فیزیک دریا

علوم دریایی
داشتن سواحل و دسترسی به دریا و آب های آزاد، از پتانسیل های استراتژیکی است که کشورهای ساحلی را از امتیازهای گسترده سیاسی،نظامی وبه ویژه اقتصادی بهره مند می کند. ایران نیزازنمونه نوادر کشورهایی است که هم درشمال وهم درجنوب دارای مرزهای آبی و سواحل گسترده می باشد.
میزان سواحل ایران ۵ هزار و ۷۸۹ کیلومتر است که در حدود ۴ هزار و ۹۰۰ کیلومتر در جنوب و ۸۸۹ کیلومتر در شمال کشور گسترده شده است. با توجه به تامین ۳۰ درصدی انرژی جهان و قرار گرفتن مرزهای آبی ایران در حساس ترین و پررفت و آمدترین مناطق خلیج فارس و دریای عمان، موقعیتی فوق استراتژیک به ایران اعطا کرده است.

متاسفانه دربسیاری از موارد ما نتوانسته ایم بهره کافی را ازاین پتانسیل های ارزشمند ببریم و درمقابل شاهدیم که برخی کشورهای همسایه که کل مساحتشان به اندازه مرزهای آبی ما نیست، آنچنان از دریا بهره برده اند که خود را تبدیل به قطبی در اقتصاد و گردشگری جهان تبدیل کرده اند. درعوض ماهم شاهدیم که هرروزه میزان مهاجرت مردم ساحل نشین کشور به پایتخت و مراکزاستان ها رو به افزایش است.
این درحالی است که دریا ها و سواحل پتانسیل فوق العاده ای در روند اجرای اقتصاد مقاومتی دارند و می توانند بخش بزرگی از اهداف اقتصادی کشور را محقق سازند. به طوری که علاوه بر ایجاد درآمدزایی، ارز آوری، ایجاد اشتغال، تامین نیازهای ساکنان بومی، و بسیاری از موارد اقتصادی دیگر، به حفظ و ثبات بافت جمعیتی شهرهای ساحلی نیز قوام بخشند.
به جز چند شهر ساحلی در شمال و جنوب، در سایر شهرهای ساحلی کشور روند مهاجرت جمعیت در وضعیت نامناسبی قرار گرفته است، از این رو باید با برنامه ریزی و ارائه یک سری مشوق این روند را معکوس کنیم. تحقق این هدف نیازمند برنامه ریزی و داشتن نگاه توسعه محور ازسوی مراکزتصمیم گیرنده واجرایی است. تسری معافیت های مناطق آزاد به بنادر و سواحل کشور، مهمترین معیاری است که موجب تقویت کسب و کار و انگیزه مردم بومی برای ادامه زندگی درسواحل خواهدشد. دغدغه مردم سواحل کشور امرار معاش اقتصادی است و اکثرآنها به خاطر عدم داشتن کارو درآمد کافی مجبور به ترک سکونتگاه خود می شوند. این درحالی است که به جز نفت، پتانسیل های فراوانی اقتصادی دیگری در دل دریا نهفته است که می تواند جایگاه و درآمد اقتصادی کشور را متحول کند، و ماهیت اقتصاد مقاومتی را در ارتقای وضعیت زندگی جامعه آشکار سازد.
گردشگری و مسافرت های دریایی نیز از جمله برنامه های پردرآمدی است که می تواند در این مسیر اجرای سیاست های اقتصاد مقاومتی به مسئولان کمک کند. اگرنگاهی به کشورهای ساحلی همجوار همچون امارات متحده داشته باشیم، متوجه می شویم که مقامات این کشور چگونه توانسته اند با بهره گیری از پتانسیل های دریا و حتی بیابان های ساحلی خود گردشگران منطقه ای و غربی را به خود جلب کنند و ازاین طریق انگیزه های سرمایه گذاری خارجی را برای صاحبان سرمایه به وجود آورند.

رشته هایی نظامی دریایی

کشور ما به لحاظ موقعیت خاص استراتژیکی، و شرایط جغرافیایی و آب و هوایی، دارای موقعیت بسیار مناسبی برای دریانوردی است. ایران برای حفظ منافع ملی حیاتی و استراتژیکی خود در منطقه، نیاز به نیروهای متخصصی دارد که با استفاده از توانایی های آنها، بتواند منافع ملی را حفظ نماید.

1. ناوبری و فرماندهی کشتی (مهندسی عرشه)
2. تفنگدار دریایی
3. مهندس الکترونیک و مخاربات دریایی
4. مهندسی دریایی
5. مدیریت و کمیسر دریایی

ناوبری و فرماندهی کشتی (مهندسی عرشه):
فارغ التحصیلان این رشته پس از فراغت از تحصیل می توانند هدایت کشتی ها و یگان های شناور نظامی یا بازرگانی را برعهده بگیرند.
این افراد در زمینه های زیر دارای توانایی و تخصص می شوند:
ناوبری، عملیات دریایی، توپخانه و موشک، ملوانی، آب نگاری (شناخت لایه های مختلف آب)، غواصی، یگان های شناور سطحی و زیرسطحی، ضد زیردریایی، مبانی علوم پروازی و تخلیه و بارگیری.
این رشته دارای دو شاخه می باشد: 1) تجاری و 2) نظامی.
در شاخه نظامی به صورت تخصصی تر دروس توپخانه، موشک و سلاح ها و تجهیزات زیرسطحی، مورد مطالعه قرار می گیرد. در شاخه تجاری (بازرگانی)، مسائل مربوط به تخلیه و بارگیری، به صورت تخصصی تر مورد توجه قرار می گیرد.
در این دانشگاه، آنچه بیشتر اهمیت دارد شاخه نظامی است؛ زیرا تا هنگامی که شرکت های مختلف دولتی مثل شرکت ملی نفت ایران، سازمان بنادر و کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و شرکت شیلات ایران اعلام نیاز نکنند، دانشجو در شاخه تجاری (بازرگانی) پذیرفته نمی شود؛ زیرا دانشجویان این بخش اکثراً بورسیه ارگان ها و سازمان های یاد شده هستند.
تفنگدار دریایی:
دانشجویان این رشته برای خدمت در تیپ های تفنگداری آموزش می بینند و دروس تخصصی آنها شامل عملیات آبی ـ خاکی (هجوم از دریا به ساحل دشمن و تسخیر دانش آموختگان این رشته، عملیات تخصصی خود را آغاز می کنند و سپس نوبت به سایر نیروهای نظامی می رسد.
علاقمندی به این رشته و توانایی غواصی، سبب موفقیت در این رشته خواهد شد.
مهندس الکترونیک و مخابرات دریایی:
دانش آموختگان این رشته توانایی رهبری و هدایت صحیح و تعمیرات و نگهداری کلیه دستگاه های الکترونیکی موجود در ناو را دارد. اهمیت این رشته زمانی مشخص می شود که بدانیم دستگاه های هدایت آتش در ناوها کاملاً الکترونیکی می باشد.
مهندسی دریایی:
فارغ التحصیلات این رشته، مسئولیت شناور و متحرک نگهداشت ناوها را برعهده دارند. در صورت بروز هرگونه آسیب در بدنه کشتی ها و ناوها، این متخصصان به سرعت وارد عمل شده و ازنفوذ آب به داخل ناو یا هر وسیله شناور دیگر جلوگیری می کنند. در ضمن مسئولیت نیروی محرکه یک ناو برعهده این مهندسین می باشد.
مدیریت و کمیسر دریایی:
تهیه لوازم یدکی کشتی ها (برای قطعات و لوازم الکترونیکی و مکانیکی) موجود در کشتی ها، تهیه سوخت کشتی، تهیه مواد غذایی برای کارکنان نیروی دریایی، تقسیم و جابجایی نیروهای دریایی و استخدام نیروی انسانی جدید، برعهده دانش آموختگان این رشته می باشد. افسران کمیسر دریایی که تجربه کاری و شناخت عمیقی نسبت به قسمت های مختلف نیروی دریایی کسب می کنند، موفقیت بیشتری خواهند داشت.
مهندسی دریا
دو قرن از ساخت نخستین کشتی ای که توانست بدون بادبان و پارو، و برخلاف جهت آب در رودخانه ها حرکت کند می گذرد؛ و در این مدت نسبتاً کوتاه، جهان به دگرگونی غیرقابل وصفی دچار شده است. امروزه ساخت و تعمیر یک کشتی، یک فن محسوب نمی شود بلکه یک علم بوده و نیاز به تخصص خاص خود دارد. ساخت ناوهای بزرگی که نزدیک به 340 متر طول و 80 متر عرض دارد، نیازمند به اطلاعات علمی دقیق و بسیاری می باشد. دانستن این نکته که بیش از 90 درصد صادرات غیر نفتی، و حتی تقریباً تمام صادرات نفتی کشور ما به وسیله کشتی صورت می پذیرد، اهمیت این وسیله را می رساند. هدایت و مدیریت این کشتی ها دانش بسیار بالایی می طلبد و نمی توان به تجربه و گذر ایام آن را فرا گرفت، بلکه نیاز به تحصیلات کلاسیک و دانشگاهی دارد. برای همین، این رشته به منظور تربیت افراد متخصصی که بتوانند نیازهای کشورمان را در این زمینه ها رفع کند، ایجاد گردیده است.
مهندسی دریا در مقطع کارشناسی دارای گرایش های زیر می باشد:
1. مهندسی دریا ـ گرایش مهندسی کشتی
2. مهندسی دریا ـ مهندسی کشتی سازی
3. مهندسی دریا ـ گرای دریانوردی
گرایش مهندسی کشتی:
مهندسان دریا، گرایش مهندسی کشتی، به عنوان مدیر فنی کشتی، مسئولیت تعمیر، نگهداری و راه اندازی موتور کشتی را برعهده دارند. در این رشته، دانشجویان، پس از گذراندن دروس تئوری، یک دوره کارآموزی را بر روی کشتی های اقیانوس پیما در خارج از کشور می گذرانند.
گرایش مهندسی کشتی سازی:
در این گرایش، نیروهای متخصص موردنیاز سازمان های دریایی را که در زمینه ساخت کشتی فعالیت دارند تامین می شود. فارغ التحصیلان این رشته مسئولیت طراحی، ساخت و نظارت بر ساخت کشتی و تعمیرات آن را برعهده دارند.
گرایش دریانوردی:
دریانوردان، به عنوان کاپیتان کشتی، وظیفه هدایت و راهبری کشتی ها و مدیریت نیروی انسانی شاغل در کشتی را برعهده دارند.
معرفی رشته فیزیک دریا
فیزیک دریا یکی از 5 شاخه اصلی علوم دریایی است . علوم دریایی به 5شاخه کلی فیزیک دریا، شیمی دریا،بیولوژی دریا، زم ن شناسی دریا وآلودگی دریا تقسیم بندی می شود؛ هرچند سلیقه های مختلفی برای تقسیم بندی علوم دریایی در کشورمان اعمال شده است . اما آنچه مهم است داشتن یک تفکر گروهی است تا کلیه شاخه های علوم دریایی بتوانند با یک هارمونی منظم، علوم دریایی کشور را توسعه دهند. کمتر کسی است که وقتی نام فیزیک دریا را بشنود بلادرنگ درباره فیزیک دریا توضیح نخواهد. به راستی فیزیک دریا چیست؟ فیزیک دریا یکی از شاخه های علوم دریایی است که مطالعه در 4 حوزه اصلی را ایجاب می نمایند.
این 4 حوزه عبارتند از:
خواص فیزیکی آب دریا، خصوصاً پارامترهایی مانند دما و شوری که بر روی چگالی آن تاثیر می گذارند . توزیع دما، شوری و چگالی در سراسر حوزه های دریایی اطلاعات با ارزشی بر روی انتقال جرم آب دریا، جریان های دریایی، فرآیندهای اختلاط و دیگر مولفه های فیزیکی در قلمرو دریا را شامل م یشود. ویژگی های خاص محیط آب دریا، به عنوان مثال دانستن این موارد که نور، صوت و الکترومغناطیس در محیط آب دریا چگونه اند و دارای چه خصوصیاتی هستند که کاربردهای زیادی در امور مخابراتی، نظامی، شیلاتی و … دارد.
انتقال انرژی بین اقیانوس و جو، آثار معروف اِل نینو که توانایی فاجعه آفرین آن آشکار است حاصل کنش های جوی و اقیانوسی بر همدیگر است که در مجموع بر روی آب و هوای کره زمین تاثیرگذار است. امروزه پیش بینی وضعیت آب و هوایی نقش به سزایی در زمینه های حمل و نقل، کشاورزی و صنعتی ایفا م ینماید. شناخت مکانیسم نیروهایی که حرکات آب دریا نظیر جریا ن های دریایی، جزر و مد، امواج و … را به وجود می آورند و باعث شکل گیری فرآیندهای ساحلی نظیر رسوب گذاری می شوند. اهمیت این بخش از فیزیک دریا با توجه به توسعه میدا ن های نفتی و صنایع پتروشیمی در منطقه خلیج فارس بیشتر نمایان می گردد، زیرا بر اساس استانداردهای بین المللی برای احداث یک بندر و یا یک سکوی نفتی در دریا مطالعات فیزیک دریا از ضروریات می باشد و در این زمینه باید مطالعاتی نظیر جهت امواج غالب دریا، ارتفاع امواج دریا، جهت جریان های دریایی، فرآیندهای رسوب گذاری و فرسایش و ده ها مورد دیگر مورد مطالعه قرار گیرد. مطالعات فیزیک دریا همچنین در احداث نیروگاه های هست های که در مناطق ساحلی احداث می شود، اهمیت ویژه ای دارد. با توجه به آنکه منابع نفتی کشور تا حدود 90 سال دیگر رو به اتمام می رود، پیدا کردن انرژی های نو که جایگزین مناسبی برای این منابع باشند ضروری است و فیزیک دریا می تواند نقش مهمی برای گرفتن انرژی از دریا نظیر ا نرژی امواج دریا، جزر و مد و اختلاف دما ایفاء نماید
شیمی دریا
شاید با دیدن این اسم، اولین سوالی که مطرح شود این باشد که آیا شیمی در دریا هم کاربرد دارد. همانطور که میدانید در تمام زندگی روزمره شیمی به نوعی وارد شده است و دانش تخصصی راجع به آن سبب بهبود کیفیت زندگی شده است. با توجه به نیازها صنعت به طور تخصصی در مورد دریا این شاخه از شیمی راه اندازی شده است. این رشته از رشته های نوپای دانشگاهی در مقطع کارشناسی ارشد است و دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر در سال 88 برای اولین بار آن را راه اندازی نموده است. از آنجا که کشور ما با داشتن سواحل وسیع در جنوب و شمال، کشوری دریایی محسوب می شود، لذا پرداختن به علوم دریایی از اولویت ویژه ای برخوردار است. علاوه بر آن از آنجا که میان رشته های مختلف دریایی نظیر شیمی دریا، فیزیک دریا، بیولوژی دریا، شیلات و … همبستگی ویژه ای وجود دارد و از طرفی شیمی دریا اختصاصاً از کاربرد فراوانی در سایر علوم یاد شده برخوردار است، لذا توسعه این علم و تربیت متخصصین آن کمک شایانی به پیشرفت سایر شاخه های علوم دریایی خواهد بود.
زیست دریا
گرایش زیست دریا به بررسی و مطالعه خواص محیط آبی، بیولوژی آبزیان و فعالیت های آبزی پروری می پردازد. یعنی برخلاف دو گرایش علوم جانوری و علوم گیاهی که در آنها بیشتر موجودات خشکی زی مطالعه می شوند این گرایش جانوران و گیاهان آبزی را بررسی و مطالعه می کند.

گرایش زیست دریا علاوه بر بررسی فیزیولوژی آبزیان به مطالعه اکولوژی دریا یعنی بررسی آلودگی آب دریا و تاثیر آن بر محیط دریا می پردازد.
حقوق دریا
حقوق دریاها شاخه ای از حقوق بین الملل عمومی است که به موضوعات مربوط به دریاها می پردازد. منبع اصلی این شاخه از حقوق کنوانسیون ملل متحد در مورد حقوق دریاها مصوب ۱۹۸۲ است. این قرارداد به "قانون اساسی دریاها" معروف است و تا فوریه ۲۰۰۹ بیش از ۱۵۷ کشور به آن پیوسته اند.[۱]
حقوق دریاها شامل تعریف آب های سرزمینی، حق دولتها برای ماهیگیری و استخراج منابع از بستر اقیانوس ها و کنترل دریانوردی می گردد.
به طور کلی در خارج از منطقه ای که با نام آب های سرزمینی شناخته می شود، اصل آزادی دریا حاکم است. این به معنای آزادی ماهیگیری، ناوبری تجاری و مسافرتی چه با کشتی و چه با هواپیما است. همچنین شامل آزادی کشیدن خط لوله و کابل، آزادی تحقیقات علمی، آزادی احداث پایگاه های نظامی و حتی آزادی استفاده از اقیانوس به عنوان زباله دانی می شود.[۲]
مدیریت وبازرگانی دریا
مدیریت و بازرگانی دریایی از جمله رشته های حوزه مدیریت است که به صورت ویژه به موضوع بازرگانی از طریق دریا می پردازد.
دانشگاه های معدودی که رشته مدیریت و بازرگانی دریایی را ارائه می دهند هدفشان تربیت کارشناسانی است که با تسلط بر امور گمرکی و قوانین بازرگانی بین الملل و حمل و نقل دریایی ، بتوانند در زمینه های تجارتی فعالیت کنند و یا خدمات مورد نیاز شرکت های بازرگانی را ارائه دهند.
رشته مدیریت و بازرگانی دریایی، شباهت زیادی با رشته مدیریت بازرگانی دارد با این تفاوت که تمرکز آن در حوزه بازرگانی و تجارت، بر روی حمل و نقل دریایی و تجارت خارجی است.
رشته مدیریت و بازرگانی دریایی دارای 3 گرایش زیر می باشد:
– گرایش گمرکی
– گرایش بنادر و کشتیرانی
– گرایش مناطق ویژه
حمل ونقل دریایی
صنعت حمل‏ و نقل دریایی جهان بزرگترین صنعت بین‏ المللی در جهان است و بیش از 2.5 میلیون نفر در این صنعت مشغول به کارند. موضوع حمل ونقل دریایی به دلیل تاثیرگذاری آن بر قیمت تمام شده کالا در کشورهای در حال توسعه جایگاه والایی یافته و توجه بدان در عرصه فعلی تجارت آزاد و محیط کاملا رقابتی موجود در میان صاحبان صنایع و مواد اولیه، نقشی حیاتی یافته است.
آلودگی دریا
به هر گونه ناخالصی آبهای سطحی و زیر زمینی که برای حیات موجودات زنده مضر باشد،(آلودگی آب) اطلاق می گردد.
آب یک ماده ضروری جهت زندگی بر روی زمین و جزئی از بدن همه موجودات زنده است. برخی در آن زیسته و برخی آن را می نوشند. گیاهان و جانوران برای زندگی خود به آبی تقریباً خالص نیازمند بوده و در صورت آلودگی آن به مواد شیمیایی و میکروارگانیزم های مضر ادامه حیات برایشان ناممکن خواهد گشت.
آنچنان که در برخی موارد، آلودگی شدید باعث مرگ ماهی ها، پرنده و دیگر حیوانات و حتی گاهی منجر به انقراض گونه ای خاص گشته است. آلودگی به نهرها، دریاچه ها و مناطق ساحلی چشم اندازی نامطلوب و بویی نامطبوع خواهد بخشید و ماهی ها و نرم تنان صید شده از آب آلوده مخل سلامت بشر بوده و افرادی که اقدام به نوشیدن آب ناپاک می کنند ممکن است مریض شده و یا حتی در صورت استمرار طولانی مدت دچار سرطان و یا تولد کودکان ناقص گردند.
مخابرات دریا
با توجه به طولانی بودن سفرهای دریایی و نیاز به پایداری بالای شناورهای تجاری در محیط دریا طبق قوانین بین المللی لازم است هر شناور مجهز به تجهیزات ویژه ی برد بلند مخابراتی، سامانه های سنجش الکترونیکی و سیستم های الکتریکی باشد. علاوه بر الزام قانونی وجود سامانه های ارتباط ماهواره ای، فرستنده گیرنده های رادیویی، رادارهای ناوبری، سامانه سونار جهت عمق یابی(اکوساندر)، ژنراتورها، سامانه های هدایت خودکار شناور (اتوپایلوت)، سیستم های کنترل هیدرولیکی (دریچه ها، سکان و…)، سامانه های مکان یابی و… بر روی یک شناور اقیانوس پیما حیاتی است
مهندسی صنایع وسازه های دریایی
مهندسی سازه های دریایی درباره انواع سازه های دریایی اعم از ساحلی ، فراساحلی و تجهیزات زیر دریا بحث می کند. این رشته به مسائل مربوط به ساخت و طراحی سازه های مختلف دریایی ساحلی ، فراساحلی و تجهیزات زیر دریا مانند انواع سکوها، اسکله ها، بندرها، موج شکن ها، دیوارهای ساحلی و تاسیسات حفاظتی سواحل، ستون های مهاربند و تاسیسات بندری مسائل ساحلی و معماری چیدمان تجهیزات دریا ،طراحی آنها در کف دریا با توجه به شرایط آن می پردازد.
سازه های دریایی دربرگیرنده طیف وسیعی از سازه ها هستند که با اهداف متنوع و مختلفی احداث می گردند. در یک تقسیم بندی کلی می توان این سازه ها را به دو گروه سازه های ساحلی [۱] و سازه های فراساحلی [۲] تقسیم نمود.

مهندسی دریا
بسته به تخصصی که مهندس دریا در آن کار می کند، وظایف او متفاوت است.
وظایف اصلی مهندس کشتی :
* راه اندازی، تعمیر و نگهداری موتور کشتی
* اطمینان از ایمنی و کارایی کارکرد موتورها، تجهیزات، و سیستم های دریایی
* نظارت و مدیریت امور فنی کشتی
وظایف اصلی مهندس کشتی سازی :
* طراحی، توسعه، ساخت و نگهداری از کشتی ها، قایق ها و …
* طراحی، ساخت و پیاده سازی سیستم های دریایی، سکوها، خطوط لوله و تجهیزات مرتبط
* نظارت بر روند انجام پروژه های ساخت و تعمیر
* انجام کارهای تحقیقاتی ( زمینه های تحقیقاتی زیادی در زمینه ساخت کشتی در کشور وجود دارد)
وظایف اصلی مهندس دریانوردی
* هدایت کشتی بر طبق مسیر مشخص شده
* مدیریت و کنترل نیروی انسانی شاغل در کشتی
* تامین آسایش و امنیت شاغلان و مسافران کشتی
* حفظ آرامش و کنترل کشتی در شرایط بحرانی مانند طوفان، تصادف و …
تکثیر آبزیان
دانشجویان رشته شیلات گرایش تکثیر و پرورش آبزیان تکنیک و فن تکثیر و پرورش ماهی و سایرآبزیان را آموزش می بینند. بنابراین آبزی پروری به عنوان بخش عمده مطالعات دانشجویان این گرایش می باشد. و همچنین به بررسی خصوصیات موجودات دریایی به خصوص ماهیان به عنوان یک موجود زنده و ویژگی های تولیدمثل آنها میپردازند.

بهینه کردن تکثیر آبزیان با علوم پایه ارتباط نزدیک دارد از جمله این علوم عبارتند از : بیوشیمی و فیزیولوژی، ژنتیک و علوم تغذیه.
زیست فناوری دریا
دریا بستر بسیار مناسبی جهت تحقیق و توسعه است؛ اما تاکنون همه پتانسیل آن شناخته نشده است. در حقیقت، بخش اعظمی از موجودات دریایی (به خصوص میکرو ارگانیزم های اولیه) هنوز ناشناخته باقی مانده اند که به تدریج در حال شناسایی هستند. حتی در مورد موجودات زنده شناخته شده نیز دانش کافی جهت مدیریت کارا و بهره برداری بهینه از آنها وجود ندارد.
بیوتکنولوژی (زیست فناوری) دریایی، زمینه نسبتاً جدیدی است که به کشف و استفاده از فرآورده ها و فرآیندهای برگرفته از موجودات دریایی اختصاص دارد. این موجودات دریایی منبع ترکیبات منحصر به فردی هستند که دارای پتانسیل های صنعتی در زمینه هایی همچون تولید مواد دارویی، آرایشی، افزودنی های غذایی، کاوشگرهای مولکولی، آنزیم ها، مواد شیمیایی ویژه و مواد شیمیایی مورد استفاده در کشاورزی می باشند.

2