چکیده :
تحقیقی که ما به عنوان بیان شده پیش روی شماست به دنبال این هدف است که بررسی موضوع مدح و ستایش امام علی (ع) و فضائل ایشان بپردازد البته در یک دوره خاص .
من در این تحقیق تلاش کردم که 6 نفر از شاعران این دوره که اشعار زیبایی در مدح امام علی (ع) داشته اند را ارائه کنم .در این تحقیق در کنار ارائه شعر شرح کوتاهی از احوال شاعر هم ارائه بکنم و بعد از آن تحلیلی کوتاه البته در توان اطلاعات و آگاهی خویش از شعر و زمان شاعری وی ارائه کنم .
دیباچه:
تحقیقی که با این عنوان پیش روی شماست نتیجه ی ،علاقه شخصی بنده به تحقیق درباره امام علی (ع) در میان شاعران است .من در این زمینه تلاش کردم تا به منابع اصلی مراجعه کرده و از آنها استفاده کنم .با این حال در پیدا کردن منابع و اشعار با مشکلات زیادی روبه رو شدم و تلاش زیادی کردم تا به این منابع دسترسی پیدا بکنم .تحقیق از نظر حجمی کم باشد و از لحاظ نوشتار در حد یک کار بزرگ نباشد ولی سعی کردم تمام همت خویش را به کار ببرم و تمام مطالعات و آگاهی های خود را به کار ببرم تا کار خوبی ارئه شود .دوره ی زمانی را بررسی اشعار انتخاب کردم با وجود طولانی بودن ، اشعاری که فقط و به طور خاص در مدح امام علی (ع) و فضایل ایشان باشد زیاد نبود ولی با این حال تلاش کردم تا بهترین اشعار موجود را از بهترین شاعران ارائه بکنم .تمام تلاش خود را برای ارائه تحلیل های خوب بکار بردم اگر کوتاهی بود بر بنده حقیر ببخشید .
خواجه عبدالله انصاری
شیخ الاسلام ابواسماعیل عبدالله بن ابی منصور عمر در سال 396 هـ . ق در هرات به دنیا آمد .در سال 481 هـ ..ق هم از دنیا رفت .او معروف به پیر هرات ، پیر انصار، خواجه عبدالله انصاری بود .دانشمند و عارف قرن چهارم و پنجم اعقاب ابو ایوب انصاری است که از صحابه پیامبر بود .او در فقه پیرو فقه حنبلی بود .اشعار عارفانه او در زبان فارسی بسیار مشهور است و از آثار معروف او مناجات نامه است .
بر چرخ حقیقت آفتابست علی مفتاح کلید فتح ما بست علی
در گوش خود دُّر خوشا بست علی فرمود نبی که بو تر ابست علی
_________
_________
یارب به علی بن ابیطالب و آن آن شیر خداوند جهان جل جلال
کانور سه مکان رسی به فریاد همه اندردم نزع و قبر و هنگام سوال
یارب به عهد و علی و زهرا یارب به حسین و حسن این آل عبا
کر لطف بر آر حاجتم دردو سرا بی صفت حلق یا علی اعلی
تحلیل این شعر :
با توجه با این مسئله که خواجه عبدالله انصاری سنی بود ولی با این حال این شعر را در وصف و مدح امام علی (ع) کفته است .این شعر نشان دهنده جایگاه امام علی (ع) حقی در بین شیعیان است .در این شعر خواجه به ویژگی های امام علی (ع) مانند مشکل گشا بودن اشاره کرده است و او را آفتاب حقیقت دانسته است .امام علی (ع) را در خردمندی در بالاترین حد ستوده است .خواجه عبدالله انصاری امام علی (ع) را واسطه بین خود و خدا قرار داده و به وسیله او حاجت خود را به خدا عرضه کرده است و از او کمک خواسته است .با توجه به محتوای این شعر و مذهب خواجه امام علی (ع) در نظر او اهمیت خاصی داشته است و برای او قابل احترام و ارزش بوده است .
حسین بن منصور حلاج
حسین بن منصور حلاج در 244 هـ . ق در جنوب ایران به دنیا آمد که از معروف ترین عرفا و شاعران قرن سوم هـ . ق است .حلاج را به این دلیل حلاج لقب داده اند که از اسرار مردم و درون ایشان خبر می داد .که در مذهب تشیع بوده است .در بعضی از منابع نوشته شده است که حسین بن منصور حلاج مردم را به امام مهدی (ع) دعوت می کرد و به مردم می گفت که از طالقان دیلم بیرون خواهد امد بخاطر همین اورا گرفته و به بغداد بردند و مواخظه نمودند از این میان معلوم می شود که گناه حسین بن منصور حلاج انتساب به مذهب امامیه و اعتقاد به وجود امام مهدی (ع) بوده است .در میان صوفیانی که فلسفه را مطالعه کرده اند و عقاید مشخص داشتند یکی هم حسین بن منصور حلاج بود .
منصور حلاج حافظ قرآن بود .به نظر بنده حلاج در این شعر با صفاتی زیبا و اصطلاحاتی فلسفی و عرفانی امام علی را ستایش کرده و به احادیثی که در مورد امام علی (ع) گفته شده اشاره کرده است و همچنین ویژگی های بارز امام علی (ع) را در این اشعار بیان کرده است .
ای دور مانده از حرم خاص کبریا سری وطن رجوع کن از خطه ی خطا
در خاورزارامین چرا می بری سر چون در ریا من انس بسی کرده ای چرا
بگذر ز دلق کهنه فانی که بیش از این بر قامت تو دوخته اند از بقا قبا
از کوچه حدوث قدم گر بودن نهی گوید ز پیشگاه قدم حق که مرحبا
آیینه را از آه بود تیرگی ولیک از آه صبع آینه دل برد صفا
سیراب شد چنانکه دگر شدگی ندید هر کس که راه یافت به سرچشمه ی رضا
گر آرزوی شاهی ملک رضا کنی پیوسته باش بنده درگاه مرتضی
سالار دین احمد و سردار فضل سالار اهل ملت و سلطان اصفیا
داناد مصطفای معّلا علی که هست خاک درش ز روی شرف کعبه علا
روح الاس امانت از او کرده اقتباس روح القدس گرفته از او زینت و بها
ای آستین دولت تو منشاء مراد وی آستان حرمت تو قبله ی دعا
بر تارک جلا تو تاج لعمدک است بر قدکبریای تو دیباح لانتی
شرح این شعر
حلاج در آغاز این شعر اصطلاحات و مسائل عرفانی اشاره کرده و بیان می کند که برای رسیدن به بقا از این دنیا و متعلقات آن بگذر و همان طور که در شرح حال گفته شد او شاعری فیلسوف بود که در این شعر هم اصطلاحات فلسفی بیان شده است . او در این شعر اشاره می کند که اگر دنبال خواسته هایت هستی بند امام علی (ع) و سردار فضل یاد کرده و در واقع جز اولین شاعرانی است که امام علی (ع) را در اشعار فارسی اینگونه ستایش کرده و او را سلطان بر گزیدگان لقب داده است وهمچنین اشاره دارد که جبرئیل روح الامین ،صفت امین بودن را از امام علی (ع) گرفته است و روح القدس هم از او بها گرفته است .
و حلاج بیان می کند امام علی (ع) مراد بخش انسان های حاجتمند است و اشاره می کند که حریم تو قبله ی دعا است . او همچنین ،حدیث پیامبر که فرمود لافتی الاعلی ،لاسیف الا ذوالفقار اشاره می کند .
حکیم سنائی
ابوالمجد مجدود بن آدم ملقب به سنائی شاعر و عارف بزرگ فارسی که در 463 یا 473 در غزنین به دنیا آمد .اشعار او مجموعه ای است از علم و حکمت مبتنی بر زمان ساده و مردم — .سنائی همچنین در دانش های رایج ادبی از قبیل صرف ، نحو ، عرفان و قافیه و همچنین در علم دین و شرع مانند فقه و تفسیر و قرائت قرآن تبحر داشته است .بعضی از صاحبان تذکره به مذهب سنائی اشاره داشته و گفته اند که او شیعه 12 امامی بوده است . معروفست که بعد از نظم کتاب حدیقه که در آن نسبت به خاندان امام علی (ع) اظهار ارادت و اعتقاد کرده مورد ظن اهل زمان و هدف قهر و غضب سلطان گرفته است .
ای سنائی نبوت ایمان موج حیدرگیر پس از عثمان
که آن را دلیل بر اعتقاد او به ولایت امیر المومنین دانسته اند .که در اشعار خود رادت و اعتقاد خود را نسبت به خاندان امام علی (ع) بیان کرده است .
در نعت امام علی (ع) -1-
ای امیرالمومنین ،ای شمع دین ،ای بوالحسن ای بیک ضربت ربوده جان دشمن از بدن
ای تیغ تیز رستاخیز کرده روز جنگ وی نبوک نیزه کرده شمع فرعونان لگن
از برای دین حق آماده کرده شرق و غرب کردی از نوک سنانت عالمی را پرنسنن
تیغ "الا الله " زدی بر فرق لا گریان دین هر که لا میگفت وی را میزدی بر جان وتن
تا جهان خالی نکردی از بتان و بت پرست تا نکردی لات را شهامت و عذا را حدن
تیغ ننهادی زدست تیغ ویترت انور راه دین دین نپوشیدی لباس ایمنی بر خویش
لاجرم اکنون چنان کردی که در هر ساعتی کافری از جور دین بر خود بورد پیرهن
مرحبا ای مهتری کز بیم تیغت در جهان پیش چشم دشمنانت خون همی آید لین
فرش کند از روی عالم در نوشتی سر به سر ناصر دین هری و قاهر کندو وثن
کمتر انت را بنود گر مهتری دعوت کنند ای امیر نام گستر وی سواره نیزه زن
هیچ کس را در صفان این مایه مردی نبود که بمیدان خطر سازد برای دین و وطن
شعر 2
چون همی دانی که شهر علم را حیدر درست خوب نبود جز که حیدر میرر بهتر داشتن
مرمرا باری نکو ناید ز روی اعتقاد حق زهرا بردن و دین پیمبر داشتن
آنکه او را بر سر حیدر همی خواند امید کانوم گر می تواند کفش قنبر داشتن
گر همی خواهی که چون مهرت بود مهرت قبول مهر حیدر بایدت با جان برابر داشتن
چون درخت دین بباغ شرع در نشاند باغبانی حیف باشد جز که حیدر داشتن
از پس سلطان جلک شه چون نمی داری ردا تاج و تخت پادشاهی جز که سنجر داشتن
از پی سلطان دین پس چون ردا داری همی جز علی و عترتش محراب و منبر داشتن
گر همی مومن شعاری خویشتن را بایدت مهرزر جعفری بودین جعفر داشتن
تحلیل این اشعار (1)
این اشعار در مدح امام علی (ع) با بیانی زیبا و دلنشین ، اعتقاد و ایمتن را به امام علی (ع) نشان داده است .از سنائی از جمله ستایندگان مشهور امام علی (ع) است . او در این شعر بیان می کند امام علی (ع) برای گسترش دین حق شمشیر زده و مبارزه پرداخته است .و همچنین می گوید تا زمانی که جهان از بت و بت پرستی خالی نشد امام علی از مبارزه دست بر نداشت و اشاره می کند که دین از مبارزات ایشان ،ایمن شد .سنائی در این شعر بیشتر به جنگ های امام علی (ع) و مبارزات او در راه دین پرداخته است وسنائی بیان می کند که همه دشمنان امام علی توان ایستادن در برابر او را ندارند و همه نابود شدنی هستند . و او هم مانند بسیار شاعران دیگر به این مسئله اشاره می کند که هر کس سر امام علی علی (ع) را در دل نداشته باشد بهشت را نخواهد دید وسنائی خطاب به امام علی (ع) بیان می کند که اگر تو نبودی جهان هم وجود نداشت و مانند تو در جهان نبوده و هرگز مهم نخواهد بود .
تحلیل شعر دوم :
سنائی در این شعر به فرموده پیامبر (ص) که من شهر علم هستم و علی در آن اشاره کرده است و در واقع به این معناست که هر کس که به دنبال علم و دین است باید دنباله رو به راه امام علی باشد .سنائی در این قصیده اعلام می کند که مذهبش است .سنایی بیان می کند که باید سر امام علی را در دل داشته باشی تا بتوانی مورد قبول واقع شوی .در ادامه بیان می کند که بهترین نگهبان شرع و دین امام علی (ع) است .همچنین هر اشاره می کند که بعد از امام علی (ع) به عترت ایشان ادامه دهند گان راه ایشان هستند ، سنائی این اعتقاد خرد را در دوره غزنویان که دشمنان امام علی (ع) و خاندانش بودند ،بیان کرده است .و می گوید که اگر را مومن می دانی باید جعفری باشد .
فردوسی
حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی ،شاعر حماسه سرای ایران در حدود 329 یا 330 هـ . ق است .در روستای پاژ از توابع توس به دنیا آمد . فردوسی به علت مذهب خویش که از تشیع پیروی می کرد مورد بی مهری سلطان محمود که سروده خود را به او تقدیم کرده بود قرار گرفت که خود در ابیات زیر به آن اشاره کرده است :
مرا غنر کردند کان پر سخن به مهر نبی و علی شد کس
به بینندگان آفریننده را نبینی مرنجان دو بنده را
که البته بین پژوهشگران در مورد مذهب فردوسی که پیرو کدام فرقه های شیعه بود ه ،اختلاف است .آنچه مسلم است این است که وی مردی مومن و حقیقت جو بوده است .که همین حقیقت جویی و احترام خاصی که پیامبر (ص) و امام علی (ع) قائل بوده است باعث شده مورد بی مهری محمود غزنوی قرار بگیرد از جمله مسائلی که در شاهنامه فردوسی آن هم در غزنویان متعصب به چشم می خورد ستایش امام علی (ع) و خاندان ایشان است .
چهارم علی بود جفت بتول که او را بخوبی ستاید رسول
که من شهر علم علی ام در امت که او را به خوبی ستاید رسول
گواهی دهم لیکن سخن راز اوست تو گویی دو گوشم پر آوازه اوست
علی را چنین دان و دیگر همین کزیشان قوی شد به هرگونه دین
نبی آفتاب و صحابان چو ماه به هم بسته ی یکدیگر راست راه
منم نبوه ی اهل بیت نبی ستاینده ی خاک پای وصی
حکیم این جهان را چو در پا نهاد برانگیخت موج ار و تند باد
چو هفتاد کشتی بروساخته همه بادبان ها بر افراخته
یکی پهن کشتی به سان عروس بیاراسته همچو چشم خروس
مهد بر و اندرون با علی همان اهل بیت سی و وصی
بر این زادم و بر این بگذرم چنان دان که خاک پی حیدرم
هرآن کس که در دلش بغض علی است ازو زارتر در جهان ،زار کیست ؟
تحلیلی از شعر فردوسی :
با توجه به دانش اندک بنده که در حد تحلیل اشعار فردوسی بزرگ نیست در این قسمت سعی کرده ام فقط احساس و برداشت شخصی خود را ارائه دهم .
با توجه به این که اشعار فردوسی در مدح امام علی (ع) و خاندان ایشان زیاد نیست ولی از بین همین اشعار کم هم می توان ارادت فردوسی به خاندان امام علی (ع) را می توان دریافت .بخصوص در عصر محمودغزنوی متعصب که به این خاطر فردوسی را بودین و بوکیش می خواند .فردوسی در بیت بیت اشعارش عشق خود را به امام علی (ع) نشان می دهد و به شکل بسیار زیبا امام علی را ستایش می کند و بیان می کند که تنها کسی که امام علی را تجربی ستایش کرده خود پیامبر (ص) است که فردوسی خود را ستاینده اهل بیت نبی معرفی کرده است و گفته است که هستی مانند ، دریای هولناکی می مانند که اگر کسی می خواهد از این دریای هولناک نجات پیدا کند باید به امام علی (ع) روی بیاورد و پیروایشانباشد و از دستوراتش اطاعت کند .و فردوسی بیان می کند که بر اعتقاد خود خواهد ماند حتی تا پای جان خود .
و می گوید که اگر کسی بغض امام علی را در دلش نگه دارد در جهان گمراه تر و زارتر از او وجود نخواهد داشت .فردوسی در همین چند بیت مساله امانت و ولایت را مطرح کرده است .
شیر خدا
مدحت کن وستای کسی را که پیغمبر بسترد و ثنا کرد و برو داد همه کار
آن کیست بدین حال که بوده است و که باشد جز شیر خدا جهان حیدر کرار
این دین هری را بعثل دایره ای دان پیغمبر ما مرکز و حیدر خط پرگار
علم همه عالم بعلی داد پیمبر چون ابر بهاری که دهر سیل بگذار
تحلیل این شعر :
ما این که سنایی در این شعر خیلی کوتاه به موضوع مدح امام علی پرداخته ولی با وجود این در همین چند بیت به خوبی به مدح امام علی پرداخته و ویژگی ها و صفات ایشان را بیان کرده و در ضمن اعتقاد خود را به تشیع بیان کرده است .او هم مانند بسیاری از شاعران مدح گری امام علی (ع) به این مسئله اشاره کرده است کسی که پیامبر او را ستوده و به بهترین …… این کار را کرده است را ستایش کن و کسائی بیان می کند که در دین را مانند دایره ای بدان پیغمبر را در مرکز آن قرار دارد و امام علی در اطراف این دین و در واقع او در این مثال به بهترین هر کس رابطه پیامبر و امام علی را با دین مشخص کرده است و بیان می کند علم عالم را پیغمبر به امام علی بخشیده است که در اینجا به صفت عالم بودن امام علی (ع) اشاره کرده است .
کسائی مروزی
ابوالحسن علی بن محمد کسائی مروزی ملقب به حکیم در سال 341 هـ . ق در مرو به دنیا آمد .از شاعران نام آور زبان فارسی است کسائی مروزی در اشعار خود توجه ویژه ای به تشیع نشان داده است ،او به ویژه در اشعارش پیامبر (ص) و خاندان مطهر ایشان را مدح گفته است که شاعری شیعه مذهب و 12 امامی بود که به طور کل اشعار او در مورد پند و اندرز و مدح خاندان پیامبر بوده است .در دوره غزنوی و سلجوقیان که تعصبات شدید نسبت به اهل سنت وجود داشته است ،مدح امام علی و خاندان ایشان کار خطرناکی بوده است ولی کسائی در چنین دورانی امام علی را زین الاصفیا و فخر انبا می داند و او را افضل مردان بعد از پیامبر می داند .
ناصر خسرو
حکیم ناصر بن خسرو قبادیانی ملقب و متخلص به حجت در سال 394 هـ. ق در قبادیان به دنیا آمد .در سال 481 وفات یافت .ناصرخسرو در دربار غزنویان بوده است در تحصیل علوم و فنون ، ادبیات رنج بسیار کشیده است و قرآن را از حفظ بوده است و به زبان عربی هم مسلط بوده است .در سن چهل سالگی بدنبال خوابی که دیده متحول شد و به دنبال کسب حقیقت رفته است . در مصر به مذهب اسماعیلیه درآمده است و به ترویج آن مذهب روی آورده است . ولی در سرزمین خود مورد بی مهری خویشان و دیگران قرار گرفته است و به دنبال همین دشمنان زیادی پیدا کرده است . امرای سلجوقی در صدد آزار او بوده و او را تبعید کردند . در آن زمان در خراسان کار بر شیعه که رافضی نامیده می شد خیلی سخت بود . سلجوقیان هم در تعصب و سنی گری و دفاع از حقوق خلافت عباسی و تعقیب اهل بدعت و قرامطه و ملاحده و روافض از غزنویان عقب نماندند . به همین خاطر ناصرخسرو سلاطین سلجوقی را بد گفته است . ناصرخسرو در دین اسماعیلی به مقام حجت نام بوده است .
خنجر نامدار علی
بهار دل دوستار علی همیشه پر است از نگار علی
از امت سزای بزرگی و فخر کسی نیست جز دوستدار علی
از این رو از ابلیس ایمن شد است دل شیعت اندر حصار علی
علی از تبار رسول است و نیست مگر شیعت حق تبار علی
به صد سال اگر مدح گوید کسی نگوید یکی از هزار علی
به مردی و علم و به زهد و سخا بنازم برین هر چهار علی
ازیرا که پشتم زمنت بشکر گرانست در زیر بار علی
شعارو دثارم ز دین است وعلم همین بود شعار و دثار علی
تو ای ناجی خامش ایرا که تو نئی آگه از پود و تار علی
محل علی گر بدانی همی بیندیش از کاروبار علی
به بی دانشی هر خسی را همی چرا آری اندر شعار علی
علی شیر نر بود ، لیکن نبود مگر حربگه مرغزار علی
بلی اژدها بود در چنگ شیر به دست علی ذوالفقار علی
سران را سر افکند در زیر پای سر تیغ جوشن گذار علی
نبود از همه خلق جز جبرئیل به حرب چنین نیزه دار علی
نبود اختیار علی سیم و زر که دین بود و علم اختیار علی
شریعت کجا یافت نصرت مگر ز بازوی خنجر گزار علی
زکفار مکه نبود هیچ کس به دل ناشده سوگوار علی
گزین و بهین زنان جهان کجا بود جز در کنار علی
حسین و حسن یادگار رسول نبودند جز یادگار علی
بیامد به حرب جمل عایشه بر ابلیس زی کارزار علی
بریده شد ابلیس را دست وپای چو بانگ آمد از گیرودار علی
از آتش نپایید زنهار کس چو …… در زینهار علی
که افکند نام از بزرگان حرب مگر خنجر نامدار علی
_____
_____
گرچه یگانه ای و تو را نیست ثانی ای ثانی تست حضرت عزت به هل اتی
ای اولیا ز خرمن جود تو خوشه چین وی اصفیا ز گنج عطای تو با نوا
هم عقل را معلم لطفت شده ادیب هم خلق را مفرح خلقت شده شفا
عمری است تا حسین دل خسته مانده است در دست دیو نفس گرفتار صد بلا
امروز دست گیر که از پا فتادم آخر نه دست من تو گرفتی در ابتدا
روی نیاز بر در فضلت نهاده ام ای خاک آستان تو بهتر ز کیمیا
تحلیلی از شعر :
ناصرخسرو با توجه به عصر زمان خود که در دوره سلجوقیان متعصب پیرو اهل سنت و همچنین زادگاه خود خراسان که مخالفت ویژه ای با شیعیان و پیروان اهل بیت داشتند اعتقاد خود به امام علی (ع) را در این ابیات به زیبایی بیان کرده است ، بدون ترس و وحشت از حکومت وقت امام علی را مدح گفته است . ناصر خسرو بیان می کند که دل شیعه بخاطر پیروی از امام علی (ع) از شر ابلیس در امان مانده است . و تشیع حق خاندان امام علی است. و همچنین بیان می کند اگر کسی صد سال هم مدح امام علی را بگوید نمی تواند یکی از هزار ویژگی او را بیان کند . و به مردانگی و علم و زهد و سخای امام علی (ع) افتخار می کند و می گوید که شعار خودش همان شعار امام علی (ع) یعنی ذوالفقار دارد که از آن به تعبیر اژدها در چنگ شیر یاد می کند امام علی به مادیات علاقه ای نشان نداده بلکه دین و علم مورد توجه ایشان بوده است . شریعت به وسیله امام علی (ع) حمایت شد است . ناصرخسرو بیان می کند که بهترین زنان عالم مانند حضرت فاطمه (س) و حضرت زینب در کنار ایشان بوده اند . و امام حسن و حسین (ع) را یادگاران امام علی می داند . ناصر خسرو در بخش پایانی شعر به جنگ جمل که اولین جنگ بین مسلمانان بود اشاره کرده و می گوید که شیاطین در این جنگ با شنیدن صدای جنگیدن امام علی (ع) نا امید شده است . و در آخر بیان می کند اگر کسی در پناه امام علی نباشد از آتش نجات پیدا نخواهد کرد.
نتیجه :
در این تحقیق بنده تلاش کردم با توجه به علاقه خود به این موضوع ،به جایگاه امام علی (ع) در بین شاعران سنی و شیعه قرن ا تا 5 هجری ، قمری بپردازم و فضای فکری این شاعران را در مورد امام علی (ع) مورد بررسی قرار دهم .با توجه به این مسئله که این دوره یعنی قرن ا تا 5 هـ . ق دوره حکومت سنی مذهبان در ایران بوده است و فضای مثبتی نسبت به امام علی (ع) و خاندان ایشان وجود نداشته است .این شاعران تلاش کرده اند با تمام این مشکلات و فشارهای دستگاه های حکومتی علاقه و ارادت خود را به امام علی (ع) بیان کنند و شاعری مانند خواجه عبدالله انصاری که سنی مذهب بوده ، به خاطر جاذبه های امام علی (ع) ارادت خود را در این دوره زمانی به امام علی پنهان نکرده است . تاکید بیشتر بنده در این تحقیق پی بردن به جایگاه امام علی (ع) بین شاعران قرن 1 تا 5 بوده است و اینکه از نظر ایشان امام علی (ع) دارای چه ویژگی ها و جاذبه هایی بوده است و این شاعران چه دیدگاهی نسبت به ایشان داشتند .
فهرست مراجع :
-دیوان خواجه عبدالله انصاری ،به کوشش محمد مدبری ، تهران ، نشر نقش جهان ، 1361
-دیوان منصور حلاج ، تهران ، نشر کتابخانه سنائی، 1343
-اشعار حکیم کسائی مروزی ،تهران ، نشر دانشگاه تهران ،1364
-دیوان حکیم سنائی، مظاهر مصفا، 1336
-احمد رنجبر ، جاذبه های فکری فردوسی ،تهران ،نشر امیر کبیر 1363
-دیوان اشعار ناصر خسرو قبادیانی ، به تصیحیح سید نصرالله تقوی تهران؛ 1386انتشارات اساطیر
-محمد رحیمیان ،اشعاری در مدح مولا علی (ع) ،تهران ،نشر لیوسا ، 1376
-سید حسین جعفری ، تشیع در مسیر تاریخ ،ترجمه سید محمد تقی آیت الهی ٰتهران ، نشر فرهنگ اسلامی ، 1364