نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: هدیه های آسمان
پایـه: سوم دبستان
درس4: در کاخ نمرود
مقدمه
حضرت ابراهیم (ع) به عنوان یکی از پیامبران بزرگ الهی، از رسولان اولوالعزم و جدّ پیامبر (ص) است. او نیز از کودکی، همانند پیامبر (ص) خداپرست بود، ولی در میان اقوامی زندگی می کرد که غیر خدا را می پرستیدند. برخی به پرستش اجرام آسمانی مثل ماه و خورشید و ستاره مشغول بودند و برخی به پرستش بت ها اشتغال داشتند و در این میان، نمرود پادشاه سرزمین بابل نیز ادعای خدایی می کرد. حضرت ابراهیم(ع) با هر گروهی مطابق اعتقادشان احتجاج می کرد و به لطف الهی آنها را شکست می داد.
در برابر کسانی که به رب بودن اجرام آسمانی اعتقاد داشتند با استناد به طلوع و غروب و ناپایداری آنها تبرّی خودش را اعلام کرد. در برابر کسانی که به ربوبیت بت ها معتقد بودند نیز با ماجرای شکستن بت ها و گذاشتن تبر بر روی دوش بت بزرگ، ناتوانی بت ها را به اثبات رساند. در این درس، ماجرای احتجاج او با نمرود ذکر می شود که چگونه با زیرکی توانست از مغلطه او جلوگیری کند و ناتوانی او را به اثبات برساند. ماجرای احتجاج حضرت ابراهیم(ع) با نمرود در قرآن کریم بیان شده است: آیا آن کس (نمرود) را که خداوند به او پادشاهى داده بود، ندیدى که با ابراهیم درباره پروردگارش محاجّه و گفت وگو مى کرد؟ زمانى که ابراهیم گفت: خداى من کسى است که زنده مى کند و مى میراند، او گفت: من هم زنده مى کنم و مى میرانم. ابراهیم گفت: خداوند، خورشید را از مشرق مى آورد، پس تو (که مى گویى حاکم بر جهان هستى) خورشید را از مغرب بیاور. در اینجا بود که آن مرد کافر مبهوت و وامانده شد؛ و خداوند قوم ستمگر را هدایت نمى کند.
اهداف درس
* آشنایی با حضرت ابراهیم (ع) به عنوان یکی از پیامبران بزرگ الهی
* احساس علاقه نسبت به حضرت ابراهیم (ع) و اعمال و رفتار ایشان
* ادای احترام به حضرت ابراهیم (ع) به عنوان پیامبر بزرگ الهی
* آشنایی با پیام قرآنی
توصیه هایی برای شروع مناسب تدریس
1. با توجه به ساختار داستانی این درس، بهترین شروع، ایجاد شوق برای شنیدن داستان در کودکان است. فرصت مناسبی را به تعریف داستان درس و سپس خواندن آن یا به عکس اختصاص دهید. فراموش نکنید که متن درس را باید در قالب یک داستان بخوانید یا تعریف کنید، نه یک متن ساده درسی. همچنین می توانید خودتان ضمن تعریف یا خواندن متن درس حرکات شخصیت های اصلی آن را انجام داده و سخنان آنها را تکرار کنید. تعدادی از دانش آموزان هم با هماهنگی و تمرین قبلی می توانند شما را همیاری کنند.
2. اگر دسترسی به نقاشی یا پوستری در این زمینه دارید می توانید از آن برای نمایش استفاده کنید.
3. تصاویر درس نیز می تواند ابزار خوبی برای یک شروع مناسب و سوال برانگیز باشند. (با توجه به آنچه در کلیات آورده شده است. )
4. با توجه به فعالیت کتاب (گفت وگو کنیم) از دانش آموزان می خواهیم چند ویژگی از حضرت ابراهیم (ع) را بگویند و در رابطه با آن ویژگی ها در کلاس صحبت کنند. این فعالیت می تواند شروع مناسبی برای تدریس شما باشد.
5. روش ماکت سازی و ساخت بت ها و تبرهای مختلف و برگزاری مراسمی جهت شکستن بت ها در حیاط مدرسه توسط دانش آموزان (با استفاده از گل رس و مقوا)
6. درصورت امکان تهیه کارتون یا فیلم حضرت ابراهیم (ع)
فعالیت های درس
فکر می کنم: این فعّالیّت به منظور تمرین فرایند تفکّر منطقی و به صورت فردی انجام می گیرد. به دانش آموزان فرصت دهید هرکدام جمله مربوط به این قسمت را کامل کنند. سپس نظر چند نفر را جویا شوید. دانش آموزان با توجه به تلاش پیامبران برای دعوت مردم به نیکی ها، از آنها الگو می گیرند و هم با امر به معروف و نهی از منکر و هم با انجام نیکی ها به طور عملی، دیگران را به انجام کارهای نیک دعوت می کنند و در پاسخ به سوال دلیل عدم سجده حضرت ابراهیم (ع)، به خداپرستی او اشاره می کنند.
دوست دارم: دانش آموزان در این بخش به آنچه در پیش فکر کرده اند و فهمیده اند، ابراز علاقه می کنند. برای انجام این فعالیت از دانش آموزان بخواهید در قالب یک جمله، مطالبی را که در درس راجع به حضرت ابراهیم (ع) و ویژگی های اخلاقی ایشان آموخته اند با زندگی خود تطبیق دهند. آنها باید بیاموزند که رفتار حضرت ابراهیم (ع) می تواند الگوی رفتار کنونی آنها و دوستانشان باشد. مهم ترین هدف این فعالیت، تفهیم این مطلب به دانش آموزان است که بدانند آنها نیز اگر بخواهند و سعی کنند، می توانند همچون حضرت ابراهیم (ع) در برابر ستمگران مقاوم و مبارز، اهل تفکر و استدلال و… باشند.
بیندیشیم: پس از آموزش پیام قرآنی، دانش آموزان در گروه های چند نفره با توجه به مضمون آیه و تصویر ارائه شده، درباره پرسش مطرح شده به گفت وگو بپردازند. نمایندگان هر گروه، نتایج گفت وگوی خود را برای دیگران بیان کنند. انتظار می رود دانش آموزان ضمن یادآوری تلاش ها و مبارزات حضرت ابراهیم (ع)، به این نتیجه برسند که حضرت ابراهیم(ع) با انجام این کارهای خوب به چه مقام والایی رسیده که خدا بر او درود می فرستد؛ پس ما هم با الگوگیری از ایشان تلاش کنیم تا با انجام کارهای نیک، محبت الهی را به سوی خود جلب نماییم.
کامل کنید: این فعالیت برای جمع بندی پایانی از درس طراحی شده است. با طرح این فعالیت در گروه ها، از هر گروه یک نماینده به بیان نظرات گروه می پردازد. در این مرحله، معلمان عزیز گفت وگو را هدایت کنند تا دانش آموزان به ویژگی های حضرت ابراهیم(ع) از قبیل خداشناسی و خداپرستی، مقاومت و مبارزه، دلسوزی و تلاش برای هدایت دیگران، اهل فکر بودن و… اشاره کنند. فراموش نکنیم این فعالیت نه تنها اهداف درس در حیطه شناختی را برای دانش آموزان تثبیت و تقویت م ینماید، بلکه اهداف درس در حیطه عاطفی نیز تقویت و تثبیت می گردد.
گفت وگو کنیم: این فعالیت نیز برای جمع بندی درس طراحی شده است. در این فعالیت انتظار می رود معلمان گرامی، حس کنجکاوی دانش آموزان را تحریک نموده تا دانش آموزان با دقت در داستان، مصادیق عینی را بیابند. در واقع، این فعالیت به دنبال توسعه مفاهیم اساسی درس و بسط یادگیری با مشارکت فعال دانش آموزان است.
ببین و بگو: این فعالیت انتظار می رود دانش آموزان به خداپرستی حضرت ابراهیم (ع) در نوجوانی که در درس به آن اشاره شده است اشاره کنند. این فعالیت ضمن حفظ ارتباط طولی و عرضی دروس، می تواند به تثبیت مفهوم درس در ذهن دانش آموزان کمک کند.
با خانواده: دانش آموزان با مراجعه به قرآن کریم متوجه می شوند نام این سوره به نام آن حضرت ابراهیم نام گذاری شده است.
جدول ارزشیابی
سطوح عملکرد
خیلی خوب
داستان هایی از زندگی حضرت ابراهیم (ع) را بیان می کند.
با ذکر نمونه های متنوعی از ویژگی های حضرت ابراهیم (ع) نسبت به ایشان ابراز علاقه و ادای احترام می کند.
پیام قرآنی را می خواند و ضمن بیان مفهوم درباره آن توضیح می دهد.
خوب
دو داستان از زندگی حضرت ابراهیم (ع) را بیان می کند.
با ذکر نمونه هایی از ویژگی های حضرت ابراهیم (ع) نسبت به ایشان ابراز علاقه و ادای احترام می کند.
پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را بیان می کند.
قابل قبول
داستانی از زندگی حضرت ابراهیم (ع) را بیان می کند.
با ذکرچند نمونه از ویژگی های حضرت ابراهیم (ع) نسبت به ایشان ابراز علاقه و ادای احترام می کند.
پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را بیان می کند.
نیازمند تلاش
با کمک آموزگار داستانی از زندگی حضرت ابراهیم (ع) را بیان می کند.
با راهنمایی معلم چند نمونه از ویژگی های حضرت ابراهیم (ع) را بیان می کند و نسبت به ایشان ابراز علاقه و ادای احترام می نماید.
با یاری آموزگار پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را بیان می کند.
دانستنى هاى درس
۱. در این درس دانش آموز یاد می گیرد که یک انسان خداپرست از هیچ کس و هیچ چیز جز خدا نمی ترسد و زیر بار زور دیگران نمی رود. با آنکه در زمان حضرت ابراهیم، کسی جرات مخالفت با نمرود را نداشت، اما حضرت ابراهیم در برابر او ایستاد و هیچ ترسی از او به دل راه نداد؛ زیرا کسی که به خدا ایمان دارد از غیر خدا نمی ترسد.
۲. نکته ظریف دیگری که در این درس به آن توجه شده است این است که حضرت ابراهیم با وجود خشم نمرود از او حاضر به ترک وظایفش نبود؛ یعنی با آنکه پادشاه سرزمین او، مخالف کارهایش بود، اما او تنها به دنبال این بود که کار درست را انجام دهد، هرچند به خشم نمرود منجر شود. مخاطب نیز باید فرا گیرد که در تمام زندگی فقط باید به دنبال انجام کارهای درست باشد حتی اگر برخی دوستان وی از این کارها خوششان نیاید. بنابراین، هیچ گاه نباید به دلیل خشم دیگران یا برای به دست آوردن دل دیگران، کار درست و صحیح را کنار گذاشت و رو به کارهای ناپسند آورد. همچنین هیچ گاه نباید از زدن حرف حق بترسیم حتی اگر در برابر زورگوترین افراد، یعنی نمرود باشد.
۳. نکته دیگری که از این درس می توان استفاده کرد توجه دادن دانش آموزان به امر به معروف و نهی از منکر است؛ یعنی هیچ یک از ما نباید نسبت به اشتباهات اطرافیان خود بی توجه باشیم و باید تا آنجا که می توانیم جلوی این اشتباهات را بگیریم و دیگران را نیز متوجه این اشتباهات بکنیم. همان گونه که حضرت ابراهیم (ع) در برابر اشتباه مردم شهر خود بی تفاوت نماند و آنها را به دوری از بت ها و پیمودن راه درست ارشاد می نمود.
۴. نکته دیگری که از درس آموخته می شود زیبا سخن گفتن و آرام سخن گفتن در برابر دیگران و حتی دشمنان است. برخی ها گمان می کنند که برای امر به معروف حتماً باید تند سخن گفت و داد و فریاد کرد در حالی که در داستان به این نکته اشاره شده که حضرت ابراهیم در برابر داد و فریاد و خشم نمرود به آرامی سخن می گفت و هیچ گاه عصبانی نمی شد.
چگونگی تدریس درس
* هدف کلی
از دانش آموزان انتظار می رود در پایان درس با حضرت ابراهیم (ع) آشنا شوند.
* اهداف رفتاری
از دانش آموزان انتظار می رود در پایان درس:
1. آشنایی با حضرت ابراهیم (ع) به عنوان یکی از پیامبران بزرگ الهی
2. احساس علاقه نسبت به حضرت ابراهیم (ع) و اعمال و رفتار ایشان
3. ادای احترام به حضرت ابراهیم (ع) به عنوان پیامبر بزرگ الهی
4. آشنایی با پیام قرآنی
* رفتار ورودی
دانش آموزان با مطالب درس قبل آشنا هستند.
* ارزشیابی تشخیصی
سوالاتی از درس قبل از دانش آموزان می پرسیم.
* رسانه های آموزشی
کتاب هدیه های آسمانی سوم ابتدایی، تابلو، ماژیک
* روش های یاددهی یادگیری
پرسش و پاسخ، بحث گروهی، سخنرانی
* مدل چینش کلاس
به صورت ردیفی گروهی
* رفتار ورودی و ایجاد انگیزه
شاداب و با انرژی وارد کلاس می شویم و با نام و یاد خدا بعد از حضور و غیاب و احوال پرسی با دانش آموزان و بررسی تکالیف و ارزشیابی تشخیص درس را شروع می کنیم.
* ارائه درس
1. می توانیم با پخش صوت آیات سوره ی بقره، آیه ی 258 و معنی آن درس را شروع کنیم.
2. همه ی داستان را با هماهنگی گروهی از بچه های کلاس به صورت نمایشی در ابتدای درس اجرا کنیم و ماکت وسایل مورد نیاز داستان نیز ساخته شود؛ و در جریان درس از آن ها استفاده شود. مانند: بت چوبی و سفالی و…
3. هنگام ورود به کلاس در ابتدای درس، زمان سلام کردن به بچه ها با ادبیات متفاوت تری در سلام کردن آغاز کنیم که پیام قرآنی درس نیز در آن استفاده شده باشد؛ مثال سلام، سلام به روی ماه همه ی شما سلام بر انسان های صالح خدا، سلام بر پیامبران، سلام بر موسی، سلام بر ابراهیم، بر محمد مصطفی
4. قسمتی از فیلم یا کارتون حضرت ابراهیم(ع) که مطابق با این قسمت از درس را برای بچه ها پخش کنیم.
5. یکی دیگر از شروع های خوب برای این درس، استفاده از تصویر مربوط به ببین و بگو تصویر مربوط به فعالیت است. کتاب قرآن پایه ی سوم است تصویر مربوط به عموی حضرت ابراهیم (ع) آزر، هنگام درست کردن و تراشیدن بود که حضرت ابراهیم(ع) در مقابل او ایستاده است.
6. استفاده از کارت هایی که در آن تصاویر معجزات پیامبران بر روی آن ترسیم شده و با نشان دادن هر کدام از تصاویر می توانیم از برداشت و احیاناً اگر داستان آن را می دانند پرسیم و بحث و گفت و گو کنیم؛ تصاویری مانند: آتشی که گلستان می شود، تبدیل شدن عصا به اژدها، قرآن، کشتی نوح و حیوانات داخل آن، شکافته شدن رود نیل با عصای حضرت موسی.
7. استفاده از تصویر کعبه و پرسیدن این موضوع که چه مواردی در این تصویر، شما را به یاد حضرت ابراهیم می اندازد:
الف: چشمه زمزم ب: مقام ابراهیم (ع) ج: مقام اسماعیل (ع)
د: سعی صفا و مروه و: بازسازی و تعمیر خانه ی کعبه توسط حضرت ابراهیم (ع)و حضرت اسماعیل (ع)
ه: عید قربان
* ارزشیابی
در پایان انتظار داریم که دانش آموزان داستان های دیگری از حضرت ابراهیم (ع) تعریف کنند ویژگی های متنوعی از شخصیت حضرت ابراهیم (ع) را با عالاقه و احترام بیان کنند. همچنین پیام قرآنی را صحیح بخوانند و مفهوم آن را با زبان ساده توضیح دهند.
* تعیین تکلیف
بچه ها به کمک پدر و مادرشان بگردند و ببینند که سوره ی چهاردهم قرآن به چه نامی است و چه ارتباطی به درس دارد. می توانیم در کنار این فعالیت از بچه ها بخواهیم که قسمتی از آیات سوره ی چهاردهم را در کنار خانواده بخوانند و به معنی آن هم دقت کنند؛ و در جلسه بعدی گزارشی از کار انجام شده در منزل را به کلاس ارائه کنند.
پاسخ فعالیت های کتاب
* فکر می کنم
حضرت ابراهیم علیه السّلام در برابر نمرود به سجده نیفتاد؛ چون او خداپرست بود و فقط در برابر خدا سجده می کرد.
* دوست دارم
من هم مثل حضرت ابراهیم علیه السّلام در برابر ستمگران با توکّل به خداوند ایستادگی کنم و از آن ها نترسم.
* بیندیشیم
سَلامٌ عَلی اِبْراهیمَ سلام و درود بر حضرت ابراهیم. (سوره ی صافّات، آیه ی 109)
خدا در قرآن به پیامبرش حضرت ابراهیم علیه السّلام درود فرستاده است.
این تصویر شما را به یاد چه داستانی از زندگی ایشان می اندازد؟ هنگامی که حضرت ابراهیم (ع) بت ها را شکست. او را به دستور نمرود در آتش انداختند و آتش به خواست خدا به گلستان تبدیل شد و بت پرستان او را در مقابل خود سالم دیدند، سپس عدّه ی زیادی به خدا ایمان آوردند.
* کامل کنید
در داستان درس با برخی ویژگی های حضرت ابراهیم علیه السّلام آشنا شدیم. این ویژگی ها را بنویسید و درباره ی آن ها با یکدیگر گفت و گو کنید.
خداپرست: حضرت ابراهیم (ع) تنها به خدای یگانه ایمان داشت و در مقابل او سجده می کرد.
بت شکن: بت ها را می شکست و مردم با شنیدن حرف های زیبای او به خدا ایمان می آودند و بت ها را می شکستند.
آرام و محکم و استوار: به مجلس نمرود با قدم های آهسته و استوار وارد شد.
* گفت وگو کنیم
1- کدام قسمت از داستان "در کاخ نمرود"، برای شما جالب تر بود؟ چرا؟ قسمتی که حضرت ابراهیم (ع) در برابر نمرود سجده نکرد و با افتخار فرمود خدای من همان کسی است که آسمان و زمین و من و تو را آفریده است.
2- چرا نمرود از کارهای حضرت ابراهیم علیه السّلام خشمگین می شد؟ چون هر روز عدّه ای از مردم به خدای ابراهیم (ع) ایمان می آوردند و بت های خود را می شکستند.
* ببین و بگو
1- داستان این تصویر را برای دوستانت تعریف کن.
2- کدام جمله در داستان "در کاخ نمرود" با این تصویر ارتباط دارد؟ فقط کسی را بپرستید که آفریدگار شما و آفریدگار زمین و آسمان است.
* با خانواده
نام چهاردهمین سوره ی قرآن چیست و چه ارتباطی با این درس دارد؟ سوره ی ابراهیم. این سوره درباره ی دعاهای حضرت ابراهیم (ع) و یکتاپرست شدن بت پرستان است.
سوالات درس به همراه پاسخ
1. جمله های درست و نادرست را مشخص کنید.
الف- حضرت ابراهیم (ع) در برابر نمرود سجده نکرد.
جواب: درست
ب- حضرت ابراهیم (ع) از خشم نمرود ترسید.
جواب: نادرست
2. نمرود پادشاه بت پرست سرزمین …………………………. بود.
جواب: بابل
3. چرا ابراهیم(ع) از خشم نمرود ترسید.
جواب: چون خدای یگانه ما را آفریده، به ما جان بخشیده و تمام نعمت ها را در اختیار ما قرار داده است.
4. نام چهاردهمین سوره قرآن چیست؟
جواب: سوره ی ابراهیم
5. عموی حضرت ابراهیم چه نام داشت؟ شغل او چه بود؟
جواب: آزر، بت می ساخت.
6. چرا نمرود از کارهای حضرت ابراهیم(ع) خشمگین می شد؟
جواب: استواری حضرت ابراهیم (ع) سجده نکردن او در برابر نمرود شکست نمرود توسط ایشان
7. چرا حضرت ابراهیم (ع) در برابر نمرود سجده نکرد؟
جواب: چون انسان فقط باید در برابر خدا سجده کند.
8. دو مورد از ویژگی های حضرت ابراهیم(ع) را بیان کنید.
جواب: از نوجوانی تنها خدای یگانه را می پرستید. هیچگاه در برابر نمرود سجده نکرد.
9. پادشاه سرزمین بابل چه کسی بود؟
جواب: نمرود
10. خداوند چه کسی را برای هدایت مردم بابل فرستاده بود؟
جواب: حضرت ابراهیم (ع)
11. مردم در آن زمان چه چیزهای را می پرستیدند؟
جواب: بت های چوبی و سنگی ماه، خورشید، ستارگان، و عدّه ای نمرود را خدای خود می دانستند.
12. چرا نمرود حضرت ابراهیم (ع) را به کاخ خود دعوت کرد؟
جواب: تا با او گفت و گو کند و او را شکست دهد.
13. پاسخ حضرت ابراهیم در مقابل پرسش نمرود که خدای تو کیست چه بود؟
جواب: حضرت ابراهیم فرمود: کسی که آسمان و زمین و من و تو را آفریده است.
14. وقتی نمرود گفت: من خدای قدرتمند و بزرگ این سرزمین هستم حضرت چه فرمود؟
جواب: پروردگار من خورشید را از مشرق می آورد. تو اگر راست می گویی و خدا هستی آن را از مغرب بیاور!
15. نمرود جواب کدام پرسش حضرت ابراهیم را نتوانست پاسخ دهد؟
جواب: تو اگر راست می گویی و خدا هستی، خورشید را از مغرب بیرون بیاور.
16. واژه های "خداپرست، بت شکن و آرام، محکم و استوار" را با توجه به درس تعریف کنید؟
جواب:
خداپرست: حضرت ابراهیم (ع) تنها به خدای یگانه ایمان داشت و در مقابل او سجده می کرد.
بت شکن: بت ها را می شکست و مردم با شنیدن حرف های زیبای او به خدا ایمان می آوردند و بت ها را می شکستند.
آرام محکم و استوار: به مجلس نمرود با قدم های آهسته و استوار وارد شد.
17. نام چهاردهمین سوره ی قرآن چیست و چه ارتباطی با این درس دارد؟
جواب: سوره ی ابراهیم. این سوره در باره ی دعاهای حضرت ابراهیم (ع) و یکتا پرست شدن بت پرستان است.