طرح درس، نکات آموزشی و روش تدریس
کتاب: علوم تجربی
پایـه: سوم دبستان
درس4 : اندازه گیری مواد
طرح درس شماره1 (اندازه گیری مایعات)
هدف کلی
آشنایی با اندازه گیری مایعات
اهداف جزئی
آشنایی با مقیاس اندازه گیری مایعات
آشنایی با روش تخمین زدن و مقایسه با مقیاس لیتر
اهداف رفتاری
معنی حجم را بیان کند؟ (حیطه شناختی)
واحد اندازه گیری مایعات را بداند. (حیطه شناختی)
حجم نمونه هایی از مایعات را تخمین زده و با مقیاس اندازه گیری مقایسه کرده و گزارش دهد. (حیطه مهارتی)
نسبت به استفاده اندازه گیری با مقیاس استاندارد در زندگی خود علاقه نشان دهد. (حیطه عاطفی)
شرکت در کارگروهی و بحث علاقه مند باشد. (حیطه عاطفی)
روش تدریس
پرسش و پاسخ، بحث گروهی و مشارکتی
رسانه های آموزشی
کتاب، ماژیک، تخته وایت برد، پارچ به تعداد گروه، ظروف با حجم های متفاوت، مایع ظرف شویی، دوغ و مایعات دیگر.
آمادگی و ایجاد انگیزه
سلام و احوالپرسی، حضور و غیاب، بررسی سلامت جسمی و روحی دانش آموزان، بررسی تکلیف جلسه ی قبل
ارزشیابی اولیه
سوالاتی از دانش آموزان در مورد جلسه قبل پرسیده می شود.
انواع حالت مواد را بیان کند؟
انجماد و تبخیر را تعریف کند؟
و از این قبیل سوالات…
بچه ها وقتی می خوایم یه دوغ از مغازه بخریم به فروشنده چی می گوئیم؟
ارائه درس
به گروه ها می گوییم ابتدا به تصویر اول فصل نگاه کنند و هر آنچه که می بینند را بگویند. سپس سفره های یک بار مصرف را روی میز خود پهن کنند و لیوان های شخصی خود را روی میز قرار دهند و به هر گروه پارچ های آب را می دهیم. از آنها می خواهیم با لیوان های خود مقدار آب را اندازه گیری کنند و دلیل تفاوت را بیان کنند.
سپس از آنها می پرسیم برای اینکه ما نتیجه و جواب یکسان داشته باشیم باید چه کاری انجام دهیم؟ سپس با جهت دهی پاسخ های دانش آموزان به اینکه باید مثل واحد متر برای مایعات نیز مقیاس یکسانی در نظر بگیریم هدایت می کنیم و در ادامه می گوییم که در زندگی روزمره ما برای انجام کارها نیاز به اندازه گیری دقیق داریم و همچنین برای یکسان بودن اندازه گیری در تمام نقاط جهان واحدهای یکسان استفاده می کنیم.
پس واحد اندازه گیری مایعات لیتر گفته می شود. برای معرفی بیشتر و دقیق تر نمونه هایی از مایعاتی مثل مایع ظرفشویی، دوغ، روغن مایع، شیر و… که روی آن واحد لیتر نوشته شده را به دانش آموزان نشان می دهیم. سپس ظروف با حجم های مختلف را پر از آب کرده و به هر گروه می دهیم. سپس از آنها می خواهیم که ابتدا حجم آب موجود را تخمین بزنند و سپس بگویند با چه چیزی می توان از
درستی حدس خود مطمئن شد؟ با کمک یک بطری یک لیتری اندازه گرفته و مقایسه می کنیم. سپس هر گروه نتیجه خود را برای کل کلاس بیان می کند.
ارزشیابی پایانی و جمع بندی
برای ارزشیابی می توان سوالات زیر را بپرسیم.
برای اندازه گیری مایعات از چه مقیاسی استفاده می کنیم؟
چند نمونه از مایعاتی که با لیتر اندازه گیری می شوند را نام ببرید؟
در حین تدریس سوالاتی از قبیل اینکه واحد لیتر را معرفی کنیم بپرسیم چگونه می توان از حدس خود مطمئن شد؟ چه راهی وجود دارد؟ چه مایعات دیگری می شناسید که با لیتر اندازه گیری می شوند؟
در پایان از دانش آموزان می خواهم که هر کدام خلاصه کوتاهی در مورد آنچه که امروز یاد گرفتیم را به صورت گروهی با مشورت یکدیگر بیان کنند و در آخر در مورد اینکه با یادگیری این موضوع که برای هر چیزی واحد دارد نظم و قانون طبیعت که یکی از کارهای خدا هست را نشان می دهد که باعث میشه دانش و یادگیری ما نسبت به خیلی چیزها بالا برود.
تعیین تکلیف
دانش آموزان در خانه لیستی از مایعاتی که روی ظرف آن واژه لیتر نوشته شده و مقدار آن را پیدا کرده و بنویسند.
طرح درس شماره2(واحدهای اندازه گیری جرم)
هدف کلی
آشنایی دانش آموزان با واحد های اندازه گیری جرم
اهداف جزئی و رفتاری
آشنایی با ترازوها
آشنایی بیشتر با رسم نمودار
روش تدریس
گردش علمی نمایشی مشارکتی
آمادگی و ایجاد انگیزه
آوردن ترازو در کلاس یا اینکه درصورت امکان بردن بچه ها به فروشگاه ها استفاده از کلیپ مربوطه
ارزشیابی اولیه
با پرسیدن سوالاتی از میزان اطلاعات دانش آموزان آگاه می شویم: بچه ها در درس قبل خواندیم برای اندازه گیری مایعات از واحدی به نام لیتر استفاده کردیم به نظر شما برای اندازه گیری مواد جامد مثل سیب زمینی و… از چه واحدی استفاده می کنیم و یا اینکه آن را چگونه اندازه می گیریم؟
ارائه درس
بهتر است با مراجعه به یک میوه فروشی یا سوپرمارکت در محیط واقعی قرار بگیرند و از نزدیک با وزنه و ترازو، چگونگی اندازه گیری مواد و روند کار آشنا شوند. یا اینکه از گروه ها بخواهیم خودشان ترازو بسازند ومقدار جرم مواد مختلف را باهم مقایسه کنند.
ارزشیابی پایانی و جمع بندی
با پرسیدن سوالاتی از قبیل اینکه برای اندازه گیری مقدار میوه هایی که خریده می شوند از چه واحدی استفاده می شود می توان این ارزشیابی را انجام داد.
برای ارزشیابی پایانی از دانش آموزان بخواهید به صورت داوطلبانه موادی که در دسترس هستند را اندازه گیری کنند.
کارکردن با ترازو توسط یکی از دانش آموزان همراه با توضیحات لازم درس را جمع بندی می کنیم.
تعیین تکلیف
تهیه گزارشی از درس داده شده وارائه آن به کلاس به صورت گروهی رفتید خانه وسایلی را پیدا کنید و جرم آنها را باهم مقایسه کنید و بنویسید و به کلاس بیاورید.
طرح درس شماره3
هدف کلی
اندازه گیری حجم مایعات و جرم جامدها
اهداف جزئی
دانش آموزان…
اندازه گیری را تعریف کنند.
تفاوت اندازه ها را بفهمند.
روش های اندازه گیری را بدانند.
بدانند مواد چه تفاوتی با هم دارند.
مقیاس استاندارد جرم و حجم را بشناسند.
درک کنند چرا باید در اندازه گیری از مقیاس استاندارد استفاده شود.
اندازه گیری جرم و حجم مواد را انجام دهند. (ابتدا با تخمین زدن و سپس با استفاده از مقیاس استاندارد)
بتوانند مقایسه اندازه گیری با روش تخمین زدن و استفاده از مقیاس استاندارد را انجام دهند.
اهداف رفتاری
دانش آموزان در پایان درس:
جرم و حجم نمونه هایی از اجسام جامد و مایع محیط اطراف خود را تخمین و با مقیاس و استاندارد اندازه گیری و با ارائه جدول مقایسه ای اهمیت مقایسه استاندارد جرم و حجم را گزارش کنند.
در فعالیت های گروهی شرکت نموده و فعالیت ها را انجام دهند.
با انجام آزمایش پی ببرند که مایعات با حجم مساوی ممکن است جرم متفاوت داشته باشند.
بتوانند ترازو ساخته و جرم اجسام مختلف را اندازه بگیرند.
بتواند جدولی از وزن مواد غذایی که در خانه دارند را آماده کنند.
بتوانند اطلاعاتی در مورد چگونگی اندازه گیری جرم و حجم مواد در گذشته را بدست آورند.
سطوح یادگیری
سطح 1: با تخمین، جرم و حجم نمونه هایی از اجسام جامد محیط اطراف خود را با مقیاس خود ساخته اندازه گیری کند.
سطح 2: با تخمین، جرم و حجم نمونه هایی از اجسام جامد محیط اطراف خود را با مقیاس خود ساخته و مقیاس استاندارد اندازه گیری کند.
سطح 3: با تخمین حجم نمونه هایی از مایعات محیط اطراف خود و اندازه گیری آن ها با مقیاس خود ساخته و مقیاس استاندارد و ارائه جدول مقایسه ای اهمیت مقیاس استاندارد حجم را گزارش کند.
رسانه های آموزشی
کتاب درسی علوم تجربی پایه چهارم، تخته و ماژیک، پارچ، لیوان، ترازو، آب، حبه قند، صابون، مایعی غیر از آب
روش تدریس و مدل کلاس
مشارکتی، پرسش و پاسخ، سخنرانی
گروههای 4 نفری روی میز و نیمکت به شکل U
فعالیت های مقدماتی
سلام و احوالپرسی، حضور غیاب، بررسی وضعیت جسمی و روانی دانش آموزان
در جلسه قبلی معلم از دانش آموزان خواسته بود که لیوان، آب و… را برای جلسه بعدی به کلاس بیاورند. در این جلسه معلم از دانش آموزان می خواهد کارهایشان را روی میز بگذارند.
معلم در نهایت بر اساس علاقه ی بچه ها، آنها را گروه بندی می کند. (چند گروه 4 نفره)
ارزشیابی تشخیصی
در مورد درس قبل مبحث (مواد اطراف ما) از دانش آموزان سوالاتی می پرسیم. سوالات را به گونه ای انتخاب کرده و می پرسیم که با موضوع درس جدید مرتبط باشد.
ایجاد انگیزه
در تصویر عنوانی درس، سوپر مارکتی که در آن ترازو وجود دارد نشان داده شده است. به طوری که در این تصویر ترازو برای اندازه گیری جرم مواد بکار می رود.
جهت ایجاد انگیزه تصاویری از انواع اندازه گیری و ترازو ها و متر از اینترنت دانلود کرده و در قالب پاورپوینت آماده می کنیم و به نمایش در می آوریم.
جهت ایجاد انگیزه می توان یک ترازو سر کلاس برده و…
ارائه درس
فعالیت معلم:
برای شروع تدریس یک پارچ آب به هر گروه داده و از آن ها می خواهیم میزان آب پارچ را با لیوان های شخصی خود اندازه گیری کنند و علت تفاوت را بیان نمایند. با آوردن نمونه ای از مایعات موجود در بازار، دانش آموزان را با مفهوم لیتر آشنا می کنیم. ظروفی با حجم های متفاوت آب، به گروه ها داده و از آن ها می خواهیم حجم آب را تخمین بزنند.
آنگاه با بطری یک لیتری حجم آب را سنجش و با تخمین خود مقایسه می کنند. بدین ترتیب دانش آموزان با مفهوم حجم آشنا می شوند. از گروه ها می خواهیم خودشان ترازو بسازند و مقدار جرم مواد مختلف را با هم مقایسه کنند. اجازه می دهیم رابطه کیلوگرم و گرم را با ترازو خود در گروه به دست آورند. فعالیت های کتاب توسط گروه ها انجام می شود و معلم روی کار دانش آموزان نظارت می کند. معلم برخی از دانش آموزان را انتخاب کرده تا با صدای بلند از روی درس بخوانند.
فعالیت دانش آموزان:
دانش آموزان با لیوان های خود مقدار آب درون پارچ را اندازه گیری کرده و نتایج کار خود را در جدول می نویسند. و علت تفاوت را بیان می نمایند. دانش آموزان متوجه می شوند برای اندازه گیری مایعات از واحدی به نام لیتر استفاده می شود. دانش آموزان با میخ در هر دو لیوان سه سوراخ با فاصله ی یکسان ایجاد می کنند، انتهای سوراخ ها را با نخ به دو سر چوب می بندند و بدین ترتیب ترازو را می سازند و جرم مواد مختلف را اندازه گیری می کنند و متوجه می شوند همه ی اجسام از ماده تشکیل شده اند و مقدار ماده تشکیل دهنده هر جسم را جرم آن جسم می نامند. جرم جسم را با ترازو اندازه می گیرند. در نهایت دانش آموزان منتخب از روی کتاب می خوانند و بقیه با دقت گوش می دهند.
ارزشیابی و جمع بندی
معلم به بچه ها می گوید به تصاویر و نوشته های درس دقت کنند. سپس از آنها می پرسد…
موضوع درس مان چه بود؟ اندازه گیری مواد
جرم چیست؟ همه اجسام از ماده تشکیل شده اند مقدار ماده شکل دهنده هر جسم را جرم جسم می گویند.
جرم جسم را با چه چیزی اندازه می گیرند؟ با ترازو
جهت انجام ارزشیابی پایانی می توان سوالاتی که در قسمت اهداف وجود دارد را از دانش آموزان پرسید.
علاوه بر آن می توان از سوالاتی که در این طرح درس وجود دارد استفاده کرد.
در نهایت درس توسط معلم و با کمک دانش آموزان جمع بندی می شود.
تعیین تکلیف
از دانش آموزان می خواهیم از بزرگترها بپرسند در گذشته چگونه مواد را برحسب جرم یا حجم آنها مبادله می کردند.
از دانش آموزان می خواهیم در یک اقدام گروهی تصاویری از نمونه های مختلف ترازو و ظروف مدرج را جمع آوری و نمایشگاه عکس از آن ها برپا کنند. (اختیاری)
از دانش آموزان می خواهیم جرم و حجم مواد مختلفی که در خانه موجود است را در دفترشان یادداشت کرده و با خود بیاورند
نکات آموزشی و روش تدریس
* هدف های پیامد محور
در پایان این درس انتظار می رود دانش آموزان بتوانند:
1- جرم و حجم نمونه هایی از اجسام جامد و مایع محیط اطراف خود را تخمین و با مقیاس خود ساخته اندازه گیری و گزارش کنند.
2- جرم و حجم نمونه هایی از اجسام جامد و مایع محیط اطراف خود را با مقیاس خود ساخته و مقیاس استاندارد اندازه گیری و گزارش کنند.
3- جرم و حجم نمونه هایی از اجسام جامد و مایع محیط اطراف خود را با مقیاس خود ساخته و استاندارد اندازه گیری و با ارائه جدول مقایسه ای اهمیت مقیاس استاندارد جرم و حجم را گزارش کنند.
* دانستنی های درس
جرم:
جرم یک جسم مقدار ماده تشکیل دهنده یک جسم است.
جرم را معمولاً با واحد کیلوگرم بیان می کنند.
برای مقدار کم مواد از واحدهای گرم و کیلو گرم و برای مقدار زیاد ماده از واحد استفاده می شود.
در زندگی روزمره معمولاً از واحد گرم و کیلوگرم برای بیان مقدار ماده ای که می خریم و یا می فروشیم استفاده می کنیم.
معمولاً در زندگی روزمره به جای کلمه جرم از کلمه وزن استفاده می شود. مثلاً می گوئیم وزن من ۷۰ کیلوگرم است در حالی که درست است بگوییم جرم من ۷۰ کیلوگرم است.
وزن نوعی نیرو است و در واقع نیروی جاذبه ای است که زمین به جسم وارد می کند.
البته وزن و جرم با هم در ارتباط اند، هر چه جرم جسمی بیشتر باشد نیروی وزن آن هم بیشتر است.
وزن ما به محلی که در آن قرار گرفته ایم بستگی دارد، زیرا میزان نیروی جاذبه زمین در مناطق مختلف متفاوت است.
برای نمونه اگر یک فضانورد به فضاهای دوردست سفر کند ممکن است به جایی برسد که دیگر تقریباً بر او هیچ جاذبه ای وارد نشود، یعنی در حالت بی وزنی قرار بگیرد اما روشن است که فضانورد همچنان جرم دارد.
حجم:
مقدار جایی است که جسم اشغال می کند برای مواد جامد اگر جسم شکل هندسی منظم داشته باشد با اندازه گیری طول، عرض و ارتفاع و ضرب آنها در یکدیگر حجم محاسبه می شود.
حجم مایعات با ریختن آنها در ظروف مدرج مانند استوانه مدرج اندازه گیری می شود.
حجم گاز تابع ظرف است که در آن وارد می شود.
اگر جسم جامدی مانند سنگ، شکل هندسی منظمی نداشته باشد با وارد کردن آن در آب با حجم معین، از روی تفاوت حجم آب، قبل و بعد از افزودن سنگ محاسبه می شود.
لیتر و میلی لیتر واحدهای متداول حجم می باشند.
* فعالیت های یادگیری
قبل از آموزش:
1- نقشه زمینه محور درس خود را طراحی کنید.
2- آزمایش های درس را شخصاً انجام دهید تا از حصول نتیجه آنها اطمینان پیدا کنید.
آموزش حجم:
1- یک پارچ آب به هر گروه بدهید و از آنها بخواهید میزان آب پارچ را با لیوان های شخصی خود اندازه گیری کنند و علت تفاوت را بیان نمایند.
2- با آوردن نمونه ای از مایعات موجود در بازار دانش آموزان را با مفهوم لیتر آشنا کنید.
3- ظروفی با حجم های متفاوت آب به گروه ها بدهید از آنها بخواهید حجم آب را تخمین بزنند آنگاه با بطری یک لیتری حجم آب را سنجش و با تخمین خود مقایسه کنند.
آموزش جرم:
1- بهتر است با مراجعه به یک میوه فروشی و سوپرمارکت آموزش را در محیط واقعی ارائه کنید.
2- از گروه ها بخواهید خودشان ترازو بسازند و مقدار جرم مواد مختلف را با هم مقایسه کنند.
3- اجازه دهید رابطه کیلوگرم و گرم را با ترازو خود گروه ها به دست آورند.
4- ایستگاه فکر مربوط به مقایسه جرم دوباره با حجم یکسان را پس از انجام آزمایش در کلاس به بحث وگفت و گو بگذارید.
بعد از آموزش:
1- از دانش آموزان بخواهید از بزرگ ترها بپرسند در گذشته چگونه مواد را برحسب جرم یا حجم آنها مبادله می کردند.
2- از دانش آموزان بخواهید در یک اقدام گروهی تصاویری از نمونه های مختلف ترازو و ظروف مدرج را جمع آوری و نمایشگاه عکس از آنها برپا کنند.
سوالات درس با جواب
1- بیشتر آنچه که در اطراف ما قرار دارد چه نام دارد؟
جواب: ماده
2- هر ماده ای که در اطراف ما قرار دارد دارای چه چیزی است؟
جواب: حجم و جرم
3- جرم چیست؟
جواب: مقدار ماده ی تشکیل دهنده ی هر جسم را جرم جسم می گویند.
4- جرم اجسام را با وسیله ای به نام…………….. اندازه گیری می کنند.
جواب: ترازو
5- انواع ترازو را نام ببرید.
جواب: ترازوی دو کفه ای، ترازوی آشپزخانه، ترازوی عقربه ای، ترازوی دیجیتالی
6- جرم اجسام را با واحد…………………… اندازه گیری می کنند و واحد اندازه گیری اجسام بسیار سنگین…………….. است.
جواب: گرم یا کیلوگرم، تن
7- هر کیلوگرم برابر چند گرم است؟
جواب: 1000گرم
8- جرم موادی که کوچک هستند یا مقدار کمتری از یک کیلوگرم هستند را با…………………. بیان می کنند.
جواب: گرم
9- جرم اجسام با تغییر حالت و خرد کردن……………………..
جواب: تغییری نمی کند.
10- حجم چیست؟
جواب: به مقدار جایی که اجسام می گیرند، حجم گفته می شود.
11- هر ماده ای که در اطراف ماست دارای حجم و جرم است یعنی چه؟
جواب: یعنی هم جایی را اشغال می کند و هم از موادی تشکیل شده است.
12- واحد اندازه گیری حجم مایعات چه نام دارد؟
جواب: لیتر
13- حجم مایعات را با چه ظروفی اندازه گیری می کنند؟
جواب: با ظروفی که اندازه ی مشخصی دارند.
14- ماده چیست؟
جواب: بیشتر آن چه که در اطراف ما هستند ماده نام دارند.
15- سه حالت ماده را نام ببرید؟
جواب: جامد، مایع، گاز
8
9