سیل
جنگ
زلزله
سلاحهای شیمیایی و اتمی
آتش سوزی
انرژی
رانش زمین
بهمن
تروریسم
طوفان
مدیریت بحران و پدافند غیرعامل
پدافند غیر عامل با توجه به اصول حاکم در مدیریت بحران مجموعه از تمهیدات، اقدامات و طرح هایی است که با استفاده از ابزار و شرایط، حتی المقدور بدون نیاز به نیروی انسانی و به صورت خود اتکا، از یک سو توان دفاعی مجموعه را در زمان بحران افزایش داده و از سوی دیگر پیامدهای بحران را کاهش و امکان باز سازی مناطق آسیب دیده را با کمترین هزینه فراهم می سازد.
طرح های پدافند غیر عامل قبل از انجام مراحل تهاجم و در زمان صلح تهیه و اجرا می گردند
این قبیل تمهیدات و ملاحظات پدافند غیرعامل علاوه بر کاهش شدید هزینه ها، کارآیی دفاعی طرحها، اهداف و پروژه ها را در زمان تهاجم دشمن بسیار افزایش خواهد داد.
استمرار فعالیت های زیربنایی
کاستن از آسیب پذیری مستحدثات
و تجهیزات حیاتی و حساس کشور
تداوم خدمات رسانی عمومی و تسهیل
اداره کشور در شرایط تهدید و بحران
تجاوز خارجی
حفظ بنیه دفاعی برغم حملات خصمانه و
مخرب دشمن از طریق اجرای طرح های
پدافند غیرعامل
تامین نیازهای حیاتی
اهداف اصلی پدافند غیر عامل
قابلیت های پدافند غیر عامل
قابلیت های پدافند غیرعامل، ایجاد بستر مناسب توسعه پایدار کشور، هم راستا با سیاست های تنش زدایی، پایدارترین و ارزان ترین روش دفاع، مناسب ترین راهکار افزایش آستانه مقاومت ملی، پشتوانه اقتدار ملی، یکی از مهمترین ابزارهای بازدارندگی، بهترین و مناسب ترین شیوه کاهش مخاطرات و کاهش آسیب پذیری، صلح آمیزترین روش دفاع و فطری ترین عنصر دفاعی بشر در برابر همه حوادث است.
ذکر این نکته ضروری است که "کشورهایی که توسعه پدافند غیرعامل را به عنوان یک سیاست دفاعی مستمر در دستور کار خود قرار می دهند، هیچگاه در مظان اتهام تهدید علیه کشورهای دیگر قرار نمی گیرند".
با این توضیح، کشورهایی که پدافند غیرعامل را به عنوان یک راهکار اصلی برمی گزینند به شرایطی از نظر کاهش آسیب پذیری دست می یابند که مطامع کشورهای تهدیدکننده علیه آنها کاهش می یابد.
1- ایجاد بستر مستمر و پویا جهت اجرای طرح های پدافند غیر عامل
2- قرار گرفتن اصول پدافند غیر عامل در متن طرح های پدافند غیر عامل
3- ایجاد ضمانت های اجرائی و پاسخگو بودن بالاترین مقام اجرائی هر دستگاه نسبت به رعایت اصول پدافند غیر عامل
4- تعیین شاخص های اولویت بندی، متناسب با اهمیت و حساسیت نقاط هدف (ساختمان ها، تاسیسات، تجهیزات و شریان های اصلی کشور که ممکن است در معرض تهاجم قرار گیرند نقاط هدف نامیده میشوند.)
5- تعیین سطوح ایمنی و معیارها و ضوابط فنی پدافند غیر عامل متناسب با ماهیت نقاط هدف و نوع تهدید.
6- کاهش آسیب پذیری نیروی انسانی، مستحدثات و مراکز حیاتی و حساس موجود و در دست اجرا یا در دست مطالعه کشور از طریق اجرای طرح های پدافند غیر عامل
اصول پدافند غیرعامل درطرح های حساس و حیاتی
اصول کلی پدافند غیر عامل
اختفا
Concealment
استتار
Camouflage
فریب
Deception
پوشش
Covering &
Obscuration
پراکندگی و تفرقه
Dispersion &
Separation
استحکامات
Fortification
اعلام خطر
Early Warning
مکان یابی
Site Selection
بحران رویدادی است که به طور طبیعی یا بوسیله بشر، به طور ناگهانی (Emergency) یا به صورت فزاینده (Crisis) بوجود آید و سختی و مشقتی را به جامعه انسانی تحمیل کند که برای برطرف کردن آن نیاز به اقدامات اضطراری، اساسی و فوق العاده باشد.
بحران
درجه بندی بحران
بحران درجه 1: عبارت است از هر رویداد پیش بینی نشده و غیر منتظره ای که یک واحد به تنهایی و با امکانات معمول خود قادر به مقابله با آن باشد. مانند آتش سوزی .
آتش سوزیهای که در منازل ایجاد شده و باعث آسیب دیدن منزل یا منازل اطراف خود می شود .
بحران درجه 2: هرگونه رویداد غیر منتظره ای که برای مقابله با آن دو یا بیش از دو نهاد با قابلیتی بیش از حد معمول لازم باشد. مانند: تصادفات جاده ای.
به رغم تمهیدات صورت گرفته از طرف دستگاههای مرتبط با موضوع حمل و نقل جاده ای اعم از پلیس راه، وزارت راه و ترابری ، امداد جاده ای هلال احمر و…. متاسفانه آمار تلفات جاده ای همچنان سیر صعودی دارد.
بحران درجه 3: هرگونه رویداد غیر منتظره ای که ابعاد آن به حدی باشد که برای مقابله با آن نیاز به تجهیز کلیه امکانات و نهادهای مسئول در سطح شهر و هماهنگ کردن و همکاری این نهادها و نهادهای دیگر خارج از این حوزه باشد. مانند: جنگ
تجاوز عراق به میهن اسلامی در شهریور سال ۱۳۵۹ شروع شد و عراق رسماً آغاز گر جنگ نابرابر شناخته شد. این تجاوز تا سال ۱۳۶۷ به طول انجامید، در طول این مدت ایران جمعاً ۹۶ عملیات بر علیه نیروهای متجاوز عراق انجام داد.
فاجعه: فاجعه به حادثه ای گفته می شود که همه آحاد جامعه را در بر گرفته، مقابله با آن به مهارتها و روش های ویژه ای نیاز داشته باشد، و برای جبران خسارات وارده به امکانات فوق العاده ای نیاز است که نوعاً مجبور به استمداد از کشورهای دیگر می شویم.
فاجعه بم را می توان نام برد که طی آن زمین لرزه در سال 1382 بیش از 40000 نفراز هم وطنانمان جان خود را از دست دادند.
انواع بحرانها
بلایای طبیعی
زلزله
سیل
بهمن
طوفان و …
بحرانهای
تکنولوژیک
بحرانهای
اکولوژیک
بحرانهای
سیاسی
بلایای غیر
طبیعی
ایران یکی از ده کشور حادثه خیز جهان و بعد از هند، بنگلادش و چین، چهارمین کشور بلاخیز به شمار می رود.
بحرانهای تکنولوژیک
خطرات تکنولوژیک بر اثر فرایندها و مواد ناشی از زندگی در جهان صنعتی ایجاد می شوند و شامل موارد زیر هستند:
نقل و انتقال مواد و انسان ها (از راه جاده ها، راه آهن، هوا یا دریا)
استفاده از ماشین آلات سنگین یا سریع
استفاده از الکتریسیته، دمای بالا، فشار بالا و …
تولید انبوه، ذخیره سازی، استفاده و دور ریختن مواد خطرناک
در دسامبر سال 1984 در شهر بوپال هند که مرکز فعالیت های شیمیایی شرکت آمریکایی یونیون است، به ناگاه ابری از گازهای سمی و کشنده متیل ایزوسیانات در آسمان این شهر پراکنده شد که منجر به مرگ بیش از 25000 نفر شد
در یک مورد دیگر انفجار کارخانه اتمی چرنوبیل در سال 1986 در اتحاد جماهیر شوروی سابق نیز نمونه ای دیگر از بحران های تکنولوژیک است.
بحرانهای اکولوژیک
بحران های اکولوژیک: این بحران ها در نتیجه اقدامات مستقیم بشر و استفاده بی رویه از منابع طبیعی روی می دهد و موجب تخریب کره خاکی و تخریب جو زمین گشته و بیش از آنکه نسل بشر را مورد تهدید قرار دهد، اثر مستقیمی بر نابودی گیاهان، منابع طبیعی و جانداران دیگر خواهد گذارد.
تخریب جنگل ها و مراتع و بریدن درختان به منظور سوزاندن و استفاده های ناشایست دیگر از محیط زیست، در زمره فاجعه های اکولوژیک محسوب می شوند.
برخی از فاجعه های تکنولوژیک نظیر نشت ضایعات سمی و خطرناک و پخش آن در محیط زیست بشر می تواند به تخریب اکولوژی و محیط زیست کمک کند.
بحرانهای سیاسی
اقدامات آگاهانه و حساب شده انسان که موجب از بین رفتن جان انسانها و تخریب کلی جامعه می شود به نام بحران های سیاسی شناخته می شوند. جنگ، آشفتگی سیاسی، آشوبهای اجتماعی و دیگر اقدامات مخرب آگاهانه انسان در زمره حوادث سیاسی قلمداد می شود.
مشخصات و نتایج بحرانهای سیاسی
1- کشته و زخمی شدن جمع کثیری از مردم
2- نابود شدن اموال مردم
3- نابسامانی های بلند مدت اقتصادی اجتماعی
4- نابسامانی های بلند مدت اجتماعی
نمونه های از بحرانهای سیاسی
جنگ: طبق آمار رسمی دولت ایران ، طی 8 سال دوران دفاع مقدس 213 هزار نفر شهید، 335 هزار نفر معلول، 40 هزار نفر اسیر و 1 هزار میلیارد دلار خسارت به کشور ایران وارد شده است.
تروریسم: تروریسم یکی دیگر از انواع بحران های سیاسی است که در صورت گسترش دامنه آن می تواند به یک فاجعه سیاسی تبدیل شود. استفاده از سلاح های مخرب و مرگبار در مقیاس کوچک نمونه ای از اقدامات تروریستی است که در گوشه و کنار دنیا علی الخصوص در خاورمیانه هر روز اتفاقات ناگواری را رقم می زند.
فعالیتهای خرابکارانه
نا آرامی های سیاسی _اجتماعی : ناآرامی های سیاسی _اجتماعی در داخل مرزهای یک کشور اگر به موقع پاسخ داده نشوند، ممکن است موجب یک فاجعه بشود.
طبق آمار رسمی دولت ایران ، طی 8 سال دوران دفاع مقدس 213 هزار نفر شهید، 335
هزار نفر معلول، 40 هزار نفر اسیر و 1 هزار میلیارد دلار خسارت به کشور ایران وارد
شده است.
بمباران شیمیایی حلبچه در 24 اسفند1366 توسط صدام .در این بمباران 5000 نفر کشته و 7000 نفر مجروح شدند
صدام در این حمله از سه نوع گاز خردل ، گازهای اعصاب ( تابون ، سارین یا سومان ) و سیانوژن علیه مردم بی دفاع استفاده کرد. پنجاه فروند جنگنده عراقی ، هریک چهار بمب شیمیایی را حمل کرده و این منطقه را مورد تهاجم سنگین خود قرار دادند .
مدیریت بحران در برگیرنده یکسری عملیات و اقدامات پیوسته و پویا شامل برنامه ریزی، سازماندهی، تشکیلات، رهبری وکنترل می باشد.
در واقع مدیریت بحران فرآیند کاهش خطرپذیری واقعه رویداده با استفاده از منابع ضد بحران به گونه ای کارا و اثربخش است.
مدیریت بحران
اهداف مدیریت بحران
پیش بینی خطرات و فاکتورهای منجر به بحران
برنامه ریزی و آمادگی برای مقابله با بحران های احتمالی
مقابله با بحران ها و ارائه راهکارهای مناسب برای رفع شرایط بحران زا
ایجاد شرایط مناسب زیست
تهدیدشناسی جامع
(طبیعی، صنعتی وجنگی)
همه ابعاد تهدیدات
همه فازهای بحران
4
سیاست گذاری، تهدیدشناسی، برنامه ریزی راهبردی، برنامه ریزی عملیاتی، آموزش وپژوهش، مانور
مدیریت جامع بحران
سند مدیریت بحران ودفاع غیرنظامی درحوادث جنگی متعارف
موشک باران مناطق مسکونی
موشک باران زیرساخت های حیاتی وحساس
سند مدیریت بحران ودفاع غیرنظامی در حوادث جنگی نامتعارف
حوادث بیولوژیک
حوادث شیمیایی
حوادث رسانه ای
حوادث سایبر
حوادث کشاورزی وغذا
حوادث هسته ای ورادیولوژیک
حوادث تروریستی
حوادث ناشی از نفت ومواد خطرناک
حوادث فاجعه بار ملی
اصول پایه برای مقابله با بحران ها
شناخت دقیق مفهوم بحران در کلیه سطوح و طبقات
تعیین خطر ناشی از بحران
سیاستگذاری صحیح و کارا جهت تدبیر بحران
وجود سیستم تشکیلاتی
برنامه ریزی
کاربرد بهینه منابع
استفاد از سیستم آموزشی
استفاده از تخصص های خاص
روندهای استخراج راهبردها
برنامه ریزی براساس سناریوهای تهاجم
برنامه ریزی کارکردی پدافند غیرعامل
برنامه ریزی براساس توانمندی های پدافند غیرعامل
برنامه ریزی براساس سناریوهای تهاجم
انفجار هسته ای وعواقب آن
همه گیری یک بیماری بیولوژیک: پاندمی آنفلوآنزا
حمله بیولوژیک: آلودگی غذایی، بیماری های مشترک بین دام وانسان
حمله شیمیایی: موادشیمیایی صنعتی سمی
حادثه طبیعی: زلزله با مقیاس بالا
حمله رادیولوژیک: پراکندگی مواد رادیولوژیک دریک منطقه
حمله انفجاری: بمب گذاری با بمب های پیشرفته
حمله سایبری
راهبردهای مدیریت بحران
تدوین و نهادینه کردن الگوی اداره کشور،استان، شهر، دستگاه در بحران ناشی از جنگ
تدوین و نهادینه کردن الگوی اداره صحنه حادثه در شرایط جنگی
تدوین و نهادینه کردن الگوی اداره دفاع غیرنظامی و مردم یاری
تدوین و نهادینه کردن الگوی آموزش مدیران ، کارشناسان و مردم در زمینه تداوم خدمت دستگاه ها ، مدیریت بحران و دفاع غیرنظامی
تدوین و نهادینه کردن الگوی پژوهش های راهبردی و عملیاتی در زمینه تداوم خدمت دستگاه ها ، مدیریت بحران و دفاع غیرنظامی
تدوین و نهادینه سازی ارزیابی مدیریت بحران و دفاع غیرنظامی با انجام مانوردر زمینه تداوم خدمت دستگاه ها مدیریت بحران و دفاع غیرنظامی
تدوین ونهادینه کردن الگوی تهدید شناسی ،ارزیابی آسیب پذیری ها وتدوین سناریوهای تهاجم دشمن در کشور
راهبردهای پدافند غیرعامل کشور
8- توسعه فرهنگی و ارتقاء باور مدیران و مردم و تقویت عزم و اقتدار ملی نسبت به تاثیر پدافند غیر عامل در کاهش آسیب پذیری ها با استفاده از کل ظرفیتهای ملی.
9-تدوین و نهادینه نمودن طرح جامع مدیریت بحران و دفاع غیرنظامی کشور در شرایط جنگی.
10-توسعه شاخص های امنیت، ایمنی و پایداری در برابر تهدید در شبکه های اطلاعاتی و ارتباطی با گرایش به فناوریهای بومی و ملی.
11-ایمن سازی وپایداری وموازی سازی امکان جایگزینی انرژی های زیر ساخت های حیاتی
12-کاهش آسیب پذیری های استان ها در برابر تهدیدات وایجاد پایداری وقابلیت بقاء ومدیریت بهینه واداره امور مردم در شرایط تهدید بصورت خود کفا از مرکز
13-ساماندهی و ایجاد ساز و کار مناسب برای استفاده حداکثری از توانایی ها وقابلیت های نیروهای داوطلب مردمی، بسیج در تمامی ابعاد و عرصه های پدافند غیرعامل
14-پایش مستمرتهدیدات وآسیب پذیری ها و حفظ اشراف اطلاعاتی بر زیر ساخت های ملی
15-حفاظت و امنیت طرح های پدافند غیرعامل ومحروم سازی دشمن در کسب اطلاعات از زیرساخت های طبقه بندی شده کشور با تدوین آئین نامه های حفاظتی متناسب با تهدیدات و توسعه و فرهنگ سازی آن
بخش های مختلف فرایند ارزیابی آسیب پذیری
الف- تعریف پروژه: اهداف، حوزه فعالیت و زمینه ارزیابی آسیب پذیری، فعالیت های لازم و منابع مورد نیاز برای انجام آنها را تعیین می کند.
ب- تشکیل گروه برنامه ریزی: این اقدام برای ارزیابی آسیب پذیری و برنامه ریزی شرایط اضطراری، ضروری است. بدون تشکیل این گروه، جمع آوری اطلاعات لازم، تعهد گرفتن از افراد کلیدی و فراهم نمودن امکان مشارکت برای افراد جامعه مشکل خواهد بود.
ج- شناسایی تهدیدات: در این مرحله، تهدیدات موجود در جامعه آشکار می شوند (گرچه مشخص نمودن تمام تهدیدات غیرممکن است).
د- توصیف تهدیدات: در این مرحله، تهدیدات موجود در جامعه تحلیل می شوند. تهدیدات مشابه، ممکن است در مناطق مختلف به صورت های متفاوتی تظاهر یابند، زیرا بین جوامع خاص، محیط اطراف و تهدیدات موجود در آن، تداخل وجود دارد.
بخش های مختلف فرایند ارزیابی آسیب پذیری
ه- توصیف جامعه و محیط اطراف: اطلاعات مرتبط راجع به افراد، ویژگی ها یا محیط اطراف را که می تواند بر تهدیدات تاثیر گذاشته یا تحت تاثیر آن قرار گیرد، مشخص می کند. در این مرحله ممکن است تهدیدات بیشتری شناخته شوند.
و- توصیف اثرات تهدیدات بر جامعه: این مرحله نیز جزء آسیب پذیری جامعه محسوب می شود وعبارت از آن چیزی است که احتمالاً در یک تصادف، حادثه، فوریت یا فاجعه ای که دارای یک تهدید واحد یا تهدیدات متعدد است، روی خواهد داد.
ز- اولویت بندی تهدیدات : تهدیداتی را که در ابتدا باید مورد توجه قرار گیرند و آنهایی را که می توان پرداختن بدان ها را به آینده موکول نموده یا حتی آنها را نادیده گرفت، بر اساس اثرات احتمالی و میزان آسیب پذیری جامعه مشخص می کند.
ح- ثبت: تمام نتایج و تصمیم گیری ها برای قضاوت درباره کارهای صورت گرفته و کارهایی که باید در آینده جهت آماده سازی صورت گیرد، ضروری است.
مشکلات فرایند ارزیابی آسیب پذیری
الف- اطلاعات:
عدم وجود اطلاعات در مورد برخی تهدیدات
عدم آگاهی راجع به صحت اطلاعات موجود
عدم وجود اطلاعات بسیار زیاد راجع به سایر تهدیدات
عدم وجود اطلاعات بسیار زیاد راجع به جوامع
مشکل بودن تعیین داده های مرتبط
ب- آگاهی:
عدم آگاهی جامعه یا گروه برنامه ریزی راجع به روش های ارزیابی آسیب پذیری
عدم آگاهی راجع به تهدیدات خاص
ج- نگرش ها:
عدم هماهنگی بین برخی سازمان ها، به خصوص سازمان های پاسخ گو که کار ارزیابی آسیب پذیری را تنها به عنوان یک فعالیت آکادمیک می بینند.
مشکلات فرایند ارزیابی آسیب پذیری
د- حوزه پروژه:
معرفی ضعیف ناحیه ای که در پروژه ارزیابی آسیب پذیری تحت پوشش قرار می گیرد
تلاش برای آنالیز بیش از حد
تعیین میزان جزئیات لازم در توصیف جامعه و تهدیدات
نشان دادن توصیه های غیرقابل دسترسی و غیرواقعی
ه- سفت و سخت گرفتن فرایند:
گنجاندن توصیفات موجود درباره جامعه و تهدیدات درون یک چهارچوب بسیار سفت و سخت
پیگیری مراحل فرایند ارزیابی به صورت غیرقابل تغییر و عدم امکان بازگشت به مراحل قبلی در صورت لزوم
و- ناکامی فرایند:
ممکن است جامعه و گروه برنامه ریزی در فرایند ارزیابی آسیب پذیری (آنالیز مشکل)، ناموفق شوند و خواستار شروع برنامه ریزی برای شرایط اضطراری (حل مشکل) باشند.
برنامه ریزی و انجام جریان کاهش آسیب پذیری در شرایطی که ارزیابی آسیب پذیری به طور رسمی آغاز شده اما هنوز کامل نشده است نیز می تواند آغاز شود.
انواع زیرساخت ها ومنابع کلیدی کشور
زیرساخت های کشاورزی وغذا
زیرساخت های دفاعی
زیرساخت های انرژی
زیرساخت های بهداشتی درمانی
مراکز باستانی ومقدس کشور
مراکز اقتصادی وبانک های کلیدی کشور
مراکز مدیریت آب کشور
مراکز وکارخانجات پتروشیمی ومحصولات دیگر شیمیایی
مراکز مهم بازرگانی کشور
سدها
مراکز مدیریت بحران کشوردردستگاه های مختلف
مراکز هسته ای کشور
مراکز مخابرات و فناوری اطلاعات کشور
مراکز پست وتلگراف کشور
سامانه های حمل ونقل کشور
مراکز دولتی کشور
اصول اساسی سامانه حفاظت زیرساخت ها
برنامه ریزی مبتنی بر مدیریت تهدیدات
رعایت چارچوب وفرآیند مدیریت تهدیدات زیرساخت ها
توزیع وتشریک اطلاعات در سامانه(شبکه ای)
حفاظت امنیت اطلاعات(شبکه ای)
فرماندهی واحد وتبعیت از سامانه ملی مدیریت سانحه
رعایت اصول هماهنگی
هماهنگی با سندهای جامع دیگر مرتبط با پدافند غیرعامل ومدیریت بحران ودفاع غیرنظامی
افزایش آگاهی عمومی درزمینه زیرساخت ها واهمیت آنها
اجرای برنامه های آموزش ومانورمکرر دراین زمینه درکشور
هدایت تحقیق وتوسعه و فناوری دراین زمینه
توسعه، افزایش امنیت و نگهداری سامانه های داده ای
بهبود کیفیت مداوم در برنامه حفاظت زیرساخت ها
تامین مداوم منابع مالی مطمئن وپایدار
عملیاتی نمودن چارچوب وفرآیند مدیریت تهدیدات زیرساخت ها
فیزیکی
سایبر
انسانی
تنظیم اهداف
امنیتی
تشخیص
سرمایه ها،
سامانه ها،
شبکه ها و
کارکردهای
حیاتی
ارزیابی
ریسک
شامل
عواقب،
آسیب پذیری،
تهدیدات
اولویت
بندی
اجرای
اقدامات
حفاظتی
اندازه
گیری
اثربخشی
اقدامات
بازخوردهای اجرایی
فرآیند مدیریت بحران
مرحله قبل از بحران
مرحله حین بحران
مرحله پس از بحران
پیش بینی
آمادگی
توسعه و
بازسازی
کاهش اثرت
مخرب
پاسخگویی
امدادرسانی
بهبود
پیش بینی بحران
الف: پیش بینی از بحران: کلیه اقداماتی که موجب پیش بینی وقوع بحران ها و همچنین باعث جلوگیری از اثرات مخرب آن بر جامعه شود در این بخش مورد بررسی قرار می گیرد.
احداث سدها و یا اقدامات انجام شده جهت جلوگیری از طغیان رودخانه ها
مقاوم سازی ساختمان ها برای مقابله با زلزله و… .
مزایای پیش بینی
– حفظ جان مردم و کاهش تعداد زخمی شدگان
– پیشگیری یا کاهش خسارت های مالی
– کاهش خسارت به ساختار اقتصادی
– به حداقل رساندن جابجایی های جمعیتی و فشارهای اجتماعی
– به حداقل رساندن خسارت به زمین های کشاورزی
– حفظ و آماده نگه داشتن امکانات و موارد مورد نیاز در زمان بحران
– حفظ امکانات زیربنایی از تخریب
– حفظ بهداشت فردی
– کاستن از بار تعهدات و مسئولیت های قانونی دولت و مسئولان دستگاه های همگانی
– جلب حمایت ها و پیامدهای سیاسی مثبت برای اقدامات دولت
آمادگی
آمادگی عبارت است ازکلیه عملیات و اقداماتی است که دولت ها ، جوامع و همچنین افراد را قادر به انجام عکس العمل سریع و کارا در مواقع بروز بحران می نماید. آمادگی شامل مجموعه اقداماتی است که توانایی سازمان را در انجام مراحل مختلف مدیریت افزایش می دهد.
اقدامات آماده سازی شامل:
تهیه یک برنامه ضد بحران
برآورد دقیق منابع
آموزش پرسنل
اولین گام در تنظیم برنامه آمادگی مدیریت بحران
پیش بینی و تجزیه و تحلیل حوادثی که احتمال وقوع آنها وجود دارد
ارزیابی نیازها
تصورات و طرز تلقی جامعه
برآورد منابع و امکانات موجود
دست به کار شدن برای اجرای یک برنامه آموزشی همگانی
رعایت ضوابط زیر درمکان یابی دارای اهمیت بوده و در زمان بحران می تواند در کاهش صدمات و خسارات اثربخش باشد.
از این رو رعایت ضوابط زیر درمکان یابی دارای اهمیت بوده و در زمان بحران می تواند در کاهش صدمات و خسارات اثربخش باشد.
فاصله مناسب با مراکز ثقل مجاور
فاصله مراکز حیاتی از شهر
شکل ، حجم ، اندازه مراکز حیاتی و توجه به حجیم نبودن
امکان اجرای ماموریت
وسعت لازم مکان به منظور پراکندگی
همرنگی و هماهنگی با محیط طبیعی (کوهستانی، کویری، جنگلی، روستایی، شهری، ساحلی و …)
دور بودن از مراکز تولید محصولات خطرزا ( مواد شیمیایی، انبارها، زاغه های مهمات و…)
امکان حفاظت فیزیکی باتوجه به شرایط ( سیاسی، امنیتی و…)
قابلیت پدافند هوایی از مراکز
استفاده از عوارض طبیعی
عمق سرزمینی
احتراز از نقاط شاخص ناوبری ( جاده اصلی، اتوبان، دکل فشار قوی، خط آهن و…)
فاصله مناسب از شهرهای بزرگ
عدم استقرار در دالان های هوایی
نبود در مسیر و بستر رودخانه ها و گسل ها
مکانیابی نیروگاهها ازلحاظ ملاحظات پدافند غیر عامل
– فاصله مناسب از مرز و استفاده از عمق سرزمینی مناسب جهت تعیین مکان نیروگاه
– سازه نیروگا ه های برق – آبی از استحکامات مناسب برخوردار گردد
– تجهیزات الکتریکی نیروگاه در محدوده سرباز توسط چتر های محافظ از اثرات تخریبی بمب های گرافیتی محافظت گردد
– سازه زیر زمینی نیروگاه از سربار مناسب در برابر بمب های تخریبی طراحی گردد
– رعایت پراکندگی نیروگاه در سطح با در نظر گرفتن اولویت قسمتها (هرقسمت با اصول مربوط به خود ایمن گردد نیازی به وجوکل نیروگاه در سازه زیر زمینی نمی باشد).
– آب انتقالی از طریق تونل انتقال به توربین های نیروگاه از نفوذآب آلوده مضاف به مواد خورنده دستگاه ها و تجهیزات از جمله توربین ها و .. محافظت گردد
– پوشش گیاهی مناسب جهت استتار سازه زیر زمینی و همرنگی با محدوده زمین های همجوار
– جلوگیری از انتشار امواج الکتریکی جهت جلوگیری از محل دقیق اجزاء اصلی و قلب نیروگاه
– پیش بینی لازم جهت بازسازی سریع قسمت های از کار افتاده و یا فرسوده
– پیش بینی کنترل و مدیریت بر صادرات به کشور همسایه
– پیش بینی صادرات و واردات برق با کشور همسایه، شناسایی و درگیری منافع همسایگان خارجی و یا گروهکهای داخلی
– پیش بینی جایگزینی نیروگاه های دیگر در صورت از مدار خارج شدن نیروگاه
– ایجاد انگیزه جهت حفاظت مردم و مقامات محلی با اشتغال و طرح های مختلف با منافع جانبی نیروگاه از جمله کشاورزی ، دامپروری و … احداث
مراحل قبل از بحران بیشترین اهمیت را در چرخه مدیریت بحران داشته و به همین دلیل باید بیشترین هزینه ها در این مرحله انجام شود که 30 درصد هزینه ها از 100% هزینه ها را در بر می گیرد. هر اندازه که به مراحل قبل از بحران اهمیت بیشتری داده شود، هزینه های مربوط به مرحله حین و پس از بحران کاهش خواهد یافت.
کاهش اثرات مخرب
کاهش اثرات مخرب: کلیه عملیات و اقداماتی که تحت یک برنامه منسجم و جامع جهت کاهش اثرات بحران در یک کشور و یا برای منطقه خاصی انجام می گیرد را می توان به عنوان کاهش اثرات بحران نام برد.
تهیه و کاربرد کدهای ساختمانی به منظور کاهش خسارات و آسیب های ناشی از زلزله برای ساختمان ها
امداد رسانی: فعالیت های مربوط به امداد رسانی معمولاً کلیه عملیات
و اقداماتی که قبل و بعد از وقوع بحران می باید صورت بگیرید را شامل
می شوند.
عملیات و اقداماتی که در جهت حفاظت از جان مردم ، تاسیسات و دارایی های موجود صورت می پذیرد.
امدادرسانی
وظایف مدیر بحران، حین بحران
اجرای برنامه های طراحی شده از قبل
فعال نمودن سیستم های ضد بحران
عملیات نجات و جستجو
تمهیدات اضطراری برای غذا ، سرپناه و کمک های پزشکی و غیره
بررسی، ارزیابی و برآورد فاجعه
اقدامات مربوط به تخلیه جمعیت و مکان ها
زمانی که بحران اتفاق افتاده برای اتخاذ تصمیم صحیح، به داده ها، اطلاعات، امکان پردازش و تحلیل نیاز داریم اما متاسفانه منابع اصلی همه این موارد تنها قبل از بروز بحران در اختیار ما می باشد و اگر دو مرحله قبلی یعنـــی پیش بینی / آمادگی ، برنامه ریزی / آموزش را انجام نداده باشیم، شاهد بروز بحران جدیدی در دل بحران رخ داده، خواهیم بود که مــــرتباً با تصمیم های عجولانه و نسجیده نه تنها بر وخامت اوضاع می افزاییم بلکه بحران های جدیدی می آفرینیم که حتی قابل شناسایی نیستند و فقط عوارض ناشی از آنها مرتباً در کنترل بحران اصلی خلل ایجاد می کند.
بهبودی: این بخش از چرخه مدیریت بحران شامل کلیه عملیاتی است که به منظور عادی سازی شرایط وقوع بحران صورت می پذیرد.
مرحله بهبودی و عادی سازی اوضاع معمولاً توام با بهسازی و بازسازی نیز می باشد.
بهبودی
بازسازی: توسعه فزاینده عمرانی و مدرنیزه شدن جوامع دارای رابطه فی مابین با بحران و مدیریت بحران می باشد چرا که بحران به عنوان عامل اصلی تهدید کننده برنامه های توسعه عمرانی کشورها همواره تاثیر بازدارنده ای بر روند توسعه کشورها داشته و بخشی از منابع و امکانات کشورها را از مسیر تخصیص به برنامه های توسعه باز داشته و این منابع و امکانات را جهت مقابله با بحران ها و خرابی های ناشی از آن اختصاص می دهد.
بازسازی
هماهنگی و اطلاع رسانی در مدیریت بحران
1- مرکز مدیریت بحران باید برآوردی نسبتاً درست از خطر داشته و منابع سازمانی موجود را برای اقدامی یکدست و هماهنگ در برابر خطر، هم سو و هم جهت نماید.
2- مرکز مدیریت بحران باید از این موضوع اطمینان یابد که سازمان های امدادگر به خوبی در کنار یکدیگر کار کرده و همه با وظایف، مسئولیت ها و رسالت یکدیگر آشنا هستند.
اطلاعات
توده های مردم
پول و اعتبارات
فضای فیزیکی
موجود
تجهیزات مورد
نیاز
منابع اصلی کمک کننده در مراحل مختلف مدیریت بحران
اطلاعات همواره به عنوان مهمترین دست مایه تصمیم گیری در هر زمینه ای و در هر کشوری، از جایگاه ویژه ای برخوردار است. فناوری اطلاعات یکی از پایه های اساسی اقتدار کشورها محسوب شده و زیر بنای ثبات اقتصادی، سیاسی، فرهنگی کشورها را تشکیل می دهد.
مدیریت بحران فرآیندی است که طی آن برای رویارویی با وضعیتی دشوار، همه برنامه ریزی ها، سازماندهی ها و کنترل های گروهی بسیج شده و با توجه به وضعیت موجود و اطلاعات در دسترس بهترین و مناسب ترین تصمیم توسط مدیران بحران اتخاذ می شود.
نقش اطلاعات در مدیریت بحران
پیش نیاز هر یک از مراحل چهارگانه مدیریت بحران
تهیه اطلاعات جامع و کامل از وضعیت موجود
ارائه یک برآورد عملیاتی جهت ارائه فعالیت های امدادرسانی
ایجاد یک شبکه ارتباطی جهت اطلاع رسانی سریع و صحیح
با توجه به گسترشIT در تمام زمینه ها و نیز فواید بی شمار استفاده از آن، خصوصاً در مواردی که حجم داده ها و پردازش آنها بسیار بالا است، استفاده از آن در مدیریت بحران بسیار حیاتی است.
افزایش دقت
تصمیمات مدیریتی
شبیه سازی نتایج حاصل
از تصمیم گیری های
مختلف
استاندارد بودن
اطلاعات
اطلاع رسانی سریع به
مسولان و امدادگران
کاهش میزان تلفات
افزایش سرعت
ساماندهی بحران
اهمیت استفاده از IT در مدیریت بحران
مقاومت در
مقابل تغییر
عدم توجه
کافی به آموزش
عدم آگاهی
محدودیت منابع
سیستم های برپایه
تکنولوژی های
منسوخ
صرف هزینه هایIT
جهت کارهای معمولی
نه بحرانی
سازگاری با انواع
مختلف استانداردها
چالش های مدیریتی استفاده از IT در مدیریت بحران
مهمترین عناصر در پیاده سازی سیستم اطلاعاتی
1- زیر ساخت ها: مدیریت بحران یک فعالیت اطلاعاتی و به شدت نیازمند ارتباط است، زیرساخت اطلاعات، کلید اصلی تمام جنبه های مدیریت بحران می باشد.
2- ذخیره ، جستجو و بازیابی اطلاعات : پروسه تصمیم سازی در تمام بخش های این سیستم ، بر پایه مقدار بسیار زیاد اطلاعات می باشد که همواره در حال افزایش و روزآمد شدن می باشند .
3- سازگاری با قالب ها: اطلاعات به اشتراک گذاشته شده می توانند با قالبهای مختلف ارائه شوند. تفاوت در این قالبها به دلیل وجود قوانین و نیازهای مختلف در هر سازمان، تفاوت معانی در ارائه های مختلف یک داده را بوجود آورد.
4- اشتراک داده ها: استفاده از تکنولوژی اطلاعات و نیز امکانات الکترونیکی، موانع موجود در همکاری، اشتراک داده ها و نیز ارتباطات را کاهش داده است.
اطلاعات مورد نیاز از پهنه مناطق بحران زده
1- موقعیت منطقه
2- بررسی ابعاد خسارات و محدوده خسارت دیده و میزان خسارات وارده
3- بررسی راههای ارتباطی
4-تعداد و وضعیت نیروهای امدادی در منطقه
5- تعداد تخت های بیمارستانی
6- اقدامات بهداشتی لازم جهت پیشگیری از توسعه بیماریها
7- میزان کمکهای مردمی ، پایگاههای امدادی
8- تعداد جمعیت ساکن در منطقه
9- تهیه نقشه های مربوط به مناطق مسکونی
10- بررسی راه های دسترسی،
11- بررسی منابع موجود در منطقه از قبیل آب ، غذا ، پوشاک ، چادر ،
12- تعیین محل اسکان موقت خسارت دیدگان و ….
مراحل مختلف یک سیستم اطلاعاتی
تجزیه و تحلیل
نیاز کاربر
جمع آوری اطلاعات
ذخیره سازی
عمل کاربر
محصولات خروجی
طراحی
سامانه جمع آوری ، نمایش و تحلیل اطلاعات
داده ها
و
نقشه ها
GIS
مدیریت داده ها
نمایش
تحلیل لایه ها
جهان واقعی
نمایی از یک سیستم اطلاعات جغرافیایی
طراحی و نقشه کشی (CAD)
کاربردهای GIS
تهیه نقشه های حوادث و بلایای طبیعی
نقشه های مکان یابی( (Siteselection
فراوری های متنوع زمین شناسی
تحقیقات اکتشافی در زمینه شناسایی روابط متقابل مکانی میان مجموعه داده ها
منابع آب و آبخیزداری
کشاورزی و برنامه ریزی برای کاربری اراضی
جنگلداری و مدیریت حیات وحش
تجارت
صنعت حمل و نقل، ارتباطات و …
سازمانها
سرویسهای اضطراری
نظامی
تعلیم و تربیت
کاربرد تصاویر ماهواره ای در جمع آوری اطلاعات استراتژیک
مدل سازی سه بعدی
تهیه تصویر نقشه های مختلف