نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: مطالعات اجتماعی
پایـه: ششم دبستان
درس 15 : انواع لباس
مقدمه فصل 8
عنوان فصل 8 کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم دبستان، پوشاک ما می باشد. این فصل شامل دو درس(انواع لباس و لباس از تولید تا مصرف) است. برخی از ارزش ها و نگرشی های این درس عبارتند از: تمایل به خرید عاقلانه لباس (خرید به اندازه توان مالی، پرهیز از خرید غیرضروری، پس انداز) تمایل به کار و کارآفرینی، تمایل به رعایت موازین دینی در پوشیدن لباس.
اگرچه پوشاک، پوششی برای محافظت از اندام های بدن و درواقع پاسخی به یک نیاز زیستی است اما در همین پوشاک همواره نوعی هویت اعتقادی، قومی و اجتماعی افراد نیز بوده است زیرا انسان ها برحسب نوع اقلیم، آداب و رسوم، باورها و فعالیت های اجتماعی و اقتصادی، لباس هایی گوناگونی به تن می کنند. لذا پوشش به تدریج مفهومی فرهنگی یافته و به همین دلیل مطالعات و بررسی هایی را از نظر مردم شناسی و جامعه شناسی به خود اختصاص داده است. در این فصل، دانش آموزان ضمن بررسی پوشاک از نظر شرایط آب و هوایی و تغییرات آن در زمان با تعالیم اقتصادی و تولید انبوه پوشاک نیز آشنا می شوند و موضوع خرید منطقی لباس و رعایت موازین پوشش را بررسی می کنند.
انتظارات یادگیری فصل 8
انتظار می رود دانش آموزان با یادگیری این درس بتوانند:
* برخی تغییرات و تداوم های مربوط به پوشاک و عناصر آن را در طی زمان، شناسایی کنند.
* رابطه بین شرایط آب و هوایی و انواع لباس را بیان کنید.
* فرایند تولید (خط تولید) را به طور متوالی نشان دهند و در صورت بازدید از کارگاه تولید لباس، گزارش بنویسند.
* لباس محلی استان خود را شناسایی و معرفی کنند.
* با توجه به یک بودجه معین برای خرید لباس تصمیم گیری کنند و درباره نکات مربوط به لباس اظهارنظر کنند.
* آموزه های دینی را در خرید و انتخاب لباس رعایت کنند.
مواد و وسایل لازم فصل 8
– کتاب درسی، کاربرگه های فعالیت شماره 19 و 20
– نقشه دیواری مصور با موضوع نمایش پراکندگی پوشاک اقوام ایرانی
– عکس و اسلاید از پوشاک اقوام مختلف ایرانی جهت نمایش در کلاس (در صورت امکان)
– تصاویر لباس های محلی در منطقه زندگی دانش آموز
– بازدید علمی از یک کارگاه تولیدی لباس به منظور آشنایی با خط تولید
** در ادامه، نکات آموزشی و طرح درس برای آموزش درس 15 آورده شده است. **
پیشنهاداتی برای شروع و پیشبرد درس
* شما می توانید تعدادی عکس از لباس هایی که فعالیت های مختلف را نشان می دهد در اختیار گروه ها بگذارید و اجازه دهید دانش آموزان تشخیص بدهند که هر موقعیت لباس خاص خود را دارد یا با توجه به فعالیت و یا مراسمی که افراد انجام می دهند لباس مخصوص به تن می کنند مانند گروه های امداد هلال احمر یا نظامیان در حال رژه رفتن یا حجاج که لباس احرام برای مراسم حج به تن می کنند.
* شما می توانید برای جلب توجه بچّه ها در روز تدریس این فصل از کلاه محلی (در مدارس پسرانه) یا شال محلی (در مدارس دخترانه) نیز استفاده کنید. آوردن شال و کلاه پشمی به همراه یک لباس خنک تابستانی ارتباط آب و هوا با نوع لباس را برای دانش آموزان شاخص تر می گرداند.
* به طور کلی در تدریس این بخش بیشتر از عکس خوانی و دقت و مشاهده در عکس ها کمک بگیرید. شما می توانید علاوه بر تصاویر کتاب، خودتان مجموعه ای از عکس تدارک ببینید و در کلاس استفاده کنید. تصویر صفحه ٧٩ مردان کرد را با لباس پشمی و چوقا را با رنگ تیره نشان می دهد که نشانگر آب و هوای سرد کوهستانی است. به عکس لباس سفید سرتاسری و دستار نمایانگر آب و هوای گرم منطقه جنوب ایران است.
* لباس های محلی اقوام ایرانی بسیار زیباست. به دانش آموزان تاکید کنید که این لباس ها نشانه هویت ملی است و ریشه در فرهنگ ما دارد. اگر در شهر یا مرکز استان شما موزه مردم شناسی وجود دارد یک بازدید علمی ترتیب داده و دانش آموزان را با لباس های محلی استان خود آشنا کنید. از دانش آموزان بخواهید که تصاویر مختلفی از لباس های محلی ایران را گردآوری کنند.
* فعالیت ٣: در این فعالیت ممکن است پاسخ های متفاوتی را دریافت کنید اما نکته مهم این است که بچه ها به این نکته توجه کنند که لباس های محلی با ارزش هستند و به علت اهمیت آن باید خوب نگهداری و حفظ شوند.
* گذشت زمان در تغییر شکل پوشاک بسیار تاثیرگذار بوده است و در طی زمان تغییرات عمده در شکل و نوع پوشش ایرانیان به وجود آمده است. البته در تمامی این سال ها بعضی از جلوه های لباس ثابت شده است. کاربرگه شماره ١٩ مربوط به لباس های تاریخی است که به منظور تقویت مهارت های کاوش و بررسی شواهد و مدارک است در این فعالیت دانش آموزان به تنوع لباس ها در طول تاریخ توجه بیشتری خواهند داشت و با استفاده از تصاویر کتاب های تاریخ سال گذشته و باچسباندن آن می توانند توضیح مختصری برای آن بنویسند.
چگونگی تدریس(طرح درس)
* هدف کلی
دانش آموزان انواع لباس ها را با توجه به فعالیت ها اجتماعی و شرایط آب و هوایی مختلف شناسایی و بررسی می کنند.
* هدف های جزئی
انتظار می رود که دانش آموزان قبل از تدریس درس جدید بتوانند:
1. گروه های مختلف اجتماعی با توجه به شغل و موقعیت نوع پوشش آن ها با هم فرق دارد.
2. آب و هوا بر نوع پوشش مردم نواحی مختلف تاثیر می گذارد.
3. در دوره های مختلف تاریخی، پوشاک مردم چه تغییراتی داشته است.
* هدف های رفتاری (ورودی)
انتظار می رود که دانش آموزان قبل از تدریس درس جدید بتوانند:
1. چند گروه اجتماعی یا شغلی را که لباس مخصوص به تن می کنند نام ببرند.
2. نواحی مختلف آب و هوایی ایران را بشناسند و در مورد تاثیر آب و هوا بر پوشش مردم این نواحی گفتگو کنند.
3. تا حدودی اقوام مختلف ایران را از روی لباس آن ها شناسایی کنند.
5. درباره چگونگی تغییرات پوشاک مردم صحبت کنند.
4. اقوام ساکن در استان خود را نام ببرند و از روی لباس، آن ها را شناسایی کنند.
* هدف های رفتاری (خروجی)
انتظار می رود دانش آموزان بعد از پایان درس جدید بتوانند:
1. برخی تغییرات و تداوم های مربوط به پوشاک و عناصر آن را در طی زمان شناسایی کنند.
2. رابطه بین شرایط آب و هوایی و انواع لباس را بیا کنند.
3. لباس محلی استان خود را شناسایی و معرفی کنند.
* تکنولوژی آموزشی
عکس، کتاب، سی دی، پاورپوینت
* روش تدریس
اعضای تیم، پرسش و پاسخ
* ایجاد رابطه عاطفی
گفتگو در مورد بعضی از مراسم خاص مانند عذاداری امام حسین (ع) با مراسم حج و لباس احرام
* دیدن تکالیف
با توجه به درس قبل (اوقات فراغت) تکالیف مناسب با آن که در نظر گرفته شده بود توصیف چند بازی محلی گزارش از امکانات عمومی جهت استفاده در اوقات فراغت بررسی روزنامه دیواری های در مورد رفتار های مناسب که در مکان های عمومی بوده است.
* انجام ارزشیابی تشخیصی آغازین
1. از دانش آموزان می خواهیم چند شغل را که لباس مخصوص نیاز دارند نام ببرند.
2. در مورد نواحی مختلف آب و هوای ایران سوال می شود.
3. از دانش آموزان می خواهیم اقوام ختلف ایران را نام ببرند.
5. در مورد نوع پوشش و عواملی که بر نوع پوشش تاثیر دارند سوال می شود.
* تنظیم وضعیت کلاس
دانش آموزان در گروه های 4 نفره و به شکل نیم دایره در کلاس می نشینند.
* ایجاد انگیزه
تصویری از مراسم حج و محرم شدن حاجیان به صورت پاورپوینت نشان داده شود و سوالاتی در مورد لباس حاجیان پرسیده شود. یا عکس هایی از مشاغل و مراسم مختلف در بین گروه تقسیم کرده و از هر گروه می خواهیم در مورد آن گفتگو کند.
* ارائه درس
1. ما انسان ها در موقعیت های مختلف لباس های متفاوتی می پوشیم در هنگام ورزش، لباس ورزشی، در هنگام میهمانی لباس مخصوص میهمانی و در مواقع… گروه های مختلف اجتماعی و شغلی نیز با توجه به کار و نقش آن ها در اجتماع لباس های متفاوت می پوشند که ما از روی آن ها به شغل و حرفه ی آن ها پی می بریم.
2. پوشاک مردم ایران تحت تاثیر آب و هوای کشور از نظر رنگ، جنس، شکل با هم فرق می کند با دقت در نوع پوشاک مردم نواحی مختلف می توان حدس زد که در کدام یک از نواحی سه گانه آب و هوایی ایران قرار دارند.
3. در کشور پهناور ایران اقوام مختلفی مانند کرد، لر، گیلکی، بختیاری و… زندگی می کنند که هر کدام لباس مخصوص به خود دارند. لباس های محلی اقوام مختلف ایران بسیار زیبا هستند که البته در گذشته بیشتر از لباس های محلی استفاده می شدند. در موزه ی مردم شناسی می توان انواع لباس های محلی را دید.
4. در دوره های مختلف تاریخی پوشاک مردم تغییرات داشته است تصاویر مربوط به دوره های مختلف این تغییرات را به خوبی نشان می دهد.
* ارزشیابی مرحله ای
در هریک از موارد سوالاتی در قالب فعالیت در کتاب آمده است که می تواند به صورت ارزشیابی مرحله ای اجرا شود همچنین می توان سوالاتی مناسب با هر یک از موارد مربوط به فعالیت های درس از دانش آموزان پرسید.
* ارزشیابی پایانی
1. ویژگی های مربوط به پوشاک را در بعضی مشاغل بیان کنید.
2. تاثیرات آب و هوا را بر نوع پوشاک بیان کنید.
3. با استفاده از نوع پوشش در تصاویر مختلف نوع آب و هوای منطقه مورد نظر را بیان کنید.
4. اقوام مختلف ایران را نام ببرید و در مورد پوشاک آن ها صحبت کنید.
5. در مورد موزه ی مردم شناسی هر چه می دانید بیان کنید.
* نتیجه گیری و جمع بندی
گروه های مختلف اجتماعی و شغلی لباس مخصوص به تن می کنند پوشاک مردان ایران در نواحی مختلف آب و هوایی از نظر شکل، جنس و رنگ با هم فرق می کنند در ایران اقوام مختلف، لباس های مخصوص به خود دارند.
دانش آموزان با موزه مردم شناسی آشنا می شوند و درک می کنند در دوره های تاریخی پوشاک مردم تغییراتی کرده است.
* تعیین تکلیف و فعالیت های تکمیلی
انجام کاربرگه شماره 11 کتاب تهیه روزنامه دیواری از پوشاک مردم نواحی مختلف تهیه روزنامه دیواری از پوشاک ایران در زمان های گذشته.
پاسخ فعالیت های کتاب
* فعّالیت 1
همفکری کنید و به جز مواردی که در تصویرها می بینید، سه گروه اجتماعی یا شغلی دیگر نام ببرید که لباس مخصوصی به تن می کنند و بگویید لباس های هر گروه چه ویژگی هایی دارد.
۱- شناگران: باید جذب بدن و تقریباً پلاستیکی باشد تا فشار آب ماهیچه ها را اذیت نکند. (گروه اجتماعی)
۲- پلیس: باید لباس خاص و یک شکل بپوشند تا در جامعه به طور واضح شناخته شوند، ضمن اینکه وسایل و تجهیزات (اسلحه و دستبند و… ) هم جز ء متعلّقات لباس آنهاست. (گروه شغلی)
۳- پزشکان: لباس سفید به دلیل اهمّیت تمیز بودن. (گروه شغلی)
* فعّالیت 2
شما در کدام استان زندگی می کنید؟ از بزرگ تر ها درباره لباس محلّی استان خودتان پرس وجو کنید و بگویید لباس مردان و زنان چه ویژگی هایی دارد؟ اگر لباس محلّی استان خود یا عکس آن را دارید به کلاس بیاورید.
در استان کردستان، مردان شلوار کردی گشاد و پیراهن مخصوص کمر و یک عمامه مخصوص سر دارند. زنان کرد، شلوار های گشاد با دمپای تنگ و بر روی آن پیراهن به تن می کنند. آنها شال نخی با پهنای زیاد به صورت آزاد دور کمر خود می بندند و نیم تنه کوتاهی نیز روی پیراهن به تن می کنند، همچنین روسری بلندی که با سکه ها و منجوق های رنگی پولک دوزی شده است به دور سر خود می بندند و در واقع با حفظ لباس های محلّی، فرهنگ و هویّت آن منطقه را حفظ کرده اند.
* فعّالیت 3
به نظر شما چرا لباس های محلّی را در موزه مردم شناسی حفظ و نگهداری می کنند؟
زیرا لباس ها بخشی از آداب و رسوم وفرهنگ هر منطقه هستند و می توان از طریق لباس محلّی و آداب و رسوم، مردم آن منطقه را شناخت؛ به همین سبب این لباس ها و آداب و رسوم برای ما ارزشی دارند. در واقع با حفظ لباس های محلّی فرهنگ و هویّت آن منطقه را حفظ کرده ایم.
* فعّالیت 4
کاربرگه ی شماره ١٩ "بررسی لباس های تاریخی" را در منزل انجام دهید.
از کتاب های تاریخ سال گذشته یا کتاب ها یا مجلات دیگر چند تصویر از پوشاک مردم ایران مربوط به دوره های تاریخی انتخاب کنید و در این صفحه بچسبانید. چه ویژگی هایی در لباس های هر دوره مشاهده می کنید؟
زنان در دوره ماد ها، جامه های بلند چین دار با آستین های گشاد می پوشیدند.
لباس زنان در دوره ساسانی پیراهن بلند گشادی بود با آستین های بلند.
معمولاً در انتهای پیراهن پارچه ای پر چین می افزودند. روی پیراهن پوششی استفاده می شد که از روی شانه چپ رد شده یا گره می خورد.
نوعی از لباس اشکانی عبارت بود از پیراهن بلند و چین دار و با آستین بلند بر روی این لباس پیراهن دیگری پوشیده می شد که بلندی کم تر و یقه باز داشت. از سر بند های گوناگون و کلاه های بلند هم استفاده می شد که تور یا چادری از بالای آن آویخته می شد.
لباس زنان در دوره تیموریان تن پوش هایی تنگ بود قبای رویی اغلب از جلو باز می ماند و به گونه ای بود که بلندی پیراهن زیرین نمایان بود و تن پوش های رویی آستین کوتاه یا بی آستین بودند.
سوالات درس به همراه پاسخ
1- چه عواملی باعث تفاوت در نوع لباس می شود؟
جواب: موقعیت های مختلف – گره های مختلف اجتماعی و شغلی – فصول مختلف سال – نواحی مختلف آب و هوایی – اقوام مختلف
2- در چه موقعیت هایی ما لباس های مختلفی می پوشیم؟ مثال بزنید.
جواب: و برای مثال لباس منزل ما با لباس مدرسه و با لباسی که در مهمانی می پوشیم، فرق دارد. وقتی که ورزش می کنیم از لباس ورزشی استفاده می کنیم و در مراسم عزاداری لباس سیاه بر تن می کنیم.
3- دلیل تفاوت لباس گروه های مختلف اجتماعی و شغلی چیست؟
جواب: لباس این گروه ها بسته به کار و تنش آن ها در اجتماع متفاوت است و از روی لباس این گروه ها به شغل و حرفه ی آن ها پی می بریم.
4- پوشاک ما در زمستان و تابستان چه تفاوت هایی با هم دارند؟
جواب: در زمستان لباس های ضخیم ( کلفت ) و تیره می پوشیم و در تابستان لباس های نازک و روشن می پوشیم.
5- چرا در زمستان بیش تر از رنگ های تیره و در تابستان از رنگ های روشن استفاده می کنیم؟
جواب: زیرا رنگ تیره نور خورشید را جذب کرده و سبب می شود زود تر گرم شویم و در مقابل رنگ های روشن نور خورشید را دفع کرده و باعث می شود گرما را کم تر احساس کنیم.
6- چرا نوع پوشاک در نواحی مختلف کشورمان فرق می کند؟
جواب: زیرا در سال گذشته خواندیم که در کشور پهناورمان ایران تنوع آب و هوایی وجود دارد. یعنی نوع آب و هوا در همه جا یکسان نیست. در بعضی نواحی آب و هوا گرم و خشک، در بعضی جاها سرد، در بعضی مکان ها گرم و مرطوب و در بعضی نواحی معتدل است.
7- چند نمونه از اقوام ایرانی را که لباس مخصوص به خود دارند را نام ببرید.
جواب: فارس، ترک، لر، گیلک، کرد و بلوچ
8- چگونه در گذشته حدس می زدند که یک فرد اهل کدام منطقه ی ایران است؟
جواب: لباس های محلی در گذشته بیش تر مورد استفاده قرار می گرفته است به طوری که در قدیم هر کس از روی شکل لباس فرد دیگر می توانست حدس بزند که او اهل کدام منطقه ی ایران است.
9- امروزه لباس های محلی اغلب چگونه استفاده می شود؟
جواب: اغلب در مراسم و جشن های خاص پوشیده می شود.
10- چرا لباس های محلی را در موزه های مردم شناسی حفظ و نگهداری می کنند؟
جواب: زیرا این لباس ها قسمتی از فرهنگ و هویت ماست و با نگه داری این لباس ها در موزه در واقع فرهنگ، گذشته و تاریخ اقوام ایرانی را حفظ می کنند.
11- آیا در طی زمان همه ی جلوه های لباس ها تغییر کرده است؟
جواب: خیر برخی از جلوه های لباس ها مانند انواع سرپوش ها در طی زمان ثابت مانده اند و برخی دیگر تغییر کرده اند.
12- چند نمونه از سرپوش ها را در دوره های مختلف نام ببرید.
جواب: تاج، انواع کلاه، عمامه، دستار و نظایر آن دهستان شهید سید احمد البوشوکه شهرستان امیدیه گرد آورنده محسن سوفی معلم کلاس ششم