نکات آموزشی و روش تدریس
کتاب: هدیه های آسمان
پایـه: سوم دبستان
درس17: خواب شیرین
مقدمه
دوران سی و چهار ساله امامت امام صادق علیه السلام، عصر شکوفایی معارف اهل بیت علیهم السلام بود. آن حضرت در این دوران، از درگیری میان بنی امیه و بنی عباس و اشتغال آنها به این امر استفاده کرده و با توجه به نیاز شدید جامعه آن زمان و آماده بودن زمینه اجتماعی، با ایجاد یک حوزه وسیع علمی و دینی، به تربیت شاگردان بسیاری در زمینه های مختلف علمی و مذهبی پرداختند.
عده ای شاگردان معروف ایشان را تا چهار هزار نفر و مجموع آنها را تا 12 هزار نفر هم نوشته اند. به این ترتیب، آن حضرت با شرکت در مناظرات و مباحثات علمی و مذهبی علاوه بر آشکار ساختن چهره راستین اسلام و فقه آل محمّد، شبهات دروغ سازان و نیرنگ بازان اموی و عباسی را نیز پاسخ می گفت و توطئه های آنان را باطل می کرد.
اگر چه معرفت و شناخت تمام جنبه های شخصیتی امام صادق علیه السلام برای ما انسان های عادی غیر ممکن است، اما در درس خواب شیرین تلاش شده در حدّ امکان دانش آموزان با شخصیت ارزشمند آن حضرت آشنا شده و ضمن احساس علاقه و ادای احترام به امام صادق علیه السلام برای الگوگرفتن از زندگی و اخلاق و رفتار ایشان تلاش نمایند. ( پیشنهاد می شود با توجه به پیمانه ای بودن آموزش درس هدیه های آسمان، در صورت امکان این درس در زمان ولادت یا شهادت امام صادق علیه السلام یا با توجه به مناسبت های مرتبط با آن امام همام تدریس شود. )
اهداف درس
* آشنایی با امام صادق علیه السلام به عنوان امام ششم شیعیان
* احساس علاقه به امام صادق علیه السلام و اعمال و رفتار ایشان
* تلاش برای الگوگرفتن از زندگی و اخلاق و رفتار امام صادق علیه السلام
* آشنایی با پیام قرآنی
توصیه هایی برای شروع مناسب تدریس
1. این درس می تواند در قالب یک قصه برای دانش آموزان بیان شود. (با توجه به آنچه در کلیات آورده شده است)
2. همچنین این درس می تواند در قالب فعالیت نمایشی ارائه شود.
3. یکی از بهترین شیوه ها برای شروعی مناسب، ایجاد سوال در ذهن دانش آموزان است. (با توجه به آنچه در کلیات آورده شده است)
به طور مثال:
گذشت یعنی نادیده گرفتن اشتباه های دیگران و بخشیدن آنها.
امام رضا (ع) می فرماید: زیباترین زیبایی ها، گذشت در هنگام خشم است.
بیشتر مردم هم می گویند گذشت شیرین است.
آیا به نظر تو هم گذشت شیرین است، چرا؟
فکر می کنی چند بار باید گذشت کرد؟ چرا؟
آیا گذشت بهتر است یا تلافی کردن؟ چرا؟
4. استفاده از عنوان درس با کلمه خواب شیرین خواب تلخ دو تصویر یکی از فردی که در خواب حالت لبخند دارد و یکی که حالت اخم دارد سوال: خواب شیرین یا خواب تلخ چه نوع خوابی است؟ به نظر شما هر کدام از این افراد چه نوع خوابی می بینند؟ ( آیا شما تا به حال پیش آمده که خواب شیرین یا تلخ و… دیده باشید؟ آن را برای دوستان خود بازگو کنید. )
فعالیت های درس
گفت وگو کنیم: این فعالیت به عنوان تحلیلی بر متن درس و با مشارکت کامل دانش آموزان طراحی شده است که دانش آموزان در گروه های خود، درباره موضوع آن گفت وگو می کنند. هدف، توجه دانش آموزان به اخلاق خوب امام نسبت به شخص است که رد پای آن در درس قابل مشاهده است. امام نه تنها او را تنبیه ننمود، بلکه با مهربانی و گذشت او را باد م یزد تا نور خورشید او را اذیت نکند.
فکر می کنم: دانش آموزان با فکر روی این جمله، برای تکمیل آن می توانند به مواردی از قبیل یاری امام برای اداره زندگی اش، نجات او از بیکاری و…. اشاره کنند.
کامل کنید: برای آموزش این فعالیت، پیشنهاد می گردد دانش آموزان در گروه های چند نفره ضمن توجه به مضمون حدیث، درباره پرسش مطرح شده به گفت وگو بپردازند. انتظار می رود دانش آموزان با توجه به حدیث ذکر شده به ارتباط اوصافی مثل وفای به عهد (خوش قولی) و مهربانی با نیازمندان اشاره کنند. انجام درست این فعالیت، ضمن ایجاد زمینه آشنایی بیشتر با احادیث معصومین، نشانگر درک اهداف حیطه شناختی درس می باشد و باعث می شود آموخته های دانش آموزان در ذهن آنها تثبیت گردد.
بیندیشیم: پس از خواندن پیام قرآنی به شیوه ای که در دروس قبل گذشت، دانش آموزان در گروه های چند نفره با توجه به مضمون آیه، درباره پرسش مطرح شده به گفت وگو می پردازند. انتظار می رود دانش آموزان ضمن یادآوری اوصاف و ویژگی های امام صادق علیه السلام، به این نتیجه برسند که امام صادق علیه السلام با اینکه می توانستند این شخص را به دلیل عدم انجام درخواستشان مجازات کنند، ولی از خطای ایشان درگذشتند.
دوست دارم: در این فعالیت دانش آموزان مطالبی را که در درس راجع به امام صادق علیه السلام و ویژگی های اخلاقی ایشان آموخته اند با زندگی روزمره خود تطبیق می دهند. آنها در این فعالیت با درس گرفتن از امام صادق علیه السلام، رفتار خود نسبت به نیازمندان، کوچک تر از خود و دوستان شان را اظهار می دارند. آنها از امام صادق می آموزند که همواره باید برای رفع مشکلات دیگران کوشش نمود و در حدّ توان به آنها یاری رساند.
بگرد و پیدا کن: این فعالیت برای تثبیت مفهوم درس در ذهن دانش آموزان طراحی شده است. دانش آموزان با تکمیل مطالب با استفاده از بخش بدانیم با امام صادق علیه السلام بیشتر آشنا می شوند.
ببین و بگو: این بخش با انجام یک فعّالیّت عینی و ملموس و استفاده از شیوه تصویرخوانی، موجب تثبیت مفاهیم درس و تعمیق یادگیری می شود. دانش آموزان با توجه به تصویر که به یکی از دروس سال گذشته به نام بهترین دوست اشاره می کند و با ذکر ویژگی مشترک این دو درس که بیانگر نمونه ای از رفتار کریمانه و مهربانی و ادب، نسبت به خطاکاران است و ذکر این مطلب که ما با رفتار خوب خود، می توانیم هم آنان را متوجه اشتباه شان کنیم و هم آنها را به بهترین دوستان خود تبدیل سازیم، به سوال پاسخ می دهند. این فعالیت به دانش آموزان فرصت می دهد تا آنچه را در رابطه با رفتار امامان آموخته اند، مرور کنند.
اجرای نمایش: محتوای برخی دروس به گونه ای است که می توان آن را به صورت نمایش در کلاس اجرا نمود. جهت جذاب سازی کلاس، همکاران می توانند امکانات لازم برای نمایش را در کلاس تدارک نمایند. این بخش با قرار دادن دانش آموزان در موقعیّتی فرضی، فرصتی برای تمرین عملی مفاهیم درس فراهم می کند.
با خانواده: این فعالیت با توجه به تاثیر غیر قابل انکار خانواده در تثبیت هویت دینی آموخته شده، طراحی گردیده است. انتظار می رود دانش آموزان با توجه به آموخته های خود در دروس قبل، به چهار امام مدفون در قبرستان بقیع اشاره نمایند: امام حسن مجتبى علیه السلام، امام سجاد علیه السلام، امام باقر علیه السلام، امام صادق علیه السلام
جدول ارزشیابی
سطوح عملکرد
خیلی خوب
نمونه های متنوعی از ویژگی های امام صادق (ع) را ذکر می کند.
ضمن ابراز علاقه و ادای احترام نسبت به امام صادق (ع)، برای الگو گرفتن از زندگی و اخلاق و رفتار ایشان تلاش می کند.
پیام قرآنی را می خواند و ضمن بیان مفهوم درباره آن توضیح می دهد.
خوب
نمونه هایی از ویژگی های امام صادق (ع) را ذکر می کند.
ضمن ابراز علاقه و ادای احترام نسبت به امام صادق (ع)، برای الگوگرفتن از زندگی و اخلاق و رفتار ایشان تلاش می کند.
پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را بیان می کند.
قابل قبول
چند نمونه از ویژگی های امام صادق (ع) را ذکر می کند.
ضمن ابراز علاقه و ادای احترام نسبت به امام صادق (ع)، برای الگوگرفتن از زندگی و اخلاق و رفتار ایشان تلاش می کند.
پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را بیان می کند.
نیازمند تلاش
با کمک آموزگار چند نمونه از ویژگی های امام صادق (ع) را ذکر می کند.
با کمک آموزگار ضمن ابراز علاقه و ادای احترام نسبت به امام صادق (ع)، برای الگوگرفتن از زندگی و اخلاق و رفتار ایشان تلاش می کند.
به کمک آموزگار پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را بیان می کند.
دانستنی های درس
1. این داستان، نشان دهنده اوج مهربانی امام در حق اطرافیانش است و تصویری دلنشین از رافت و محبت امام را در ذهن مخاطب می نشاند. بیان این مطالب و صحنه ها از زندگی امامان باعث می شود تا دانش آموزان علاقه و انس زیادی به امام خود پیدا کنند و شخصیت دوست داشتنی امامان بر دل آنها بنشیند. اگر چه دانش آموزان در این سن توانایی درک بسیاری از معارف اهل بیت را ندارند، اما با ارائه این داستان ها و ایجاد علاقه نسبت به امامان، قلب و ذهن آنها آماده می شود تا در آینده پذیرای معارف ناب آنان گردند.
2. این درس علاوه بر معرفی گوشه ای از شخصیت امام، درس های دیگری هم دارد. توجه به انسان های ضعیف و ناتوان، گذشت از خطاهای دیگران، ایثار و از خود گذشتگی در حقّ دیگران و…
چگونگی تدریس درس(طرح درس)
* ارزشیابی تشخیصی
سوالاتی از درس قبل از دانش آموزان می پرسیم.
رسانه های آموزشی
کتاب هدیه های آسمانی سوم ابتدایی، تابلو، ماژیک
* روش های یاددهی یادگیری
پرسش و پاسخ – بحث گروهی – سخنرانی
* مدل چینش کلاس
به صورت ردیفی – گروهی
* رفتار ورودی و ایجاد انگیزه
شاداب و با انرژی وارد کلاس می شویم و با نام و یاد خدا بعد از حضور و غیاب و احوال پرسی با دانش آموزان و بررسی تکالیف و ارزشیابی تشخیص درس را شروع می کنیم.
* ارائه درس
1. اجرای نمایشی با موضوع گذشت و مهربانی توسط دانش آموزان کلاس می تواند شروع خوبی باشد.
2. تصویری از قبور بقیع را در شروع درس نشان دهیم. از دانش آموزان درباره ی این قبور سوال بپرسیم. به این صورت مقدمه برای ورود به درس آماده می شود.
3. قرائت آیه ی پیام قرآنی درس وَ لیَعفُوا وَ لیَصفَحُوا؛ اشتباه دیگران را ببخشید و از خطای آن ها بگذرید.
4. نوشتن عبارت خواب شیرین روی تخته کلاس، از بچه ها بخواهیم که هر کدام با این عبارت یک جمله بسازند.
5. یک بسته شکلات به تعداد بچه های کلاس تهیه کرده و به آن ها بدهیم سپس از آن ها بخواهیم که چشم های خود را ببندند گویی که خواب اند حالا شکلات ها را باز کنید و در دهان خود بگذارید.
سوال: خواب شما چه مزه ای است؟
سوال: شیرین ترین خوابی که تا به حال دیدید چه بوده است؟
این فعالیت می تواند شیرین ترین شروع خوب برای تدریس این درس باشد.
6. فیلم داستان بهترین دوست هدیه های آسمان پایه دوم را پخش کنیم یا نمایش آن را توسط دانش آموزان کلاس اجرا کنیم.
* ارزشیابی
آنچه در فرایند و جریان آموزش و تدریس فعالیت های کتاب و مباحث مطرح شده مورد انتظار است عبارت اند از:
الف. نمونه هایی متنوعی از رفتار و ویژگی های امام جعفر صادق (ع) را بیان کنند.
ب. سعی و تلاش می کند که مانند امام جفر صادق(ع) رفتار کنند.
ج. پیام قرآنی را صحیح بخوانند و مضامین و مفهوم آن را توضیح دهند.
* تعیین تکلیف
در قبرستان بقیع چند تن از معصومین و امامان ما دفن شده اند؟
پاسخ فعالیت های کتاب
* گفت وگو کنیم
به نظر شما چرا نام این داستان، "خواب شیرین" گذاشته شده است؟ چون آن شخص نیازمند با کمک امام صادق (ع) مشکلات زندگی اش برطرف شده بود و با خیال راحت به خواب رفته بود.
* فکر می کنم
آن جوان امام را خیلی دوست داشت؛ زیرا به او کار داده بود و هم خواندن و هم نوشتن آموخته بود.
* کامل کنید
امام صادق علیه السّلام می فرماید:
" از نشانه های مومنان است: راست گویی، امانت داری، وفای به عهد (خوش قولی)، دیدار خویشاوندان و مهربانی با نیازمندان".
به نظر شما داستان "خواب شیرین" با کدام یک از این نشانه ها ارتباط دارد؟ مهربانی با نیازمندان، راست گویی
* بیندیشیم
وَ لْیَعْفوا وَ لْیَصْفَحوا
اشتباه دیگران را ببخشید و از خطای آن ها بگذرید. *سوره ی نور، آیه ی 22*
چه ارتباطی میان معنای آیه و داستان "خواب شیرین" وجود دارد؟ امام صادق (ع) اشتباهات آن شخص را بخشید و با او با مهربانی رفتار کرد ما هم باید از این کار امام درس بگیریم.
* ببین و بگو
1- داستان این تصویر را به یاد می آوری؟ داستان مردی که به امام توهین کرده امّا امام با آرامش به سخنان او گوش داد و او را راهنمایی کرد. آن مرد از رفتار خود پشیمان شد و عذرخواهی کرد.
2- چه ارتباطی با داستان "خواب شیرین" دارد؟ در هر دو داستان گذشت و مهربانی امامان بزرگوار را نشان می دهد.
سوالات درس به همراه پاسخ
1. امام جعفر صادق (ع) مردم را به چه چیزی تشویق می کردند؟
جواب: علم آموزی
2. چرا باید با نیازمندان به مهربانی رفتار کنیم؟
جواب: زیرا امام صادق (ع) فرمودند مهربانی با نیازمندان از نشانه های مومنان است.
3. آیا می توانی دو نمونه از خصوصیات امام صادق (ع) را بازگو کنید؟
جواب: ایشان همیشه لباس ساده و تمیز می پوشیدند، به نیازمندان کمک می کردند.