی در ساعت 4:51 دقیقه قالب به مسیر اصلی خود هدایت شده است.
ج- تنظیم کردن قالب
برای تنظیم قالب لغزنده از وسایل و روشهای مختلفی استفاده میکنند. یکی از این وسایل که برای هماهنگ نمودن حرکت جکها مورد استفاده قرار میگیرد "شکل 106" ابعاد تراز کن را نشان می دهد. برای کار کردن با تراز کن در شروع عملیات قالب لغزند، زمانیکه قالب و جکها و میل جکها را مونتاژ نمودند، آنرا نیز از بالای میل جک داخل نموده و روی جک قرار میدهند. سپس زمانیکه از تراز بودن سطح بالای تمام جکها اطمینان کامل حاصل نمودند به شرح 6 مرحله زیر از تراز کن استفاده می کنند. در شکل 107 تصاویر مربوط به 6 مرحله استفاده از تراز کن آمده است.
1- بدنه تراز کن با توجه به نیروی خود روی جکها قرار میگیرد. سپس بوشن را به بالای تراز کن منتقل نموده و توسط آچار آنر را در بالای تراز کن محکم می کنند. در این مرحله بدنه تراز کن به میل جک متصل نیست یعنی پیچهای بدنه تراز کن محکم نمی شوند.
2- در این مرحله ضمن اینکه قالب در حال بتن ریزی و بالا رفتن است. بدنه ترازکن را به سمت بالا میکشند، بطوریکه با قسمت زیر بوشن تماس برقرار کند و سپس پیچهای آن را محکم می کنند. این پیچها بایستی به قدری محکم باشد که چنانچه با نیروی معادل 100 کیلوگرم بدنه تراز کن را به سمت بالا بکشند، هیچگونه تکان نخورد.
3- در این مرحله بوشن را شل نموده و به بالا می کشند، بطوریکه به قسمت بالای بدنه تراز کن برخورد نماید و سپس پیچ بوشن را نیز سفت می کنند.
4- در این مرحله تمام جکها بالا آمده و به زیر تراز کن برخورد می کنند. تراز کن از جای خود تکان نمیخورد و درنتیجه تمام جکهاه در یک سطح تراز مینماید. دقت داشته باشید کهه تراز کن در مقابل نیروی 3 تنی جک مقاومتی ندارد بلکه با جلوگیری از باز شدن فنر جک مانع از عملکرد جک میشود. بدیهی است در این مرحله تمام جکها در یک تراز ارتفاعی قرار میگیرند.
5- دراین مرحله مجدداً بدنه تراز کن را به بالا کشیده و در زیر بوشن قرار داده و محکم می کنند.
6- در این مرحله بوشن را به بالای بدنه تراز کن منتقل نموده و محکم میکنند، و به این ترتیب عملیات ادامه پیدا می کند.
چنانچه در حین اجرای عملیات متوجه شوند که قالب لغزنده از امتداد شاغولی در حال منحرف شدن است، برای باز گرداندن لغزنده به امتداد شاغولی، مسیر حرکت قالب را عوض می کنند. بدین منظور درست بر خلاف مسیر انحراف تعدادی از جکهای لغزنده را با بستن شیرهای روغن از کار می اندازند تا عمداً از سایر جکها عقب افتاده و قالب به مسیر اصلی خود باز گردد. برای اینکه ا حساس دقیق تری از این موضوع بوجود آید، بهتر سطح پاگرد قالب لغزنده را مد نظر قرار دهیم. سطح قالب لغزنده همواره بایستی تراز بوده و در امتداد افقی قرار داشته باشد. بدیهی است زمانیکه قالب لغزنده از مسیر شاغولی منحرف شود، سطح پاگرد قالب نیز از امتداد افق خارج میشود (شکل 108) بطور اغراق آمیزی این نکته را نشان میدهد. در این شکل زاویه A میزان انحراف سطح پاگردها از امتداد افق و زاویه B میزان انحراف امتداد شاغولی قالب است. بدیهی است اگر سازه قالب و سطح پاگردها دارای صلیب کافی باشند، زوایای B,A با یکدیگر برابر خواهند بود. برای برگرداند قالب (شکل 108) بایستی جک های سمت راست را بسته و از کار انداخت تا جکهای سمت چپ مقدار بیشتری کار کرده و انحراف قالب تصحیح شود. بجای اینکه شیرهای روغن یکسری از جکها را بسته و آنها را از کار بیندازند میتوانند با شیب جک و یوک پیچ و مهره هایی قرار می دادند که توسط آنها جک و میل جک را به جهت مورد نظر خود شیب میداند. در حال حاضر این روش منسوخ شده است.
چنانچه قالب لغزنده دور خود چرخیده باشد میتوان با شیب دادن اصلی خود بازگرداند. اگر از شیب داده به جکها نتیجه ای حاصل نشود توسط تیرفور میتوان مسیر قالب را اصلاح نمود. در (شکل 109) نحوه اتصال تیرفور نشان داده شده است. همانطور که در شکل مشخص است در اثر محکم نمودن تیرفور یک مولفه افقی نیروی تیرفور رد خلاف چرخش قالب ایجاد می شود. این مولفه افقی به سادگی مسیر حرکت قالب را تصحیح می نماید.
قالب لغزنده مقطع متغیر
در ابتدا قالب لغزنده برای اجرای سازه هائی مورد استفاده قرار میگرفته که پلان آنها در طول ارتفاع ثابت بوده است. از آنجائی که طراحان سازه های مرتفع سعی دارند بمنظور ایجاد پایداری بهتر و کاهش میزان ممان واژگونی این نوع سازه ها با مقطع متغیر ارائه دهند، لذا روش قالب لغزنده نیز میباشد قابلیت اجرای این گونه سازه ها را داشته باشد.
هر چه تغییرات پلان سازه در طول ارتفاع متنوع تر باشد، اجرای قالب لغزنده با مشکلات بیشتری همراه است. بعنوان نمونه یک کار نه چندان پیچیده میتوان پایه های پل قطور واقع در 25 کیلومتری شهرستان خوی را نام برد.
شکل 110 پایه های پل مذکور را در حین اجرای قالب لغزنده نشان میدهد. پایه های پل قطور از سه صندوقه توخالی بتن آرمه متصل به هم با ضخامت دیواره 50 سانتی متر تشکیل گردیده است. عرض پایه ها 3 متر و طول آن در پایین 15 متر و در بالا 10 متر است. پل قطور در جریان جنگ ایران و عراق مورد حمله قرار گرفت ولی مجدداً باز سازی گردید. دودکش هائی که بمنظور رعایت مسائل زیست محیطی با ارتفاع زیاد ساخت می شوند، دارای مقطع متغییر هستند. بعنوان نمونه ابعاد دودکش نیروگاه همدان در شکل 111 آمده است. همانطور که در شکل مشخص است، ابعاد این دودکش، ضخامت دیواره نیز مرتباً کاهش می یابد. ممکن است پلان سازه در طول ارتفاع با یک نظام مشخص کاهش نیابد. بعنوان مثال (شکل 112) منبع آب هوائی را نشان می دهد که بدنه آن دارای یک انحناء هیپربولیک است.
در بعضی از موارد علاوه بر اینکه شیب جداره قالب وضخامت بتن در طول ارتفاع تغییر می کند. محور کلی سازه نیز مورب است. (شکل 113) طرح یک پلاتفرم چاه نفت را نشان میدهد که در منطقه Stavanger کشور نروژ ساخته میشود. زیرا از بهم پیوستن سه عدد از این پایه ها، یک سه پایه عظیم بتن آرمه بوجود آید. میزان شیب این پایه ها 16% است. این پلاتفرم های نفتی در دریای شمال اجراء میشوند ورعایت هندسه اینگونه سازه ها در حین عملیات اجرائی نیاز به دقت زیادی دارد.
از آنجائیکه مقطعه کاران کشورهای پیشرفته هنوز تجربه و مهارت کافی در اجرای اینگونه سازه ها به دست نیاورده اند. لذا قبل از شروع به عملیات اجرائی اصلی سازه اقدام به انجام آزمایشاتی بر روی سیستم قالب لغزنده می نماید. (شکل 114) یک مدل بتن آرمه را نشان میدهد که با ارتفاع 50 متر و با مقیاس کوچکتر از سازه اصلی در ساحل شهر Stavanger کشور نروژ بمنظور اطمینان از سیستم قالب لغزنده ساخته شده است. برای اجرای سازه های مورب هنگام بالا رفتن قالب لغزنده یک ریل فلزی در بتن مدفون میکنند. این ریل در قسمت داخلی سازه قرار دارد و دائماً توسط جکهای هیدرولیک به بالا کشیده میشود. حدود 3 متر پایین تر از سطح قالب دو عدد جک هیدرولیک به این ریلها تکیه نموده و با اعمال نیرو در جهت افقی باعث میشوند که سازه بشکل مورب اجراء گردد. این نوع کار اولین بار توسط کمپانی Selmer در 1974 میلادی در کشور نروژ انجام شده است.
برای اینکه قالب لغزنده قابلیت لازمه برای اجرای اینگونه سازه ها را داشته باشد، بایستی تمهیدات مخصوصی برای آن در نظر بگیرند. یکی از ساده ترین وموفق ترین طرحهائی که در ابتدا به این منظور ابداع گردید، طرحی بود که توسط شخصی بنام جسپرسون Jesperson برای اجرای دودکشی به ارتباع 35 متر و قطر 5/1 متر بکار گرفته شد. در این طرح، یک سری قطعات ثابت ویک سری فیلتر بدنه قالب را تشکیل می دهند. قطعات فیلتر می توانند بر روی قطعات اصلی قالب بلغزد. (شکل 115)
در حال حاضر نیز مبنای قالب های لغزنده مقطع متغییر اتوماتیک شبیه طرحی است که در ابتدا توسط جسپرسون بکار گرفته شد. با این تفاوت که قالبهای مقطع متغییر اتوماتیک دارای تکنولوژی پیشرفته تر و قطعات مفصل تری هستند.
قطعات اصلی قالب جسپرسون دارای ارتفاعی حدود 120 سانتیمتر و پهنای معادل 100 سانتیمتر بوده و پشت بند افقی آن از دو ردیف نبشی کمانی راتشکیل شده است. روی هر یک از این قطعات یک ساق یوک از جنس نودانی نصب شده که فاصله این یوک تا بدنه قالب در طول اجرا توسط پیچ تغییر می کند، و اجازه میدهد ضخامت بتن کاهش پیدا کند. بمنظور کاهش ضخامت بتن، محیط قالب نیز بایستی بطور همزمان کاهش یابد و این عمل توسط لغزیدن قالب فیلتر بر روی قطعات اصلی قالب به انجام میرسد. بر روی قالب فیلر دو عدد پیچ با طولهای 25 سانتیمتر و با فاصله 60 سانتیمتر از یکدیگر که دارای دنده های چپ و راست هستند، نصب شده که توسط پیچاندن آنها قطعات اصلی قالب میتواند به یکدیگر نزدیک و یا دور شود.
نوع دیگر قالب لغزنده مقطع متغیر نیز در (شکل 71) درمبحث پاگردهای داخلی و خارجی نشان داده شده است. مبنای عملکرد قالب مذکور نیز مانند طرح جسپرسون است. با این تفاوت که قالب دارای دو سری پاگرد بوده و تغییر دهانه یوکها از بالای قالب انجام می پذیرد.
ملاحظه میشود که چنانچه ابعاد پلان سازه بزرگ باشد، تعداد پیچهای تنظیم کننده زیاد خواهد بود و احتیاج به پرسنل فراوانی برای تنظیم کردن این پیچ هاست. لذا دست اندرکاران قالب لغزنده به فکر ساخت قالبهای لغزنده مقطع متغییری افتادند که تغییرات ابعاد آنها بصورت اتوماتیک انجام شود و در نتیجه نیازی به پرسنل متعدد نباشد. به این منظور بجای نصب پیچ بر روی قالب یک سری قطعات هیدرومکانیکی طراحی شده اند که همگی آنها به پمپ هیدرولیک متصل میاشد. با اعمال فشار هیدرولیک در سیستم، کل قطعات هیدرومکانیک عمل نموده و به اندازه مورد نیاز میزان ضخامت بتن، قطر سازه و یا شیب آنرا تغییر میدهند.
در اینجا نمونه ای از قالب لغزنده مقطع متغییر اتوماتیک را معرفی میکنیم که کار مشترک یک شرکت سوئدی و یک شکرت بلغاری است. قالب لغزنده دودکش نیروگاهی همدان توسط کمپانی مذکور ساخته شده و زیر نظر آنان اجرا گردیده است. آنها سیستم خود را SVETHO نامیده اند. این قالب برای اجرای سازه هایی تا قطر 32 متر و شیبی معادل 25% قابل استفاده است. البته با بکار بستن تمهیداتی درطرح این قالب میتوان برجهای خنک کننده نیروگاهی را با قطر حدود 150 متر اجرا نمود. بدیهی است در چنین قطرهایی امکان نصب خورشیدی صلب در بالای قالب وجود ندارد و ابعاد پلان تنها توسط مهار بندی و استفاده از المانهای کششی حفظ میگردد.
(شکل 116) عکسی است که از داخل قالب لغزنده مقطع متغییر گرفته شده و در بالای آن اسکلت فلزی خورشیدی مشخص است. در این شکل شخصی مشغول بکارگیری وسیله مخصوص بتن ریزی است. در (شکلهای 117 و 118) جزئیات قالب لغزنده متغییر اتوماتیک طرح SVETHO آمده است.
در اینجا توضیحات مختصری در باره قالب مذکور آمده است. ابتدا شماره هایی که در دایره نشان داده شده، معرفی میشود و سپس شماره هایی که در شکل در داخل مربع نوشته شده، توضیح داده می شود:
1- ساق یوک قابل تنظیم : این ساق میتواند در جهت افقی حرکت کند.
3-2- ساق و فریم یوک خارجی : این فریم ها به یکدیگر مهار بندی شده اند.
4- ساق اصلی یوک در قسمت تنظیم شونده: قسمت دست یوک بطور مستقیم قابل تنظیم است ولی سمت چپ مهار بندی شده و بطور کلی میتواند تنظیم شود.
5- شافت نگهدارنده داربست آویز داخلی: توضیح اینکه داربست های آویز در لغزنده متغییر بایستی دارای فریم صلبی باشند و نمی توان مانند قالب لغزنده معمولی از سیم بکسل و با میلگرد برای ساخت آنها استفاده نمود.
6- شافت عمودی نگهدارنده پا گرد
7- شافت عمودی نگهدارنده داربست آویز خارجی
8- محور تنظیم فوقانی که میتواند بر روی خورشیدی فوقانی بلرزد
9- تیر یوک
10- مهار بندی ساق های فریم خارجی
11- المان کف پاگردها
12- المان تلسکوپی کف پاگردها که در اینجا بمنظور جلوگیری از درگیری آن با وینچ جمع شده است.
13- المان کف داربست آویز که اتصال دو سر آن لولائی است و اجازه می دهد آویز هماهنگ با شکل شیب سازه مستقر باشد.
15-14- مهار بندی شفات فریم خارجی: این مهار بندی به شکل یک قیچی بوده و المانهای 14 و 15 میتوانند علاوه بر لغزیدن داخل یکدیگر، نسبت بهم زوایای مختلفی نیز بگیرند.
16- قطعات اصلی و ثابت رویه قالب
17- فیلرها که می توانند بر روی قطعات اصلی قالب بلغزند. ملاحظه میشود که در اینجا طرح قالب شبیه قالب جسپرسون است.
B-C اسکلت فلزی خورشیدی که در واقع شکل دهنده اصلی سازه قالب است
یک بالا بر مخصوص نشان میدهد که بمنظور حمل مصالح و نقل و انتقال افراد بطور همزمان مورد استفاده قرار میگیرد. مزیت این بالابر در این است که لزومی ندارد باکت را جدا نموده و زنبیل جابجایی افراد را به آن متصل کنیم. بلکه هر دو را همزمان جابجا می کند.
1- قالب لغزنده
2- قطع هیدرومکانیک که قطر سازه را تغییر میدهد. درباره این قطعه هیدرومکانیک لازم به توضیح است که این قطعه از یک جک کوچک هیدرولیکی و یک چرخ دنده میتواند تشکیل شود. هر بار که جک هیدرولیک عمل نماید، چرخ دنده به ازاء یک دنده میگردد و پیچ مربوطه را به اندازه ای که مورد نظر است. میگرداند. علت اینکه این قطعه از تلفیق هیدرولیک ومکانیک طراحی گردیده، این است که قطعات هیدرولیکی معمولی در تعیین میزان جابجایی دقت لازمه را ندارند.
3- المان کششی ثابت کننده ابعاد قالب
4- قطعات هیدرو مکانیک تنظیم کننده مقدار ضخامت بتن
5- قطعه کنترل کننده میزان شیب قالب
شیب قالب
بمنظور کاهش میزان اصطحکاک موجود بین قالب و بتن قاعدتاً شیب مختصری به قالب می دهند. درنتیجه این شیب در روی قالب، دهانه قالب در بالا از ضخامت بتن کمتر و دهانه قالب در پایین از ضخامت بتن بیشتر میباشد. عدد نهایی ضخامت در جائی از قالب شکل میگیرد که از لحاظ زمانی با توجه به سرعت بالا رفتن قالب، بتن گیرایش اولیه خود را انجام میدهد. این نقطه معمولاً بین 30 تا 60 سانتیمتر از پایین قالب فاصله دارد.
معمولاً این شیب را به رویه داخلی قالب میدهند و میزان آن بین 3 تا 12 میلیمتر است. شکل 85 شیب قالب را نشان میدهد.
ذکر نکته ای در این جا لازم به نظر میرسد و آن اینکه در زمان قطع بتن ریزی، شیب قالب باعث بوجود آمدن پله ناموزونی درسطح بتن میشود. زیرا بعد از قطع بتن ریزی، قالب به اندازه ای از روی بتن بالا کشیده میشود که میزان درگیری آن با بتن بسیار کم باشد.
بدیهی است که بعد از شروع مجدد عملیات بتن ریزی، پله ای در سطح بتن ایجاد خواهد شد. به همین منظور درکارهای لغزنده ای که از لحاظ معماری کیفیت سطح بتن آن دارای اهیمت خاصی باشد، از اجرای شیب بر روی قالب صرف نظر میکنند. قالب شیب لغزنده ای که عکس آن در صفحه 68 این کتاب آمده ومربوط به برج مراقبت فرودگاه بین المللی جدید الاحداث تهران است، بدون شیب ساخته و اجرا شده است. برای ایجاد شیب قالب معمولاً بین پشت بند افقی و رویه قالب قطعه ای بنام لاتون قرار میدهند.
انواع جک ها
انواع جک ها عبارتند از: دستی، برقی، بادی و هیدرولیکی
در گذشته که هنوز هیدرولیکی به بازار نیامده بود، برای قالب لغزنده از جکهای پیچی استفاده می کردند. از آنجائیکه استفاده از این نوع جک در حال حاضر کاملاً منسوخ شده لذا وارد جزئیات آن نمی شویم و تنها به ارائه شکل 8 که جک پیچی و نحوه نصب آن بر روی یوک چوبی را نشان میدهد اکتفا می کنیم.
استفاده از جکهای بادی و برقی نیز چندان مرسوم نیست. در شکل 9 یک جک بادی را می بیند، که روی یک یوک چوبی نصب شده. همچنین در شکل 10 فکهای مربوط به جک بادی وارونه نمایش داده شده است. و اما جکهای هیدرولیکی که در حال حاضر برای قالب لغزنده مورد استفاده قرار میگیرد، دارای انواع و اقسامی هستند. از لحاظ نوع فک این جکها به دو گروه تقسیم میشوند.
انوع جک هیدرولیک : فک دنده ای ، فک ساچمه ای
همانطور که از نام آنها برمی آید تفاوت فکهای دنده ای و ساچمه ای عمدتاً در نحوهء درگیری فک با میل جک است . شکل 11
به طور خلاصه تفاوت این دو نوع فک بشرح زیر است:
فک دنده ای
فک ساچمه ای
* درگیری فک با میل جک بسیار خوب است
* استهلاک فک دنده ای زیاد است
* تیز کردن فکها نیاز به سنگ کاری دارد.
* قیمت فک ها گران است
* حساسیت چندانی به نوع میل جک ندار.
* درگیری فک با میل جک از نوع دنده ای ضعیف تر است.
* استهلاک ساچمه ها کم است.
* هیچ نیازی به تیز کردن ندارد.
* ساچمه های قیمت چندانی ندارد.
* به کیفیت میل جک حساس است.
جک های هیدرولیکی دارای ظرفیتهای مختلفی هستند. کارخانه های سازنده هریک برای خود مشخصات فنی ویژه ای را در نظر گرفته اند. بمنظور آشنایی بیشتر، انواع جکهای قالب لغزنده هک در کارگاههای ایران یافت میشود را معرفی می کنیم:
1- جک ساچمه ای ساخت کارخانه بوذر جمهر
مشخصات جک ؛
حداکثر فشار روغن مجاز: 70 اتمسفر
حداکثر باربری مجاز: 3500 کیلوگرم
نوع فک : ساچمه فولادی
قطر میل جک : 25 میلیمتر
کورس : قابل تنظیم از صفر تا 4 سانتیمتر
2- جک دنده ای ساخت کارخانه سوئدی BYGGING
مشخصات جک ؛
مدل جک : 601 B
حداکثر فشار روغن مجاز: 100 اتمسفر
حداکثر باربری : 3000 کیلوگرم
نوع فک : دنده ای
قطر میل جک : 27-25 میلیمتر
کورس : 25 میلیمتر
البته بجای میلگرد به قطر 25 میلیمتر میتوان از لوله با قطر خارجی 9/26 میلیمتر نیز استفاده نمود.
3- جک دنده ای ساخت کا رخانه سوئدی BYGGING
مشخصات جک ؛
حداکثر فشار روغن مجاز: 100 اتمسفر
حداکثر بار بری مجاز : 3000 کیلوگرم
نوع فک : دندهای پره دار
کورس : 25 میلیمتر
این نوع جک که دارای کله گلی قرمز می باشد،
بدلیل اینکه فاصله گام آن از بیرون قابل روئیت نیست، دیگر توسط کمپانی فوق الذکر تولید نمیگردد، ولی هنوز در کارگاههای ایران مورد استفاده است.
4- جک ساچمه ای ساخت کارخانه سوئدی INTERFORM
مشخصات این جک تقریباً مشابه جک ساچمه ای شماره 1 ساخت کارخانه بوذر می باشد با ا ین تفاوت که در نوع سوئدی قسمتهای بالای جک پلاستیکی بوده و اغلب در کارگاههای ما در مدت زمان کوتاهی در اثر ضربه شکسته میشود، ولی جکهای ساخت کارخانه بوذر جمهر تماماً فلزی بوده و دوام بیشتری دارند.
5- جک دنده ای ساخت کارخانه سوئدی UDDEMANN
مشخصات جک ؛
مدل جک : T3
حداکثر فشار روغن مجاز : 100 اتمسفر
حداکثر باربری مجاز : 3000 کیلوگرم
نوع فک : دنده ای
قطر لوله : فقط لوله با قطر خارجی 9/26 میلیمتر
کورس : 25 میلیمتر
6- جک دنده ای ساخت کارخانه سوئدی UDDEMANN
مشخصات جک ؛
مدل جک : T6
حداکثر فشار روغن مجاز : 100 اتمسفر
حداکثر باربری مجاز : 6000 کیلوگرم
نوع فک : دندانه ای
قطر لوله جک : فقط لوله با قطر خارجی 7/33 میلیمتر
کورس : 25
7- جک دندانه ای ساخت شوروی
مشخصات جک ؛
حداکثر فشار روغن مجاز : 35 اتمسفر
حداکثر باربری مجاز : 5000 کیلوگرم
نوع فک : دندانه ای
قطر میل جک : 25میلیمتر
کورس : 25 میلیمتر
مزیت خوب جکها روسی در مقایسه با سایر جکها این است که دو پیچ آزاد کننده فک روی آن قرار دارد و این باعث میشود که نصب کردن و باز کردن این جکها آسانتر از انواع دیگرباشد. در مقابل عیب اصلی این جکها در فکهای ضعیف و آب بندی ناجور آنهاست. سیلوهای نکاء، اندیمشک ، ازنا، سنندج، گرگان، وضائیه، اراک، خوی، مراغه و … در مملکت ما توسط این نوع جکها ساخته شده اند.
8- جک ساچمه ای ساخت کارخانه INTERFORM
مشخصات جک ؛
حداکثر فشار روغن مجاز : 70 اتمسفر
حداکثر باربری مجاز : 22 تن
نوع فک : ساچمه ای فولادی دوبله
قطر لوله جک : لوله 5/1 اینچ
کورس : 40 میلیمتر
استفاده از این نوع جکهای سنگین بسیار محدود است. فقط در مواردی که خرپای سقف و یا قطعه سنگینی همراه قالب بالا کشیده شود از این نوع جکها استفاده می کنند. بمنظور ایجاد درگیری بیشتر بین فکها و لوله جک در این نوع جکهای سنگین ساچمه ای، بجای یک سری فک از دو سری استفاده می کنند. یعنی در مجموع این جک دارای 4 سری فک می باشد.
ممکن است در طول اجرای قالب لغزنده، جکها با مشکل مواجه شدند. در صورتیکه جک گیر کند با زدن ضربه های آرام به قسمتی از میل جک که در بالای جک قرار دارد جک را به فعالیت وا داشت.
اگر جک با زدن ضربه به کار نیفتد و یا اینکه روغن ریزی داشته باشد باید جک را تعویض نمود. ذیلاً توضیحاتی در مورد نحوه تعویض جکها می آوریم:
همانطور که در مشخصات جک روسی قید شد این نوع جکها مجهز دو سری پیچ برای خلاص کردن جک می باشد. بدیهی است که با استفاده از پیچ های مذکور میتوان جک را خلاص نموده و از روی میل جک خارج و یا مجدداً داخل نمود. در مورد سایر جک ها به این ترتیب عملی نیست. بهترین موقعیت برای تعویض جک زمانی است میل جک در حال تما شدن بوده و می خواهیم میل جک را اضافه کنیم. در غیر این صورت اگر جک در طول اجرای کار معیوب گردد ولی بتوان صبر کرد تا به انتهای میل جک برسد باز همین شرایط را خواهیم داشت و الا بایستی میل جک را قطع نمود.
جکهای دندانه ای معمولاً دارای سه محفظه مختلف هستند که یکی از این محفظه ها دندانه های بالا را در بر میگیرد، دیگری سیلندر است و آن دیگر دندانه های پائین را در خود جای داده است. حتی المقدور هنگام تعمیر و تعویض اینگونه جکها محفظه پائینی را باز نمی کنند و لذا جک به همان شکل زیر بار می ماند. و اما برای تعمیر جکها بایستی یک کارگاه کوچک مجهز به میز کار و گیره و ابزار آلات در کنار محل عملیات اجرایی مهیا نمود. بعضاً نیاز به ابزارآلات مخصوصی برای باز و بسته نمودن جکها وجود دارد. در شکل 21 تعدادی از ابزار آلات مخصوص باز و بسته نمودن جکهای دندانه ای نشان داده شده است.
برای تعمیر بایستی جک را بر روی گیره بسته و قطعات آنرا بوسیله آچار مخصوص باز نمود. اگر جک دندانه ای باشد بایستی فکها را با برس سیمی تمیز و قطعات جک را در پارافین شستشو نمود. برای تمیز کردن فکها بایستی از یک سنگ که دارای زوایای 30 درجه و 60 درجه بوده و سرعت چرخشی در حدود 12000 تا 15000 دور در دقیقه دارد مطابق شکل 22 استفاده نمود.
نکته ای که در مورد فکهای دندانه ای حائز اهمیت است مسئله یکسان بودن فکهای مختلف است. اگر اندازه فکهایی که دور میل جک را احاطه نموده اند با یکدیگر فرق کند در زمان درگیری بطور هماهنگ با میل جک درگیر نمیشوند و مشکلاتی بهمراه خواهد داشت. هر بار که فکها سنگ زده میشوند، سطح آنها خورده میشود و اندازه A که روی شکل 23 نشان داده شده، کاهش پیدا می کند. در شکل مذکور دستگاه اندازه گیری فاصله A نیز نشان داده شده است. فک هایی که دارای اندازه یکسان هستند بایستی در کنار یکدیگر چیده شوند.
سیم کشی قالب
بطور کلی در روی قالب لغزنده نیاز به یک تابلو برق اصلی و احتمالاً تعدادی تابلوهای فرعی است. تابلو اصلی بایستی خروجیهای لازم برای موارد زیر داشته باشد:
– چراغهای داخل کندوها
– چراغهای آوزیزهای خارجی
– نور افکن های بالای قالب
– برق مورد نیاز دستگاه قدرت هیدرولیک
– پریز مورد نیاز ویبراتور برقی
– برق مورد نیاز پمپ آب (چنانچه پمپ روی قالب باشد)
– برق مورد نیاز وینچ ها (درصورت وجود)
– پریز برای جوشکاری
– بلند گو
بهتر است یک تابلوی خوب و مرتب که بتواند تمامی نیازها را مرتفع نماید روی قالب نصب شود. سیم کشی های روی قالب بایستی از مکانهایی عبور نماید که در معرض عبور و مرور افراد وسایل نباشد. به منظور ایجاد ایمنی بیشتر می توان از برق مستقیم 24 ولت استفاده نمود. بدین منظور بایستی توسط رکتیفایر برق شهر را به برق مستقیم 24 ولت تبدیل نمود.
درساخت تابلو بایستی دقت نمود که موارد زیر رعایت گردد:
– کلید دو طرفه بمنظور جابجایی برق شهر با برق موتور اضطراری روی تابلو نصب شود.
– یک کلید اتوماتیک حرارتی کلی داشته باشد
– بدنه آن به گونه ای باشد که از ورود خاک و رطوبت جلوگیری شود.
– اتصالات توسط کابلشو و شماره گذاری شده باشد.
– پشت و روی آن دارای درب بوده و به سادگی قابل تعمیر و بازرسی باشد خلاصه اینکه تابلو در محلی نصب شود که در خطر ضربه قرار نگیرد.
شکل 46 نشان دهنده بی نظمی در سیم کشی و لوله کشی قالب است.
لوله کشی هیدرولیک
برای رساندن نیروهای هیدرولیک از دستگاه قدرت به جکها بایستی لوله کشی نمود. برای این منظور لوله های صلب فولادی و یا شیلنگ های فشارقوی مناسب هستند. لوله های آلومینیومی، نایلونی، پلی پروپیلنی برای قالب لغزنده مناسب نمیباشد. همچنین استفاده از لوله های آب گالوانیزه نیز توصیه نمیشود. زیرا داخل لوله های آب گالوانیزه پوسته میکند و باعث افزایش ذرات و آشغال در داخل سیستم هیدرولیک میشود. استفاده از لوله های مسی نیز در کارگاههای ما چندان مرسوم نیست. سطح مقطع مورد نیاز لوله ها با توجه به دبی، سرعت سیال، درجه حرارت و غیره تعیین میشود. از فرمول زیر می توان استفاده نمود.
قاعدتاً از لوله های 2/1 یا 4/3 اینچی برای لوله کشی قالب لغزنده استفاده می کنند. در نصب لوله ها ویا شیلنگها بایستی دقت نمود که از حداقل مسیر و با حداقل پیچ و خم لوله کشی انجام شود. شکل 47 چند نمونه درست و نادرست لوله کشی فلزی را نشان میدهد.
اتصالات لوله های فلزی میتواند پیچ و مهره ای و یا جوش شده باشد. اتصالات بایستی کاملاً محکم و هیچگونه نشتی نداشته باشد.
شکل 48 اتصالات جوشی لوله را نشان می دهد.
بایستی دقت نمود که در طول لوله کشی تغییر مقطع اتفاق نیفتد زیرا باعث آشفتگی بیمورد در جریان روغن می شود. همچنین شعاع خم لوله ها و شیلنگها نیز از حد معینی نبایستی کمتر باشد. در نقاط مختلف لوله ها را توسط بست به بدنه قالب متصل می کنند تا از لرزش آنها جلوگیری شود.
در حال حاضر استفاده از شیلنگهای فشار قوی متداول است. این نوع شیلنگها باعث کاهش نوسانات فشار وسرو صدا در سیستم شده و نصب آنها نیز ساده تر است. برای عبور لوله کشی هیدرولیک از داخل کندوها به خارج بسادگی میتوان شیلنگهای را از کنار ساق یوک بالا آورد و از روی تیر یوک به سمت خارج کند و هدایت نمود. در این صورت شیلنگها در مکان محفوظ قرار خواهند گرفت و در خطر برخورد باکت یا عبور و مرور افراد نخواهد بود.
شکل 49 نحوه نصب شیلنگها را نشان می دهند.
میتوان از کارخانه های سازنده شیلنگ فشار قوی، اطلاعات لازم و مشخصات فنی را دریافت نمود. این کارخانه ها معمولاً ابزار آلات مورد نیاز استفاده از شیلنگها را نیز تامین می کنند. از قبیل دستگاه پرس شیلنگ، قیچی مخصوص، سوکت و نافی و امثالهم. در مشخصات فنی شیلنگها مقدار حداقل شعاعی که میتوان آنها را خم نمود نوشته شده است. همچنین حداکثر فشار قابل تحمل شیلنگ، درجه حرارت عملیاتی، نوع سوکت و نافی و سایر مشخصات مربوطه. اندازه شیلنگها با عددی به نام Dash Size مشخص میشود.
بعنوان مثال اگر بنویسید اندازه شیلنگ 8 است، برای بدست آوردن قطر داخلی شلینگ بایستی عدد فوق را در 16/1 ضرب نمود.
اینچ 8×1/16=0.5
البته در اثر اعمال فشار روغن هیدرولیک سطح مقطع شیلنگها حدود 20% افزایش پیدا می کند. هنگام محاسبه ظرفیت پمپ هیدرولیک مورد نیاز قالب لغزنده بایستی این افزایش سطح مقطع را در نظر گرفت. یک مسئله اساسی در کار با شیلنگ فشار قوی درست کردن و پرس کردن سر و ته آن میباشد. درجاهای مختلف مملکت ما اشخاصی به این حرفه ک مشغول هستند. اگر حجم کار کم باشد بهتر است که با مراجعه به این اشخاص شیلنگ مورد نظر را پرس کرده و سرو ته آنرا کامل نمود. در مواردی که حجم کار زیاد باشد منطقی تر است که یک کارگاه پرس شیلنگ درکنار کارگاه ساختمانی بر پا نمود.
علاوه بر نافی های پرسی، نافی های پیچی هم در بازار وجود دارد که به کمک وسائل معمولی میتوان نافی های پیچی را روی شیلنگ نصب نمود.
شکل 50 نحوه تکمیل کردن سر و ته شیلنگ را به وسیله نافی پیچی و بدون پرس نشان میدهد:
مرحله اول- با توجه به اندازه سوکت روی شیلنگ خط کشیده میشود و سپس توسط اره کمان پوست شیلنگ کنده میشود. روی سوکت ها معمولاً یک شیار قرار دارد و فاصله این شیار تا سوکت دقیقاً فاصله ای است ه باید پوست شیلنگ را کند. البته دستگاه مخصوصی پوست کندن شیلنگ را هم وجود دارد.
مرحله دوم – سوکت را به گیره می بندند و برخلاف جهت عقربه ساعت شیلنگ را درون آن فرو می کنند و به اندازه یک چهارم دور بر عکس بر میگردانند.
مرحله سوم – با استفاده از روغن، دنده های نافی درون شیلنگ را چرب می کنند.
مرحله چهارم – نافی را درجهت عقربه های ساعت در درون شیلنگ می چرخانند به طوریکه بین 16/1 تا 32/1 اینچ بین نافی و سوکت فاصله باقی بماند.
پرداختن بیشتر به این مطالب از حوصله این بحث خارج است. در اینجا مواردی را در مورد نصب لوله کشی هیدرولیک قالب لغزنده ذکر نموده و به مبحث هیدرولیک خاتمه می دهد.
بهتر است که لوله کشی هیدرولیک قالب لغزنده بطور متقارن نصب شود. هر سری از جکها که توسط یک لوله اصلی به پمپ متصل باشند را یک گروه جک می نامیم. اگر پلان سازه کوچک و تعداد جکها کم باشد آنها را تنها توسط یک لوله اصلی به پمپ متصل می کنند. بطور کلی تعداد شاخه های اصلی لوله کشی هیدرولیک قالب لغزنده بر مبنای فرمول زیر محاسبه می گردد:
که در آن :
= L طول لوله کشی هیدرولیک
= N تعداد جک ها
= G تعداد شاخه های اصلی مدار هیدرولیکی
بعنوان مثال چنانچه سیلوی گردی با قطر حدود 18 متر که روی آن 38 عدد جک لغزنده به فواصل 149 سانتیمتر از یکدیگر نصب شده را در نظر بگیریم، برای محاسبهء تعداد شاخه های اصلی مدار هیدرولیکی آن می توان از فرمول فوق استفاده نمود. بمنظور استفاده از فرمول لازم است که مقدار L یعنی طول لوله کشی هیدرولیک را بطور تقریبی بر آورد کنیم، با فرض اینکه بین هر دو جک متوالی با توجه به فاصله 149 سانتیمتری آنها از یکدیگر مقدار 2 متر لوله کشی لازم است، خواهیم داشت:
طول شاخه های اصلی + طول لوله های فرعی L =
L = 38 2 + 18
L = 94
یعنی دو شاخه اصلی مطابق شکل 51 کافی خواهد بود:
هر جک لغزنده نیاز به نصب یک عدد شیر قطع و وصل دارد. چنانچه شیر از نوع فلکه ای باشد، یا باید کاملاً باز باشد یا بسته. در هر حال این نوع شیرها را نباید نیمه باز رها کرد.
در بعضی از سیستم های قالب لغزنده مثال سیستمهای ایتالیایی تمام شیرها را روی پمپ نصب نموده اند. به این ترتیب که روی دستگاه قدرت هیدرولیکی یک یا دو عدد کلکتور نصب شده که تعدادی شیر روی آن قرار دارد. بین هر یک از شیرهای کلکتور و هر یک از شیرهای روی آن قرار دارد. بین هر یک از شیرهای کلکتور و هر یک از جکهای یک لوله یا شیلنگ جداگانه می کشند. شیلنگ ها را از کنار ساق یوکها و از زیر پاگردها رد می کنند تا اینکه مزاحم عملیات بتن ریزی نباشند.
معمولاً مسیر رفت و برگشت روغن را یکی انتخاب می کنند و نیازی نیست که مسیر جداگانه ای برای برگشت روغن در نظر بگیرند.
مهار بندی
مهار بندی یکی از مهمترین قسمتهای کار قالب لغزنده است. اگر مهار بندی قالب کافی نباشد در جریان بالا کشیدن در اثر عوامل مختلف، پلان سازه از شکل اولیه خود خارج شده و مشکلات زیادی بوجود خواهد آورد. مهار بندی قالب به چند طریق انجام میشود:
الف – توسط خرپاها یا تیرهای خمشی زیر پاگردها
ب – توسط صلب نمودن کنج های سازه قالب
ج – توسط میل مهار
ذیلاً به توضیحات مختصری پیرامون هر یک از روشهای فوق می پردازیم:
الف – خرپاها یا تیرهای خمشی زیر پاگردها
مهار بندی قالب توسط خرپاها یا تیرهای خمشی به این ترتیب است که در زیر تخته کوبی پاگردها، دو طرف مقابل هم را توسط یک عضو خمشی به یکدیگر متصل می کنند. بدیهی است در صورتیکه دهانه داخلی کندو یا سازه مورد نظر کم باشد برای این عضو خمشی میتوان از یک پروفیل معمولی بهره گرفت ولی در زمانیکه دهانه داخلی سازه زیاد باشد پروفیل معمولی نمیتواند جوابگو باشد و بایستی توسط خرپاها این منظور را برآورده نمود. شکل 75 یک خرپای فلزی را نشان می دهد که دهانه های داخلی یک کندو را به هم متصل می کند.
تصمیم گیری در مورد محل قرار دادن اینگونه اعضا بسیار مهم ا ست.
شکل 76 – الف پلان یک سیلوی گرد را نشان می دهد که توسط تعدادی خرپای موازی هم به شکل نادرستی مهار بندی شده است. شکل 76- ب، قالب مذکور را بعد از یک پیچش بطور اغراق آمیز نشان میدهد. حال برای اینکه قالب پیچیده شده را به حال اولیه برگردانیم، همین خرپاهای مهار بندی در مقابل تصحیح قالب از خود مقاومت نشان میدهند و اجازه نمی دهند قالب به حالت اولیه برگردد. نتیجه میگیریم که این نوع مهار بندی برای سیلوی گرد مناسب نیست.
برای مهار بندی سلیوهای گرد میتوان روشهای مناسب تری به کار برد. درشکل 77 سیلوی به قطر 156 متر و ضخامت بتن 50 سانتیمتر که مربوط به کارخانه سیمان است، نشان داده شده است. یک فریم با قاب چهار گوش بمنظور مهار بندی در داخل این سیلو نصب شده ا ست. اعضای این فریم از جنس تیر آهن بال پهن نمره 36 میباشد. این فریم صلیب مورد نیاز قالب را تامین می کند. تنها مشکلی که وجود دارد وزن زیاد آن است. در چهارگوش این فریم 4 عدد جک لغزنده با قدرت بیشتر از جکهای معمولی نصب میشود.
در اثر وزن زیاد ممکن است فریم مذکور و یا خرپاهای داخلی قالب باعث انحراف یوکهای قالب شوند، بطوریکه در شکل 78 نیز نشان داده شده است، برای جلوگیری از بروز این مشکل توسط میل کشش هایی که در شکل ملاحظه میشود از انحراف یوکهایی که بارگذاری بیش از اندازه شده اند، جلوگیری میشود.
در شکل 79 نحوه مهاربندی یک کندوی مربع شکل نشان داده شده است. این نوع مهاربندی نیز صلبیت قابل ملاحظه ای به قالب نمی دهد و مقاومت چندانی در مقابل لوزی شدن سیلو ندارد، فقط در حفظ فاصله بین دیواره های داخلی سیلو به سازه قالب کمک می کند.
بطور کلی پاگردها به شکل یک دیافراگم صلب درنظر گرفته میشود. در بعضی از سیستم های قالب لغزنده که نیاز به صلبیت بیتشر ی باشد، این دیافراگم صلب را در بالای قالب ایجاد می کنند. در مبحث پاگردهای داخلی و خارجی شکل شماره 71 نشان دهنده یک نوع قالب لغزنده با پاگر بالائی است. طبق آنچه در شکل مذکور نشان داده شده است پاگرد بالائی که با شماره 6 مشخصه شده فقط دارای تیر ریزی لازمه برای تخته کوبی است و در شکل مذکور المانهای سازه ای مورد نیاز برای مهار بندی نشان داده نشده است. بهرحال لازم به ذکر است که درمواردی که قالب لغزنده دارای پاگرد بالائی باشد معمولاً پاگرد مذکور را به آن متصل می کنند و در نتیجه صلبیت لازم برای سیستم بوجود می آید. شکل 80 نمونه ای از این نوع قالب لغزنده را نشان میدهد. جکهای مورد استفاده در این نوع قالبهای لغزنده معمولاً از نوع جکهای سنگین میباشند.
ب – صلب نمودن کنج های سازه قالب
در شکل 81 نمونه ای از مهار بندی کنج های قالب نشان داده شده است. این نوع مهار بندی فقط زوایای قالب را حفظ می کند و قادر نیست فاصله بین دیواره های داخلی کندو را در جرایان اجرای عملیات ثابت نگاه دارد التبه در بعضی موارد استفاده از این نوع مهار بندی نسبت به سایر روش ها برتری قابل ملاحظه ای دارد.
ج – مهار بندی توسط میل مهار
این روش مهار بندی از سایر روشهای اقتصادی تراست. معمولاً در اجرای سیلوهای گرد که دارای قطر زیاد هستند که از این روش استفاده میشود. به این ترتیب که بوسیله تعداد میلگرد که فقط به کشش کارمی کنند پلان قالب حفظ میگردد. از آنجائیکه شکل این نوع مهار بندی شباهت زیادی به پره های دوچرخه دارد، لذا به لفظ انگلیسی این نوع مهار بندی را SPOKE SYSTEM می نامند. هنگام استفاده از این روش مهار بندی بایستی دقت داشت که بدنه قالب نسبت به سایر روشهای مهار بندی صلبیت بیشتر داشته باشد. زیرا میل مهارها اعضای کششی سبک با اینرسی پائینی هستند لذا بدنه خود قالب (شامل رویه و پشت بند افقی) بایستی به صلبیت سیستم کمک بیشتری کند.
دراین زمینه رابطه زیر به انجام محاسبات کمک می کنند:
که در آن :
= Q بار محوری پشت بند افقی
= S بار محوری وارده به میل مهار
= n تعداد میل مهارها
نکته قابل توجه این است که گرچه میل مهار را میتوان توسط دو پیچ محکم نمود ولی بهتر است که آنها بگذارند تا در اثر وزن خوشان و همچنین این عمل یک بار کاملاً متعادل به افت و در نتیجه مقدار کشش در آنها ایجاد شود . در نتیجه این عمل یک بار کاملاً متعادل به میل مهارها اعمال میشود و هندسه قالب بطور منظم حفظ میگردد.
در شکل 82 نحوه نصب میل مهار در داخل یک سیلوی گرد نشان داده شده است. شکل 83 نیز عکسی است که از داخل قالب لغزنده سیلوهای مجتمع معدنی گل گهر گرفته شده است. قالب مذکور توسط روش میل مهار، مهار بندی شده است.
استفاده ازسیم بکسل برای میل مهار چندان مناسب نیست و بهتر است که میل گرد به این منظور استفاده شود. برای تنظیم طول این میل های کششی بایستی از دو پیچ یا مهار کشی سود جست. گرچه در صورتیکه در ابتدای کار میل های مهار دقیق نصب شوند دیگر در طول بالا رفتن قالب نیازی به تنظیم دو پیچ ها نداریم، معذالک بهتر است که دو پیچ ها در نزدیکی پاگردها نصب شوند تا در دسترسی باشند.
تنها کمبودی که روش مهار بندی توسط میل مهار نسبت به دو روش قبلی دارد این است که این میل مهارها فقط به کشش کار می کنند ونمی توانند بعنوان اعضایی که تخته کوبی پاگردها روی آنها نصب شود، مورد استفاده قرار گیرند. در صورتیکه در روشهای قبلی مهار بندی (روشهای الف و ب ) از اعضای فریم مهار بندی علاوه بر وظیفه اصلی، بعنوان عضو زیرین تخته کوبی پاگردها نیز استفاده می شود.
داربست آویز
بمنظور انجام عملیات کیورینگ بتن داربست آویز را به قالب لغزنده متصل می نمایند. عملیات کیورینگ توسط آب پاش و یا پاشیدن محلولهای شیمیائی مخصوص انجام می پذیرد. همچنین استفاده از یک تکه ورق پلاستوفوم نیز برای مالیدن روی سطح بتن و بدست آوردن یک سطح صاف مناسب خواهد بود. در مبحث لوله کشی آب نیز در این مورد مطالبی آمده است. علاوه بر کیورینگ بمنظور خارج نمودن قطعات مدفون و یا نصب فریم های فلزی به بدنه سازه از داربست آویز استفاده می کنند.
داربست آویز یا از یوکها و یا از پشت های افقی آویزان میشود. پهنای داربست آویز حدود 60 تا 90 سانتیمتر میباشد. در اجرای داربست آویز بایستی به نکات زیر توجه نمود:
– نحوه نصب و باز کردن آن ساده باشد.
– به نحو معقولی به یکدیگر مهار بندی شوند تا هنگام عبور و مرور تلوتلو نخورد
– امکان عبور دو نفر از مقابل هم باشد
– با سطح بتن کمی فاصله داشته با شد تا بتن خراب نشود.
– دارای تخته شیرازه و تخته جان پناه باشد.
– در محل کنج های خارجی سازه تمهیداتی در نظر گرفته شود که داربست آویز قطع نگردد .
– در مقابل بار ناشی از باد مقاومت کافی داشته باشدگ
– ارتفاع کف آن تا زیر قالب چندان باشد که کارگران مستقر در روی داربست آویز بتوانند به سادگی بتن خارج شده از زیر قالب را تعمیر و یا آب ناشی نمایند. معمولاً داربست آویز 180 سانتیمتر پائین تر از قالب نصب می شود
– داربست های آویز در داخل کندوهای کوچک به طور یکپارچه نصب می گردد.
شکل 73 نمونه فریم یک داربست آویز ساخته روسیه را نشان میدهد.
برای دسترسی به داربست آویز، روی پاگردها دریچه هایئی کار گذاشته شده و از طریق نردبان از روی پاگرد به داربست آویز عبور و مرور انجام می شود. این نردبانها بایستی کاملاً سالم باشند. فواصل بین پله های نردبان همگی مساوی و حدود 30 سانتیمتر و فواصل بین پایه های آن حداقل 45 سانتی متر میاشد.
در مواردیکه بتن ریزی در هوای سرد انجام میشود، یک پوشش کامل و صلب در اطراف داربست آویز محافظت بتن نصب میشود. چنانچه اجرای این پوشش بر روی داربست آویز عملی نباشد از یک چهار چوب مستقل برای پوشش محافظ استفاده میشود.
شکل 74 داربست آویز و پوشش محافظ را نشان میدهد. در این شکل محل عبور لوله های بخار آب نیز نشان داده شده است. در بعضی موارد بجای بخار از اشعه مادون قرمز برای گرم کردن بتن قالب لغزنده استفاده می کنند.
76