2-1-مقدمه
فصل دوم اختصاص به پیشینه تحقیق و جنبه های تئوری تحقیق دارد که بیشتر بر روی بودجه بندی عملیاتی تاکید شده است. این فصل شامل سه بخش می باشد. در بخش اول تعریف بودجه بندی و انواع روشهای بودجه بندی و همچنین مزایا و معایب بودجه بندی عملیاتی نیز بیان می شود.
بخش دوم مشکلات پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی که شامل عامل محیطی،عامل فنی _ فرآیندی و عامل انسانی می باشد و بخش سوم نیز تجربه برخی کشورها در بودجه ریزی عملیاتی و همچنین فهرستی از تحقیقات انجام شده در داخل و خارج کشور نیز آورده شده است.
2-2- بودجه بندی وانواع روشهای بودجه بندی
2-2-1- تعاریف بودجه:
بودجه از کلمه قدیمی فرانسوی (( بوژت ))1 که به معنی کیف و یا کیف چرمی کوچک است گرفته شده است که امروزه کاربرد این کلمه بدین معنی متداول نیست (محمدی،1381). از بودجه تعاریف گوناگونی به عمل آمده است که به تعدادی از آنها در ذیل اشاره شده است . بودجه عبارت از برنامه های یک سازمان به صورت ارقام پولی است . در تعریفی دیگر بودجه عبارتست از بیان مالی یا مقدار سیاستی است برای آینده به منظور تحقق هدفهای تعیین شده که از قبل مشخص و تایید شده است و می تواند شامل درآمدها،هزینه هاوسرمایه گذاریها باشد(بریچ2 ،1975).
بودجه صرفاَ برنامه ای است که در قالب اطلاعات مالی و مقداری ارائه میشود(منزبوری،1384). در تعریفی دیگر بودجه عبارتست از تعبیر مالی و یا مقداری سیاست از پیش طرح ریزی شده موسسه برای یک دوره ی معین که استاندارد یا میزان و مآخذی برای سنجش و اندازه گیری نتایج واقعی حاصله از انجام فعالیتهای موسسه نشان می دهد(سجادی نژاد،1381).
بودجه بندی بیان نتایج مورد انتظار یک برنامه ، پروژه یا استراتژی است، این تعریف بین بودجه ریزی سنتی و بودجه ریزی جدید تفاوت قائل می شود زیرا در بودجه ریزی، آینده مطرح است با وجودی که معمولاً بودجه ها می توانند درباره ی یک موضوع یا پروژه ی خاصی باشد ولی برحسب ارقام مالی ارائه می شود. این تعریف بودجه بر حسب واژه های مالی نمی باشد . زیرا سیستمهای بودجه بندی کامل می توانند شامل نیروی انسانی ، زمان و سایر اطلاعات نیز باشد به طور کلی بودجه بیان کننده وظایفی همچون هماهنگی بین فعالیتها ، ارتباط دهنده ی وظایف ، ایجاد کننده ی انگیزه ، کنترل کننده ی فعالیتها و در نهایت روشی برای ارزیابی عملکرد یک سازمان می باشد ( هاگ واسچ ورز3 ،1987 ) .
2-2-2- مقاصد بودجه بندی :
بودجه برای مقاصد و دلایل مختلف تهیه می شود برخی از مقاصد مشترک و عمومی این است که بودجه بندی(شیروانی،1377).
– طرح ریزی دوره ای را ایجاب می کند .
– هماهنگی ، همکاری و ارتباط را ترویج می نماید .
– به مقدار در آوردن پیشنهاد ها را الزامی می کند .
– چارچوبی برای ارزیابی فعالیتهای انجام شده فراهم می سازد .
– آگاهی روشنی از اقلام بهای تمام شده امور تجاری را نشان می دهد.
– الزمات قانونی یا قراردادی را تامین می کند .
– فعالیتهای واحد تجاری را به سمت هدفهای سازمانی هدایت می نماید .
2-2-3- وظایف بودجه بندی :
دو وظیفه اصلی زیر را می توان برای بودجه بندی بیان کرد .
– طرح ریزی
– کنترل
1) طرح ریزی :
برای اغلب مدیران همزمان با واژه ی بودجه بندی مفهوم طرح ریزی نیز تداعی می شود . طرح ریزی ،کلیه مراحل بودجه بندی را از نقطه شروع فکر تا مرحله برآورد بودجه شامل می شود و ضمناً طرح ریزی ، چارچوبی برای وظیفه دوم بودجه بندی یعنی کنترل فراهم می کند .
2) کنترل :
وظیفه کنترل بودجه بندی ، عبارت از مقایسه نتایج واقعی و پیش بینی های بودجه است این مقایسه بعد از فراهم شدن ارقام و اطلاعات حسابداری انجام پذیر است ، مثلاً مقادیر تولید و اقلام بهای تمام شده فرودین ماه برای مقایسه و سنجش اختلاف آن با ارقام بودجه تولید ماه مزبور ، مورد نیاز است مقایسه نتایج واقعی با ارقام مورد انتظار بودجه را غالباً گزارش عملیات می نامند . وظیفه کنترل تنها حداقل کردن بهای تمام شده محدود نمی باشد بلکه در صورت وجود اختلاف بین نتایج واقعی و ارقام بودجه ، موجب اعمال نظارت بر عملیات و اتخاذ تدابیر اصلاحی نیز می گردد . به عبارت دیگر بودجه معیاری است که مدیران به کمک آن درآمدها و اقلام بهای تمام شده واقعی را ارزیابی می کند(صانعی،1382).
2-2-4- روشهای بودجه بندی :
انواع روشهای بودجه بندی به شرح زیر می باشد:
1- بودجه بندی سنتی4
در بودجه سنتی ، هزینه های دستگاه به تفکیک فصول و مواد هزینه برآورد می شود (مانند هزینه های جاری که به مواردی چون حقوق، دستمزد، سوخت، اجاره و غیره تقسیم می شود و یا هزینه های سرمایه ای که شامل هزینه های مربوط به خرید زمین، ساختمان، ماشین آلات و غیره می گردد ) و عملیاتی که اجرای آنها مورد نظر است در بودجه منعکس نمی شود . به عبارت دیگر، در بودجه سنتی، مقدار کالا و خدمات بر حسب قیمت آنها درغالب مواد هرینه نشان داده می شود، ولی معلوم نیست که کالاها و خدمات مزبور برای اجرای چه برنامه ها و عملیاتی پیشنهاد شده است . فقط عنوان دستگاه نشان می دهد که هزینه های پیشنهاد شده برای انجام چه اموری می باشد، ولی این امور و هزینه ها ، بر حسب عملیات ( برنامه ، فعالیت و غیره ) ، طبقه بندی نمی شود و در بودجه انعکاس نمی یابد(شباهنگ، 1384).
2- بودجه متداول:
بودجه متداول را که می توان قدیمی ترین نوع بودجه نویسی دانست ، عبارت است از این که بودجه هر وزارتخانه و سازمان دولتی بر حسب فصول و مواد هزینه تقسیم و تعیین می شود . بنابراین دراین نوع بودجه نویسی ، به هیچ وجه معلوم نسیت که اعتبار هر ماده هزینه برای چه عملیاتی در نظر گرفته شده است و فقط نوع هزینه مشخص است . مثل حقوق و دستمزد ، سوخت و روشنایی ، اجاره و …
عیب اساسی بودجه متداول آن است که در آن هیچ توجهی به هدف یا هدفهای سازمان نمی شود و بودجه نیز بدین شکل ، ماهیت وظایف سازمانها را نشان نمی دهد در این نوع بودجه نویسی، طبقه بندی سازمانی و مواد هزینه محور اصلی تهیه و تنظیم بودجه به شمار می آید .
مراحل تهیه و تنظیم بودجه به روش متداول عبارتست از :
1) شناسایی کامل وضع موجود دستگاه اجرائی
2) پیش بینی نیازها برای سال بودجه
3) تبدیل نیازهای پیش بینی شده به ارزش پولی (گل محمدی،1379).
3- نظام بودجه بندی طرح و برنامه5
سیستم بودجه بندی طرح و برنامه از سال 1961 آغاز شد ولی این روش توسط رئیس جمهور آمریکا در سال 1965 اجرا شد. این سیستم تلاش دارد تا یک چارچوب تصمیم گیری صریح را برای فرآیند بودجه معرفی نماید (رابرت و فرانسیو ، 2001 ) .
سیستم بودجه بندی طرح برنامه دارای شش اصل می باشد که به صورت زیر است:
1ـ بایستی تصمیمات بر اساس یک معیار صریح نه بر اساس توافقات باشد.
2ـ نیازها و هزینه ها بایستی به طور همزمان مورد توجه قرار گیرد.
3ـ تصمیمات اصلی بایستی به وسیله انتخاب راههای صریح و انعطاف پذیر ایجاد شوند.
4ـ بایستی بودجه ریز یک کادر تحلیلی فعال داشته باشد تا اطلاعات لازم و بیطرفانه را فراهم نماید.
5ـ تحلیل های صریح و قابل فهم بری تمام بخش انجام گیرد.
6ـ برنامه ها بایستی بلند مدت باشند تا تصمیمات کنونی را در آینده پیش بینی کنند( فرانسیو و یانگ ، 2005 ) .
در بودجه بندی طرح و برنامه ما با یک طرح کلی به یک سری برنامه و تعداد بسیاری پروژه روبرو هستیم که در یک قالب کلی طرحها، برنامه ها و پروژه ها مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرند و با نگرشی سیستمی به بودجه بندی اقدام می شود(مهدوی، 1384(.
4- بودجه بندی بر مبنای صفر
بودجه بندی بر مبنای صفر روشی است که در سال 1970 بر خلاف بعضی اصول بودجه بندی توسعه یافت. این سیستم از یک ایده متضاد استفاده می کند.به جای فرضی کردن این موضوع که هر چیزی همانند قبل ادامه خواهد یافت تمرکز برای دستیابی به اهداف سازمان در کارآمدترین روش می باشد. بودجه بندی بر مبنای صفر به این معنا است که بودجه برای هر مرکز بودجه ای از یک پایه صفر برای هر دوره آغاز می گردد. سپس بودجه ها برای فعالیتهای پیشنهاد شده مطرح می شوند. سپس اولویت بندی می شوند و طبق اولویت این وجوه تخصیص داده می شوند
( فرانک و جک ، 2004 ) .
مراحل مربوط به بودجه بندی بر مبنای صفر به شرح زیر است:
1ـ کارکردهای سازمان تحلیل می گردند.
2ـ آغاز کردن از یک پایه صفر
3ـ کل وجوه بر اساس اولویت بندی تخصیص داده می شوند(فرانک و جک ، 2004 ).
5- بودجه برنامه ای
بودجه بندی مبتنی به برنامه روشی است که برای سازمانهای غیر سودآور قابل کاربرد می باشد. بودجه بندی مبتنی به برنامه بدین معناست که ، تغییر یافتن کار سازمان به برنامه ها برای دستیابی به اهداف مختلف طراحی گردد چندین بخش در یک سازمان ممکن است به سوی یک برنامه حرکت نمایند. کل وجوه قابل دسترس بین برنامه ها تقسیم بندی می شوند. این کار به جای تقسیم کردن بودجه ها برای یک بخش انجام می گیرد. معمولاً اینطور است که بودجه های ناکافی برای دستیابی به تمام اهداف مطلوب قابل دسترس می باشند و تصمیمات بایستی بر اساس اینکه کدام برنامه ها بایستی اجرا شوند و چه سطحی از کار می تواند حمایت گردد، اتخاذ شود(رابرت و فرانسیو ، 2001 ) .
6- بودجه بر مبنای فعالیت
تنظیم بودجه بر مبنای فعالیت شیوه ای ابتکاری است که قادر است سازمانها را به منظور مقایسه بیشتر از طریق رابطه فرآیند تنظیم بودجه و سیاست مربوط به سازمان کمک نماید. بر طبق نظر طرفداران این سیستم بودجه بندی بخشی از مشکلات مربوط به فرآیند تنظیم بودجه به روش سنتی بر طرف شده است(سعیدی و مزیدی، 1385).
پیاده سازی بودجه بر مبنای فعالیت از طریق مراحل زیر صورت می گیرد:
1- آموزش کارکنان به یک روش جدید بودجه بندی
2- توسعه برنامه های کاری در یک سیستم جدید
3- آماده سازی و ارائه درخواست های بودجه در یک فرم جدید
4- پیاده سازی و اجرای برنامه های پیشنهاد شده( چاد و کانسالتنت ، 2003 ) .
7-بودجه عملیاتی6
اداره کل حسابداری ایالت آمریکا (GAO) بودجه ریزی عملیاتی را اینگونه تعریف می کند سبکی از بودجه ریزی که اطلاعات عملکرد را به بودجه ارتباط می دهد(اسعدی ، ابراهیمی و بابا شاهی ، 1386).
بودجه عملیاتی یک طبقه بندی است که ارتباط بین هزینه های انجام شده و عوامل به کار گرفته شده را از یک طرف و نتایج کار بدست آمده را از طرف دیگر نشان می دهد و مشخص می سازد در طی سال مالی چه کالاها و خدماتی به صورت محصول نهایی یا فعالیتهای بخش عمومی در نیل به اهداف ارائه شده است(فرزیب،1384).
بودجه بندی عملیاتی در جستحوی پیوند دادن عملکرد اجرایی وتخصیصات منابع می باشد. گرچه چنین پیوندهای اغلب ضعیف هستنداما اطلاعات درباره اجرا افزایش عملکرد بهتر شده است
( بانک جهانی ، 2003 ) .
بودجه عملیاتی، عبارت است از بودجه ای است که بر اساس وظایف،عملیات وپروژهایی تنظیم می شودکه سازمانهای دولتی تصذی اجرای آنهارا به عهده دارند. درتنظیم بودجه عملیاتی به جای تو جه به کالاهاوخدماتی که دولت خریداری می کند و یا به عبارتی، به جای توجه به وسایل اجرای فعالیتها، خود فعالیت مخارج کارهایی مورد توجه قرار می گیردگه انجام شود(ایدی و صید زاده،1385)
2-2-5-اساس بودجه بندی عملیاتی
بودجه بندی عملیاتی به ترتیب شامل مراحل زیر می باشد:
1- طبقه بندی فعالیتها در قالب هر یک از برنامه ها و اندازه گیری حجم کار
2- تعیین شاخص عملکرد یا واحد حجم کار
3- استقرار سیستم حسابداری قیمت تمام شده کالاها و خدمات در هر یک از فعالیتها
4- استفاده از نورمها در تولید کالاها برای اساس کیفیت و مکان جغرافیایی
5- استفاده از استاندارها در تولید کالا با خدمات بر اساس کیفیت و مکان جغرافیایی
6- ارزیابی و تجزیه و تحلیل کارایی و اثربخشی در هر یک از محصولات فعالیتها در این روش از منابع مورد نیاز است و اثر بخشی نتایج حاصل از عملکرد فعالیتها می باشد.
7- لذا اصول بودجه عملیاتی بر اساس مدیریت یا خدمات در خصوص محصول نهایی طراحی شده است که دولت خریدار آن است(فرزیب،1384).
2-2-6-تفاوت بین بودجه برنامه ای و عملیاتی
اصطلاح بودجه بندی بر حسب برنامه را غالباً مترداف با بودجه بندی طبق عملیات به کار می برند، در حالی که این دو راه نباید کاملاً روش واحدی دانست . در بودجه عملیاتی نتایج بر حسب فنون و روشهای دقیق مانند بهای تمام شده مورد اندازه گیری و محاسبه قرار می گیرد در حالی که روشهای مذکور در تنظیم بودجه برنامه لزوماً به کار نمی رود(اندرسون ، 1995 ).
2-2-7-معایب و مزایای روشهای فوق
معایب و مزایای یک سیستم بودجه بندی متداول و برنامه ای ویک روش بودجه بندی عملیاتی را می توان به شرح جدول زیر خلاصه نمود.
جدول( 2-1 ) معایب و مزایای سیستم بودجه بندی عملیاتی و سنتی
سیستم بودجه بندی سنتی
روش بودجه بندی عملیاتی
مزایا
مزایا
1ـ آشنایی کافی کارشناسان بودجه با روش فعلی
1ـ دقت در طرح و تنظیم عملیات
2ـ صرف وقت کمتر برای تنظیم و پیشنهاد بودجه
2ـ تسهیل در تجزیه و تحلیل
3ـ تسهیل در اتخاذ تصمیم
3ـ وصول اطلاعات روشن
4ـ ایجاد رابطه بین بودجه و عملیات
5ـ ایجاد هماهنگی بین قسمتها
معایب
معایب
1ـ عدم وجود دقت کافی ر طرح و تنظیم عملیات
1ـ لزوم صرف زمان کافی برای آموزش و توجیه کارشناسان بودجه
2ـ عدم وجود سهولت کافی برای تجزیه و تحلیل عملکرد
2ـ لزوم صرف زمان بیشتر نسبت به روش فعلی برای تنظیم و پیشنهاد بودجه
3ـ عدم کفایت اطلاعات در رابطه با عملیات
4ـ عدم وجود تناسب در میزان بودجه در قسمتهای مختلف
2-3-عوامل بودجه بندی:
با توجه به مطالعات ، مصاحبه با مختصصان در امر بودجه ریزی و خبرگان بودجه بندی و همچنین تحقیقات انجام شده در این زمینه نشان می دهد که بودجه ریزی عملیاتی به عنوان یکی از مهمترین ابزار کارآمد مدیران در پاسخگویی و اثر بخشی تصمیم گیری ها و کنترل می باشد.
این تحقیق درصدد آن است که مهمترین عاملهای که مربوط به عوامل مدیریتی بوده و باعث ایجاد موانع در پیاده سازی بودجه بندی گردیده است ، را مورد بررسی و مطالعه قرار دهد که مهمترین این موانع به شرح زیر می باشند (مرسر و روبن ، 2005 ).
1- عوامل محیطی
2- عوامل فنی و فرایندی
3- عوامل انسانی
2-3-1- عوامل محیطی
1- عامل سیاسی
2 – پشتیبانی دولت از بودجه با ایجاد الزامات قانونی در بودجه
3 – پاسخگویی سازمانهادر مقابل جامعه
– عوامل سیاسی :
عوامل سیاسی به عواملی از قبیل نوع نظام و شرایط سیاسی، توافق و هماهنگی قوه مقننه با قوه مجریه اطلاق می شود که متغیر بودن شرایط سیاسی، توافق و هماهنگی قوه مقننه یا قوه مجریه باعث عدم اجرای صحیح بودجه بندی عملیاتی می گردد(سعیدی ، مزیدی ، 1385).
الف) نوع نظام و شرایط سیاسی
سیاستهای بودجه ای در مفهوم گسترده محل نزاع مدعیان رقیب برای تصمیم گیری درباره این است که چه مقدار از منابع محدود دولت باید در میان تعداد زیادی از اهداف ملی ضروری تقسیم شوند . اطلاعات عملکرد که قبل از بودجه ریزی عملیاتی منتج می شود ، می تواند به این بحث کمک ارزشمندی بکند ، ولی تنها یکی از عوامل است و نمی تواند جانشین انتخاب های سیاسی دشوار شود . بحث درباره نقش مناسب دولت و نیاز به برنامه ها و سیاستهای مختلف دولت کماکان ادامه خواهد داشت و بودجه ریزی عملیاتی نمی تواند به این بحث ها پایان دهد ، ولی اطلاعات ناشی از آن می تواند بحث را به سطحی آگاهانه تر ارتقاء دهد ( سعیدی ، مزیدی ، 1385).
در نهایت می توان چنین عنوان نمود که اگر مدیریت در سطح کلان کشور نسبت به اجرای بودجه بندی عملیاتی انگیزه و پشتیبانی قوی داشته باشد اجرای پیاده سازی بودجه عملیاتی راحتر انجام می شود و اگر چنین انگیزه ای وجود نداشته باشد پیاده سازی بودجه عملیاتی با مشکل مواجه خواهد شد . به عنوان نمونه می توان به کشور های مالزی ، سنگاپور که انگیزه قوی در پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی داشتند ، اشاره نمود . در این کشورها اجرای بودجه بندی عملیاتی موفقیت آمیز بوده است و در مقابل کشورهای سری لانکا و فیلیپین که چنین انگیزه ای وجود نداشته اشاره نمود و اجرای بودجه بندی عملیاتی در این کشورها با مشکل مواجه بوده است .
ب) توافق و هماهنگی در سطوح مختلف قوه مجریه با قوه مقننه
نکته ای که اهمیت بسیاری دارد این است که قوه مقننه باید در مباحث مربوط به بودجه ریزی عملیاتی و تصمیمات ناشی از آنها و فعالیت های نظارتی پس از آن مشارکت داشته باشد . مشارکت قوه مقننه برای استمرار هر گونه اصلاح در فرآیند بودجه اهمیت بسیاری دارد . پنجاه سال تلاش کشورهای مختلف برای پیوند منابع با نتایج نشان داده است که با توجه به نقش مهم قوه مقننه در تعیین اولویتهای ملی و تخصیص منابع برای دستیابی به این اولویت ها ، هر تلاش موفقیت آمیزی باید با مشارکت قوه مقننه صورت گیرد . در واقع دولت باید بپذیرد که عملکرد و پاسخگویی مسئولیتهای مشترکی است که مشارکت قوه مقننه را نیز طلب می کند (پناهی ، 1385 ).
در حال حاضر در خیلی از کشورهای دنیا ( از جمله ایران ) قوه مقننه برای نظارت بر عملکرد کلی دولت ابزار مستقیمی در اختیار ندارد و برای نظارت بر عملکرد مدیریت، راهکار مشخصی وجود ندارد. قوه مقننه باید این مساله را در نظر بگیرد که برای نظارت هماهنگ بر عملکرد کلی دولت رویکرد نظارتی سازمان یافته تری ضروری است . چنین فرآیندی می تواند مشارکت قوه مقننه را نیز تسهیل کند . مثلاً با وجود این که تصمیم نهایی در زمینه انتخاب برنامه ها و زمینه هایی که نیازمند بررسی هستند بر عهده قوه مجریه است، چنین انتخاب های باید با توجه به دیدگاههای قوه مقننه در زمینه مسایل مربوط به عملکرد انجام شود(سعیدی،مزیدی،1384).
-پشتیبانی دولت از بودجه با ایجاد الزامات قانونی
یک چارچوب قانونی بسیط و جامع در حفظ کنترل های بودجه ای می تواند ریسک مربوط به آزادی عمل و اختیارات گسترده تر به مدیران دولتی ( که لازمه بودجه ریزی عملیاتی است ) را کاهش دهد . تحقق چنین اهدافی مستلزم ساده سازی هر چه بیشتر رویه های قانونی و حذف مقررات دست و پاگیر مالی است . در اغلب سیستم های سنتی کنترل بودجه ، در طی سالیان متمادی لایه های کنترلی متعددی به وجود آمده که نیازی به تداوم آن ها نیست . در واقع اغلب این مقررات و رویه های دست و پاگیر ، مجموعه ای از ابزارهای کنترلی ساده بوده اند . که بدواً برای جلوگیری از سوء استفاده تهیه شده اند ، ولی پس از مدتی در سازمان رسوب کرده و لایه های کنترلی متعددی را به وجود می آورند ( قاسمی ، پناهی ، 1385).
الزامات قانونی بودجه ریزی عملیاتی در ایران را می توان در موارد زیر یافت:
1) برنامه چهارم توسعه اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی در مواد 48،88،138،144 قانون اساسی
2) در قانون برنامه بودجه و تبصره های آن
3) قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت(سعیدی مزیدی،1384).
– پاسخگویی سازمانها در مقابل جامعه
بودجه ریزی عملیاتی دولت را قادر به پاسخگویی بهتر در مقابل مردم می کند؛ دولت می تواند درباره برنامه های خود به مردم توضیح دهد که منابع مالی دولت و درآمد های توسعه ای را در طول یکسال مالی صرف کدام هزینه و با چه کیفیتی انجام داده و نتایج حاصله کدامند. همچنین دستگاه دولتی می توانند اعمال مدیریت بهتری در انجام برنامه ها و طرحهای خود بکنند و کیفیت کالا و خدمات خود را بالاتر و افزایش دهند(سعیدی و مزیدی،1385).
مفهوم مسئولیت پاسخگویی در فرهنگ لغات ، مسئولیت پاسخگویی عمومی به شرح ذیل تعریف شده است : الزام شخص به پاسخگویی به منظور ارائه دلایل منطقی در مورد اعمالی که انجام داده است .
به بیان ساده ، مسئولیت پاسخگویی ، وظیفه ای است که در اجرای آن اشخاص ، دلایل و توضیحات قانع کننده برای مسئولیتهایی که به عهده داشته اند فراهم نموده و گزارشهای لازم ارائه می نمایند .
مسئولیت پاسخگویی دو وظیفه را در بر می گیرد ، یکی انجام دادن عمل مشخص و دیگری پاسخگویی و ارائه دلایل منطقی برای عملی که انجام شده است . الزام به انجام عمل مشخص ، مسئولیت7 است ، لیکن الزام به گزارش ، پاسخگویی8 است . به عنوان مثال ، هیئت مدیره یک شرکت از یک سو مسئولیت استفاده صحیح از منابعی را دارد که سهامداران در اختیار آنان گذاشته اند و از سوی دیگر وظیفه دارند گزارشهای لازم در مورد چگونگی اعمال مدیریت بر منابع مذکور را ارائه نمایند . عناصر ضروری این فرآیند برخاسته از رابطه ای است که بین مدیران و صاحبان سهام وجود دارد ، رابطه ای که به موجب آن حق دانستن و دسترسی به اطلاعات را اعطاء می کند .
در یک جامعه مردم سالار ، دولتها با رای مستقیم مردم انتخاب می شوند و نمایندگان قانونی و منتخب مردم بر اساس یک سیستم پارلمانی با استفاده از ابزارهای مناسب دولت را به طریق مقتضی کنترل می کنند . مسئولیت پاسخگویی در واقع دموکراسی بر پایه این عقیده استوار است که مردم حق دارند بدانند و هم چنین حق دارند حقایق را به صورت علنی و از طریق مذاکرات عمومی با ایشان و نمایندگانشان دریافت گردد .
در حکومت های دموکراسی ، قدرت در نهایت در دست مردم باقی می ماند . شهروندان قدرت را از طریق برگزاری انتخابات به نمایندگان رسمی خود تفویض می نمایند . همراه این تفویض اختیار یک سیستم تفکیک بین قوای سه گانه ( مجریه ، مقننه و قضائیه ) ایجاد می شود تا به اعمال کنترلهای لازم تعادل را بین قوای سه گانه بر قرار نموده و از سوء استفاده های احتمالی از قدرت توسط نمایندگان مردم ، جلوگیری به عمل آورد .
با این ترتیب ، مسئولیت پاسخگویی ، دولت را ملزم می نماید در مورد اعمالی که انجام می دهد به شهروندان توضیح بدهد . در اجرای این مسئولیت ، دولت باید در مورد افزایش منابع مالی عمومی و نحوه مصرف آن منابع ، دلایل منطقی ارائه نماید (باباجانی،1381).
2-3-2 عوامل فنی و فرآیندی
عوامل فنی و فرایند شامل موارد زیر است:
1) برنامه ریزی استراتژیک
2) تعیین شاخص در بودجه بندی
3) اعتبار شاخص در بودجه بندی
4) تغییر متناسب سیستم حسابداری و گزارشگری
1)برنامه ریزی استراتژیک
برنامه ریزی استراتژیک چیست ؟ اولین فایده برنامه ریزی استراتژیک را به عنوان یک تلاش منظم برای رسیدن به مقاصد و فعالیتهای اساسی که به ماهیت سازمان شکل و آن را هدایت میکند ، تعریف می کنند و حال اینکه ماهیت سازمان چه انجام می دهد و چرا انجام می دهد را تعریف می کنیم . برای کسب بهترین نتایج برنامه ریزی استراتژیک احتیاج به جمع آوری اطلاعات اثر بخش ، تحول و کنکاش در تدابیر استراتژیک و تاکیدی بر انجام تصمیمات فعلی داریم. برنامه ریزی استراتژیک بر تسهیل ارتباط و همکاری و هماهنگ کردن ارزشها و علائق
( هزینه ها) انشعاب یافته ، ترویج اتخاذ تصمیمات با تجزیه و تحلیل معقول و عاقلانه و ارتقاء در انجام موفق امور کمک می کند .
برنامه ریزی استراتژیک ، روند تحول برنامه ریزی های بلند مدت برای هدایت یک سازمان (مثلاً سازمان ، منطقه ، مجلس) به سمت یک هیات با اهداف واضح می باشد . مسئله فرآیند ارزیابی جایی که یک سازمان به طور وضوح موقعیتها و تلاشهای خود را تعیین می کند آن چنانکه ماهیت خود را به خوبی به نمایش گذاشته و تعیین می کند چه مقصدی را مد نظر دارند و چگونه می خواهند به آن دست یابند . بودجه ریزی عملیاتی گام ( نهایی ) و منتقدانه پیشرفت شاخص، را اضافه و روی آن تاکید دارد( پناهی ، 1385).
بازنگری مندرجات جدید نشان می دهد که مناطق می توانستند از این اقدامات برنامه ریزی استراتژیک منفعت جویند به ویژه به این دلیل که پیشرفت شیوه برنامه ریزی های چندین ساله می توانست وضعیت یا موقعیتهای فعلی را با چشم انداز پر معنا تری از آینده پیوند دهد .
به بیان دیگر این گونه بگویم که مراحل برنامه ریزی استراتژیک ممکن است دولتمردان و حقوق دانان را قادر بسازد تا فهم واضح تری از این مسئله داشته باشند که الان منطقه در کجا قرار دارد و جایی که آنها دوست دارند منطقه را در آینده در آنجا ببینند و اساساً ، یک برنامه ریزی استراتژیک ممکن است به مسئولین منطقه نشان دهد که تمام مقصد و قوانین مناطق (یا به ویژه سازمانها) ، خواسته ها و اهدافشان ، فعالیتهای برنامه ریزی یا استراتژیک آنها و منابع شان (منابع انسانی ، پول و فن آوری و امکانات مالی و غیره) چیست . این مرحله ممکن است به مناطق امکان بیشتر برای داشتن درک کاملتری از عملکرد آینده مناطق و اینکه واقعاً چه نتایجی حاصل خواهد شد ارائه دهد(قاسمی ، 1384).
برنامه ریزی استراتژیک یک فرآیند منعطف و رسمی برای تعیین جایگاه فعلی یک سازمان و این که در آینده باید در کجا باشد ، می باشد . اینجا توافقی به عنوان یک سند معتبر در مندرجات جدید ، هم در عمل و هم در تئوری در مراحل کلان که درگیر فرآیند برنامه ریزی استراتژیک هستند ، وجود دارد . با در نظر گرفتن همه جهات ، 6 مرحله که می تواند به صورت ذیل خلاصه شود در اینجا وجود دارد :
1- یک " نگاه محیطی " یا تحلیلی موقعیتی از قدرت و ضعف سازمان شامل تحلیل و موقعیت های و رفتاری خارجی .
2- تشکیل و به مرحله عمل درآوردن یک نگرش برای آینده و به اشتراک گذاران چیزی که مقصود اساسی یک سازمان ، ارزشهایش و موانعش را تعریف می نماید .
3- پیشرفت اهداف عمومی ، اهداف و خواسته های ویژه و معیارهای عملکردی برای سنجش موفقیت سازمانی .
4- مجموعه ای از استراتژیک ها برای نشان دادن آنچه که برای تکمیل و انجام اهداف و مقاصد انجام خواهد گرفت .
5- انجام طرحهای اجرایی که برای تعیین کارکنان و جداول و برنامه ریزی آماده می شود .
6- و درآخر یک عنصر ارزیابی برای تجدید نظر ، بر همه شیوه های استراتژیک ، زمانی که به مرحله اجرا می رسند (پناهی ، 1384).
2-تعیین شاخص در بودجه بندی
در این مرحله نگرش مختصر بر انتخاب عملکردی مفید خواهد بود . در تمام موارد مندرجات بودجه ریزی عملیاتی در مورد ضرورت و تقدم پایه ریزی " شاخص ویژه " برای تمایز بین خوب و بد صحبت می کند . بر اساس دریافت عمومی و تجارب ویژه بیشتر محققان و کارشناسان باور دارند که برای داشتن سیستم موفق و واقعی بودجه ریزی عملیاتی شاخصهای عملکردی باید در کنار هم بنا نهاده شوند ، و شاخصی که اخیراً در مرحله طراحی مطرح شده است بر انجام بودجه ریزی عملیاتی واقعی مقدم می باشد. منظور از شاخص عملکرد چیست ؟ شاخص مجموعه ای از استانداردها و راهبردها یا مقیاس هاست که عملکرد سنجش به وسیله آنها به صورت واضح و رضایت بخشی معنی می شود . به عنوان مثال ، این معیار ممکن است استانداردهایی چون
پیوستگی، اعتبار، شفافیت و غیره را شامل شود (قاسمی و پناهی ، 1385).
شاخص مورد استفاده برای سنجش خوب باید:
پیوستگی : آیا این اطلاعات برای تصمیم گیرندگان مفید است ؟ آیا آنجا ارتباطی منطقی و شفاف بیش اندازه و برنامه وجود دارد ؟
اعتبار : آیا واقعاً مقیاس درستی برای آنچه که جهت سنجش مورد نظر قرار می گیرد ، می باشد. اهمیت : آیا مهم است ؟ آیا ارزش سنجش را دارد ؟
بی نظیر بودن : آیا حاوی اطلاعاتی که توسط سایر شاخصها گردآوری شده می باشد ؟
شفافیت : آیا تصمیم گیرندگان مفهوم آن را می فهمند ؟ آیا واضح ، مجزا و قابل فهم است ؟
به موقع بودن : آیا اطلاعات را به موقع برای تصمیم گیرندگان جهت استفاده در اتخاذ شیوه و راهکار جمع آوری می کند ؟
واقع بینی : آیا اطلاعات از همان منبع ، با همان شیوه در هر زمان جمع آوری خواهد شد ؟
کمیت : آیا شاخص با ارزشهای رقمی بیان می شود ؟ آیا آن شاخص می تواند میزان کمیت و کیفیت خدمات ارائه شده را تخمین بزند .
عمل گرایی : آیا اطلاعات می توانند با یک شیوه منظم جمع آوری و طبقه بندی شوند ، با یک هزینه منطقی بدون فشار زائد بر منابع کالاها
تکمیل کردن : آیا این شاخصها همه عوامل اساسی در مقاصد برنامه را پوشش می دهند ؟
کنترل : آیا فعالیت و موضوعی که در چارچوب کنترل قدرت یا توانایی سازمانها مورد سنجش قرار گیرد ، وجود دارد ؟ (قاسمی وپناهی، 1384).
3-اعتبار شاخص ها در بودجه بندی
برای اینکه اطلاعات عملکردی به طور کامل در تخصیص منابع به کار گرفته شوند ، تصمیم گیران باید احساس کنند که اطلاعات نتایج و شاخص هایی که ارائه شده اند از دقت مناسبی برخوردارند . این بدان معناست که چنین اطلاعات و شاخص هایی باید شاخص های جامع و معتبری از نتایج برنامه ها باشند .
تصمیم گیران نمی توانند از اطلاعات عملکردی که به نظر آنها معتبر ، قابل اتکا مبتنی بر توافق همگانی طرفهای ذیربط نباشد استفاده کنند . علاوه براین ، ممکن است تصمیم گیری بر مبنای اطلاعات نادرست و ناقص در نهایت به حذف استفاده از این اطلاعات در تصمیمات مربوط به تخصیص منابع منجر شود(پناهی ،1384) . چنانچه اعتبار شاخص ها عملکردی مورد توجه قرار گیرد اجرای بودجه بندی عملیاتی موفقیت آمیز و بدون توجه به این امر مهم اجرای بودجه بندی عملیاتی با مشکل مواجه خواهد شد (پناهی ،1384 ).
4-تغییر متناسب سیستم حسابداری و گزارشگری
بودجه ریزی عملیاتی نیازمند تغییراتی بنیادی در سیستم های اطلاعات مدیریت، سیستم های حسابداری و به طور کلی در شیوه مدیریت دستگاه های دولتی است. بودجه عملیاتی ایده آل باید اطلاعات مربوط به فصول، برنامه ها یا دستگاه های اجرایی همراه با نتایج پیش بینی شده را به تفکیک در بر داشته باشد. این نگرش که بودجه ریزی عملیاتی شیوه ای مکانیکی(سطح مشخصی از عملکرد در مقابل سطح مشخصی از منابع مالی) یا فرایندی تحدیدی است(کاهش منابع مالی به دلیل دست نیافتن به نتایج مورد نظر ) سودمند نیست. اطلاعات و شاخص های معتبر عملکرد در استقرار بودجه ریزی عملیاتی اهمیت به سزایی دارد. کیفیت و اعتبار اطلاعات عملیاتی و توانایی سازمان ها و دستگاه ها برای ارزیابی و نشان دادن کارایی برنامه ها در موفقیت بودجه ریزی عملیاتی بسیار موثر است( مزیدی وسعیدی،1385).
روشهای حسابداری دولتی ، که در چارچوب شیوه های سنتی بودجه ریزی مورد استفاده قرار می گیرند اغلب مبتنی بر عملیات نقدی هستند . در این گونه روش ها تاکید عمده بر مطابقت اقلام مخارج با میزان وجوهی است که پرداخت شده یا می شوند ( یعنی در آخرین مرحله خرج کرد بودجه ) . این روش برای ایفای نقش مدیریتی مدیران بودجه ای در دستگاههای اجرایی دولت کافی نیست ، یک پیش شرط مهم برای اصلاح نظام بودجه ریزی ، تبدیل سیستم حسابداری به گونه ای است که می تواند قیمت تمام شده را محاسبه کند . در روش نقدی می توان میزان دستمزد یا هزینه سفر یک ماه گذشته را به دست آورد ولی احتمال این است که بتوان هزینه یک هدف یا راهبرد برنامه ریزی شده را استخراج کرد بسیار کم تر است و هم چنین نمی توان در هر زمان اطلاعات کافی در زمینه فعالیتهای مالی دولت به دست آورد . در نتیجه تصمیم گیریها بر اساس اطلاعات به هنگام و صحیح انجام نخواهد شد ، طبیعتاً جایگزینی نظام حسابداری تعهدی این عیوب را بر طرف خواهد کرد (پناهی،1385).
2-3-3-عوامل انسانی
اهم عوامل انسانی عبارتند از شایستگی حرفه ای و تخصص کارکنان کلیدی ، تحصیلات ، تجربه ، تعداد افراد شرکت با زمینه قبلی مرتبط ، توزیع دقیق مسئولیتها و همچنین حقوق و مزایای مناسب(انواری ، رستمی ، 1382).
1- آموزش
2- شرایط احراز مشاغل چه به لحاظ تحصیل و چه به لحاظ تجربی
3- نظام حقوق و مزایا مناسب
4- نظام تشویق و تنبیه مناسب
1- آموزش
انسان موجودیت تغییرپذیر با توانائی های بالقوه نامحدود که این توانائی ها می توانند تحت نظام و برنامه ریزیهای آموزش و پرورش صحیح به تدریج به فعل درآید و جوامع انسانی و ارگانهای مربوط به آن را از مواهبی بسکران برخوردار نماید . این وظیفه خطیر در حد سازمانها و موسسات به عهده مدیریت سازمانها و در چارچوب و نظام بهسازی منابع انسانی در این بخش مطرح گردیده است .
هدفهای آموزشی در سازمانها متعددند که تحت عنوان هدفهای عمده ، هدفهای اجتماعی ، هدفهای سازمانی و هدفهای فردی ، قابل دسته بندی است . تحقق این اهداف منابع سه گانه مورد نظر الگوی سیستمی مدیریت منابع انسانی را تامین می نماید . اما آنچه که در نظام بهسازی سازمانها به تدریج باید مورد تاکید قرار گیرد نتایج حاصل از آموزش است و نه صرفاً انجام آموزش و یا آمار ساعات آموزشی . به عبارت هدفی آموزشها باید ایجاد سازمانهای یادگیرنده و تولید کننده فکر باشد و صرفا از فکر دیگران استفاده کند.
البته در مورد سازمانهای یادگیرنده9 همان طوری که قبلاً نیز اشاره شده ادعا شده است ، یک ایده زمانی به اختراع تبدیل می گردد که قابلیت اجرای آن به ثبوت برسد و یک اختراع زمانی نوآوری محسوب می شود که بتوان آن را به نحوی قابل اطمینان در حجمی معنی دار و با قیمتی قابل قبول ساخت و به بازار ارائه نمود(پناهی،1384).
آموزش و بهسازی کارکنان اجرایی
منظور از آموزش و بهسازی کارکنان اجرایی ، افزایش توانایی های تخصصی و مهارت آنها در انجام وظایف محوله و به فعل درآوردن پاره ای از توانایی های بالقوه آنهاست . البته در این دسته از مشاغل به لحاظ ماهیت اجرایی آنها تاکید بیشتر بر انجام کار است ولی در مقایسه با آموزش مدیران و سرپرستان از سادگی خاص برخودار می باشد .
مباحثی که در این زمینه مطرح می شود عبارتند از :
1-برآوردن احتیاجات و برنامه ریزی آموزشی کارکنان اجرایی
2-روشهای اجرای برنامه های آموزشی
3- ارزیابی عملکرد برنامه های آموزشی(میرسپاسی،1381).
2-شرایط احراز مشاغل
بعد از تشریح ماهیت و ویژگیهای شغل ، قدم بعدی تعیین خصوصیات ، تجربیات و مهارتهای است که متصدی شغل باید داشته باشد. بنابراین ، به منظور تنظیم فرم شرایط احراز شغل لازم است که شرح شغل به دقت مورد مطالعه قرار گیرد فرم شرایط احراز شغل از یک طرف ، راهنمایی برای کارمند یابی است و مشخص می کند در جستجوی چه نوع کارمندی از چه خصوصیاتی باشیم و از طرف دیگر ، چون در آن صفات و خصوصیاتی که دارا بودنشان ضروری و مهم شناخته شده اند تشریح شده است ، می توانیم ازآن در طراحی آزمون های انتخابی ، یعنی آزمون هایی که تواناییهای متقاضیان شغل را می سنجد ، استفاده کنیم . شرایط احراز شغل را می توان در قسمتی از فرم شغل شرح داد یا به صورت فرم جداگانه تنظیم کرد .
همان طور که گفته شد شرایط احراز شغل بنا به تعریف ، شرح صفات و خصوصیاتی است که متصدی شغل باید دارا باشد تا بتواند با شایستگی از عهده انجام آن برآید . حال این سوال مطرح می شود که این صفات و خصوصیات را چگونه و به چه طریقی می توان شناسایی کرد ؟ برای این کار معمولاً از دو روش استفاده می شود. روش اول اظهارات صاحبنظران و تجزیه و تحلیل آماری ، در روش اول ( روش قضاوتی ) از کارشناسان ، سرپرستان و مدیرانی که با شغل آشنایی دارند سئوال میشود کسی که شغل مورد نظر به او واگذار می گردد باید دارای چه تحصیلات ، تخصص و مهارتهایی باشد ، چه دوره هایی را گذرانیده باشد و استعداد ، هوش و شعورش در چه حدی باشد تا بتواند با شایستگی عهده دارآن شود .
روش دوم که منطقی ترین و در عین حال دشوارترین روش است ، رابطه آماری میان ویژگیها و مهارتهای فردی و میزان کارآیی تعیین می شود به عبارت دیگر ، تعیین می گردد چه رابطه ای میان متغیرهایی از قبیل اندازه قد ، قوه بینایی ، قدرت جسمی ، چالاکی و زبردستی ، هوش ، ویژگیهای شخصیتی ( مانند ، خونسردی و محافظه کاری ) و توانایی کارمند در انجام دادن وظایفش وجود دارد ؟
مزیت تعیین صفات و مشخصات متصدی به وسیله روشهای آماری این است که می توان رابطه میان خصوصیات فرد و کارآیی را از طریق علمی اثبات نمود . در واقع امروزه دیگر نمی توان شرایط احراز شغل را به طور دلخواه تعیین کرد و در بسیاری از جوامع ، اگر شرایط احراز شغل بی ارتباط با شغل تنظیم شده باشد ؛ سازمان و کارفرما باید در مقابل قانون پاسخگو باشد(سعادت،1380) برای اجرای موفقیت آمیز بودجه عملیاتی باید شرایط احراز مشاغل توجه خاصی معطوف نمود و بدون توجه به شرایط احراز مشاغل اجرای بودجه بندی عملیاتی دچار مشکل خواهد شد .
3-نظام حقوق و مزایا
به کارکنان برای جبران کاری که در سازمان انجام می دهند ، حقوق و دستمزد پرداخت می شود . اما علاوه بر جبران زحمات و وقت و نیرویی که کارکنان در جهت و به خاطر نیل به اهداف سازمان صرف می کنند ، پرداخت باید جنبه انگیزشی نیز داشته باشد . یعنی باید برای پرداخت، سیستمی طراحی گردد که کارکنان را به عملکرد موثر تشویق کند و محرکی برای سخت کوشی و بکارگیری تمام توانائیهای بالقوه آنها باشد .
امروزه این نظریه در روانشناسی مطرح است که از میان نیازهای متعدد و متنوع انسان ، تنها معدودی را می توان مستقیماً با پول ارضا نمود و انگیزه های غیر مادی بسیاری چون میل به کسب موفقیت و قدرت و میل به کمال و خودیابی در اعمال و رفتار انسان تاثیر می گذارد. با وجود این ، جای هیچ شک و تردیدی نیست که هنوز پول از جمله مهمترین انگیزه هاست و اگر چه کارکنان سازمان علاوه بر حقوق یا دستمزد ، پاداش و مزایای غیرنقدی بسیاری دریافت می کنند پرداختهای نقدی هنوز از اهمیت زیادی برخودار است و نقش بسزایی در جذب و حفظ نیروها دارد .
قبل از ادامه بحث باید به این نکته اشاره نمود که میان حقوق و دستمزد تفاوتهایی وجود دارد . منظور از دستمزد ، پرداختی است که مبنای محاسبه آن ساعت است و منظور از حقوق ، پرداختهایی که ماهانه صورت می گیرد . دستمزد ، متداولترین شیوه پرداخت به کارگران و حقوق ، متداولترین شیوه پرداخت به کارمندان است (سعادت،1380 ).
2-4- مبانی نظری بودجه عملیاتی :
2-4-1-طرز تنظیم بودجه عملیاتی
گرچه برای تنظیم بودجه عملیاتی ، از فنون و روش های خاصی استفاده نمی گردد، ولی معمولاً برا ی تنظیم بودجه عملیاتی از روش قیمت تمام شده استفاده می شود.
مراحل تنظیم بودجه عملیاتی طبق حسابداری قیمت تمام شده به قرار زیر است:
– طبقه بندی عملیاتی:
عملیات دستگاه به چند برنامه، هر برنامه به فعالیتهای تابعه ، هر فعالیت به فعالیت های فرعی و در صورت لزوم هر فعالیت فرعی به عملیات مربوطه ، تقسیم می شوند. به علت اینکه منظور از تنظیم بودجه عملیاتی، اندازه گیری دقیق حجم فعالیت است ، بدین جهت لازم است برای به دست آوردن واحد مناسبی برای اندازه گیری حجم فعالیت ، برنامه های دستگاه به تقسیمات فرعی بیشتری تقسیم شود.
– انتخاب واحداندازه گیری:
عملیات فوق به دو نوع تقسیم می شوند: عملیات قابل سنجش و عملیات غیر قابل سنجش ، عملیات غیر قابل سنجش به عملیاتی گفته می شود که برای آنها نمی توان واحد اندازه گیری مناسبی انتخاب نمود. مثلا نمی توان برای تحقیقات علمی که نتیجه آن قابل پیش بینی نیست ، واحد اندازه گیری انتخاب کرد . هزینه این گونه عملیات بر اساس کادر ثابت پرسنل برحسب مواد هزینه ( حقوق کارکنان ، هزینه های اداری و سرمایه ای و غیره ) محاسبه می گردد و از فنون و روش های خاصی که در تنظیم بودجه عملیاتی به کار می رود . استفاده نمی شود. خصوصیات واحد اندازه گیری مناسب به قرار زیر است :
الف) باید قابل شمارش باشد .
ب ) باید کوشش واقعی به کار رفته را ظاهر سازد .
ج ) باید با مرور زمان ثبات خود را از دست ندهد.
د ) باید معرفی مقدار محصول باشد .
انتخاب واحدی که واحد خصوصیات مذکور باشد مشکل ومحتاج به بررسی عمیق و تجربه ی فراوان است . انتخاب اولیه واحد اندازه گیری ممکن است چندان مشکل نباشد ، ولی تنهادر اثر تجربه و با مرور زمان می توان صحت آن را تعیین نمود .
– پیش بینی حجم عملیات
مرحله بعدی ، پیش بینی حجم عملیات است . بدیهی است که پیش بینی حجم عملیات فقط در مورد عملیات واحدی انتخاب شد ، حجم عملیات بر حسب آن برای سال بودجه پیش بینی می شود . پیش بینی حجم عملیات طبق آمار و تجربیات سال گذشته و در نظر گرفتن شرایط وتغییرات آینده به عمل می آید .
– محاسبه هزینه واحد
مرحله بعدی تنظیم بودجه عملیاتی ، محاسبه هزینه واحد طبق حسابداری قیمت تمام شده است برای محاسبه هزینه عملیات غیر قابل سنجش ، فنون و روش های خاصی به کار نمی رود. مخارج این نوع عملیات بر حسب مواد هزینه ( مانند حقوق کارمندان ، وسائل وملزومات )پیش بینی می شود. لکن برای محاسبه ی عملیات قابل سنجش ، اقدامات زیر را انجام می یابد :
الف : حجم عملیات بر حسب واحدی که انتخاب گردیده است پیش بینی می شود.
ب : طبق حسابداری قیمت تمام شده هزینه تکمیل هر واحد تعیین و در مجموع واحدهای پیش بینی شده ( مذکور در بند الف ) ضرب می شود و بدین ترتیب هزینه عملیات مربوطه به دست می آید(وزیری،1382).
2-4-2- چرا بودجه بندی عملیاتی
اهداف اصلی بودجه بندی عملیاتی افزایش کارآیی در تخصیص منابع و بازدهی در هزینه دولتی می باشد. با توجه به اهمیت کارآیی در تخصیص منابع ، اصلاحاتی در بودجه بندی عملیاتی ایجاد شده که تخصیص منابع در بخش دولتی تمایل دارد تا مسئول تغییر نیازها و اولویت های اجتماعی باشد . استنباط این مطلب این است که تخصیص منابع برای برنامه های غیر مفید بدلیل عدم مسئولیت در رابطه با نتایج مربوط به بودجه بندی می باشد.
کارآیی موثر و کارآیی در تخصیص منابع دولتی اهداف اصلی بودجه بندی عملیاتی هستند . یک رابطه مهم نیز بین بودجه بندی عملیاتی و اهداف بزرگ دولت وجود دارد. به طور آشکار به میزانی که بودجه بندی عملیاتی در افزایش کارآیی موثر، موفق می باشد. به همان میزان باید هزینه اضافی دولت باید کمتر از میزانی باشد که وجود دارد . به عبارت دیگریک سود موثر وجود دارد که می تواند استفاده شود تا هم بار مالیاتی را کاهش دهد و هم اولویت های جدید در خدمات مالی ایجاد شود. علاوه بر این در مورد یک دولت که آگاهانه به دنبال کاهش هزینه دولتی و هم بدنبال اهداف کارآیی تخصیص منابع می باشد . هدف دولت کاهش هزینه دولت وافزایش کارایی واثربخشی می باشد (لاورن ، 2005 ) .
2-4-3- بازدهی بودجه بندی عملیاتی
ارزیابی کارایی سیستم های بودجه بندی عملیاتی دولتی ، از نظر متدلوژیک ، کار سختی است
تخصیص بهینه منابع و بازدهی موثر همگی وابسته به تاثیر تعداد زیادی ازمتغیرهای بودجه بندی عملیاتی است . تغییرات در ترتیب عوامل سیاسی و اولویت ها ممکن است باعث ایجاد تخصیص های مجدد، منابع شوند که هیچ اثری در بازدهی وکارآیی ندارند . ویژگی های سیستم های دولت و سازمانها این است که عمدتاً بر توانایی استفاده از اطلاعات عملیاتی برای منطقی کردن اولویت بندی هزینه ، اثر می گذارند . روابط داخلی بین بودجه بندی عملیاتی و بعضی از این متغیرها چنان نزدیک است که تفکیک آنها بسیار مشکل است و مشکلاتی را برای ارزیابی به وجود می آورد.
وجود انواع مختلف بودجه بندی عملیاتی به این معنی است که آنچه که باید بررسی شود ،کارایی
بودجه بندی عملیاتی نیست ، بلکه بررسی اشکال مشخص بودجه بندی عملیاتی است .وجود این مشکلات متدلوژیکی به این معنی است که محدودیت های بزرگی وجود دارد که از نظر تجربی باید در مورد بازدهی بودجه بندی عملیاتی بر طرف شوند .
از این رو، اهمیت شواهد تجربی نه تنها در مورد کارایی بودجه بندی عملیاتی اطلاعاتی را به ما می دهد، بلکه روش هایی را نیز مشخص می کند دولتها تحقیقات گسترده ای در این زمینه در آینده انجام داده اند. در این بخش ، شواهد تجربی نشان می دهد که کارائی سیستم های بودجه بندی عملیاتی گسترده دولتی، تحت تاثیر سه عامل، تخصیص بهینه بودجه بازدهی موثر و برنامه ریزی منظم می باشد. (مارک رابینسون و برامبی ، 2005).
2-4-4- تجربه برخی از کشورهای منتخب در اجرای نظام بودجه ریزی عملیاتی
2-4-4-1-کانادا
الف ـ زمان و چگونگی شروع انجام نظام
نظام بودجه ریزی بر مبنای عملکرد از دهه 1960 آغاز شد. در این دهه توجه بیشتر معطوف به.
ارتباط بین مخارج و نتایج می باشد.در دهه 1970 ، ارزیابی برنامه ها و اثربخشی برنامه ها را در دستور کار خود قرار داد.
مهمترین تحولات انجام گرفته در این زمینه از آن زمان تا کنون به شرح زیر بوده است:
ـ بررسی برنامه ها و فرآیند هزینه به منظور کاهش کسری بودجه که موفقیت برنامه ها را با خطر مواجه ساخته بود.
ـ تغییر نظام مدیریت هزینه ها و گزارش دهی نتایج و عملکرد ها
ـ تاکید بر کیفیت خدمات ، تعیین استانداردهای خدمات و گزارش گری از عملکرد ها و نتایج
ـ بررسی سایر روش های ارائه خدمات دولتی ، موفقیت های بدست آمده در این زمینه به خصوص واگذاری و ارائه این خدمات به بخش خصوصی و تاکید بیشتر بر نتایج بسیاری از مشکلات ارائه این خدمات در بخش دولت را از بین برده است.
ـ اصلاح نظام حسابداری بودجه در راستای هماهنگی با تحولات ایجاد شده
ـ اصلاح روش گزارش دهی به مجلس به منظور ارائه اطلاعات مناسبتر در زمینه های برنامه ها و طرح های دولتی و عمکلرد اقدامات دولت با تکیه بر نتایج
ـ ابلاغ دستور العمل ارزیابی نتایج تعهدات دستگاه های اجرایی شامل : اندازه گیری عملکرد، گزارش دهی و ارزیابی( کاهنمن و تورستی ، 2005 ) .
ب ـ تلاش های به عمل آمده در زمینه فرهنگ سازی بودجه ریزی بر مبنای عملکرد
ـ از سال 1998 نظام تشویق و تنبیه برقرار شده و مدیرانی که به نتایج مورد انتظار رسیده اند مورد تشویق قرار گرفته اند. به طور کلی بین 10 تا 25 درصد از حقوق مسئولین اجرای برنامه ها وابسته به تحقق و دستیابی به عملکرد و نتایج از پیش تعیین شده بوده است.
ـ خزانه داری چارچوب مدیریتی خاصی برای مدیران مالی تعیین و ابلاغ کرده است.
ـ مدرسه خدمات عمومی کانادا دوره های متعددی برای آموزش بودجه ریزی بر مبنای عملکرد برگزار کرده است.
ـ از سال 2003 چارچوب خاصی تحت عنوان پاسخگویی مدیران تهیه و ارائه شده است.در این چارچوب مسئولیت ها و انتظارات از دستگاه های اجرایی مختلف در زمینه عملکرد و نتایج برای معاونین دستگاه های مزبور مشخص شده است. همه ساله دبیر هیات خزانه داری چگونگی عملکرد شاخص های هر دستگاه را با معاونت های ذیربط بررسی و گزارش می نماید.
ـ دولت تاکید زیادی بر مرتبط ساختن مخارج با نتایج در امر برنامه ریزی، گزارش دهی داخلی و گزارش به مجلس دارد( همان منبع).
ج ـ موانع اصلی موجود در سر راه توسعه بیشتر نظام بودجه ریزی بر مبنای عملکرد
ـ مرتبط ساختن اجرای سیاستها و نتایج بدست آمده
ـ اندازه گیری معنی دار نتایج براساس یک شاخص واحد
ـ بودجه یکساله انجام می گیرد در حالیکه نتایج آن ممکن است بیش از یک سال بدست آید.
ـ نتایج ممکن است حاصل از یک فعالیت دولت نباشند و چند فعالیت منجر به یک نتیجه واحد شود.
ـ عدم توازن در ارائه گزارشات مالی به دلیل طبیعت نظام پارلمانی و گرایش دستگاهها به گزارش عملکردهای مطلوب و عدم گزارش مشکلات( همان منبع).
د ـ درس یا درسهای مهم حاصل از اجرای نظام
ـ با نشستن و بحث کردن راه به جایی برده نخواهد شد. باید کار را شروع کرد. تا زمانی که کار شروع نشده است دستگاههای اجرایی تعهد دولت نسبت به اجرای نظام را باور نمی کنند.
ـ نباید انتظار داشت از همان اول نظام کامل و بدون نقض اجرا شود. حداقل بین 5 تا 6 سال تلاش مستمر تمامی بدنه دولت اجرای نسبتا کامل نظام مورد نیاز است. همواره موانعی بر سر کار وجود دارد یا نه وجود خواهد آمد که باید به تدریج مرتفع و از سر راه برداشته شود( همان منبع).
2-4-4-2- انگلیس
الف ـ زمان و چگونگی شروع اجرای نظام
ـ بعد از انتخابات سال 1997، دولت مجموعه ای از اصلاحات مخارج دولتی را در قالب برنامه بررسی جامع مخارج در سال 1998 ارائه نمود. این مجموعه شامل یک برنامه سه سالانه مخارج به منظور مدیریت خدمات عمومی برای دستگاههای اجرایی ، داشتن بودجه های جاری و سرمایه گذاری مجزا به منظور جلوگیری از تحت فشار قرار گرفتن طرحهای سرمایه گذاری ضروری ، ارائه نظام حسابداری جدید برای کنترل روند مخارج است.
ـ حرکت به سوی هدفهای بلند مدت برای تخصیص منابع بودجه
ـ در برنامه یاد شده جدید 600 هدف عملکرد در 35 موضوع مختلف پیش بینی شده است.
ـ هدفهای مزبور مجموعاً 18 دستگاه اجرایی را در بر می گیرند. رویکرد این اهداف بیشتر معطوف به عملکرد و نتایج می باشد .
ـ دستگاههای اجرایی سالانه دوبار گزارش عملکرد اهداف خود را ارائه نموده اند (کاهنمن و تورستی ، 2005).
ب ـ تلاشهای به عمل آمده در جهت فرهنگ سازی بودجه ریزی عملیاتی
ـ اجرای برنامه مخارج موجب پاسخگویی بهتر دولت و مجلس شده است، کیفیت و کمیت گزارش های عملکرد ارتقاء یافته و در چارچوب برنامه میان مدت تخصیص منابع با اثربخشی بهتری صورت گرفته است.
ـ هیچ گونه تنبیهی برای مدیرانی که اهداف مورد نظر را محقق نکرده اند، وجود ندارد.
ـ عملکرد برنامه دوبار در سال انجام می گیرد و روسای دستگاههای اجرایی در مقابل وظایف خود پاسخگو بوده اند.
ـ عملکرد دوره گذشته دستگاههای اجرایی، ملاک تخصیص اعتبارات قرار گرفته است( همان منبع).
ج ـ موانع اصلی بر سر راه توسعه بیشتر نظام بودجه ریزی عملیاتی
ـ بعد از گذشت 7 سال از برنامه اصلاحات، تنها مانع بر سرراه اجرای آن، مخالفتهای حزب مخالف دولت بوده است.
ـ گزارشهای ارزشیابی حاکی از بهبود ارتباط بین دولت مرکزی ، دولتهای منطقه ای و سازمانهای ناحیه ای بوده است.
ـ نظام حسابداری برنامه نیاز به بازبینی دارد ( همان منبع).
دـ درس یا درس های مهم حاصل از نظام
ـ قبل از هدف گذاری مشورت های لازم باید به عمل آید.
ـ هدفگذاری باید برای دوره میان مدت و بلند مدت انجام گیرد. استراتژی های بلند مدت و کوتاه مدت به دستگاهها امکان می دهد بر نتایج عملکرد متمرکز شوند و از عکس العمل کوتاه مدت جلوگیری می نماید.
ـ اهمیت اندازه گیری نباید کم توجه قرار گیرد. اندازه گیری برخی از نتایج مشکل است . با این وجود باید کوشش شود، این نتایج اندازه گیری شوند و از محاسبه محصولات واسطه باید خودداری نمود.
ـ از تعداد شاخص های عملکرد باید خودداری کرد( همان منبع ).
2-4-4-3- آمریکا
فقدان اطلاعات مدیریتی در بودجه های سنتی منجر به شکل گیری نخستین اقدامات برای اصلاح فرایند بودجه در دهه های 1940 و 1950 در کشور آمریکا شد. با رشد سریع ابعاد دولت فدرال در خلال دهه 1930 مشخص گردید که تاکید صرف بر کنترل در بودجه کافی نیست. مدیران ارشد دولت فدرال به تدریج دریافتند که علاوه بر کنترل بودجه ای به ابزاری برای ارزیابی و سنجش عملکرد سازمانهای تابعه نیز نیاز دارند. چنانکه آلن شیک عنوان نمود در این تعریف جدید از بودجه ریزی ارائه شد که شامل نظم بخشیدن به فعالیتها و هدایت موثر منابع سازمانی به سوی تحقق اهداف و حصول منافع در نظر بود این موضع گیری جدید موجب توجه بیشتر به جنبه های مدیریت در سازمانهای دولتی در پروژه های بزرگ شد.
در خلال دهه 1950 تعدادی از دولتهای ایالتی و محلی آمریکا بودجه ریزی عملیاتی را تجربه کردند ولی در اغلب موارد این تجربه ناموفق بودجه و در نتیجه این روش بودجه ریزی در دهه 1960 عملاً کنار گذاشته شد اما کاربرد شاخصهای سنجش عملکرد در بودجه همچنان در بسیاری از ایالتها و دولتهای محلی ادامه یافت . برخی از دلایل ذکر شده در مورد عدم توفیق بودجه ریزی عملیاتی درآمریکا که از سوی COB ارائه شده است.
در مرحله اول این اصلاحات در بیشتر موارد ابتدا برای کمک به مدیران اجرایی در بخش دولتی طراحی شده بود نه مدیران ارشد دولتی یا قوه مقننه این بدان معنی است که مدیران ارشد دولتی در بهترین حالت نسبت به گنجانیدن شاخصهای عملکردی در بودجه بی تفاوت بودند نه کنگره و نه دفتر بودجه به طور معمول این شاخصها را در ممیزی عملکرد دستگاههای دولتی به کار نگرفتند.حال آنکه این کار می توانست، توان آنها را در نظارت بر عملکرد دستگاهها افزایش دهد. به علاوه کنگره در آن زمان از بودجه ریزی عملیاتی پشتیبانی نمی کرد چنانچه در گزارشی که از سوی GAO عنوان شده است که مقامات دولتی، نمایندگان مجلس عموماً با کاربرد شاخصهای عملکرد کنونی موافق نیستند و این شاخصها را دارای اعتبار ندانسته و فاقد تاثیر مثبت بر نحوه تخصیص منابع می دانند و مشکل دیگری که وجود دارد این است که بسیاری از روسای سازمانهای دولتی نسبت به مفید بودن شاخصهای عملکرد تردید داشتند بویژه در مواردی که به کمیت در آوردن نتیجه کار سازمان و میزان اثر بخشی آن دشوار بود به علاوه این روش بودجه ریزی سازمانهای تحت امر آنها را در معرض نظارت و بازرسی دقیق کنگره امریکا قرار می داد و به تحلیلگران بودجه اطلاعات بیشتری برای نقد عملکرد این سازمان ها و تلاش برای کاهش بودجه آنها می داد بر طبق یکی از گزارشهای GAO روسای دستگاههای دولتی بیش تر مدافع شاخصهای بخش عملکردی بودند که در داخل سازمانهایشان طراحی شده و مورد استفاده قرار می گرفت و اعتقاد داشتند که این شاخصها بیش تر برای بهبود فرآیندها مدیریت درون سازمانی مفید هستند، تا برای اصلاح فرایند بودجه و در نهایت بی علاقگی عمومی نسبت به بودجه ریزی عملیاتی و دشواری های اندازه گیری و کمی کردن ستانده موجب شده بود که در اغلب موارد شاخصهای ضعیفی برای سنجش کیفیت خدمات ارائه شده از سوی سازمانهای دولتی طراحی شود . پرسنل دفتر مرکزی بودجه نسبت به دقت و صحت بسیاری از شاخصهای سنجش عملکرد تردید داشتند و بر این باور بودند که این شاخصها در بهترین حالت تخمین های غیر موثقی از هزینه های برنامه ها و برآوردهای تقریبی از منافع و نتایج این برنامه ها هستند.
هر چند بسیاری از ایالتها در آمریکا چندین دهه تجربه، برای به کارگیری شاخصهای عملکرد را دارا هستند ولی این شاخصها هنوز نتوانسته اند بر فرآیند بودجه اثراتی بر جای بگذارند و دولتهای ایالتی و نیز کنگره همچنان توجه خود را محدود به بودجه اقلام مخارج می نمایند البته GAO گزارشهایی را درباره ایالتهایی که شاخصهای عملکرد را در برنامه ریزی های بلند مدت بکار برده یا پروژه های آزمایشی را برای مشارکت دادن مدیران سازمانهای دولتی در طراحی اصلاحات بودجه به اجرا گذاشته اند، ارائه کرده است. در دهه های گذشته دولت های آمریکا در زمینه بودجه ریزی عملیاتی تجربیات گسترده ای کسب کرده است. با وجود این در حالی که از 50 ایالت 47 ایالت ادعا می کنند، بدلیل الزامات اداری یا قانونی به نوعی از این بودجه ریزی استفاده می کنند و آن را به کار بسته اند. هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد این ایالتها از نظام بودجه ریزی کامل عملیاتی پیروی کرده اند . به رغم اینکه دولتهای ایالت متحده آمریکا در زمینه منابع انسانی و مالی از توانایی های نسبتاً بالایی برخوردارند ولی در اجرای بودجه ریزی عملیاتی با محدودیتهایی روبرو بوده اند که درباره مزیتهای بالقوه این رویکرد تردیدهایی را برانگیخته است. در این میان ایالت ویرجینیا حالتی استثنایی دارد ولی برنامه ریزی راهبردی با سایر تلاشهایی که برای بهبود عملکرد صورت می پذیرد مرتبط است . ویرجینیا دارای سیستم کلی مدیریت عملکرد است که از چهار فرآیند مرتبط تشکیل شده است: برنامه ریزی راهبردی، سنجش عملکرد، ارزیابی برنامه و بودجه ریزی عملیاتی همه سازمانهای دولت ایالتی ویرجینیا در تدوین برنامه راهبردی ایالتی که هر چهار سال یکبار تدوین می شود شرکت دارند.
اهدافی که دراین برنامه ذکر می شود مبنای شاخص های عملکرد و درخواستهای بودجه است. دلایل متعددی از جمله دلایل ذیل را می توان برای رویکرد مجدد ، بودجه ریزی عملیاتی برشمرد.
ماده قانونی که مدیران ارشد مالی در 1990 تصویب کردند مدیران ارشد مالی سازمان های دولتی ملزم به تدوین معیارهای سنجش عملکرد می کرد،که باید در صورتهای سالی منعکس می شد و از طرف دیگر برنامه ابداع و بازآفرینی دولت کلینتون شامل توصیه هایی در زمینه برنامه های استراتژیک و استفاده از معیارهای سنجش عملکرد بود و اجرای برنامه سازمان مبتنی بر عملکرد به عنوان گامهای تکمیلی پس از تصویب فوق می باشد پس از تصویب قانون عملکرد و دستاوردهای دولت در سال 1993 به نحو روزافزونی از سازمانهای فدرال انتظار می رود که بر دستیابی به نتایج تاکید کنند و در قالب برنامه و گزارشهای عملیاتی، نشان دهند که چگونه فعالیتهای آنها به نیل برای اهداف سازمان کمک می کند دولت کنونی برای افزایش پیوندها میان عملکرد و منابع که قانون فوق الذکر زمینه آنرا مهیا ساخته گامهای دیگری نیز برداشته است مثلاً ابزار رتبه بندی برنامه اداره مدیریت و بودجه به گونه ای طراحی شده که با خلاصه کردن اصلاحات عملکرد و ارزیابی، از اطلاعات عملیات در فرآیند تدوین بودجه فدرال به گونه ای آشکارتر استفاده کند. دولت این ابزار جدید را در 20% برنامه های درخواست بودجه سال 2004 مالی رئیس جمهور بکار برده است. اخیراً سازمان مدیریت و بودجه از سازمانها درخواست کرد تا برای سال مالی 2005 و سالهای بعد بودجه عملیاتی ارائه دهند.
در ده سال نخست قانون عملکرد و دستاوردهای دولت آمریکا دولت فدرال توانسته است برای نخستین بار تلاشی نظامند و سر تا سری را برای تدوین برنامه های راهبردی و عملیاتی که کارکردهای اصلی دولت را پوشش می دهد سازمان دهد. اگر چه این کار هنوز به پایان نرسیده است تدوین اهداف و شاخصهای عملکرد بنیانی را برای دگرگونی اساسی تر در نحوه فعالیت دولت فراهم کرده است.
با توجه به تلاشی که برای تغییر ارائه بودجه درخواستی رئیس جمهور به منظور ایجاد ارتباط آشکار میان بودجه سازمانها و ساختارهای برنامه ریزی به عمل آمده درک توانایی ها و محدودیتهای بودجه ریزی عملیاتی و فرصتها و چالشهایی که فرآروی آن قرار دارد اهمیت بسیار دارد و GAO نیز گزارشهای متعددی را در این راستا ارائه کرده است.
2-4-4-4- ایرلند
در سال 1994 ابتکاری در مدیریت استراتژیک به اجراء در آمد که شامل مجموعه اصلاحات مدیریتی در خدمات دولتی بود. مهمترین این اصلاحات تدوین استراتژی و اهداف اساسی سه سال آینده بود. بر اساس قانون مدیریت خدمات دولتی همه دستگاههای اجرایی دولتی موظفند هر سه سال یکبار و یا شش ماه پس از انتصاب وزیر جدید، نسبت به تهیه برنامه استراتژیک اقدام کنند . همچنین دستگاههای مزبور مکلفند به طور سالانه عملکرد برنامه استراتژیک مزبور را گزارش دهند و مصوبه مربوط به بررسی هزینه ای اقدام دیگری بود که در سال 1997 صورت گرفت . هدف از این مصوبه حرکت از سوی روش سنتی که اتکاء مدیریت خدمات دولتی به سوی دستیابی به نتایج است. بر اساس این مصوبه هر وزارتخانه و دستگاه اجرایی مکلف به انجام بررسی های سالانه هزینه ای است وزارت دارایی بر انجام این بررسی ها نظارت دارد .
نظام بودجه بندی عملیاتی ابتدا به صورت نمونه در وزارتخانه های ارتباطات و فناوری اطلاعات ، وزارت برق ، وزارت بهداشت، وزارت آموزش به اجرا در آمد . در انجام این کار از خدمات مشاوره ای بانک جهانی استفاده به عمل آمد و تلاشهایی در جهت فرهنگ سازی بودجه ریزی عملیاتی در وزارتخانه های نمونه مورد ارزشیابی قرار گرفته و در دست بررسی است.
مهمترین چالشی که گروه کارشناسان فعال در طرحهای نمونه با آن روبرو بوده اند تهیه مجموعه شاخصهای عملکردی است که بتواند توسط وزارتخانه های دارای فعالیت های نسبتاً مشابه به کار برده شود و نتایج حاصل از این عملیات حرکت به سوی بودجه ریزی بر مبنای نتیجه تجربه خوبی برای کشورها بوده است. تجربیات بدست آمده از کاربرد این روش در وزارتخانه های نمونه، امکان پذیری حرکت از بودجه ریزی داده محور به ستانده محور را برای مدیران میانی به اثبات رسانده است و در صورت نبود یک سیستم اطلاعاتی مناسب بودجه ریزی عملیاتی موفق نخواهد بود. عزم و تعهد مقامات به اجرای نظام مهمترین پیش شرط است بنابراین از یک طرف مقامات کشور باید نسبت به اجرای نظام متعهد شوند و از سوی دیگر مدیران میانی نیز در خصوص مزایای اجرای آن توجیه شوند و در نهایت تدوین مقررات برای مجبور کردن گروههای مخالف برای اجرای نظام به طور یقین کارساز نخواهد بود. باید صبر و شکیبایی و ارائه دلیل و منطق این گروهها را متقاعد به اجرای نظام کرد.
2-4-4-5- هلند
در ژوئن 1999 دولت هلند پیشنهادی را در زمینه بهبود نظام اطلاعاتی بودجه سالانه به مجلس ارائه نمود.هدف از ارائه این پیشنهاد ارائه اطلاعات به موقع و در دسترس برای بودجه ریزی بود. این مهم از طریق ارائه اطلاعاتی در زمینه عملکرد اهداف پیش بینی شده و هزینه اجرای آن انجام می گیرد. نظام جدید بودجه ریزی شامل معیارهای عملکرد زیر می باشد:
1-کمیت و کیفیت و هزینه محصولات و خدمات تولید شده به وسیله دولت به منظور دستیابی به نتایج خاص
2- عملکرد حاصل از اقدامات دولت در زمینه های یاد شده
دولت هلند همچنین تلاشهایی را در جهت فرهنگ سازی بودجه ریزی عملیاتی انجام داد و نتایج حاصل از این تلاش، باعث قانونگذاری شفاف تر و کاربردی تر برای استفاده کنندگان، برگزاری دوره های مختلف از طریق دانشکده دولتی، برگزاری همایشها، استقرار نظام تشویقی برای پیشگامان و دادن اولویت بیشتر به نظام ارزشیابی بودجه دولت می باشد. بر سر راه توسعه این نظام بودجه ریزی عملیاتی موانع، مختلفی وجود دارد. از طریق اسناد بودجه تهیه شده بر اساس نظام جدید مقایسه بین اهداف موردنظر عملکرد و آشکار کردن نقاط ضعف بسیار ساده شده است(هم از دیدگاه کارائی مدیران و هم اثر بخشی آنها) همین امر باعث ایجاد ساز و کار دفاعی در مقابل نظام جدید از سوی بعضی از مدیران شده است. مدیرانی که نمی خواهند کارشان در معرض ارزشیابی قرار گیرد سعی می کنند به بهانه های مختلف خود را مستثنی نمایند و در نهایت نتایج حاصل از اجرای این نظام بودجه ریزی حاکی از این است که کار را نباید خیلی پیچیده کرد، نظام باید تا حد امکان ساده طراحی شود، اجرای کامل نظام یک فرآیند بلند مدت است نباید انتظار داشت در کوتاه مدت نتیجه دهد و استقرار نظام تشویق و تنبیه ضروری است(ریموند،2001).
2-4-5-مزایای بودجه بندی عملیاتی
الف- فراهم کردن پاسخگویی عمومی در بخش عمومی ، منابع از عموم مردم قرض گرفته می شود . و دولت بایستی در مقابل در یافت منابع پاسخگو باشد.
ب- پیشرفت در طراحی سیستم عملکردی که توسط بودجه ریزی پشتیبانی انجام می شود، می تواند باعث ایجاد در طراحی ها و ( مشارکت ) در سرتاسر کشور شود. اگر به روی کیفیت، تمرکز کنیم ، کارایی بیشتری در سرتاسر کشور پیش بینی خواهد کرد.
ج- کمک به تخصیص بودجه ی نسبی ( استفاده از اطلاعات عملکرد به عنوان مبنایی از یک مدرک) بودجه بندی عملیاتی تضمین می کند که اطلاعات عملکرد قسمتی از بحث تخصیص منابع باشد. اطلاعات عملکرد نیازمند این هستند که در بعضی قسمت ها جزء تخصیص منابع باشند .
ه- کمک به بنگاه ها برای ارتباط دهی فعالیت های روزانه اشان به درآمد های کلی دولت و فعالیت های یکسان بنگاه هایشان ، ردیابی هزینه ها و بودجه هایی بر مبنای عملکرد بر مبنای هدف هایشان برای کمک به درک نقش ها و الگوها در رسیدن به اهداف دولت که فرایند باید در هر مرحله شناسایی و اندازه گیری شوند سپس در مقابل بازده هایشان ردیابی شوند . همچنین هر بنگاه باید داراییش را ارزیابی کند .
و-کمک به دولت برای رسیدن به اهدافشان باید تضمین وجود داشته باشد که منابعی که توسط عموم فراهم می شوند برای اهداف عموم هم صرف شوند . عملکرد باید قسمت ترکیبی از معادله ی انجام درست کار باشد(رابینسون، برامبی 2005(.
2-4-6- بودجه بندی عملیاتی در بنگاه های فدرال
مفهوم عملکرد و بودجه بندی عملیاتی احتمالاً از زمان کمبود منابع مطرح بوده است کمبود منابع است . در سطح فدرال ، تلاش های برای بهبود عملکرد بخش عمومی در ارتباط با تخصیص منابع انجام شده است که این اقدامات از سال 1949 شروع شد.علی رغم نگرانی ها در مورد کارایی آن ، بودجه بندی عملیاتی نیروی محرکه ی قابل توجهی در دهه ی 1990 ایجاد نمود ، عمدتاً به واسطه ی گذر از پنج قانون مورد نیاز از عملکرد، گزارش و گزارش دهی در بنگاه های فدرال بین سالهای 1990 تا 1996 که جامع ترین آنها عملکرد دولت و نتایج عمل در سال 1993 می باشد.
یکی از اصلاحات دولت بازنگری عملکرد ملی ، ترویج قاعده ی کلی سیستماتیک و مشترک سازمان های خوب برای شناسایی مهمترین عملکرد در دامنه ی وسیعی از موضوعات حیاتی برای موفقیت بنگاه های فدرال در فراهم کردن خدماتی با کیفیت بالا برای آمریکایی هایی بود . بررسی بازنگری عملکرد ملی منجر به سه نتیجه شد. یافته هایی که مربوط به این بررسی هستند به شرح زیر می باشد:
1- پاسخگویی، یک عامل اولیه در اصلاح سازی بودجه بندی عملیاتی است . کارمندان دولت نباید تنها برای اعمالشان مسئول باشند بلکه باید مسئول نتایج هم باشند . بودجه بندی عملیاتی در تشخیص پاسخگوئی عمومی موثراست .
2- بودجه بندی عملیاتی امر ساده ی جمع آوری اطلاعات نیست، بلکه یک جمع آوری هوشمند است . شاخص های بودجه بندی عملیاتی باید برای همه ی شرکت کنندگان و سهامداران معنی دار و با ثبات باشد .
3- سیستم های بودجه بندی عملیاتی برای مدیران و تصمیم گیرندگان در جمع آوری بهترین اطلاعات و داده های ممکنه ، به طور دقیق عملکرد ارزیابی و برنامه های تنظیم مجدد ، اعمال و بازده بنگاه مفید است . فرایند های بودجه بندی عملیاتی یک راه علاج کلی نیست . بودجه بندی عملیاتی یک فرایند مستمر است که به پذیرش و پس گیری مداوم نیاز دارد . بودجه بندی عملیاتی هرگز کمال را دریافت نمی کند بلکه تنها بر مبنای تلاش های همه ی شرکت کنندگان بهبود می یابد .
تاکید زیاد روی ارزیابی عملکرد و بودجه بندی در طول دهه ی 1990 منجر شد که از این عصر به عنوان دهه ی عملکرد نام برده شود . در یک بررسی مالی از ایالات ها در سال های 1997 تا 1998 از بودجه بندی عملیاتی برای بنگاه های دولتی با نام برجسته ترین روش در امور بودجه بندی ایالت نام برده شد .
یکی از نتیجه گیری های او این بود که وضعیت جاری بودجه بندی عملیاتی در ایالات متحده آمریکا اگرچه به خاطر تلاش های بدوی برای توسعه برآیند های عملکرد بهتر در همه ی سطوح دولت موثر بود ، اما هیچ استفاده ی مهمی از اطلاعات عملکرد در فرایند تخصیص منبع دیده نمی شود.
بنابراین از ظواهر امر اینگونه بر می آید ، در حالی که برآیند های عملکرد خودش یک چالش است ، استفاده از اطلاعات عملکرد برای تصمیم گیری یک چالش بزرگتر است . علی رغم این چالش ها ، در سال 1997 ، تنها سه ایالت ( ارکانزا ، ماساچوست و نیویورک ) تجهیزات رسمی برای هدایت بودجه بندی عملیاتی را نداشتند . ذکر این نکته نیز ارزشمند است که برآیند عملکرد نه تنها یک بخش ترکیبی از جابجایی دولت است بلکه حتی نقش بسیار مهمی هم در جابجایی جامع کیفیت مدیریت ایفا می کند( لاورن ، 2005 ) .
2-4-7-تجربیات بودجه بندی عملکرد در کالیفرنیا
دفتر مدیریت و بودجه شهر سانیال10 کالیفرنیا را به عنوان بهترین نمونه از یک روش جامع برای اندازه گیری عملکرد مورد ستایش قرار گرفت . در بودجه رئیس جمهور ایالات متحده ی آمریکا برای سال مالی 2003 ( 2002) دفتر مدیریت و بودجه بیان کرد که تشخیص داده شده که در سانیال کالیفرنیا سرمایه گذاری بودجه ی اختصاصی عملکرد، بهتر است روی کارها انجام شود تا روی کارمندان ، تجهیزات و ذخایر انجام شود.
روش عملکرد دولت و نتایج عمل، از سیستم سانیال به وسیله جان مرکر که در طول اجرای بودجه بندی عملیاتی قبل از کار در سنای ایالات متحده ی به عنوان شهر دار کار می کرد و این ایده را در سال 1990 ارائه شد. ( سیستم بودجه بندی عملیاتی مدل 1994) . سازمان عملکرد گزارش می دهد که ، در حالی که عموم مردم نسبت به دولت بد گمان هستند و آن را بر حسب توجه در سطح پایینی قرار می دهند ، دولت ایالات کالیفرنیا از نظر کارایی و مدیریتیش نبست به دولت فدرال و دولت های ایالت ها در دامنه ی نامطلوب تر قرار داشت .در نتیجه سازمان عملکرد اجرای کامل بودجه بندی عملیاتی را در کالیفرنیا به منظور کاهش هزینه ها بر مبنای اولویت ها توصیه کرد( لاورن ، 2005 ).
2-4-9- تحقیقات انجام شده در ایران و خارج
این مقاله به بررسی نقش معماری سازمانی در استقرار نظام بودجه ریزی عملیاتی می پردازد.
نتیجه بدست آمده از این تحقیق عبارتست از اینکه شرط لازم برای استقرار نظام بودجه ریزی عملیاتی در سازمان، ایجاد یک سیستم اطلاعات یکپارچه است به نحوی که اطلاعات این سیستم بتواند ضمن محاسبه و کنترل شاخصهای عملکرد و برنامه های بلند مدت سازمان را بررسی و تاثیر هر یک از فرآیندهای سازمانی در تحقق اهداف تعیین نماید ( عمید و دهقانان، 1385).
این مقاله به بررسی نقش حسابداری و حسابرسی در استقرار نظام بودجه ریزی عملیاتی می پردازد. نتایج بدست آمده این است که تغییرات مناسب در قانون دیوان محاسبات کشور و پیش بینی احکام مناسب برای انجام حسابرسی عملیاتی، ارتباط نزدیک و مستمر با نهادهای بین المللی، انجام تحقیقات لازم دانشگاهی در خصوص وضعیت موجود ، استفاده از تجارب کشورهایی که زمینه حسابرسی تجربه دارند باعث بهبود نظام بودجه ریزی عملیاتی می گردد( باباجانی ، 1386).
این مقاله حاکی از بودجه ریزی عملیاتی ، الزامات و موانع آن در ایران می پردازد. نتایج بدست آمده حاکی از این است که نبود تعریف واحد از مفهوم بودجه عملیاتی در سطح سازمانها کشور، نبود متولی قدرتمند، وجود قوانین متعدد و احیاناً متناقض، تعارضات موجود در قانون اجرای اصل 44، عدم تعریف و تفکیک وظایف حاکمیتی و تشریح سایر وظایف ، عدم توجه به تحقق مقدمات اجرای قانون مدیریت خدمات کشوری از مشکلات اجرای بودجه ریزی عملیاتی محسوب می گردد(پناهی و قاسمی، 1385).
این مقاله به بررسی درباره بودجه ریزی عملیاتی ( مفاهیم و الزامات ) می پردازد. نتایج بدست آمده از این تحقیق حاکی از این است که نظام بودجه ریزی عملیاتی با تمام مزایایی که دارد در مراحل مختلف نیازمند اقدامات پیچیده در ابعاد فنی و سیاسی نظام بودجه ریزی است. به طور کلی سیستم حسابداری و نظام مدیریت باید هماهنگ با فرآیند بودجه ریزی عملیاتی دچار تحول شوند. توافق قوه مقننه و مجریه از الزامات اصلی موفقیت در نظام بودجه ریزی است و توانایی سازمانها در اجرای بودجه ریزی نقش بسزایی دارد ( پناهی،1383).
این مقاله به بررسی روند بودجه ریزی عملیاتی در صنعت آب و فاضلاب می پردازد. نتیجه ای که از این تحقیق بدست آمده است این است که اجرای نظام بودجه ریزی عملیاتی امکان تولید اطلاعات سریع، امکان ارزیابی و شناسایی نقاط ضعف، امکان کنترلهای دائم، تخصیص بهینه منابع، افزایش کارائی، افزایش بهره وری، صرفه جوئی هزینه تهیه بودجه کاهش هزینه های پشتیبانی و حسابرسی فراهم می آورد ( خشائی و خطیبی،1384) .
این مقاله به بررسی نظام بودجه ریزی در ایران می پردازد. نتایج بدست آمده از این تحقیق نشان می دهد که برای اجرای نظام بودجه ریزی کار گروههای زیر لازم است 1- کار گروه طراحی زیر ساخت های بودجه ای 2- کار گروه طراحی و زیر ساختهای غیر بودجه ای 3- کار گروه فرهنگ سازی آموزش بنابراین اجرای نظام بودجه ریزی عملیاتی باعث افزایش پاسخگویی، شفافیت و کارائی می گردد ( عسکری آزاد ، 1385).
این مقاله به بررسی شناسایی موانع استقرار بودجه عملیاتی در گمرک جمهوری اسلامی ایران بر اساس مدل شه می پردازد. نتایج بدست آمده از این تحقیق نشان می دهد که عدم توانایی کافی در ارزیابی عملکرد ، عدم توانایی کمی کیفی نیروی انسانی، عدم توانایی فنی و کافی، عدم وجود اختیار قانونی، عدم وجود اختیار رویه ای و سازمانی از موانع اجرای نظام بودجه ریزی در گمرک می باشد ( اسعدی، ابراهیمی و باباشاهی،1384).
این مقاله به بحث درباره اینکه آیا بودجه بندی عملیاتی کار می کند ( یک بررسی تحلیلی از دانش تجربی) می پردازد. نتیجه بدست آمده از این تحقیق نشان می دهد که متاسفانه دانش تجربی درباره بودجه بندی عملیاتی در سطح گسترده دولت فقط در حوزه متدولوژی محدود شده و اساسی را برای نتیجه گیریهای قاطع درباره کارایی سیستم فراهم نمی آورد و این امکان وجود دارد تا با استفاده از سیستم بودجه بندی کارایی و اثر بخشی افزایش یابد ( رابینسون و برامبی،2004).
این مقاله به بحث از بودجه بندی برنامه ای شروع تا بودجه بندی عملیاتی ادامه می یابد. نتیجه این تحقیق نشان می دهد که برای تبدیل از بودجه برنامه ای به بودجه عملیاتی اصلاحات زیر لازم است. 1- هر ساختار برنامه ای موجود بایستی به صورت گسترده تری از بودجه میان دوره ای تنظیم شود. 2- این کار نیاز به طراحی مجدد و موشکافی ساختار برنامه ای دارد 3- سیستم هزینه یابی نیاز به بهبود یابد. 4- سیستم جدید بایستی پاسخگوی انگیزه های بودجه ای باشد(دیموند،2002).
این مقاله به بررسی و تحلیل درباره کاربرد سیستمهای بودجه بندی عملیاتی در نمایندگی های ترانزیت شهری کالیفرنیا می پردازد. نتایج بدست آمده شامل: 1- کاربرد بودجه بندی عملیاتی در سیستم های ترانزیت شهری کالیفرنیا علیرغم گستردگی استفاده از نظر معیار عملکردی، خیلی محدود است 2- کارمندان حرفه ای بودجه بعید است که بودجه بندی عملیاتی را اجرا کنند.
3- استفاده از بودجه بندی عملیاتی با تصمیم گیری در تخصیص منابع بهبود یافته همراه است.
4- تصمیم گیری تخصیص منابع به طور مثبت با عملکرد ترانزیت اصلاح شده همراه باشد (لاورن،2005).
این مقاله به بررسی چشم اندازهای بودجه بندی عملیاتی در دولت فدرال می پردازد. نتایج بدست آمده شامل :
1- مجلس اجازه دهد تا منابع از یک سال به سال دیگر انتقال یابد یا به عبارتی بودجه چند ساله در سطح فدرال ارائه گردد2- مجلس باید حسابرسی های خود را در بخشهای مختلف افزایش دهد 3- مجلس باید منابع کافی را تخصیص دهد تا هم سیستم حسابداری و هم آموزش کارکنان ارتقاء دهد ( فرانسیو و رابرت ،2001).
این مقاله به بحث درباره بودجه بندی می پردازد. نتایج این تحقیق حاکی از آنست که اطلاعات اندازه گیری عملکرد که بایستی برای ارزش گذاری استفاده شود وجود ندارد و آژانسها را تشویق می کنند تا اطلاعات کافی در اختیار دولت قرار دهند (آلبرت،2002).
این مقاله به بحث درباره سیستم بودجه بندی عملیاتی و تاثیر آن بر عملکرد و مسئولیت پاسخگویی دولت می پردازد. نتایج این تحقیق نشان می دهد که بودجه بندی بر مبنای عملکرد با الزام دستگاههای اجرایی به تمرکز بر نتایج برنامه ها باعث بهبود، اثر بخشی، کارایی و پاسخگویی برنامه های دولت می شود . سیستم بودجه بندی عملیاتی از طریق استفاده از مدیریت کیفیت جامع ،کاهش هزینه ها و افزایش رضایت مصرف کنندگان بهبود می یابد( خدامی پور و زینالی،1386).
این پایان نامه به بررسی موانع بودجه بندی استان ایلام و ارائه راهکار مناسب می پردازد. نتایج این تحقیق نشان می دهد که عدم پیش بینی ، عدم وجود نیروی انسانی، عدم وجود فرهنگ، عدم وجود مدیریت ، عدم وجود ساختار و تشکیلات سازمانی از موانع اصلی بودجه محسوب می گردد(محمدی،1381).
این پایان نامه به بررسی تاثیر اصلاح نظام بودجه ریزی کشور بر چگونگی بودجه بندی دانشگاههای وابسته به وزارت علوم می پردازد. نتایجی که بدست آمده نشان می دهد که اصلاح بودجه ریزی بر روشهای نظارتی، شفاف سازی درآمدها ، برآورد درآمدها ، تاثیر مثبت داشته، ولی بر ساختار بودجه بندی تاثیر چندانی نداشته است ( صانعی،1382).
این مقاله به بررسی بودجه ریزی عملیاتی الگویی برای ارتقاء نظام مدیریت مالی در شهرداری ها می پردازد. نتایج تحقیق نشان می دهد که مقدار کارائی سیستم موجود پس از محاسبه 95/84 بدست آمد بنابراین در سطح اطمینان 95 درصد می توان قبول کرد که کارایی بودجه ریزی عملیاتی از روش موجود بالاتر است و تفاوت بین دو سیستم بودجه بندی معنادار می باشد(رسولیان و ابریشم، 1385).
این پایان نامه به تحقیق پیرامون بودجه بندی در صنایع لاستیک و پلاستیک در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می پردازد. یافته های تحقیق نشان داد که استفاده از بودجه جامع در بهبود عملکرد شرکتها و موسسات تاثیر بسزایی داشته و موجب افزایش کارایی می گردد و مهمترین قسمت در یک بودجه، رسیدگی به جنبه های روابط انسانی آنهاست. (جلیل پور، 1374).
این مقاله به بررسی روند بودجه ریزی عملیاتی از دیدگاه اقتصاد سلامت می پردازد. یافته های تحقیق نشان می دهد این کم توجهی به بخش سلامت و بهداشت کشور و امور زیر بنایی نسبت به بخشهایی که به نظر می رسد از قدرت رایزنی و نفوذ بیشتری در فرآیند تدوین بودجه برخوردارند
بر بودجه ریزی موثر است و بودجه ریزی عملیاتی نیازمند مهندسی دوباره است و باید در روند کنونی بودجه ریزی عملیاتی اصلاح اساسی صورت پذیرد ( ویانچی ، 1386).
این مقاله به تدوین بودجه عملیاتی برای دستگاههای اجرایی استان کرمان می پردازد. در نتیجه انجام مطالعات میدانی و تبیین نظام بودجه ریزی عملیاتی و قیمت تمام شده و تدوین فرمها و کاربرگها مورد نیاز برای بودجه نویسی عملیاتی و ارائه کلاسهای آموزشی جهت ارتقاء و افزایش آشنایی با نظام بودجه ریزی عملیاتی ضروری است( مهدوی، 1385).
این مقاله به بررسی راهبردهایی برای استقرار نظام بودجه ریزی بر مبنای عملکرد می پردازد.
یافته ها نشان می دهد که برای استقرار نظام بودجه ریزی عملیاتی نقش یک سازمان ملی آینده نگر، تعاریف مشترک مفاهیم و اصطلاحات پایه در بودجه ریزی عملیاتی، استقرار یک نظام تشویقی و حمایت از مدیران کارآمد ، ضروری است ( فرهمند و اعتماد زاده، 1385).
تحقیق انجام شده تحت عنوان بررسی سیستم بودجه بندی دانشگاه تربیت مدرس و ارائه الگوی مناسب، که در سال 1379 در قالب پایان نامه دوره کارشناسی ارشد توسط خانم معصومه گل محمدی و به راهنمایی دکتر عادل آذر ارائه شده است.
این پژوهش دارای دو فرضیه بشرح زیر می باشد:
1- سیستم فعلی بودجه بندی در دانشگاه تربیت مدرس از کارایی لازم برخوردار نیست.
2- بکارگیری روشP.P.B.S در دانشگاه تربیت مدرس موجب کارایی سیستم بودجه می شود.
برای آزمون فرضیه های مذکور، نظریات جامعه آماری از طریق پرسشنامه جمع آوری و تجزیه و تحلیل شده و بر اساس نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل هر دو فرضیه مورد تایید قرار گرفته است. در نهایت نتیجه گیری شده است که روش فعلی بودجه بندی در دانشگاه تربیت مدرس اگر چه از کارایی نسبی برخوردار است ولی دارای کارایی لازم نمی باشد و روش بودجه بندی طرح و برنامه
می تواند کارایی لازم را در سیستم بودجه ریزی دانشگاه ایجاد نماید( گل محمدی، 1379).
این پایان نامه کارشناسی ارشد تحت عنوان تحلیلی از بودجه و هزینه دانشگاه تهران که در سال 1372 در دانشگاه تهران توسط آقای عسگری و به راهنمایی دکتر علی وثوق انجام شده است.
در این پایان نامه میزان اعتبارات جاری، عمرانی و تحقیقاتی دانشگاه تهران به عنوان یک دانشگاه مادر و به عنوان نمونه ای از دانشگاههای کشور مورد بررسی قرار گرفته و با ارائه اطلاعات و ارقام و مقایسه هزینه و بودجه دانشگاه در یکایک مواد هزینه و مشکلات ناشی از عدم هماهنگی آنها فرضیه های تحقیق اثبات شده است. در این تحقیق با مقایسه روند تغییرات بودجه دانشگاه بر اساس قیمتهای ثابت سال 61 و قیمتهای جاری، در مورد فرضیات تحقیق بررسی شده است.
اهداف تحقیق عبارت بوده است از:
1- شناسایی جایگاه و اهمیت آموزش عالی و دانشگاهها در آموزش و پژوهش
2- شناسایی نقش بودجه در دانشگاه تهران
3- تاکید بر اهمیت بودجه متناسب و هماهنگ با رشد دانشگاه تهران
فرضیه های تحقیق که در نهایت مورد تایید قرار گرفته است عبارتند از:
1- بودجه جاری دانشگاه در دوره مورد بررسی با توجه به ماهیت فعالیتهای آن به مراتب کمتر از هزینه های مربوط می باشد.
2- نیازهای عمرانی دانشگاه به مراتب بیشتر از بودجه های عمرانی تخصیص یافته است.
3- دانشگاه در صورتی در کارهای تحقیقاتی موفق و رو به پیشرفت است که هماهنگ با فزایش پروژه های تحقیقاتی به اعتبارات متناسبی دسترس داشته باشد( وثوق ،1372) .
این پایان نامه کارشناسی ارشد تحت عنوان بررسی نحوه تهیه و تنظیم و اجرای بودجه در کتابخانه های مرکزی دانشگاههای مستقر در تهران که در سال 1371 در دانشکده مدیریت و اطلاع رسانی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران توسط آقای محسن اصلانی ملایری و به راهنمایی دکتر اصغر مشبکی انجام شده است.
در این پژوهش چگونگی بودجه بندی و نحوه اجرای آن در کتابخانه های مرکزی دانشگاههای مستقر در تهران در سال 1371 مورد بررسی قرار گرفته است. جامعه آماری شامل 18 کتابخانه مرکزی دانشگاهی می باشد. روش بررسی این پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و اطلاعات به وسیله پرسشنامه جمع آوری گردیده و تجزیه و تحلیل اطلاعات با استفاده از جداول آماری، درصد گیری و آزمون دقیق فیشر انجام گرفته است. حاصل تحقیق نشان می دهد که تعدادی از کتابخانه ها از بودجه مستقل برخوردار نبوده اند و مرجع معینی نیز تهیه و تنظیم بودجه آنها را بر عهده نداشته است. کمتر از یک دوم کتابخانه ها از نتایج تجزیه و تحلیل آمار فعالیتهای خود هنگام تهیه و تنظیم بودجه استفاده نموده اند. کتابخانه های فاقد اهداف معین تنها تنها بودجه مصوب سال قبل را مبنای تخمین ها و برآوردهای بودجه قرار داده اند. کمتر از یک سوم مسوولان کتابخانه ها دوره آموزشی آشنایی با روش های بودجه بندی را گذرانیده اند. روش بودجه بندی افزایشی بیشترین و بودجه بندی بر مبنای صفر کمترین موارد استفاده را دارا بوده اند. مطابق آزمون های انجام شده ، کتابخانه هایی در جذب بودجه خود موفق تر بوده اند که از همکاری مطلوب دفتر بودجه دانشگاه برخوردار بوده اند. مسوولان آموزش دیده به علت نامناسب بودن احتمالی آموزش، در جذب بودجه از مسوولان آموزش ندیده موفق تر نبوده اند. کتابخانه های دارای دفاتر یا واحد حسابداری مستقل از نحوه بودجه بندی خود رضایت بیشتری داشته اند. حدود یک سوم کتابخانه ها که فاقد دفتر یا واحد مستقل حسابداری بوده اند هیچگونه کنترلی بر روی حسابهای مالی خود نداشته اند(اصلانی، 1371).
پایان نامه کارشناسی ارشدی تحت عنوان تحقیقی پیرامون بودجه بندی در صنایع لاستیک و پلاستیک پذیرفته شده در سازمان بورس بهادار تهران، که در سال 1374 توسط خانم محبوبه جلیل پورثمین و به راهنمایی آقای محمدرضا طاهری در دانشگاه تهران انجام شده است.
یافته های این تحقیق نشان داد که استفاده از بودجه جامع در بهبود عملکرد شرکتها و موسسات تاثیر بسزایی داشته و موجب افزایش کارایی در شرکتها می گردد. شاید بتوان گفت مهمترین قسمت در تهیه یک بودجه، رسیدگی به جنبه های روابط انسانی آنهاست. زیرا بودجه ها کاملا بی روح، جامد و مکانیکی می باشند. اما برای افرادی که مسوولیت اجرایی آن را بعهده دارند، جنبه حیاتی دارد. زیرا عملکرد واقعی آنها با بودجه پیش بینی شده مقایسه و مورد سنجش قرار می گیرد، بنابراین تشریک مساعی مدیران در تهیه بودجه باعث آگاهی بیشتر آنان با اهداف شرکت و پی بردن به مشکلات و تنگناهای سازمانی خواهد شد. اگر به هنگام اجرای بودجه، تشکیلات صحیح، مدیریت خوب، افراد متخصص و ماهر ، روشهای کامل حسابداری و گزارش گیری و عوامل دیگر مورد نیاز را نداشته باشیم باز هم بودجه به آن شکل که پیش بینی کرده ایم اجرا نخواهد شد. بنابراین اجرای بودجه همان نقش و اهمیتی را دارد که پیش بینی ها و برآورد های صحیح در تهیه بودجه دارند(پورثمین ،1374).
پایان نامه کارشناسی ارشدی تحت عنوان بررسی علل نارساییهای موجود بین بودجه و عملکرد شرکتهای آب و فاضلاب، که توسط آقای فیروز عربزاده و به راهنمایی دکتر تقی بهرامفر در سال 1377 در دانشگاه تهران انجام شده است.
در این پژوهش، علل نارساییهای موجود بین بودجه و عملکرد در شرکتهای آب و فاضلاب مورد بررسی قرار گرفته و فرضیه های تحقیق با استفاده از تکنیک آماری آزمون تی دو مورد تایید قرار گرفته است(عربزاده،1377).
نتایج تایید شده تحقیق عبارتند از:
1- عدم آشنایی مدیران با مفاهیم بودجه و عملکرد در شرکتهای مذکور
2- مسائل کلی بودجه و عملکرد
3- نارساییهای سیستم های مالی و اطلاع رسایی.
منابع ومآخذ:
منابع فارسی:
1ـ متزبوری، ح. ، 1375، حسابداری صنعتی ، موسسه حسابرسی سازمان صنایع ملی ، ج دوم ، ص142.
2ـ سجادی نژاد، ح. ، 1379، حسابداری صنعتی و کاربرد آن در مدیریت، نشر پیشبرد، ص166.
3ـ عالی ور، ح. ، 1381، حسابداری مالی، مرکز تحقیقات حسابداری و حسابرسی، ص143.
4ـ پناهی، ع. ، 1384، بودجه ریزی عملیاتی، ص13.
5ـ حافظ نیا ، م. ، 1384، مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی ، سمت ، ص155.
6ـ انصاری، ش. ، 1384، بودجه ریزی دولتی در ایران با تاکید بر بودجه عملیاتی، انتشارات ترمه.
7ـ فرزیب, ع. ، 1384، نظام نوین بودجه ریزی در ایران، کارآفرینان فرهنگ و هنر.
8ـ انواری، ح. ، رستمی، ر. ، 1382، ارزیابی مدلها و روشهای سنجش و ارزشهای سرمایه های فکری شرکتها ، بررسی های حسابداری و حسابرسی.
9ـ سعیدی، ر. ، مزیدی، ع. ، 1385، بودجه ریزی عملیاتی ( مبانی ، مفاهیم و التزامات قانونی)، انتشارات فرهنگ.
10ـ باباجانی، ج. ، 1382، تحلیل نظری پیرامون سیستم نظارت مالی کشور از منظر پاسخگوی، انتشارات دانشگاه تهران، ص 4.
11ـ قاسمی، ع. ، 1385، بودجه سال 85 و تحولی به نام بودجه ریزی عملیاتی ، انتشارات ماهنامه نفت، ص 3.
12ـ پناهی، ع. ، قاسمی، م. ، 1384، بودجه بندی عملیاتی الزامات و موانع آن در ایران، مرکز پژوهشهای مجلس.
13ـ جلال آبادی، ا. ، سید نورانی، م. ، صانعی، م. ، 1381، تاثیر اصلاح طبقه بندی اقلام بودجه کشور بر بودجه بندی دانشگاههای وابسته به وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری، ص 14.
14ـ اسعدی، م. ، ابراهیمی، م. ، باباشاهی، ج. ، 1386، شناسایی موانع استقرار بودجه عملیاتی در گمرک جمهوری اسلامی ایران براساس مدل شه. کنفرانس بودجه ریزی عملیاتی
15ـ سپهردوست، ح. ، ذکوری، و. ، 1386، بررسی موانع اجرایی بودجه ریزی عملیاتی، کنفرانس بودجه ریزی عملیاتی، ص 16.
16ـ قاسمی، ب. ، 1382، مدیریت استراتژیک، انتشارات توحید، ص 46.
17ـ شیروانی ، م. ، 1377، بررسی تاثیر مشارکت در بودجه بندی بر عملکرد مدیریت در صنعت نفت ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
18ـ محمدی، ا. ، 1381، بررسی موانع بودجه بندی استان ایلام و ارائه راهکار مناسب، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
19ـ سعادت، م. ، 1380، بودجه و بودجه ریزی، انتشارات وحدت.
20ـ وزیری، م. ، 1382، بررسی سیستم بودجه بندی فعلی سازمان توانیر و ارائه یک مدل مناسب بودجه بندی عملیاتی برای آن، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
منابع انگلیسی:
1- Chod O., Consul T. , 2004, Budget Needs Assessment, Journal of Monetotry Economics, P.25
2- Mark B., 2003, Performance – Based Bused Budgeting Beyond Rohetoric ,World Bank, p.14
3- Marc R., Jim B., 2005, Does Performonce Budgeting Work, Accountiny review, p.18-22.
4- Robert, m., Francois m. , 2001, Examining the Prospects for Performance Budgeting in the Federal Goveernment, Journal Management.
5- Tyrone, M., 2004, Output Based Badgeting the Managment of Performance, IMF.
6- Gack d., 2003, Performance Budgeting Managing the Reform process , p.10-14.
7- Gack d., 2003, From Program to Performance Budgeting the Challenge for Emerging Morket Economies, Accounting and Business research, P.25-28
8- Brech, M., 1995, The Principle and Practice of Manoyment , IMF.
9- Hogh w., 1987, Budgeing and the Manerial Process,Gao, P2.
10- Frank. J., 2004, Application of Budgeting Methods , Accountiny review.
11- Francio.y. , 2005, Planing , Prograning and Budgeting System, Sons.
12- Kahneman, T. , 2005, Comprace Budyet Country Exprence, Gao.
13- Laverne, M., 2005, An Examination and Analysis of the Application of Performance Based Budgeting Systems in California Urban Transit Agencies, OCED, p:21-26.
1-Bougette
2-Breach
1-Hogh Vosch Worz
1-Traditional Budgeting
1- Planning Pograming Budgeting System
1. Performance Budgeting
Responsibility-1
Accountability-2
Learning Organizations-1
1- sunnyal
—————
————————————————————
—————
————————————————————