طلاق در ایران

چکیده :
دهها زوج به بن بست رسیده و گاه همراه با کودکانی که بی تردید قربانی توقعات بیش از حد ندانم کاریها ، خودخواهیها ، فریبها ، لغزشها ، بی ارادگی ها ، باری به هر جهت بودنها ، دروغ ها ، و بالاخره ناسازگاریهای والدین خود شده اند در راهروهای دادگاه حضور می یابند تا در محضر دادگاه به پیوندی که روزگاری با عشق و علاقه ای شدید (و گاه بی آن ) بر آن صحه گذاشته اند خط بطلان بکشند . در این میان چهره کودکانی که معصومانه و بی خبر از سرنوشت غم آوری که انتظارشان را می کشد در راهروهای دادگاه به بازیهای کودکانه شان مشغولند . راستی آینده آنها چه خواهد شد .
در ایران به ندرت در زمینه طلاق تحقیق همه جانبه و عمیق صورت گرفته است اما نگاهی به آمار موجود از جمله بررسی آماده طلاق طبق نشریات سازمان آمار ایران تفاوت درصد طلاق در مناطق مختلف و روند آن را در سالهای اخیر نشان خواهد داد . در حال حاضر متوسط نرخ طلاق در ایران 9% است و تعداد طلاق در شهر حدوداً 3 برابر روستا می باشد و در میان این دو عشایر کشور پایین ترین نرخ طلاق و شهرها بالاترین نرخ را داشته اند .

"فهرست مطالب "
عنوان
صفحه
فصل اول : طرح تحقیق

مقدمه
6
موضوع تحقیق
8
فرضیه تحقیق
9
اهمیت مساله
9
اهمیت تعلیم برای فرد و اجتماع
9
تعریف اصطلاحات و واژه ها
11
متغیرهای این تحقیق شامل :
12
تعریف متغیرها
12
فصل دوم : پیشینه تحقیق

مقدمه
14
مرور بررسی مطالعات پیشین
14
بررسی تحقیقات در رابطه با اثرات سوء طلاق
14
طلاق و پیشرفت تحصیلی کودکان
15
بررسی تحقیقات در رابطه با عدم اثرات سوء طلاق
18
بخشی از تحقیقات انجام شده در ایران
36
نتایج
38
مروری بر عوامل موثر در افت تحصیلی دانش آموزان
38
افت تحصیلی را به افت کمی و افت کیفی تقسیم می کنند
39
یکی از بررسی های انجام شده در آمریکا
41
در نپال افت تحصیلی را ناشی از این عوامل می دانند
41
فصل سوم : روش پژوهش

مقدمه
42
موضوع تحقیق
42
فرضیه تحقیق
42
روش انجام تحقیق
44
نوع روش تحقیق
44
روش جمع آوری اطلاعات و روش آماری
45
آزمودنیها و چگونگی گزینش آنان
45
روش جمع آوری اطلاعات و نوع وسیله جمع آوری
46
متغیرهای مستقل و وابسته
46
روش آماری
47
فصل چهارم : شیوه تحلیل داده ها

مقدمه
49
فصل پنجم

بحث و نتیجه گیری
53
محدودیتهای تحقیق
57
پیشنهادها
58
فهرست منابع و مآخذ
59
نمونه ای از پرسشنامه
61

"فهرست جداول "
عنوان صفحه
جدول شماره یک : 50
"مقایسه دانش آموزانی که والدین آنها طلاق گرفته اند با دانش آموزان عادی از نظر افت تحصیلی "
جدول شماره دو : 51
" مقایسه دانش آموزانی که والدین آنها طلاق گرفته اند با دانش آموزان عادی از نظر افت تحصیلی "
جدول شماره سه : 52
"جدول مربوط به تاثیر جدایی والدین بر وضعیت تحصیلی دانش آموزان "

فصل اول
طرح تحقیق
مقدمه :
طلاق اثرات و عوارض بسیاری بر خانواده بر جای می گذارد که بیشترین این اثرات و عوارض متوجه کودکان این خانواده ها می باشد از میان عوارض موثر بر کودکان میتوان از عوارض عاطفی ، اجتماعی سخن به میان آورد که دامنه این عوارض بسیار است و این آسیب ها و عوارض بصورت ترس ، اضطراب ، انتقام جویی ،افسردگی ، انزوا و نیاز افراطی به محبت ، اختلال در رفتار آمادگی برای جرم و بزهکاری و حتی تن دادن به جرم و ارتکاب آن اختلال در امر تحصیل و در روابط معاشرتی و رفتارهای ضد اجتماعی را نشان داد .
از آن طرف هر گاه از تعلیم و تربیت سخن می گوییم همه بر این باور هستیم که فرایند تعلیم و تربیت به مثابه مثلثی مقدس است که یکسوی آن خانه است و سوی دیگرش مدرسه و پایه اش دانش آموز . شرایط خاص مدرسه و چگونگی روابط عاطفی حاکم بر خانواده نقش بسزایی در رفتار تحصیلی و انگیزه پیشرفت نوجوانان دارد . و کارنامه تحصیلی دانش آموزان حاصل تلاش مشترک اولیاء و مربیان است .
بررسی ویژگیهای شخصی و شخصیتی آن دسته از دانش آموزانی که در مقایسه با همسالان مشابه خود پیشرفت تحصیلی چشمگیری داشته اند . حاکی از آن است که آنها از محیط خانواده بسیار گرم و صمیمی برخوردار بوده و رد سایه مهر و محبت تشویق پدر و مادر از یک نگرش مثبت و انگیزه غنی و قوی نسبت به مدرسه و درس خواندن بهره مند شده اند . در مقابل با نگاهی کوتاه با شرایط روانی اجتماعی و درس خواندن بهره مند شده اند . در مقابل با نگاهی کوتاه با شرایط روانی اجتماعی دانش آموزانی که علی رغم بهره مندی از بهره هوشی بالاتر از متوسط و امکانات مناسب زندگی آنگونه که بایسته و شایسته است تلاش قابل توجهی از خود نشان نداده و پیشرفت تحصیلی مطلوبی را نداشته اند در می یابیم که این قبیل دانش آموزان غالباً متعلق به خانواده هایی هستند که روابط عاطفی متقابل و پایداری بین اعضار آن وجود ندارد و بسیار سست و شکننده است . اکثر این دانش آموزان تجارت خوشایند و فرساینده ای از تهدید ، تحقیر ، تنبیه و بی مهری از خانواده داشته اند و بر همین اساس با اینکه از نظر هوشی با همسالان موفق خود تفاوتی ندارند اما نسبت به مدرسه و درس خواندن چندان شوق و اشتیاقی نداشته و عمدتاً دچار نوعی بی اشتهایی تحصیلی بوده اند ؛ بنابراین پیشرفت تحصیلی فرزندان تحت تاثیر مستقیم والدین در زمینه های مختلف عاطفی ، اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی می باشد. این والدین هستند که با رفتارهای مناسب یا نامناسب شخصیت علمی ، اخلاقی فرزندان را . شکل می دهند و عدم توجه آنها مشکلات به بار خواهد آورد .
موضوع تحقیق :
رابطه بین طلاق و افت تحصیلی دانش آموزان دختر دوره متوسطه شهرستان گرگان با توجه به اهمیت افت تحصیلی که گریبانگیر اغلب دانش آموزان یم باشد و عدم وجود تحقیقات قاطع که بیانگر اهمیت مساله باشد . این موضوع همواره احتیاج به بررسیهای کاملی متناسب با شرایط زمانی و مکانی دارد. تحقیق حاضر درصدد آن است که تاثیر طلاق را بر افت تحصیلی بررسی نماید تا در صورت وجود چنین تاثیری مسئولین آموزشی را تشویق نماید که در جهت رفع این معضل راهکارهای موثرتری را ارائه دهند و والدین را بر آن دارد تا در شیوه برخورد صحیح با فرزندان خود اقدام کنند .

فرضیه تحقیق :
دانش آموزانی که والدین آنها طلاق گرفته اند نسبت به دیگر دانش آموزان افت تحصیلی بیشتری دارند .
اهمیت مساله :
هر ساله تعدادی دانش آموز وجود دارند که به علل مختلف از تحصیل در کلاس بالاتر محروم می مانند و علاوه بر تاثیرات روحی و عاطفی شدید که بر خود و والدین می گذارند دستگاه آ. پ کشور را نیز متحمل خسارت مالی فراوان می کند .بدیهی است که کشورهای مختلف به مطالعات و تحقیقات مربوط به آ . پ نیاز فراوان دارد در این میان لازم است به مسائل و مشکلاتی که به نحوی مانع پیشرفت تحصیلی دانش آموزان می شود توجه مبذول گردد.
اهمیت تعلیم برای فرد و اجتماع :
نشر تعلیم و فراهم آوردن وسایل آن برای حفظ مصلحت فرد و اجتماع بسیار موثر است فرد احساس می کند که تعلیم مصالح او را تامین می کند و هم چنین اجتماع نیز بقاء و پیشرفت خود را مدیون تعلیم می بیند .
تعلیم فرد را در اجتماع کامیاب می سازد . زیرا او را به مهارتها و عواطف و معارف و روش تفکر مناسبی که او را در جای خویش منسجم سازد مجهز می نماید و راه پیروزی را به روی شما می گشاید و برای حل مشکلات شخصی می تواند بهتر کوشش کند و به منظور بهبود بخشیدن اجتماعی که در آن زندگی می کند فعالیت نماید و اگر تعلیم و تربیت نمی بود هدف افراد در اجتماع معلوم نمی شد و از رسیدن به هدفهای خویش محروم می شدند . تعلیم سطح اقتصادی فرد را بهبود می بخشد .
تعلیم سطح اجتماعی فرد را بالا می برد . زیرا سطح زندگانی اجتماعی فرد پیوستگی تامی با سطح زندگانی اقتصادی او دارد ؛ وقتی درآمد انسان از طریق بهره برداری از زندگی بالا رود سطح زندگی او قهراً ترقی کرده و در زندگی اجتماعی او نیز بهبود و رفاه به وجود می آید بلکه می توان گفت در سایه تعلیم و سطح زندگی خانوادگی او هم رو به پیشرفت می گذارد ؛ سپس به وسیله تعلیم بسیاری از افراد می توانند از یک نوع طبقه خاص در اجتماع به طبقه دیگر و بهتر منتقل گردند به همین جهت تعلیم یکی از عوالم ایجاد حریت و آزادی اجتماعی است . کمتر اتفاق می افتد که فردی بیسواد و عامی مانند افراد باسواد از آزادی اجتماعی برخوردار باشد تعلیم عامل بهره مند شدن فرد از مزایای عالی زندگی است زیرا در سایه تعلیم بهره خود از طریق ذوق ادبی وقتی و علاقه به زیبایی و ارزشها روحی می گردد و این بهترین نعمت است که دیدگان افراد عامی و بیسواد به سوی آنها باز نیست پس تعلیم به این جهت وسیله ای برای تکمیل انسانیت فرد می باشد .
تعریف اصطلاحات و واژه ها :
تحقیق : کاوش عملی از طریق مشاهده دقیق که تحت شرایط کنترل شده به منظور تعیین رابطه بین عوامل مختلف انجام می گیرد که در اینجا هدف ما تعیین رابطه بین طلاق والدین و افت تحصیلی دانش آموزان می باشد .
متغیر : خصیصه یا صفتی که در موارد مختلف از لحاظ اندازه تغییر می کند و به طور کلی ما دو نوع متغیر داریم . 1- متغیر مستقل 2- متغیر وابسته
1- متغیر مستقل : یک جزء از مطالعه رابطه علت و معلولی که آزمایشگر به منظور تعیین نتایج تغییرش روی متغیر دیگر ( وابسته ) آنرا تغییر می دهد .
2- متغیر وابسته : جزئی در مطالعه علمی که با تغییر اجزاء دیگر (متغیرهای مستقل ) تغیر می یابند در کی رابطه علت و معلولی متغیر وابسته معلول می باشد در اینجا بهتر است از متغیر کنترل نیز تعریفی داشته باشیم . متیغرهای نامربوطی که در یک تحقیق علمی باید ثابت نگه داشته شوند و طوری به حساب آورده شوند که محقق بتواند تاثیر آنها را بر پدیده ها مورد مشاهده و بررسی نماید . 1

متغیرهای این تحقیق شامل :
1- متغیر مستقل : که عبارت بوده انداز : طلاق و فوت والدین در یک گروه و سازگاری والدین در گروه دیگر .
2- متغیر وابسته عبارت است از : افت تحصیلی یا پیشرفت تحصیلی ( عدم افت )
تعریف متغیرها
تعریف لغوی طلاق : جدا شدن از شوهر ، رها شدن از قید نکاح ، رها شدن از قیود زناشویی 2
تعریف اصطلاحی طلاق : عبارت است از انحلال عقد نکاح دائم و در اصطلاح شرعی عبارت است از طلاق و زائل نمودن قید پیوند نکاح با صیغه مخصوصی3
تعریف لغوی افت تحصیلی : افتادن ، افت و خیر ، افتادن و برخاستن با افت به معنای کمی ، کمبود ، کم و کاست ، نقصان 4
تعریف اصطلاحی افت تحصیلی : افت تحصیلی بیشتر در اصطلاحات به معنای تکرار پایه تحصیلی و ترک تحصیل به کاربرده می شود .

تکرار در پایه تحصیلی عبارت است از :
تکرار یک کلاس برای دانش آموزانی که در خلال یک سال در همان کلاس و پایه ای که در سال قبل به سر می بردند به تحصیل ادامه دهند و همان کاری را انجام می دهند که در سال گذشته انجام داده اند .

فصل دوم
پیشینه تحقیق
مقدمه :
مرور بررسی مطالعات پیشین :
در این فصل مطالعات و تحقیقات در زمینه طلاق به دو گروه تقیسم شده :
1- شامل آن دسته ازتحقیقاتی است که نتایج خود اثرات سوء طلاق را روی فرزندان مشاهده کرده اند .
2- تحقیاتی مورد بررسی قرار می گیرند که در آنه عقیده بر این است که طلاق همیشه با اثرات سوء همراه نمی باشد ( لامب 1977) و گاه اثرات مثبتی را نیز به همراه دارد (سوانم ، برنیگل ، مک لالایل )
بررسی تحقیقات در رابطه با اثرات سوء طلاق :
در این بخش اثرات جدایی والدین از جنبه های گوناگون مورد بررسی قرار می گیرد از آن جمله تاثیر جدائی بر رفتار و روابط اجتماعی کودکان ، میزان بزهکاری ابعاد مختلف شخصیت کودک میزان سازگاری با محیط نقش جنسیت ، رشد شناختی و ادراکی و بالاخره پیشرفت تحصیلی کودکان مورد بررسی قرار می گیرد .

طلاق و پیشرفت تحصیلی کودکان :
شاید موفقیت تحصیلی حاصل عوامل متعدد اقتصادی ، سیاسی ، فرهنگی ، محیطی ، وراثتی باشد ولی احتمالاً خانواده یکی از موثرترین آنهاست .
کریج (1976) در این رابطه می گوید : تنها مدارس نیستند که مایلند بدانند چرا بعضی از مردم از برخی دیگر موفق ترند ؟ آیا این موفقیت تنها به دلیل وراثت می باشد یا حاصل کنجکاوی با محیط و یا شاید ناشی از عوامل اقتصادی سیاسی و اجتماعی است عوامل مذکور اگر موثر باشند احتمالاً شامل علتهای خارجی خواهند بود که انگیزه ها را شکل می دهند .
در حالی که عوامل داخلی را باید در خانواده ها جستجو کرد بعلاوه عوامل خارجی در وهله اول اثرات خود را از طریق تاثیر یا به عبارتی تحت تاثیر قرار دادن خانواده ها و نحوه تربیتی آنها بروز می دهد .
بیلر و بانچارد (1971) : اثر حضور پدر را بر موفقیت تحصیلی کلاس سوم پسران مورد بررسی قرار دادند . نمونه تحقیق شامل 4 دانش آموز مذکور از کلاس سوم بود که بر اساس سن ، بهره هوشی ، طبقه اجتماعی ، اقتصادی حضور یا عدم حضور فرزندان ذکور دیگر در خانواده به 4 گروه تقسیم شدند.
1- پسرانی که قبل از سن 5 سالگی پدرانشان در خانه حضور نداشته اند .
2- پسرانی که بعد از سن 5 سالگی پدرانشان در خانه حضور نداشهت اند .
3- پسرانی که پدرانشان معمولاً مدت کمی در خانه حضور دارند (کمتر از 6 ساعت در هفته )
4- پسرانی که پدرانشان معمولاً مدت زیادی در خانه حضور دارند ( بیش از 6 ساعت در هفته )
بیلر و بانچارد به منظور مقایسه چهار گروه فوق نمرات آزمون کلاس و آزمون موفقیت تحصیلی آنها را مورد بررسی قرار دادند . نمرات موفقیت تحصیلی گروه چهارم به طور معنی دار در سطح بالاتر از گروههای دیگر بود و پسران گروه اول از این جهت پایین ترین نمرات را کسب کردند . گروه دوم و سوم اغلب عملکردشان پایین تر از سطح کلاس بود و گروه آخر همیشه عملکردشان بالاتر از سطح کلاس بود .
اسکیار و جانستر (1974) اثرات غیبت پدر بر موفقیت تحصیلی کودکان سیاه پوست طبقه پایین اجتماعی را در مورد درس خواندن مورد بررسی قرار دادند نمونه تحقیق شامل 1073 دانش آموز کلاس چهارم بود که با آزمون موقعیت تحصیلی متروپلین مورد آزمایش قرار گرفتند . نتایج نشان داد که به طور کلی دختران در مقایسه با پسران در آزمون عملکرد بهتر داشتند . دانش آموزی که دارای بهره هوشی بالاتری بودند عملکردشان نیز در آزمون خواندن بهتر از دانش آموزانی بود که دارای بهره هوشی پایین تری بودند . نتیجه تحقیق همچنین نشان داد که دانش آموزانی که پدرشان در میان خانواده حضور نداشته است .
کلیه این تفاوت ها در سطح 1% معنی دار بودند به اضافه اینکه عملکرد دانش آموزانی که دارای بهره هوشی پایین بودند و پدر نیز حضور داشتند بهتر بودند و این تفاوت در سطح 5% معنی دار بود .
شاهیان (1977) نیز تحت عنوان تاثیر غیبت پدرخوانده بر روی رشد شناختی دانشجویان تحقیقی انجام داده وی از آزمون کاربرد اعداد و آزمون استعداد تحصیلی برای مطالعه 90 دانشجوی سفید پوست استفاده کرد . سه شکل مختلف خانواده در این بررسی مورد نظر بود :
1-خانواده هایی که پدر حضور نداشت . 2-خانواده هایی که پدرخوانده حضور داشت . 3- خانواده های منسجم در هر کدام از این نوع خانواده ها 7 پسر و 11 دختر مورد بررسی قرار گرفت نتایج تحقیق نشان داد که پسران خانواده هایی که پدرانشان غائب بودند بیشتر در زمینه شغلی و تحصیلات به معلومات و محفوظات خویش وابستگی داشته و نمرات کمتری در رابطه با آزمون موفقیت تحصیلی کسب کردند ولیکن نتایج بیانگر این موضوع بودند که حضور پدر خوانده این تاثیر را کاهش می دهد تفاوت بدست آمده در سطح 1% معنی دار بودند .
از بررسی تحقیقات در رابطه با اثرات سوء طلاق بر روی کودک می توان اهمیت خانواده به عنوان سنگ زیر بنای جامعه و اولین مسیر رشد و شکوفایی استعدادهای کودکان و نوجوانان پی برد . رشد عمومی کودک به همان اندازه که تحت تاثیر حضور ما قرار می گیرد ، از حضور پدر نیز به همان اندازه بهره می گیرد ؛ فرزند در خانواده نقشهایی را از طریق تقلید و همانند سازی از پدر و مادر خویش می آموزد غیبت هر یک از والدین احتمالاً باعث ایجاد وقفه در قسمتی از یادگیری مربوط به نقشها خواهد شد اگر چه تحقیقات نشان می دهند که کمبودها و اثرات سوء ناشی از جدایی والدین احتمالاً بستگی به مرحله خاص سنی ندارد که کودک در حال گذراندن آن می باشد ولی به هر حال بعنوان یک واقعیت باید پذیرفت که وجود هر یک از والدین به نحوی در رشد طبیعی کودک می باشد .

بررسی تحقیقات در رابطه با عدم اثرات سوء طلاق :
فلاور و ریچاردن (1978) تحقیقی را به روی 120 کودک (60 پسر و 60 دختر ) کودکستانی سیاه پوست طبقه پایین اجتماع از خانواده های منسجم و از هم گسیخته انجام دادند عملکرد افراد نمونه در دوازده مقیاس اندازه گیری آمادگی تحصیلی مورد مطالعه و سنجش قرار گرفت . دو سال بعد افراد نمونه در آزمون خواندن . ریاضیات و زبان انگلیسی مورد آزمایش قرار گرفتند داده های تحقیق به وسیله تحلیل واریانس تجزیه و تحلیل شد . در زمانی که طبقه اجتماعی کنترل شد تفاوت معنی داری بین دو گروه برای دو متغیر غیبت پدر و جنسیت وجود نداشت ولیکن یک تحلیل واریانس چند متغیر از نمرات دروسی ذکر شده و تعامل آنها نشان داد که در خانواده هایی که پدر حضور دارد عملکرد دختران در مقایسه با پسران در درس ریاضی بالاتر می باشد .
کانس (1980) در تحقیقی به مقایسه پیشرفت تحصیلی در میان کودکان خانواده های از هم گسیخته و منسجم پرداخت .
نمونه این تحقیق شامل 14327 دانش آموز سالم و معلول از گروه سنی بین کلاسهای دوم تا هشتم بوده " از تمام آزمون موقعیت تحصیلی کالیفرنیا " و " زیر آزمونهای خواندن ریاضیات " در این تقحیق استفاده شده ؛ با استفاده از تحلیل واریانس به این نتیجه رسید که تفاوت معنی داری از نظر عملکرد تحصیلی در سطح بین 5% بین پسران خانواده های منسجم و از هم گسیخته وجود نداشت در رابطه با تاثیر طلاق در زمینه های دیگر کمابیش تحقیقات اندکی صورت گرفته که از آن جمله تحقیق روانشتاین (1980) در ارتباط با توانایی انجام کار در سطح مهارت در نوجوانان خانواده های منسجم و از هم گسیخته و تعیین بعضی شباهتها و تفاوت های بین این دو گروه بود . روبنشتاین افراد نمونه خود را که شامل 40 نوجوان 15 تا 18 ساله بود ، به دو گروه 20 نفری از خانواده های منسجم و غیر منسجم تقسیم نمود . اطلاعات لازم از طریق یادداشت روزانه نوجوان در رابطه با فعالیتهای بعد از مدرسه و تعطیلات آخر هفته و همچنین مطالعه رفتار آنها در طی چهار روز از طریق مصاحبه جمع آوری شد ساختار خانواده طبقه اجتماعی جنسیت و تعامل این متغیرها مورد توجه قرار گرفت تجربه و تحلیل نتایج سه فرضیه تحقیق را مورد تاثیر قرار داد .
1- نوجوانان خانواده های از هم گسیخته در مقایسه با نوجوانان خانواده های منسجم وقت بیشتری را صرف انجام کارهای مربوط به خود و امور خانه می کنند و وقت کمتری را صرف تفریح و یا فعالیت های اجتماعی کند .
2- در محدوده فعالیتهای مربوط به امور خانه و انجام بعضی از کارها در خانه نوجوانان خانواده های از هم گسیخته در مقایسه با نوجوانان خانواده های منسجم کارها را در حد مهارت و در سطح بالاتری انجام می دهند .
3- در محدوده فعالیتهای مربوط به مدرسه و کارهای خارج از برنامه نوجوانان خانواده های منسجم در مقایسه با نوجوانان خانواده های از هم گسیخته کار را در سطح بالاتری از مهارت انجام می دهند .
رونبشتاین ضمن بیان تفاوتهای موجود میان نوجوانان دو گروه از نظر طبقه اجتماعی و جنسیت اضافه می کند نوجوانان خانواده های از هم گسیخته دارای رفتارهای از نوع استقلال و پذیرش مسئولیتهای خانوادگی می باشند . اگر چه نوعی احساس کمبود در ارتباط با عدم فعالیتهای اجتماعی و مدرسه ای در این نوجوانان وجود دارد .
و اضافه می کند که لازم است والدین متخصصین تعلیم و تربیت را شناخته و برای ایجاد انگیزه در فرزندان این نوع خانواده ها اهداف واقع بینانه ای تعیین کرد و واحدهایی جهت برنامه ریزی فعالیتهای روزمره و حمایت از خانواده های از هم گسیخته تشیکل دهند .
از بررسی انجام گرفته در این فصل که در 2 بخش صورت گرفت می توان نتیجه گرفت که تحقیقات در رابطه با اثرات جدایی والدین بر کودکان فراوان است عقیده تعداد زیادی از مردم مبنی بر این که جدایی اثرات سویی را به دنبال دارد. از سویی بعضی تحقیقات تائید شده است اگر چه انتقاداتی به این گروه از تحقیقات در رابطه با عدم کنترل دقیق متغیرها وارد شده است و حتی گروهی از محققین از بررسی این تحقیقات نتیجه گرفته اند که در صورتی که متغیرها کنترل شوند تفاوت معنی دار میان کودکان خانواده های از هم گسیخته و منسجم در ارتباط با روند کلی رشد دیده نخواهد شد . بعنوان یک واقعیت می توان پذیرفت که عدم حضور پدر در خانواده در روند رشد فرزندان نه تنها بی تاثیر نیست بلکه اثرات مشخصی را به دنبال خواهد داشت .
بطور کلی می توان اظهار کرد که نظریات متفاوت و نتایج ضد و نقیضی که از تحقیقات مختلف بدست آمده است دلالت می کند بر وسعت موضوع اثرات گسترده غیبت پدر بر رشد همه جانبه کودک که نمی توان آنرات نادیده گرفت. کودکان آینده هر جامعه را می سازند و عدم توجه به جریان صحیح رشد آنها به آینده جامعه لطمه وارد می سازند.
با توجه به آنچه که سین (1978) در نتیجه بررسی گروهی از تحقیقات بیان داشته است غیبت پدر احتمالاً اثرات تعیین کننده ای بر روند رشد فرزندان دارد با توجه به اینکه درجامعه ایران وابستگی های خانوادگی به نظر می رسد که بیشتر از جوامع غرب باشد فرضیه های زیر مورد بررسی قرار گرفت :
1- فرزندان خانواده های از هم گسیخته از نظر اجتماعی در سطح پایین تری از فرزندان خانواده های منسجم می باشد .
2- فرزندان خانواده های از هم گسیخته از نظر میزان پیشرفت تحصیلی در سطح پایین تری از فرزندان خانواده های منسجم می باشد .
همچنین مقیاس 8 طبقه رفتاری ( خودیاری در مهارت ، لباس پوشیدن ، خودیاری در مهارت غذا خوردن ، تحرک اجتماعی ، جابه جایی حرفه و اشتغال مهارتهای گفتاری و کلامی ، اداره کردن خود و اجتماعی بودن ) در مقیاس وانیلند برای دو گروه نشان داده که فقط در 5 مورد تفاوت معنی دار در سطح اطمینانی 5% وجود دارد .میزان پایایی با استفاده از روش تضمینی و میزان اعتبار مقیاس 5 بوسیله همبستگی بین نمرات رشد اجتماعی و پیشرفت تحصیلی و همچنین مقایسه میانگین دانش آموزان کلاس دوم تا پنجم بدست آمد.
میزان اعتبار در رابطه با همبستگی بین نمرات دو متغیر وابسته مثبت و در حد 37% بوده همچنین تفاوتی میان میانگین نمرات دانش آموزان کلاس دوم و پنجم وجود داشته که این تفاوت در سطح 5% معنی دار بوده است .
آقای دکتر احمدی دانشیار دانشکده علوم تربیتی اصفهان در بررسی که در مورد افت تحصیلی داشته اند دلایل آن ناشی از علل متعدد ذکر کرده اند و این مطالب را عنوان می کنند که :
" از جمله اهداف هر نظام آموزشی تامین نیازهای اجتماعی از طریق تربیت نیرو و افراد کارآمد است. فردی که دارای یک سیستم آموزش می شود لازم است از نظرذهنی ، اجتماعی، اخلاقی و حتی عاطفی رشد کند و در تمام زمینه های شخصیتی پرورش یابد. چنانچه نظام آموزشی بتواند به پرورش دانش آموزان بپردازد و آنان را در درون خود نگه دارد و به پیشرفت عملی آنان کمک کند باعث اتلاف سرمایه های انسانی و اقتصادی شده است و بازدهی موثر نداشته است افت تحصیلی نوع اتلاف در سرمایه انسانی و اقتصادی در کشور به حساب می آید یکی از عوامل افت تحصیلی در ایران خانواده های آشفته که دارای روابط خشکی هستند و دور از مهر و محبت می باشند.6
بر اساس تازه ترین اطلاعات که از نشریه آمار ازدواج وطلاق در سال 69 آمده بیانگر این است که در سال 1369 رقم 454963 مورد ازدواج و 37827 مورد طلاق توسط محاضر اسناد رسمی کشور به ثبت رسیده است . از تعداد ازدواجهای انجام شده تعداد 309438 مورد در نقاط شهری و 145525 مورد در نقاط روستایی بوده است که از طلاقهای انجام شده 30656 مورد در نقاط شهری و 7171 مورد در نقاط روستایی به ثبت رسیده است .
بیشترین نرخ طلاق مربوط به استان تهران در حدود 11 در هزار و کمترین آن در چهارمحال بختیاری در حدود 22 در هزار بوده است . نرخ طلاق کل کشور در سال 1368 برابر با 1/6 در ده هزار افزایش یافته است . 7
تاثیر طلاق بر فرزندان بسیار پیچیده اسف بار است . فرزند تک والد ناخواسته درگیر تضادهایی می گردد که نه توان درک آن را دارد و نه تاب کنار آمدن با آنرا . در کتاب طلاق از دید فرزند در این باره آمده است که :
دوپاره شدن خانواده در اغلب موارد اثرات روحی دراز مدت بر فرزندان می گذارد و در پراکنده شدن امکانات خانواده فرزند را در شرایطی ناگوار و نارسا رها می کند .
محرومیت فرزند از سرپرستی مشترک پس از متلاشی شدن و انحلال خانواده او را از مواهب و مزایای خانوادگی محروم و حتی به لحاظ محل زندگی نیز آواره خواهد کرد . در پاره ای امور بخاطر نزول جنبه اقتصادی سرپرست تنها (پدر یا مادر ) کودک در دامن پدر بزرگ ، عمه ، عمو و حتی افراد دورتر از آنها و یا موسسات دولتی رشد می کند و از کمبودهای عاطفی در رنج دائم به سر می برد .

روزنامه رسالت در این باره می نویسد که :
در اغلب کودکانی که والدین آنها از یکدیگر جدا شده اند دچار اختلالات روحی و روانی می شوند و حتی سلامت جسمانی بچه ها نیز تحت تاثیر این مسئله قرار می گیرد .
انحراف از مسیر عادی زندگی مانند ترک تحصیل ، روی اوردن به بزهکاری و بروز رفتارهای ناهنجار با نزدیکان و دوستان و به طور کلی عدم امکان رشد عالم در همه زمینه ها از جمله آثار سوء طلاق بر فرزندان است . بنابراین وجود تنهایی روانی و اختلالهای عاطفی در خانواده کودک می تواند او را وادار به فرار از خانه نماید یا با گروه بزهکاری همکاری و مشارکت نماید .
دکتر علی قائمی در این باره می گوید : " از نظر ما طلاق اگر هم درست باشد موجب به بازی گرفتن سرنوشت کودکان خواهد شد بویژه کودکانی که هنوز خردسالند و نیاز به محبت مادر و تامین پدر دارند . طلاق کودکان را بی خانمان می کند و پرورش اخلاقی و روانشناسان را به خطر می اندازد .
بررسیهای تجربی نشان می دهد کودکانی که دچار خانواده نابسامان باشند و پدر و مادری متارکه کرده و طلاق گرفته باشند بخصوص اگر زیر دست ناپدری یا نامادری بسر ببرند تدریجاً فاسد و تبهکار بار می آیند .8 "
تحقیقات علمی جامعه شناسان نشان داد که بسیاری از همین افراد در سنین نوجوانی و جوانی خائن ، هرزه ، ولگرد ، سخت دل و خرابکار بار می آیند طبیعی است که والدین خواه ناخواه با متارکه کردنشان در این عقوبت با آنها سهیمند .
عقیده روانشناسان این است که سازگاری پدر و مادر مهمترین عامل اهمیت روانی و فکری کودک است . بعبارت دیگر اطفال در کنشهای مختلف و متقابل اجتمایع از نظر روانی ، فکری رفتار بهنجاری خواهند داشت که واحد خانواده آنها دارای کنشهای متقابل متسحکم بوده و پدر و مادر مسئولیت خانوادگی را دقیقتر درک کرده باشند . بطور خلاصه یک شبکه خانواده غیر مستحکم و توخالی بیشترین امکان هست که اطفال الگوهای مشخص پیدا نکنند و گرفتار تناقضات روانی گردند و یا قربانی خصومتهای پدر یا مادر باشند و یا اینکه افراد شرور و منحرف شوند و دقیقتر بگوئیم ممکن است مشکلاتی در زمینه شخصیت آنها به وجود می آید که مانع سازگاری چنین اطفالی گردد ، پس همانطور که مارگارت مید می گوید :
این محیط خانواده است که باید برای مواظبت و راهنمایی و پرورش استعدادها و شکفتگی فرد مخصوصاً در دوره های لطیف کودکی و نوجوانی شایستگی داشته باشد و از همین روست که دانشمندان برای محیط خانواده اهمیت زیادی قایل هستند زیرا تاثیرات این محیط از نظر پرورش روانی و اخلاقی کودک و دیگران رابطه آن با ناخوشیها مربوط به بزهکاری خصوصاً در مورد اطفال غیر قابل انکار است .
از این بحث در حقیقت چنین بر می آید که روشها و رفتارهایی که از طرف والدین اعمال می شود بی اعتنایی به مجادله های احتمالی آنها ، خشونت بیش از حد اقتدار اغراق آمیز پدر خوانده یا مادر خوانده ، عادت های زشت و …….. در گرایشهای روانی و اخلاقی کودکان و تحریک استعدادهای آنها اثر قطعی می گذارد . 9
از طرفی مشکلات خانوادگی اثر مستقیمی بر آمادگی و توجه دانش آموز به درس و تحصیل دارد وقتی والدین در وضعیت نامطمئن و اضطرابی قرار داشته باشند عدم اطمینان را به کودکان خود منتقل می کنند. چنین کودکانی از آمادگی لازم برای یادگیری و درک مطلب بهره مند نیستند و طبعاً از نظر تحلیل با مشکلاتی مواجه می گردند در خانواده های از هم پاشیده و خانواده های که یکی از اعضاء آن بدلیل خاصی از دست رفته است کودکان از یک رابطه عاطفی مناسب بی بهره اند و چه بسا ذهن آنان به مسایل جنسی نامربوط اشتغال دارد . چنین کودکانی در کلاس درس حضور ذهنی ندارند و نمی توانستند از توجه و تمرکز کافی برخوردار باشند . اساساً درس را درست درک نمی کنند در این صورت درس را درست نیاموخته و تفهیم نشده و به خاطر نسپرده اند . و طبعاً نمی توانند بازگو کنند . دانش آموزان زیادر در مدارس ما وجود دارند که در زمینه تحصیل افت دارند که ارتباط با آنها و پیدا کردن دلیل این عقب ماندگی نشان می دهد که در خانواده هایی زندگی می کنند که افراد خانواده دائماً در کشمکش بسر می برند .
در روزنامه کیهان آمده است که : هزینه ای که صرف تعلیم و تربیت می شود 3 درصد کل در آمد ملی را تشکیل می دهد که این رقم نسبتاً زیاد است اما از آنجا که نمی توان تمام رقم را سرمایه گذاری دانست و نیازهای تاسیسات اقتصادی مملکت از این سرمایه گذاری از لحاظ به خدمت گرفتن تربیت شدگان برآورد نمی شود .
مقداری از این بودجه آموزش و پرورش را باید تلف شده دانست و این امر معلول چند علت است . نتایج بررسی میزان قبول و مردودی دانش آموزان در سال 63-62 در کل کشور رقمی حدود معادل 4/13% در مقطع ابتدایی ، 26% در مقطع راهنمایی ، 16% در مقطع متوسطه ، 3/22% در مقطع فنی و 28/18 % در مقطع بازرگانی و حرفه ای را نشان می دهد ؛ همچنین بر اساس گزارش آماری منتشر شده در سال 1365 نشان می دهد که تعداد مردودین رقمی معادل 643 و 639 نفر می باشد .
همچنین بر اساس گزارش آماری منتشر شده از جانب مدیریت آموزشی و پرورش عمومی و فنی و حرفه ای سازمان برنامه و بودجه در برنامه پنجساله اول مبلغ 281 میلیارد ریال در آموزش ابتدایی و 157 میلیارد ریال در مقطع راهنمایی و 59 میلیارد ریال در مقطع متوسطه عمومی و جمعاً 517 میلیارد ریال صرف دانش آموزانی می شود که پایه های تحصیلی را تکرار می کنند . با در نظر گرفتن واقعیتهای آماری که در برگیرنده تعداد کل دانش آموزان از یک سو و میانگین بودجه سرانه هر دانش آموز و میزان مردودی و تکرار پایه تحصیلی از سوی دیگر است و با یک محاسبه ساده و روشن می شود که سالانه جمعاً مبلغ 5/72 میلیارد ریال صرف دانش آموزان مردودی می شود . 10
علل و عوامل متعددی باعث افت تحصیلی یا اتلاف در نظام آموزش و پرورش می گردد که می توان آنها را به 3 دسته تقسیم کرد .
1- علل مربوط به افت تحصیلی دانش آموز در مدرسه .
2- علل مربوط به شرایط خانوادگی
3- دلایل مربوط به عوامل اقتصادی
آقای امین در رابطه با عوامل و علل افت تحصیلی و چگونگی آن چنین می نویسد :
در بسیاری از موارد افت تحصیلی اعم از مردودی یا ترک تحصیل یا دیگر انواع آن موارد شرایط و عوامل خانوادگی کودکان و نوجوانان و جوانان است و هر چند که شرایط و عوامل خانوادگی موثر بر افت تحصیلی از دیگر عوامل اقتصادی اجتماعی و فرهنگی جدا نیست اما چنین نیست که همیشه نامناسب بودن شرایط خانوادگی نتیجه شرایط نامناسب اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی بیرون ازخانه باشد . فراهم بودن شرایط امنیت روانی و عاطفی به شدت می کاهند و در رابطه بسیار نزدیکی با مسایل و مشکلات آموزشی و پرورشی دانش آموزان و افت تحصیلی آنها دارد . 11
تحقیقاتی که روانشناسان در این مورد در ایالت شلتدویک ملشتین آلمان غربی در زمینه عدم تمرکز فکری دانش آموزان کرده اند به این نتیجه رسیده اند که :
در مورد 40% در کودکان به عدم تمرکز فکریشان بر اثر ضایعات خانوادگی و تشنجات محیط خانواده بوده است . قمستی از عدم تمرکز فکری کودکان هم امکان دارد با ناراحتی های محیط خانواده از قبیل طلاق و جدایی والدین ، اشکالات مالی خانواده و بالاخره دعوا و نزاع با خواهر و برادرها ارتباط داشته باشد .
تاثیر طلاق در تحصیلات نیز به نظر تعداد قابل توجهی از دانش آموزان منفی بوده و این مساله دو علت داشت بعضی از کودکان پس از تغییر ناگهانی وضع خانواده دیگر در مدرسه به خوبی سابق پیشرفت نداشته اند . نگران بودند ، حواسشان پرت و تمرکز لازم را نداشتند ، فکر می کردند که اگر ناراحتی فکری نداشتند امتحاناتشان را بهتر می گذرانند . 12
بعضی از کودکان با اینکه گاهی حتی خودشان ترجیح می دادند به تحصیلاتشان ادامه دهند در اولین فرصت ممکن ترک تحصیل کرده اند تا بتوانند خرج خودشان را درآورند. در این رابطه دکتر حسن احدی تحقیقی انجام داده اند که خلاصه ای از این تحقیق را در اینجا می آورم :
" با در نظر گرفتن مساله احترام متقابل میزان سازش پدران و مادران در 3/52% از دانش آموزان بزهکار در حد بسیار کم بوده است همچنین در 3/43% از دانش آموزان بزهکار میان پدران و مادران احترام متقابل وجود نداشت 3/18% از پدران دانش آموزان بزهکاری ازدواج مجدد داشتند در صورتی که این درصد برای گروه مقایسه کمتر است براساس اطلاعات گردآوری شده 13/37% از دانش آموزان یکبار 8% دوباره 3/1% سه بار در دوران تحصیل خود مردود شده اند با توجه به آزمون آماری انجام شده نتیجه گرفته می شود که مردودی نقش موثری در به انحراف کشیدن این دانش آموزان داشته است.
4/83% از دانش آموزان بزهکار در یک یا چند درس در دوران تحصیل خود تجدید شده اند در صورتی که این درصد برای گروه مقایسه 3/59% است . 13
در اینجا به تحقیقات پراکنده ای که توسط دانشمندان سایر کشورها انجام گرفته اشاره ای می شود این تحقیقات بیشتر در رابطه با تاثیر غیبت پدر بر پیشرفت تحصیلی پسران و دختران است .
گلوک (1959) خانواده های غیر منسجم را چنین تعریف می کند :
بطور کلی زمانی که یکی از والدین یا هر دوی آنها به دلیل مرگ ، طلاق ، طولانی شدن بیماری یا ترک محل زندگی بعلت خدمت یا تعهد نسبت به یک موسسه از هم جدا زندگی می کنند آن خانواده را غیر منسجم می گویند .
بدیهی است که در اینجا به مفهوم انسجام یا عدم انسجام خانواده از دیدگاه جامعه شناسی توجه شده است اما از دیدگاه روانشناسی یا تعلیم و تربیت این مفهوم به نحوه تعامل اعضاء خانواده و ارتباط عاطفی بین آنها بیشتر اشاره دارد . از هم گسیختگی خانواده تاثیرات نامطلوب بر جنبه های مختلف رفتاری ، شخصیتی ، اجتماعی و حتی شناختی کودکان بر جای می گذارد .
کودکان مدرسه رو بیشترین وقت خود را در خانه می گذرانند . بنابراین تاثیر جو نامناسبی که در خانه در اثر طلاق ، جدائی موقت یا حتی غیبت پدر و مادر به دلایل شغلی بوجود می آید به دور نخواهد بود .
جونز (1977) ضمن اشاره به اینکه ترک تحصیل کنندگان دارای ویژگی های متعدد اجتماعی هستند وی معتقد است بیشتر آنان در خانواده هایی غیر منسجم هستند . همچنین گلاب زاده (1369) می گوید :
از یکصد مصاحبه بعمل آمده با صاحب نظران و دست اندرکاران اداره آموزش و پرورش استان کرمان بیش از 90 مشاجرات خانوادگی و طلاق والدین را به عنوان دو عامل از چند عامل مرتبط با مساله افت تحصیلی ذکر کرده اند .
به طور کلی مروری بر مطالعات انجام شده در زمینه انسجام یا عدم انسجام خانواده و تاثیر آن بر پیشرفت یا افت تحصیلی نشان می دهد که دانش آموزانی که دارای خانواده غیر منسجم هستند به نسبت دارای مشکلات زیادتری بویژه در زمینه پیشرفت تحصیلی هستند اما بعضی از تحقیقات تفاوتهای قبل توجهی از نظر پیشرفت تحصیلی بین دانش آموزان خانواده های منسجم و غیر منسجم نیافته اند . از طرف دیگر هیچکدام از تحقیقات اشاره به این ندارد که پیشرفت تحصیلی کودکان خانواده هایی غیر منسجم بهتر از کودکان خانواده های منسجم است .
فلاورز و ریچاردز (1978) با تحقیقی که روی 120 کودک (60 دختر و 60 پسر ) کودکستانی سیاه پوست طبقه پایین اجتماع و از خانواده هایی غیر منسجم و منسجم انجام دادند تفاوت معنی داری در زمینه پیشرفت تحصیلی بین این دو گروه مشاهده نکرد.
همچنین کانسی (1985) در مقایسه پیشرفت تحصیلی 14327 پسر سالم و معلول خانواده هایی منسجم و غیر منسجم به این نتیجه رسید که از نظر عملکرد تحصیلی در سطح 5% تفاوت معنی داری بین پسران خانواده هایی منسجم و غیر منسجم وجود ندارد.
صفوی (1365) می نویسد : دانش آموزی که به دلایلی فقط با یکی از والدین خود زندگی می کنند دو برابر بیشتر از کسانی که با هر دو به سر می برند افت تحصیلی دانسته اند نبیتن (1978) پس از مروری بر تحقیقات که در زمینه تاثیر عدم حضور پدر بر پیشرفت تحصیلی و رشد شناختی کودکان انجام شده می نویسد :
"غیبت پدر در خانواده احتمالاً اثرات زیان آوری بر روی رشد شناختی فرزندان دارد."
شاهپان (1977) نیز این مساله را روی گروهی از دانشجویان مورد بررسی قرار داده و می نویسد : " پسران خانواده هایی که پدرشان غایب بوده اند نمرات کمتری در آزمون موفقیت تحصیلی که در تحقیق به کار گرفته شده کسب نموده اند . "
ربانی (1352) در تحقیقی که در شهر تهران انجام داده نتیجه گیری می کند که فوت مادر بیش از فوت پدر و فوت هر دو بیشتر از فوت هر یک در ایجاد اختلال رفتاری و عدم موفقیت تحصیلی و نابهنجاری عاطفی و ذهنی کودکان و نوجوانان موثر بوده است.
انجام همین تحقیق در تبریزی نشان داد که 54 درصد از مردودین از جمله کسانی بودند که پدرانشان را از دست داده بودند و 72% مادرانشان را 75% هر دو آنان را از دست داده بودند .
بطرو خلاصه مشاهده می شود که موضوع انسجام خانواده و تاثیرات آن بر پیشرفت یا افت تحصیلی دانش آموزان به صورتهایی مختلف مورد بررسی قرار گرفته است و اگر چه بعضی از تحقیقات تاثیر نامطلوب از هم گسیختگی خانواده بر پیشرفت تحصیلی فرزندان را تایید نمی کنند . اما بیشتر آنها بر این تاثیر نامطلوب مهر تایید می زنند . گروهی از تحقیقات این تاثیر نامطلوب را بر جنبه های خاصی از عملکرد تحصیلی دانش آموزان تایید می نمایند و تحقیقات دیگری نیمه مدت غیبت پدر یا مادر را به عنوان نشانه ای از عدم انسجام خانواده در نظر گرفته و آنرا در افت تحصیلی فرزندان موثر می دانند و علاوه بر این گرچه غیبت پدر دارای تاثیر منفی بیشتری از غیبت مادر است اما غیبت مادر نیز در افت تحصیلی بی تاثیر نیست .

بخشی از تحقیقات انجام شده در ایران :
در آذرماه 1364 تحقیقی پیرامون شکست تحصیلی در رابطه آن با زمینه های خانوادگی در شهر شیراز توسط آقای محمد خیر صورت گرفت در این پژوهش 439 دانش آموز دوره ابتدایی شهر شیراز مورد نظر بودند محقق در این تحقیق به این نتیجه رسیده بود که عواملی چون شغل پدر ، تحصیلات والدین ، فوت یکی از آنها ، وضعیت مسکن ، اندازه خانواده ، محل تولد …………. و از جمله عواملی هستند که بر موفقیت و عدم موفقیت تاثیر دارند را گزارش کرده بود . 14
در اسفند ماه 1358 تحقیقی پیرامون رابطه محیط خانوادگی و موقعیت تحصیلی در شهر شیراز توسط آقای ذبیح اله نقاشین صورت گرفت در این تحقیق که 204 دانش آموز دوم و سوم طبقه بالا و متوسط شیراز مورد بررسی قرار گرفتند محقق به این نتیجه رسید . خانواده هایی که محیط گرمتری داشتند نسبت به خانواده های که محیط سردتری از نظر عاطفی داشتند دارای فرزندان موفقتری بودند بعلاوه خانواده هایی که کنترل کمتری بر روی فرزندان خود داشتند به نسبت خانواده هایی که کنترل بیشتری داشتند از فرزندان موفقتری برخوردار بودند . 15
دکتر امیر احمد احمدی نیز در همین زمینه گفتند که افت تحصیلی از دبستان به مدرسه راهنمایی و همچنین در مقاطع راهنمایی و دبیرستان چشمگیر است افت تحصیلی دانش آموزان که مردود می شوند یا به عللی مدرسه را ترک می کنند یا از مدرسه اخراج می شوند گاهی والدین از ادامه تحصیل فرزند خود جلوگیری می کنند .
نمونه دیگری از تحقیقات انجام شده در استان فارس تحقیق خانم فهیمه شریعت می باشد که وی به طور خلاصه در مورد هدف تحقیق و نتایج آن چنین می نویسد که :
هدف این تحقیق مقایسه رشد اجتماعی و پیشرفت تحصیلی کودکان در خانواده های از هم گسیخته و منسجم بود لذا تعداد 60 دانش آموز کلاس دوم تا پنجم با کنترل 7 عامل (نبودن در کلاس اول ، نبودن تنها فرزند خانواده ، اشتغال پدر ، میزان تحصیلات پدر و مادر و گذشتن حداقل یک سال از جدایی والدین ) در رابطه با کودکان کنترل عامل هوش به صورت دو گروه30 نفری از دو نوع خانواده مورد موازنه و مقایسه رشد اجتماعی و انیلند (مقیاس ) و میانگین معدل سالهای تحصیلی که از کارنامه تحصیلی آنها اخذ گردید مورد مطالعه قرار گرفتند . ارزیابی نتایج به وسیله آزمون تی یکسویه و در سطح اطمینان 5% نشان داده که :
اولاً : کودکان خانواده هایی از هم گسیخته در مقاسیه با کودکان خانواده های منسجم بطور معنی دار از نظر رشد اجتماعی در سطح بالاترین می باشند .
ثانیاً : مقایسه میانگین معدل سالهای تحصیلی دو گروه تفاوت معنی داری در رابطه با پیشرفت تحصیلی نشان ندارد .
تحقیق فنیک بر اساس "تئوری یادگیری اجتماعی " است ولی معتقد است کودکان بعضی رفتارهای با مشاهده مدلهایی که در دسترس دارند کسب می کنند . هوش به عنوان متغیری که با خلاقیت همبستگی دارد در این تحقیق کمتر شد .
نتایج :
1- تفاوت معنی داری از نظر هوش بین گروهها وجود نداشت .
2- همبستگی بالایی بین نمرات روائی بین نمرات روائی و بلاغت و انعطاف پذیری و ابتکار و خلاقیت کلی در 2 گروه بدست آمد .
3- گروهی که پدرشان بعد از سن 60 سالگی در خانواده حضور نداشت نمراتشان بطور معنی داری بالاتر از گروهی که پدرشان حضور داشته بود .
مروری بر عوامل موثر در افت تحصیلی دانش آموزان 16
یکی از مشکلات نظامهای آموزشی هر کشور افت تحصیلی است یک نظام آموزشی کارآمد کمترین افت تحصیلی و بالاترین بازدهی را دارد . وقتی صحبت از افت تحصیلی می شود منظور تکرار پایه تحصیلی در یک دوره نزدیک و ترک تحصیل پیش از پایان دوره است . به عبارت دیگر افت تحصیلی شامل جنبه های مختلف شکست تحصیلی چون غیبت مطلق از مدرسه ترک تحصیل قبل از موعد مقرر ، تکرار پایه تحصیلی ، نسبت میان سنوات تحصیلی دانش آموز و سالهای مقرر آموزش، کیفیت نازل تحصیلات دانش آموزان در مقایسه با آنچه که باید باشد ، کسب محفوظات به جای معلومات (که در اندک زمانی به فراموشی سپرده می شود ) است .
افت تحصیلی را به افت کمی و افت کیفی تقسیم می کنند .
افت کمی عبارت است از درصد دانش آموزان یک دوره آموزشی که به سبب مردود شدن یا ترک تحصیل نتوانسته اند آن دوره را با موفقیت بگذرانند و منظور از افت کیفی نارسایی در رسیدن به هدفهای تعیین شده و یا عدم تحقیق بخشی از این هدفهاست.
بنابراین تفاوت بین دانش و مهارت فارغ التحصیلان یک دوره آموزشی و هدفهای تعیین شده برای این دوره افت کیفی را نشان می دهد و به تجربه دیده شده که در دوره راهنمایی نسبت به دوره ابتدایی و متوسط عمومی افت تحصیلی بیشتری وجود دارد . این موضوع را می توان به وضعیت خاص این دوره که دانش آموزان باید دروس متنوعی را نسبت به دوره ابتدایی بگذرانند و همچنین به بحران بلوغ و مشکلات آن که در این دوره اتفاق می افتد نسبت داد .
معمولاً مشاهده می شود که میزان ترک تحسیل کرده ها و افرادی که مردود می شوند در مقاطع تحصیلی راهنمایی و متوسط در پسران بیشتر از دختران است . این تفاوت را احتمالاً به عوامل زیر می توان نسبت داد :
1- تعداد دانش آموزان دختر در کلاسها کمتر از پسران است و تراکم دانش آموز پسر در کلاسها بخصوص در نواحی دور افتاده بیشتر است .
2- دختران اوقات فراغت خود را بیشتر در خانه می گذرانند و فرصت و امکان سرگرمی در بیرون از منزل را کمتر از پسران دارند و بیشتر مطالعه می کنند .
3- معمولاً دختران به نمره قبول شدن بیش از پسران اهمیت می دهند و انگیزه قوی دارند.
4- دختران به حضور در کلاس و یادداشت برداشتن از مطالب کلاس بیشتر اهمیت می دهند . قبل از پرداختن به علل افت تحصیلی در ارتباط با مدرسه دانش آموزان ، خانواده و ببینیم بررسی های انجام شده در کشورهای دیگر چه عللی را در افت تحصیلی دانش آموزان موثر می دانند .

یکی از بررسیهای انجام شده در آمریکا نشان داده است :
عوامل تحصیلی مربوط به مدسه عمده ترین دلیل ترک تحصیل در دانش آموزان دبیرستانی بوده است .
مطالعه در هند نشان داده که دلایل افت تحصیلی درآنجا چنین بوده است فقر شدید ، بیماری ، نامناسب بودن و جذاب نبودن برنامه درسی ، عدم کارایی معلمان وحمایت نشدن از طرف والدین .
در نپال افت تحصیلی را ناشی از این عوامل می دانند :
1- دانش آموز 2- مدرسه 3- جامعه

فصل سوم
روش پژوهش
مقدمه :
موضوع تحقیق : " رابطه بین طلاق والدین و افت تحصیلی دانش آموزان دخرت دوره متوسطه در شهرستان شیراز – ناحیه 4"
فرضیه تحقیق : " دانش آموزانی که والدین آنها طلاق گرفته اند نسبت به دیگر دانش آموزان افت تحصیلی بیشتری دارند "
با توجه به موضوع تحقیق و هدف آن که تعیین رابطه بین طلاق والدین و افت تحصیلی دانش آموزان می باشد ( تعیین رابطه علت و معلولی بین افت تحصیلی و طلاق والدین) از روش علی یا پس از وقوع که به بررسی امکان روابط علت و معلولی از طریق مطالعه منابع موجود و زمینه قبلی به امید یافتن علت عمل انجام شده است استفاده می شود . انجام پژوهش علی در شرایطی به خلاصه زیر مناسب است .
الف ) هنگامی که گزینش ، کنترل و دستکاری عوامل لازم برای بررسی و مطالعه مستقیم روابط علت و معلولی مقدور نیست .
ب ) هنگامی که کنترل تمام متغیرهای بازیگر در شرایط مورد مطالعه و آزاد گذاشتن یکی از آنها به نظر مصنوعی و غیر طبیعی می رسد . به عبارت دیگر ، هنگامی که کنترل تمام متغیرها و آزاد گذاشتن یکی از آنها در صحنه مورد مطالعه مانعی برای ایجاد و بروز کنش و واکنشهای طبیعی و واقعی به وجود می آورد .
ج ) هنگامی که کنترل تجربی و آزمایشگاهی برای انجام هدفهای تحقیق غیر عملی و پرخرج یا از نظر فرهنگی و قومی ، خوش ایند نیست .
این نوع پژوهش در مورد کیفیت پدیده ها یا وقایع (متغیرها ) اطلاعات مفیدی را ارائه می دهد . مانند چگونگی ارتباط متغیرها ، چگونگی شرایط وقوع آنها ، و خلاصه چگونگی نظام و پی آمده متغیرهایی که این وقایع حاصل آنها است .
بارزترین نارسائی طرح پژوهش علی ، عدم توانایی کنترل متغیرهایی مستقل است . اشکال دیگر این تحقیق این است که پژوهشگر هیچگاه نمی تواند اطمینان کامل داشته باشد که عالم یا عوامل علی واقعی که سبب وقوع عمل یا اثر مورد مطالعه شده است جزء آن دسته از عوامل اند که در این پژوهش ویژه مورد بررسی قرار دارند؟
آگاهی به اینکه هیچگاه فقط یک عامل ، یک نتیجه را سبب نمی شود بلکه ترکیبی از عوامل و همچنین کنش و واکنشهای بین این عوامل همه با هم تحت شرایطی یعنی نتیجه ای ویژه را سبب می شود . ابهام دیگری در پژوهشهای علی برای محقق است .
ممکن سات بعضی از پدیده ها (متغیرها ) در محیط ویژه ای زاده علل یا عوامل خاصی باشد و در محیط و شرایط دیگری همان پدیده ها در اثر عوامل دیگر که با عوامل محیط قبلی تفاوت دارد ، عیناً به وجود آیند .
روش انجام تحقیق :
نوع روش تحقیق:
روشی که در این تحقیق استفاده شده روش علی یا پس از وقوع می باشند . این روش به بررسی امکان روابط علت و معلولی از طریق مطالعه منابع موجود و زمینه قبلی به امید یافتن علت عمل انجام شده است . که در این تحقیق طلاق والدین را به عنوان یکی از عوامل موثر در جلوگیری از موفقیت در امر تحصیل مورد بررسی قرار می دهیم .
افراد نمونه من در این تحصیل 48 نفر از دانش آموزان دختر سال سوم دبیرستان می باشند که 44 نفر از این گروه عضو خانواده های عادی و 24 نفر از خانواده های طلاق گرفته می باشند .
نحوه گزینش افراد نمونه به دلیل عدم امکان استفاده از نمونه گیری تصادفی (عدم همکاری اولیاء دبیرستانها و همچنین کم بودن تعداد دانش آموزانی که والدین آنها طلاق گرفته باشد و…….)
از نمونه گیری انتخابی استفاده کردم (درآخر مقایسه با یک گروه 42 نفری عادی)
روش جمع آوری اطلاعات ورش آماری:
روش جمع آوری اطلاعات در این تحقیق استفاده از پرسشنامه و همچنین استفاده از معدل کل دانش آموزان هر دو گروه در 2 سال گذشته بوده و شیوه تحلیل داده است.
آزمودنیها و چگونگی گزینش آنان :
در این تحقیق 24 دانش آموز دختر سال سوم دبیرستان با سن حدود 16 الی 17 سال از خانواده های عادی و 24 نفردیگر با همین خصوصیات از خانواده های طلاق گرفته انتخاب شدند . همچنین یک گروه 42 نفری با خصوصیات فوق الذکر از خانواده های عادی . ( برای مقایسه با خانواده های طلاق گرفته ) انتخاب شدند.
آزمودنیهای انتخاب شده دقیقاً در ارتباط با موضوع مورد تحقیق بودند و هر دو گروه مشتاقانه به سئوالات پرسشنامه پاسخ دادند .
به دلیل عدم امکان استفاده از نمونه گیری تصادفی ( نبودن امکانات کافی و همچنین کم بودن تعداد دانش آموزانی که پدر و مادر آنها متارکه کرده باشند و نیز عدم همکاری اولیاء ، دبیرستانها و …..)گزینش نمونه ها به صورت انتخابی انجام گرفت اعضاء نمونه از 6 کلاس در 3 دبیرستان واقع در شهر شیراز انتخاب شدند که همگی آنها رد رشته علوم تجربی مشغول به تحصیل بودند .
همگی آنها از نظر اقتصادی وضعیت نسبتاً مشابهی داشتند و اکثریت آنها از طبقه متوسط بودند .
روش جمع آوری اطلاعات و نوع وسیله جمع آوری:
برای جمع آوری اطلاعات لازم در این تحقیق از روش پرسشنامه استفاده شد . به این منظور پرسشنامه ای با 10 سئوال در رابطه با موضوع تحقیق طرح کرده و آن را بین دانش آموزان هر دو گروه توزیع کردم.
البته قبل از توزیع پرسشنامه ها در بین دانش آموزان در رابطه با هدف و منظور اصلی از طرح پرسشها با دانش آموزان صحبت شد و گفته شد که صحبت پاسخ به سئوالات تاثیر مثبت در نتیجه تحقیق دارد.

متغیرهای مستقل و وابسته :
1- متغیر مستقل که عبارت بودند از : طلاق و فوت والدین (بخصوص طلاق ) در یک گروه و سازگاری والدین در گروه دیگر
تعریف لغوی طلاق: جدا شدن زن از شوهر ، رها شدن از قید نکاح دائم و رها شدن از قیود زناشویی .
تعریف اصطلاحی طلاق : عبارت است از انحلال عقد نکاح دائم و در اصطلاح شرعی عبارت است از طلاق و زائل نمودن پیوند نکاح با صیغه مخصوصی .
2- متغیروابسته که عبارت است از : افت تحصیلی در دانش آموزان یا عدم افت تحصیلی (پیشرفت تحصیلی )
تعریف لغوی افت تحصیلی : افتادن ، افت و خیز یا افت به معنای کمی ، کمبود ، کم و کاست ، نقصان .
تعریف اصطلاحی افت تحصیلی : افت تحصیلی بیشتر در اصطلاحات به معنای تکرار پایه تحصیلی و ترک تحصیل به کار برده می شود . تکرار پایه تحصیلی عبارت است از تکرار یک کلاس برای دانش آموزانی که در خلال یکسال تحصیلی در همان کلاس و پایه از که در سال قبلی به سر می بردند به تحصیل ادامه می دهند و همان کاری را انجام می دهند که در سال گذشته انجام می دادند .

روش آماری :
شیوه تحلیل داده ها به این صورت است که بین 24 نفر گروه طلاق با 24 نفر گروه عادی و در مرحله آخر که بیشتر مدنظر بوده بین گروههای 24 نفری (عادی ) مجذور کاری مورد استفاده قرار گرفت . روش آماری مجذور کاری X که برای تحلیل داده ها از آن استفاده شد :

سطح معنی دار بودن آماری را که در این تحقیق به کار گرفته شده است سطح اطمینان 95% می باشد .

فصل چهارم
شیوه تحلیل داده ها
مقدمه :
شیوه تحلیل داده ها به این صورت است که بین 24 نفر گروه طلاق گرفته با 24 نفر گروه عادی و در مرحله آخرین گروه 42 نفر مجذوب کاری مورد استفاده قرار گرفت .
با توجه به جدول شماره یک تعداد قبول شدگان دانش آموزانی که والدین آنها طلاق گرفته اند کمتر از دانش آموزان عادی می باشد . اختلاف آنها از نظر آماری با توجه به منظور کای به دست آمده که برابر در سطح اطمینان معنی دار می باشد . و فرضیه تحقیق را تایید می کند .
سطح اطمینان 95%
همچنین با توجه به مقدار t به دست آمده از مقایسه معدل دو گروه (49t= ) نیز فرضیه را مورد تایید قرار می دهد .

جدول شماره 1
"مقایسه دانش آموزانی که والدین آنها طلاق گرفته اند با دانش آموزان عادی از نظر افت تحصیلی "
قبول
مردود
گروه
30
42/71%
12
57/28%
شاگردان از خانواده های عادی
15
71/35%
27
28/64%
شاگردان از خانواده هایی که متارکه کرده اند.

با توجه به جدول شماره 1 تعداد قبول شدگان دانش آموزانی که والدین آنها متارکه کرده اند کمتر از دانش آموزان عادی می باشد و اختلاف آنها از نظر آماری با توجه به مقدار مجذوب کای بدست آمده که برابر با در سطح معنی دار می باشد .
سطح اطمینان 95%

جدول شماره 2
"مقایسه دانش آموزانی که والدین آنها طلاق گرفته اند با دانش آموزان عادی از نظر افت تحصیلی "
قبول
مردود
گروه
17
83/70%
7
16/29%
شاگردان از خانواده های عادی
6
25%
18
75%
شاگردان از خانواده هایی که متارکه کرده اند.

روش آماری مجذور کای که برای تحلیل داده ها از آن استفاده شد .

95%= سطح اطمینان

جدول شماره 3
"جدول مربوط به تاثیر جدایی والدین بر ضعیت تحصیلی دانش آموزان "

گروه میزان تاثیر
دانش آموزان در خانواده های متارکه کرده

تعداد
درصد
بی تاثیر
5
8/20%
اثر منفی
18
75%
اثر مثبت
1
1/ 4 %
مجموع
24
100

با توجه به جدول فوق اختلاف معنی داری بین دانش آموزان 2 گروه ( خانواده های عادی و خانواده های متارکه کرده ) از نظر میزان علاقه به ادامه تحصیل در دانشگاه وجود دارد .

فصل پنجم
نتایج پژوهش
بحث و نتیجه گیری :
گسیختگی خانواده بطور مستقیم و غیر مستقیم از طریق ناپایدار کردن نهاد خانواده در تداوم و بقاء جامعه اثر می گذارد و به همین جهت بررسی نتایج و آثار طلاق بر روی فرزندان با اندازه عواملی که باعث ایجاد طلاق می شود در جامعه اهمیت دارد.(آقاجانیان و پایدار، 1363)
هدف تحقیق حاضر مقایسه پیشرفت تحصیلی کودکان خانواده های عادی و خانواده های متاراکه کرده می باشد . ارزیابی نتایج به وسیله آزمون تی تست گروه های مستقل و مجذور کای در سطح اطمینان 95% و 5% خطا تفاوت معنی داری در رابطه با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان با طلاق والدینشان داد.
نتیجه حاصل از این تحقیق در جهت تایید تحقیقات : ریزوگلد (1977) – شاهپان (1977) – اسکیار و جانستر (1974) – بیلر و بانچارد (1971)
همچنین:
دکتر شریعتمداری و دکتر سید احمد احمدی (1373) – مرتضی امین فر (1363) – علی قائمی (1363) – محدث اردبیلی (1353) می باشد .
و در جهت رو تحقیقات : رونبشتاین (1985) – کانس (19859 – سوانم و همکارانش (1982) – برمن و کندی (1976) می باشد .
نتایج تحقیق شاهپان (1977) نشانداد که پسران خانواده هایی که پدرشان غائب بودند بیشتر در زمینه شغلی و تحصیلات و معلومات و محفوظات خویش وابستگی داشتند و نمرات کمتری در رابطه با آزمون موفقیت تحصیلی کسب کردند و لیکن نتایج بیانگر این موضوع بودند ، که حضور پدرخوانده این تاثیر را کاهش می دهد . تفاوت بدست آمده در سطح 1% معنی دار بود .
تحقیق اسکیار و جانستر (1974) بیانگر این بود که به طور کلی دختران در مقایسه با پسران در آزمون متر ویلتین عملکرد بهتری داشتند . دانش آموزانی که دارای بهره هوشی بالاتری بودند . نتیجه تحقیق همچنین نشان داد که دانش آموزانی که پدرشان در میان خانواده حضور داشته اند . عملکردشان بهتر از دانش آموزانی بود که پدرشان در میان خانواده حضور نداشته اند و کلیه این تفاوت ها در سطح 1% معنی دار بودند .
بیلر و بانچارد (1971) نیز اثر حضور پدر را بر موفقیت تحصیلی پسران کلاس سوم مورد بررسی قرار دادند .
که بر اساس سن بهره هوشی ، طبقه اجتماعی ، اقتصادی حضور یا عدم حضور فرزندان ذکور دیگر در خانواده به 4 گروه تقسیم شدند .
1- پسرانی که بعد از سن 5 سالگی پدرانشان در خانواده حضور نداشته اند .
2- پسرانی که قبل از سن 5 سالگی پدرانشان در خانواده حضور نداشته اند .
3- پسرانی که پدرانشان معمولاً مدت کمی در خانه حضور دارند (کمتر از 6 ساعت در هفته )
4- پسرانی که پدرانشان معمولاً مدت زیادی در خانه حضور دارند (بیش از 2 ساعت در روز )
او نمرات آزمون کلامی و آزمون موفقیت تحصیلی را مورد بررسی قرار داد . نمرات موفقیت تحصیلی گروه چهارم بطور معنی داری در سطح بالاتری از گروههای دیگر وبد . هرزک ، سوریا (2978) بیان می کند که کودکان با مشکلات تحصیلی در خانواده های غیر منسجم بیشتر هستند .
هودگز در تحقیق خود به این نتیجه رسید که جدایی والدین و بی توجهی آنها نسبت به فرزندان می تواند از عوامل موثر بر افت تحصیلی دانش آموزان باشد .
دکتر علی قائمی در این باره می گوید : از نظر ما طلاق اگر هم درست باشد موجب بازی گرفتن سرنوشت کودکان خواهد شد . بویژه کودکانی که هنوز خردسالند و نیاز به محبت مادر و تامین پدر دارند . طلاق کودکان را بی خانمان می کند و پرورش اخلاقی ور وانی شان را به خطر می اندازند .
تحقیقات فوق الذکر همگی به وجود یک رابطه مثبت و معنی داری بین افت تحصیلی دانش آموزان و طلاق والدین اشاره می کند و در جهت تایید فرضیه تحقیق می باشند . اما تحقیقات دیگری نیز در این باره وجود دارد که فرضیه تحقیق را رد می کند . از آن جمله :
فلاور و ریچاردن (1978) تحقیقی را بر روی 120 کودک (60 پسر و 60 دختر ) کودکستانی سیاه پوست طبقه پایین اجتماع از خانواده های منسجم و از هم گسیخته انجام دادند . داده های تحقیق به وسیله تحلیل واریانس تجزیه و تحلیل شد و زمانی که طبقه اجتماعی کنترل شد تفاوت معنی داری بین دو گروه برای دو متغیر غیبت پدر و جنسیت وجود نداشته است .
کانس (1985) نیز در تحقیقی به مقایسه پیشرفت تحصیلی در میان کودکان خانواده های از هم گسیخته و منسجم پرداخت . نمونه این تحقیق شامل 14327 دانش آموز سالم و معلول از گروه سنی بین کلاسهای دوم تا هفتم بوده از تمام آزمون موفقیت تحصیلی کالیفرنیا و زیر آزمونهای خواندن ریاضیات دراین تحقیق استفاده شده و با استفاده از تحلیل واریانس کانس به این نتیجه رسید که تفاوت معنی داری از نظر عملکرد تحصیلی در سطح بین 5% بین پسران خانواده های منسجم و از هم گسیخته وجود ندارد .
فهیمه شریعت (1366) به نقل از سراید ارین ، برگنیل (1982) بیان می دارد که : در میان پیشرفت تحصیلی کودکان خانواده های منسجم و غیر منسجم تفاوت معنی داری وجود ندارد .
محدودیت های تحقیق :
1- محدودیتهای موجود در انتخاب نمونه ، عدم توانایی در کنترل همه متغیرهای بازیگر در موقعیت پژوهشی و …….
2- عدم همکاری مسئولین کتابخانه ها
3- محدود بودن وقت مادر در استفاده از کتابخانه معلم گرگان
4- عدم همکاری مدیران مدارس به دلایل مختلف
5- عدم وجود آمار دقیق از دانش آموزان که والدین آنها طلاق گرفته اند .

پیشنهادها :
1- بهتر است دانش آموزان در نمونه های حداقل 40 نفری به طور جداگانه با دانش آموزان عادی مقایسه شود .
2- اگر فرضیه های بیشتری در مسیر انجام تحقیق قرار گرفته میشود میتوان از اطلاعات حاصله به مطالب جالبی دست یافت و نتایج را در اختیار مسئولین آپ قرار داد.
3- وجود پرونده های محرمانه دانش آموزان در مدارس بهترین وسیله شناسایی دانش آموزان از نظر خصوصیات فردی و خانوادگی می باشد . چرا که این پرونده ها محقق را در جمع آوری اطلاعات ضروری در اسرع وقت یاری می دهند .
4- مسئولین دانشگاه ها و همچنین اداره آ. پ بایدتسهیلات لازم را جهت استفاده کلیه دانشجویان از کتابخانه های بزرگ و مجهز را فراهم آورند .

فهرست منابع و مآخذ
1- احمدی – احمد ، " چهارمین دوره مقاله نویسی " ، جلد دوم ، سال 1369 ، ص 157 .
2- احدی – حسن ، " نشریه پژوهش " ، انتشارات موسسه کیهان وابسته به امور فرهنگی نهاد ریاست جمهوری ، شماره 504 ، سال سوم 1369 .
3- امین فر – مرتضی ، "فصلنامه تعلیم و تربیت " ، انتشارات آموزشی علمی آموزش و پرورش ، سال 4 ، شماره 1 و 2 ، سال 1367 .
4- خیر ، محمد " رابطه شکست تحصیلی با زمینه ها وشرایط خانوادگی " مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز ، دوره اول ، شماره دوم ، بهار 1365.
5- داماد – سید مصطفی ، " تحصیل فقهی حقوق خانواده و انحلال آن " ، انتشارات اورنگ ، سال 1365 .
6- رضویه – علی اصغر ، "پژوهشهای علی مقایسه ای و کاربرد آن در علوم رفتاری"
مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز ، دوره اول ، شماره دوم ، 1365.
7- "روزنامه کیهان " ، مورخ 11/2/1370 ، ص 14.
8- "روزنامه کیهان " ، مورخ 13/12/1370 ، ص 11 .
9- " کیهان هوایی " ، شماره 975 ، مورخ 12/1/1371 ، ص 11
10- عمید – حسن ، "فرهنگ عمید "، چاپ ششم ، جلد دوم ، سال 1364.
11- قائمی – علی ، " نظام حیات خانواده در اسلام " ، چاپ شفق ، انتشارات آبان ماه ، 1363 .
12- مید – مارگارت ، "نشریه مکتب مام " ، شماره 95 ، سال 1365 ، ص 16.
13- " نشریه مکتب مام " ، شماره 99 ، ص 48 .
14- خفر نجات ، حمید ، " مفاهیم جامعه شناسی " ، انتشارات شیراز ، صفحات 35- 171 – 77 – 47 .
15- نریمانی – محمد ، "نشریه ماهنامه آموزش تربیتی پیوند " ، بهمن 1378 ، ص 48.
16- نقاشیان – ذبیح اله ، "رابطه محیط خانوادگی و موفقیت تحصیلی " ، شیراز ، تحقیق دانشکده علوم تربیتی، سال 1358 .

"نمونه ای از پرسشنامه "
به نام خدا
ضمن روز بخیر و خسته نباشید به شما دانش آموزان عزیز : در ذیل 10 سوال مطرح شده پس از مطالعه آنها مناسب ترین گزینه در رابطه با وضعیت فعلی خود و خانواده تان را علامت بزنید . قبلاً از همکاری شما متشکریم .
1- آیا شما در حال حاضر با پدر و مادر خود زندگی می کنید ؟
بلی  خیر 
2- اگر پاسخ منفی است : جدایی والدین در وضعیت تحصیلی شما چه تاثیری داشته است ؟
الف ) بی تاثیر بوده  ب ) تاثیر منفی  ج ) تاثیر مثبت 
3- ساعات غیبت شما از کلاس درس به چه میزانی است ؟
الف ) هیچ  ب ) کم  ج ) متوسط  د)ضعیف
4- رابطه شما با همکلاسیتان چگونه است ؟
الف ) عادی  ب ) خوب  ج ) متوسط  د ) ضعیف 
5- پدر شما از نظر سواد در چه سطحی می باشد ؟
الف ) بیسواد  ب ) تحصیلات ابتدایی  ج ) راهنمایی 
دیپلم  ه ) فوق دیپلم  و ) لیسانس 
6- مادر شما از نظر سواد در چه سطحی می باشد ؟
الف ) بیسواد  ب ) تحصیلات ابتدایی  ج ) راهنمایی 
دیپلم  ه ) فوق دیپلم  و ) لیسانس 
7- آیا در طول ساعات کلاسی به فکر وضعیت خانوادگی خود هستید ؟
الف ) بلی  ب ) خیر  ج ) تا حدی
8- آیا در منزل محیط مناسبی برای مطاله شما فراهم است ؟
الف ) بلی  ب ) خیر  ج ) تا حدی 
9- آیا شما به ادامه تحصیلات تا سطح عالی علاقمند هستید ؟
الف ) بلی  ب ) خیر  ج ) تا حدی 
10- کدامیک از والدین شما مشوق در امر تحصیل می باشند ؟
الف ) پدر و مادر  ب ) پدر  ج ) مادر و ….. 

1 – خفر نجات ، حمید ، مفاهیم جامعه شناسی ، انتشارات شیراز ، صفحات 35 ، 171 ، 77 ، 47
2 – عمید ، حسن ، فرهنگ عمید ، چاپ ششم ، جلد دوم ، صفحه 1401
3 – محقق : داماد ، سید مصطفی – تحلیل فقهی حقوق خانواده و انحلال آن ، صفحات : 380 ، 379
4 – عمید ، حسن ، فرهنگ عمید ، جلد اول ، صفحه 1553
5 – شریعت ، فهیمه ، " مقایسه شد اجتماعی و پیشرفت تحصیلی کودکان خانواده های از هم گسیخته با کودکان خانواده های منسجم ، شیراز ، جزوه چاپ نشده دانشکده علوم تربیتی .
6 – دکتر احمدی ، احمد ، چهارمین دور مقاله نویسی ، جلد دوم ، سال 1369 ، صفحه 157
7 – کیهان هوایی ، شماره 975 ، صفحه 11 ، مورخ 12/11/1371
8 – قائمی ، علی ، نظام هیات خانواده در اسلام ، چاپ شفق ، آبان 1363 ، صفحات 380 تا 378
9 – مید ، مارکارت ، نشریه مکتب ، شماره 95 ، سال 1365 ، صفحه 16
10 – روزنامه کیهان ، مورخ 3/12/1370 ، صفحه 11
11 – امین فر ، مرتضی ، انتشارات آموزشی علمی آموزش و پرورش "فصلنامه تعلیم و تربیت سال چهارم "
12 – نشریه مکتب مام – شماره 99 – صفحه 48
13 – احدی ، حسن ، نشریه پژوهش شماره 4 و 5 – صفحات 58 تا 56
14 – خیر ، محمد ، "شکست تحصیلی و رابطه آن با زمینه خانوادگی " ، مجله علوم اجتماعی و انسانی ، شماره 2 ، 1365
15 – نقاشیان ، ذبیح اله ، "رابطه محیط خانوادگی و موقعیت تحصیلی " ، شیراز، تحقیق دانشکده علوم تربیتی، سال 1358
16 – نریمانی ، محمد ، نشریه ماهنامه آموزش تربیتی پیوند ، بهمن 1371 ، صفحه 46
—————

————————————————————

—————

————————————————————

5