مقدمه:
وظیفه دستگاه گردش خون رساندن اکسیژن و مواد مغذی به سلولهای بدن و تخلیه مواد زاید این سلولها می باشد.
دستگاه گردش خون از دو جزء اصلی قلب و عروق خونی تشکیل شده است.
قلب درون کیسه پریکارد (آبشامه) در قفسه سینه و عروق تا اقصی نقاط بدن گسترش یافته است.
قلب یک عضو آویزان و عضلانی در مرکز قفسه صدری است که به طور مایل در پشت تنه استرنوم و غضروفهای دنده ای واقع شده است. وزن آن در مردان 300 گرم و در زنان در حدود 350 گرم می باشد.
البته وزن قلب با توجه به جنس، سن، وزن، ورزش و سایر شرایطی که موجب بیماری می شوند متفاوت خواهد بود.
قلب خون را به داخل بافتهای بدن پمپ می کند و از این طریق اکسیژن و مواد غذایی را به بافتها می رساند. فعالیت پمپ قلب به وسیله انقباض و انبساط دیواره عضلانی قلب به طور منظم ایجاد می شود.
در طی سیستول (انقباض عضله) حفرات قلب کوچکتر شده و خون را پرتاب می کند. در طی دیاستول (انبساط عضله) حفرات قلب مجداً از خون پر شده و برای پرتاب بعدی آماده می شود.
ضربان قلب به طور طبیعی در یک فرد بالغ تقریباً 80-60 در دقیقه خواهد بود هر یک از بطنها تقریباً 70 سی سی خون در هر ضربه خارج می کنند و لذا در طی 60 دقیقه حدود 5 لیتر خون را به گردش در می آورند.
آناتومی قلب:
قلب توسط 3 لایه تشکیل شده است:
– آندوکارد که داخلی ترین لایه می باشد از بافت آندوتلیال پوشیده شده است که سطح داخلی قلب و دریچه ها را می پوشاند.
– لایه وسط یا میوکارد از فیبرهای عضلانی تشکیل شده است و مسئول پمپاژ قلب می باشد.
– اپیکارد که خارجی ترین لایه می باشد.
– قلب توسط یک ساک فیبری نازک به نام پریکارد پوشانده می شود که توسط دو لایه تشکیل شده است.
– لایه ای از پریکارد که به اپیکارد قلب چسبیده است لایه ویسرال یا احشایی نام دارد.
– پریکارد قشری یا پارتیال: که پریکارد احشایی توسط پریکارد قشری یا پارتیال پوشانده شده است
– پریکارد قشری به عروق بزرگ، دیافراگم، جناق سینه و ستون فقرات متصل شده است و قلب را در قفسه صدری یا مدیاستن نگهداری می کند.
– فضای حاصل ما بین دو لایه پریکارد توسط مایه ای به حجم تقریباً 30 سی سی پر شده است.
– اعمال پریکارد:
– تسهیل حرکات و ضربان قلب و جلوگیری از اصطکاک.
– محافظت قلب از عفونت های ساختمانهای مجاور نظیر عفونت های مربوط به ریه ها مدیاستن، مری و غیره.
حفرات قلب:
4 حفره قلب دو بخش چپ و راست سیستم پمپاژ را تشکیل می دهند.
قلب راست:
از دهلیز راست و بطن راست تشکیل شده است و خون کم اکسیژن را به داخل ریه ها برای اکسیژن گیری مجدد پمپ می کند. دهلیز راست خون بازگشتی بدن را از دورگ عمده دریافت می کند:
– ورید اجوف فوقانی که خون سر، گردن، اندام فوقانی را به سمت قلب می آورد.
– ورید اجوف تحتانی که خون اندام تحتانی را به قلب باز می گرداند.
قلب چپ
از دهلیز چپ و بطن چپ تشکیل شده است و وظیفه آن پمپاژ خون سرشار از اکسیژنه به داخل آئورت و گردش خون سیستمیک می باشد.
دهلیز چپ خون اکسیژنه را گردش ریدی از طریق وریدهای ریدی تحویل می گیرد.
ضخامت هر یک از این حفرات چهارکانه متناسب با فعالیت هر یک از ایشان است.
بطن راست در مقابل یک سیستم کم فشار (عروق ریوی) باید منقبض شود در حالی که بطن چپ باید در مقابل یک سیستم پرفشار (عروق سیستمیک) منقبض شود لذا ضخامت بطن چپ 5/1 تا 2 برابر بطن راست.
شکل 1-1 ساختمان قلب، علامتها، مسیرجریان خون در حفرات قلب
دهلیز دارای دیواره ای نازک است چرا که خون بازگشتی به هر دو دهلیز دارای فشار اندکی است. در عوض، دیواره عضلات دارای ضخامت بیشتری است چرا که باید متحمل فشار سنگینی هنگام سیستول بشود.
از آن جایی که موقعیت قرار گرفتن قلب در داخل قفسه صدری به صورت چرخشی و فضا است بطن راست از تمام حفرات قدامی تر قرار گرفته است و دهلیز چپ خلفی ترین حفره چپ می باشد. بطن چپ مسئول ضربه نوک قلب است.
دریچه های قلبی:
چهار دریچه قلب اجازهعبور خون از هر یک حفرات به حفره دیگر تنها در یک جهت را می دهند این دریچه ها به طور منظم در هنگام انقباض و انبساط قلب باز و بسته می شود و به دو گروه بزرگ تقسیم می شوند دریچه های دهلیزی بطنی و دریچه های نیمه هلالی.
دریچه های دهلیزی بطنی:
دریچه های که دهلیزها و بطنها را از جدا هم جدا می سازند. دریچه تریکوسپید که دهلیز راست و بطن راست را از هم جدا می سازد.دریچه متیرال یا بایکوسپید که دهلیز چپ و بطن چپ را از هم جدا می سازد.
دریچه های نیمه هلالی:
– دریچه پولمونیک: حائل ما بین بطن راست و شریان پولموئر می باشد.
– دریچه آئورت: حائل مابین بطن چپ و شریان آئورت می باشد.
عروق کرونر:
شریان کرونر از دو شاخه راست و چپ تشکیل شده است. شریانهای کرونری از آئورت و بلافاصله بالای کاسپ های دریچه آئورت جدا می شود. احتیاجات غذایی قلب بسیار زیاد بوده و 80-70درصد اکسیژن موجود در خون را برداشت می نماید.
تغذیه خونی قلب توسط عروق کرونر انجام می شود.
عضلات قلب:
عضله قلب از بافت عضلانی ویژه ای تشکیل شده است از نقطه نظر میکروسکوپیک عضله قلب از عضلات مخلطط تشکیل شده اما از لحاظ فیزیولوژیک مانند عضلات صاف عمل می نماید،
فیبرهای عضله قلب در یک مجموعه منظم به نام سن سی شیوم قلبی دسته بندی می شود این هماهنگی باعث انقباض، انبساط موزون قلب می شود.
فعالیت قلب:
سیستم هدایتی.
سلولهای اختصاصی الکتریکی سیستم هدایتی عضلهای قلب وظیفه تولید، هماهنگی و انتقال امواج الکتریکی را بر عهده دارند. نتیجه این فعالیت الکتریکی همان فعالیت مکانیکی عضله قلب است که باعث ایجاد برون ده قلبی و پمپاژ خون می شود.
سه مشخصه فیزیولوژیک الکتریکی قلب به این صورت طبقه بندی می شود:
– اتوماتیسیتی یا توانایی خود بخودی ایجاد ایمپالس الکتریکی
– تحریک پذیری یا پاسخ به یک تحریک یا پالس الکتریکی
– قابلیت هدایت محرک یا پالس الکتریکی از یک سلول به سلول بعدی.
گره سینوسی دهلیزی (SANODE):
این گره فعالیت پیشاهنگ قلب را به عهده دارد. مکان آن بلافاصله در مدخل ورودی ورید اجوف فوقانی به داخل دهلیز راست قرار دارد. گره پیشاهنگ یا گره سینوسی دهلیزی به طور طبیعی ضربان 100-60 در دقیقه را تولید می نماید. این سرعت توسط شرایط متابولیک خاص بدن قابل تغییر و تاثیر پذیری است.
پالسهای الکتریکی که توسط گره سینوسی دهلیزی ایجاد شده است باعث تحریک الکتریکی و انقباض خود بخود دهلیز نیز می شود پس از آن امواج الکتریکی به گره دهلیزی بطنی یا AVNODE می رسد. AVNODE درست در بالای دریچه تریکوپسید در دیواره دهلیز راست قرار دارد. نقش این گره جمع آوری امواج الکتریکی و تاخیر مختصر در انتقال آن به بطنها می باشد. امواج الکتریکی از این به بعد توسط یک شاخه از سلولهای الکتریکی به نام دسته هیس به سمت بدنه دو بطن چپ و راست منتقل می شود. سپس امواج به فیبرهای تمایز یافته دیگری به نام پورکنژ منتقل می شود.
شکل 2-1 (سیستم هدایتی قلب)
سیکل قلبی:
سیکل قلبی با سیستول (انقباض بطنی) آغاز می شود. فشار داخل بطن بسرعت بالا می رود و باعث بسته شدن دریچه های دهلیزی بطنی می شود در نتیجه خون بشکل طبیعی وارد آئورت و پولمونر شده و از پس زدن خون به داخل دهلیزها جلوگیری می شود. خروج خون ابتدا با سرعت و شدت بیشتری در خلال سیستول صورت می پذیرد و سپس بتدریج کم می شود. در انتهای سیستول فشار داخل بطن راست و چپ بسرعت کاهش می یابد. این نزول فشار باعث بسته شدن دریچه های نیمه هلالی می گردد. این تغییرات مقدمه ای برای شروع دیاستول است.
در خلال دیاستول خون وریه ی به داخل دهلیزها و پس از آن از خلال دریچه های دهلیزی و بطنی به بطن ها وارد می شود. در انتهای دیاستول عضله دهلیز توسط محرک الکتریکی که از گره سینوسی دهلیزی ایجاد می شود دچار انقباض می شود. و متعاقب رسیدن تحریک الکتریکی به بطن ها سیستول بطنی آغاز می شود.
برون ده قلبی:
میزان خون پمپاژ شده توسط بطن ها را در جریان هر سیکل قلبی در یک دقیقه را گویند.
در یک فرد بالغ در حدود 5 لیتر در دقیقه می شود.
برون ده قلبی از معادله حجم ضربه ای ضربدر تعداد ضربان قلب در دقیقه بدست می آید. بنابراین برون ده قلبی از تغییرات ضربان قلب و حجم ضربه ای تاثیر می پذیرد.
پیشرفت سن و تغییرات قلبی:
تغییرات ساختمانی و فیزیولوژیک قلبی با پیشرفت سن بوضوح مشاده می شود.
مطالعات نشان می دهد تغییرات قلب با پیشرفت سن توان فعالیت های معمول فرد را نگهداری می کند اما برای فعالیت های فیزیکی (ورزش) یا هیجان سنگین وی را دچار کمبود می نماید.
در یک فرد مسن که کمتر به فعالیت می پردازد حجم بطن چپ کوچکتر و دچار آتروفی می شود. همچنین با پیشرفت سن الاستیسیته و قطر آئورت کمتر می شود.
از سوی دیگر ضخامت و سفتی دریچه های قلبی و بافت همبند گره های A.V.S.A افزایش می یابد. این تغییرات باعث کاهش قدرت انقباضی قلب و زمان سیستول را طولانی تر می کند.
بنابراین فعالیت های شدید فیزیکی یا روانی در افراد مسن بخوبی از نظر قلبی قابل تطبیق نیست. پس در بسیاری از بیماران فعالیت سنگین به طور نسبی یا درجاتی از نارسایی قلب توام می شود.
تفاوت جنس و تغییرات قلبی
در مقایسه با قلب مردان، قلب زنان کوچکتر است؛ وزن آن کمتر و عروق کرونرش کوچکتر می باشد. به علت کوچک بودن غروق کرونر فرآیند انسداد در عروق کرونر نیز به راحتی انجام می پذیرد.
تفاوت دیگر مربوط به هورمون های زنانه است. زنان به علت وجود اثرات محافظتی استروژن کمتر در معرض ایجاد و پیشرفت بیماریهای عروق کرونر قرار دارند.
مطالعات نشان می دهد استروژن باعث تاثیر بر سطح کلسترول، افزایش HDL و کاهش D و بهبود جریان خون می شود، این تغییرات مفید بعد از یائسکی کم می شود. به طوری که زنان بعد از یائسگی شیوع بیماریهای عروق کروز مشابه مردان می شود.
عروق Vessels
عروق مجازی هستند که در آنها خون جریان دارد این مجاری شامل شریانها، وریه ها و مویرگ ها می باشد. ساختمان شریانها و وریه ها با یکدیگر تفاوت اساسی دارد. به طوریکه شریان ها مجاری هستند که خون با فشار در آنها جریان دارد و وریه ها مجاری هستند که خون با سرعت و فشار کم در آنها جریان دارد.
علاوه بر آن وریه ها مجاری ذخیره کننده خون در بدن هستند. جدار شریان ها قطور تر بوده بافت عضلانی و الیاف الاستیک بیشتری دارند. جدار ورید نازکتر، با لومن وسیعتر و بافت عضلانی کمتر است.
منابع و ماخذ:
– پرستاری داخلی – حراجی مترجم دکتر محسن کفاشی مروت گیتی
– آناتومی عمومی مولف:پروفسور حسین حکمت
1
12