نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: هدیه های آسمان
پایـه: چهارم دبستان
درس17: آقای بهاری، خانم بهاری
مقدمه
از بهترین امتیازات جامعه بشری هنر معلمی است؛ زیرا تعلیم و تعلّم از نعمت های خداوند متعال است که در درجه اول به انبیاء و اولیا ارزانی داشته شده است و سپس به دیگران این توفیق عطا می شود.
در این درس دانش آموزان با حق معلم بر شاگرد و ضرورت و شیوه های احترام به معلم آشنا می شوند و با انجام فعالیت هایی به معلمان خود ادای احترام می کنند. (پیشنهاد می شود با توجه به پیمانه ای بودن آموزش درس هدیه های آسمان، در صورت امکان این درس در زمان شهادت استاد مطهری و روز معلم تدریس شود.)
اهداف درس
* آشنایی با ضرورت و شیوه های احترام به معلم
* احساس قدردانی و تشکر از زحمات معلم
* ادای احترام به معلم
* توانایی تفکر در پیام قرآنی و درک ارتباط آن با موضوع درس
پیشنهاداتی برای تدریس درس
* می توانید درس را با نشان دادن تصویری از یک معلم فداکار استان گیلان (حسن امیدزاده) شروع کنید. بازگو کردن خاطره این معلم فداکار که در یک آتش سوزی در کلاس جان 35 نفر از دانش آموزان را از مرگ نجات داد و خود در آتش سوخت و متاسفانه پس از 15 سال تحمل رنج ناشی از سوختگی شدید درگذشت. (درس فداکاری کتاب فارسی سوم ابتدایی قدیم)
* می توانید درس را برای بچه ها به صورت قصه تعریف کنید یا آن را با لحنی زیبا از رو بخوانید. همچنین می توانید قصه کتاب را در قالب قصه گویی همراه با نمایش با همکاری بچه ها بیان کنید. برای جذاب تر شدن کار می توانید بچه ها را گریم کنید.
* فعالیت ایستگاه خلاقیت می تواند شروع مناسبی برای تدریس شما باشد. از دانش آموز ببپرسیم اگر بخواهی برای تشکر از معلم عزیز سال قبل خود جمله ای محبت آمیز بنویسی، چه می نویسی؟ همچنین می توانید از بچه ها بخواهید که خاطره ای از معلم های سال های قبل خود را بیان کنند یا بنویسند. یکی از اهداف درس و تعلیم و تربیت اسلامی، پیوند آموخته های دانش آموزان با زندگی روزمره آنها می باشد.
* خاطره گویی به عنوان یک فعالیت آموزشی هدفمند به دانش آموز امکان می دهد تا با بررسی رفتار و عقاید گذشته خویش به اکتشاف جنبه های غالباً مثبت و گاه پیامدهای منفی ترک برخی از آداب و رفتارهای دینی بپردازد. در این مسیر اکتشافی خودباوری دانش آموز به توانمندی های خویش جهت کسب فضایل اخلاقی و دینی افزون می گردد. فراموش نکنیم در این فرایند وجدان و یا همان فطرت که سر منشا تربیت دینی است به رسمیت شناخته شده و شکوفا می گردد. معلمان گرامی می توانند از فعالیت خاطره نویسی و قرائت آن در کلاس، به عنوان بخشی از ارزشیابی مستمر استفاده کنند.
* فعالیت با خانواده می تواند در قالب یک کار تحقیقی شروع مناسبی برای تدریس شما باشد. از بچه ها بخواهید در محله یا شهر خود درباره زندگی یک معلم شهید، یا فداکار اطلاعاتی را جمع آوری کنند و به کلاس گزارش دهند. آموزگاران محترم، شایسته است توجه دانش آموزان را در این قسمت به این مطلب جلب کنند که اگرچه مقام شهید بسیار والاست ولی مقام معلم از مقام شهید هم بالاتر است زیرا حضرت امام جعفر صادق (ع) می فرمایند: هنگامی که روز قیامت شود، خداوند تمام انسان ها را جمع می کند و چون ترازوی اعمال نهاده شد و خون شهیدان را با مرکب قلم عالمان و معلمان بسنجند، ارزش مرکب آنان بر خون شهیدان فزونی خواهد داشت. این ارزش بدان جهت است که شهیدان در سایه علم و تربیت معلمان و تعلیم شایسته آنان به خدا راه یافته و لیاقت شهادت نصیب شان شده است. البته معلمی که بتواند دو مقام معلمی و شهادت را با هم به دست بیاورد، به بالاترین درجات انسانی نائل خواهد گردید.
* فعالیت تدبر کنیم می تواند شروع مناسبی برای تدریس شما باشد. سخن امام خمینی(ره) در فعالیت را مطرح کنید و از آنها بپرسید که چرا امام خمینی(ره) چنین سخنی را فرمودند، گفته های آنان را بشنوید و سپس با سوال های کتاب از آنها بخواهید که بگویند معلم ها چه کاری انجام می دهند؟ کار پیامبران چیست؟ چه شباهتی میان کار آنها وجود دارد؟ پاسخ به این سوال ها توسط دانش آموزان فضای مناسب برای هدف درس ایجاد می کند. آموزگاران محترم، زمینه بحث و گفت وگوی دانش آموزان را در این قسمت به شکلی هدایت کنند که دانش آموزان به این نتیجه برسند که تعلیم و تعلم از شئون الهی است و خداوند، این موهبت را به پیامبران و اولیای پاک خویش ارزانی کرده است تا مسیر هدایت را به بشر بیاموزند و چنین شد که تعلیم و تعلم به صورت سنت حسنه آفرینش درآمد. معلم نیز با خدمتی که می کند، رسالتی پیامبرگونه دارد.
* فعالیت همخوانی کنیم می تواند شروع مناسبی برای تدریس شما باشد. از گروهی از دانش آموزان بخواهید تا شعر را با لحن و آهنگ زیبایی بخوانند. خوب است که این درس یک هفته قبل از روز معلم انجام شود و به دانش آموزان بگوییم که تشکر از معلم فقط از راه مادی نمی باشد، اینکه بدانند که جایگاه و مقام معلم کجاست یکی از بهترین راه های تشکر از معلم است.
* فعالیت برایم بگو به جمع بندی و نتیجه گیری درس می پردازد. شایسته است معلمان گرامی بحث را به شکلی هدایت کنند که دانش آموزان به این نتیجه برسند که بدون تردید هر انسانی فطرتاً دوست دارد تا از خدمتگزار خود تقدیر کند و چه خدمتی بالاتر از آموزش علم و دانش به انسان می تواند باشد. در آموزه های دینی ما برای تقدیر از معلم سفارش های زیادی شده است. اما یکی از بهترین راه های تشکّر از معلّم، حفظ حقوق معلم از سوی شاگردان است. برای آشنایی با این حقوق، فرمایش حضرت سجاد(ع) در این زمینه در فعالیت بعدی نقل می شود.
* دانش آموزان در فعالیت کامل کنید با پر کردن جاهای خالی به تکمیل و تثبیت مطالب آموزش داده شده بر اساس دریافت رابطه بین مفاهیم نائل می شوند. یکی از بهترین راه های تشکّر از معلّم، حفظ حقوق معلم از سوی شاگردان است. برای آشنایی با این حقوق، فرمایش حضرت سجاد(ع) را در این زمینه نقل می کنیم: حق کسی که عهده دار تعلیم توست آن است که او را بزرگ شماری و مجلس او را سنگین بداری و نیکو به وی گوش فرا دهی و روی خود را بر او کنی و با او بلند سخن نگویی و کسی را که از او چیزی می پرسد تو پاسخ ندهی و بگذاری که خود او پاسخ گو باشد و در مجلس او با هیچ کس به صحبت ننشینی و در محضر او بدگویی از کسی نکنی و اگر از او در نزد تو بدگویی شد از او دفاع کنی و عیب پوشش باشی و فضایل و مناقب او را آشکار کنی و با دشمنش همنشینی نکنی و با دوستش دشمنی نورزی؛ پس چون چنین کردی، فرشتگان خدای تعالی به سود تو گواهی خواهند داد که مقصد و مقصود تو از او و فرا گرفتن دانش او فقط برای خدا بوده نه به خاطر مردم.
جدول ارزشیابی
سطوح عملکرد
خیلی خوب
ضمن بیان ضرورت احترام به معلم، نمونه هایی از شیوه های احترام به معلم را با مثال هایی توضیح می دهد.
ضمن ابراز علاقه و ادای احترام نسبت به معلم، برای تشکر از زحمات ایشان همواره تلاش می کند.
پیام قرآنی را می خواند و ضمن بیان مفهوم، درباره آن توضیح می دهد.
خوب
ضمن بیان ضرورت احترام به معلم، نمونه ای از شیوه های احترام به معلم را با مثال توضیح می دهد.
ضمن ابراز علاقه و ادای احترام نسبت به معلم، برای تشکر از زحمات ایشان غالباً تلاش می کند.
پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را توضیح می دهد.
قابل قبول
ضمن بیان ضرورت احترام به معلم، نمونه ای از شیوه های احترام به معلم را بیان می کند.
ضمن ابراز علاقه و ادای احترام نسبت به معلم، برای تشکر از زحمات ایشان گاهی اوقات تلاش می کند.
پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را بیان می کند.
نیازمند تلاش
با کمک آموزگار ضمن بیان ضرورت احترام به معلم، نمونه ای از شیوه های احترام به معلم را بیان می کند.
با کمک آموزگار ضمن ابراز علاقه و ادای احترام نسبت به معلم، برای تشکر از زحمات ایشان گاهی اوقات تلاش می کند.
به کمک آموزگار پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را بیان می کند.
دانستنی های درس
حضرت امیر مومنان على (ع) احترام معلم را بر هر قشرى از جامعه لازم می دانست و به مسلمانان سفارش می کرد که به پاس خدمات این گروه ارزشمند در هر مقامى که باشند، آنان را همانند پدر خود گرامى بدارند و در این زمینه فرمود: به پاس گرامیداشت پدر و معلم خود به پا خیز! گرچه پادشاه باشی.
استاد شهریار این موضوع را در قالب شعر زیر به نظم کشیده است: می توان در سایه آموختن گنج عشق جاودان اندوختن
اول از استاد، یاد آموختیم پس، سویدای سواد آموختیم
از پدر گر قالب تن یافتیم از معلم جان روشن یافتیم
ای معلم چون کنم توصیف تو چون خدا مشکل توان تعریف تو
ای تو کشتی نجات روح ما ای به طوفان جهالت نوح ما
یک پدر بخشنده آب و گل است یک پدر روشنگر جان و دل است
لیک اگر پرسی کدامین برترین آنکه دین آموزد و علم یقین
چگونگی تدریس درس(طرح درس)
* روش تدریس
پرسش و پاسخ، بحث گروهی
* مواد و وسایل
کتاب، تابلو، تصاویر مربوط به درس
* قبل از تدریس
بعد از سلام و احوال پرسی ابتدا دانش آموزان را گروه بندی کنید از گروه ها بخواهید خاطره ی خوبی که از معلم های سال های قبل خود داشتند را تعریف کنند و چه ذهنیتی دارند و بگویید اگر بخواهید یک جمله محبت آمیز به آن معلم بگویید چه می گویند؟
دانش آموزان گوش می د هند و با علاقه در گروه خود به مشورت می پردازند و جمع بندی خود را ارایه می دهند.
* اجرای تدریس
در ادامه می توانید ماجرای معلمان فداکار مانند حسن امید زاده که جان دانش آموزانش را از آتش نجات داد و خودش آسیب دید را تعریف کنید و درباره آن نظرخواهی کنید.
پس از جمع بندی نظرات متن درس را بصورت داستانی و با رعایت قواعد کلامی برای تاثیر بیشتر بخوانید.
فعالیت برایم بگو و کامل کنید و تدبر کنیم را با هدف جمع بندی مفاهیم درس در قالب آیات و احادیث کوتاه انجام داده و آیات روی تابلو خوشنویسی گردد.
در گام بعدی در ایستگاه فکر گروه ها در مورد سوال مورد نظر گفت و گو کنند و نماینده گروه جمع بندی را ارایه داده و به داوری بپردازند. در ادامه شعر همخوانی کنیم را با هم می خوانیم.
پاسخ فعالیت ها
* برایم بگو
بهترین راه تشکّر از معلّم چیست؟ احترام گذاشتن به او
* تدبّر کنیم
وَ یُزَکّیهِم وَ یُعَلِّمُهُمُ الکِتابَ وَ الحِکْمَهَ
(خدا پیامبری از خودشان برانگیخت) تا آنها را تربیت کند و به آن ها قرآن و دانش بیاموزید. سوره ی آل عمران، آیه ی 164
این سخن از امام خمینی (ره) را بخوانید.
معلّمی، شغل انبیاست.
معلّم ها چه کاری انجام می دهند؟ تربیت دانش آموزان و آموزش دانش و اخلاق آنان. کار پیامبران چیست؟ تربیت انسان ها و آموزش قرآن و دانش به آنها چه شباهتی میان کار آنها وجود دارد؟ هر دو برای تربیت انسان ها تلاش می کنند و هر دو به دیگران دانش و اخلاق می آموزند.
سوالات درس به همراه پاسخ
1 – پیامبر خدا می فرماید: به کسی که از او دانش می آموزید……………………….. بگذارید.
جواب: احترام
2 – بهترین راه تشکر از معلم چیست؟
جواب: احترام گذاشتن و رعایت ادب، خوب درس خواندن
3 – امام حسین (ع): حق معلم بر شاگرد این است که زمانی که یکی از شاگردان از تو سوال می کند تو……………………………..
جواب: پاسخ ندهی
4 – امام سجاد (ع): حق معلم بر شاگرد این است که………………………………………………
جواب: او را بزرگ بشماری و به او احترام بگذاری
5 – امام چهارم (ع): وقتی معلم صحبت می کند…………………………………..
جواب: سکوت کنید و خوب به حرفهایش گوش کنید.
6 – امام زین العابدین (ع): شاگرد نباید صدایش را در برابر معلم………………………….. کند.
جواب: بلند
7 – سخن امام خمینی درباره معلم چه بود؟
جواب: معلمی شغل انبیاست
8 – ویزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه یعنی چه؟
جواب: خدا پیامبری از خودشان برانگیخت تا آنها را تربیت کند و به آن ها قرآن و دانش بیاموزد.
9 – شباهت کار معلمان و پیامبران چیست؟
جواب: هر دو به تربیت مردم می پردازند و راه درست و نادرست را به مردم نشان می دهند و به آنها قرآن و علم و دانش می آموزند.
10- نام یک معلم شهید بزرگ را نام ببرید.
جواب: شهید مرتضی مطهری