کشت قارچ صدفی
از آنجایی که پرورش قارچها معمولاً در محیطی بسته انجام می شود لذا قارچها ی صدفی رامی توان در هر منطقه جغرافیائی و با هر نوع آب و هوایی تولید کرد. قارچها میتوانند اختلاف درجه حرارت 16 تا 30 درجه سانتیگراد را تحمل کنند .
میزان تولید در مکانی به مساحت 80 متر مربع
در یک مکان سرپوشیده دارای سقف مناسب به مساحت 80 متر مربع بیش از یک تن قارچ تولید میشود که زمان لازم برای انجام این کار در حدود 2 ماه بوده و اولین برداشت پس از یک ماه بدست می آید . این جزوه برای تولید قارچ صدفی در سطح محدود ( زیر 80 متر مربع ) نوشته شده بدیهی است جهت تولید در سطح وسیعتر دانش فنی بیشتری مورد نیاز می باشد که در کلاسهای تخصصی این آموزشگاه بصورت تئوری و عملی ارائه خواهد شد .
فضای مورد نیاز
برای کشت قارچ صدفی میتوان از یک اتاق ، زیر زمین ، انباری و یا هر مکان خالی دیگر که دارای سقف باشد استفاده نمود . این مکان باید توانائی نگهداری هوای معتدل را داشته باشد بطوریکه تا حد امکان از اختلاف شدید درجه حرارت محیط جلوگیری شود .
محیط کشت قارچ صدفی
محیط کشت قارچ صدفی از کاه گندم ، کاه جو ، کاه برنج ، تراشه چوب صنوبر و غیره تهیه میشود . در این کشت از خاک و کود( حیوانی یا شیمیایی) استفاده نمیشود بنابراین هیچگونه آلودگی زیست محیطی ندارد .
نحوه کشت قارچ صدفی
کاه خرد شده یک شب در آب قرار داده شده تا مرطوب شود سپس مدت 2 تا 3 ساعت در آب جوش پاستوریزه میشود. برای این کار میتوان از یک بشکه خالی استفاده کرد . زمان پاستوریزه کردن از وقتی محاسبه می شود که آب به نقطه جوش رسیده باشد . جهت اطمینان از شروع دمای پاستوریزه (حداقل70 درجه سانتیگراد) بهتر است از دماسنج الکلی استفاده شود . سپس کاه را آبکش کرده آنرا به حال خود رها میکنند تا پس از چند ساعت خنک شود بطوریکه با لمس کردن کاه با پشت دست هیچگونه گرمایی احساس نشود.
بذر زنی
پس از اینکه کاه کاملاً خنک شد با 3 تا 5 درصد بذر قارچ (اسپان) بذر زنی میشود به این منظور برای هر 10 کیلو گرم کاه پاستوریزه شده مقدار 400 تا 500 گرم بذر قارچ اضافه و مخلوط میشود . مخلوط حاصل درون کیسه های به قطر 45 تا 50 سانتیمتر با ارتفاع 80 تا 150 سانتیمتر ریخته می شود و سطح آن کمی فشرده شده تا رطوبت کاه حفظ گردد . پس از بستن سر کیسه آنرا به محیطی که از قبل بعنوان سالن کشت در نظر گرفته انتقال داده و از سقف آویزان میشود . میتوان کیسه های کشت شده را روی زمین هم قرارداد .
کنترل دما و نور
از اولین روز کشت تا مدت 25 الی 30 روز دما روی 24 درجه سانتیگراد نگهداری شده و محیط را تاریک میکنند زیرا تابش نور مستقیم خورشید برای قارچ صدفی مناسب نیست.
پس از اینکه سطح کاه پوشیده از تارهای سفید رنگ و ظریف قارچ صدفی شد سوراخهایی به فاصله 20 تا 25 سانتیمتر و به قطر یک سانتیمتر در اطراف کیسه کشت شده ایجاد و با آب پاشی مداوم کف سالن رطوبت محیط را افزایش می دهند در این زمان دما به 20 درجه سانتیگراد کاهش داده میشود .نور یک لامپ معمولی در این زمان ضروری بوده و باعث افزایش محصول میشود . قارچها پس از یک هفته دیگر قابل برداشت می باشند .
آبیاری
زمانی که کیسه کشت پاره میشود چنانچه رطوبت محیط پائین باشد سطح کاه خشک شده و بایستی با مقادیر خیلی کم بصورت اسپری آب پاشی شوند . آبیاری ممکن است روزی 2یا 3 بار انجام شود باید توجه داشت که آبیاری تا 48 ساعت قبل از برداشت قارچها متوقف شود پس از برداشت محصول میتوان آبیاری را ادامه داد .
میزان تولید
میزان تولید از هر کیسه طی 4 یا 5 چین یا بیشتر در حدود 2 تا 4 کیلوگرم قارچ تازه می باشد .
هزینه های یک تولیدی قارچ صدفی با حداقل مساحت
هزینه های تولید قارچ ( نوع صدفی یا دکمه ای) با توجه به نحوه اجرای طرح و امکانات فیزیکی موجود همچنین شیوه تولید متغیر بوده و معمولا در دو سطح 1- وسیع یا حرفه ای 2- محدود یا غیر حرفه ای به منظور کار جنبی یا خود اشتغالی بررسی میشود. معمولا افرادی که سرمایه کمتری دارند و از نیروی کار شخصی استفاده می کنند به تولید قارچ صدفی در سطح محدود می پردازند. این افراد از تاسیسات و ماشین آلات صنعتی استفاده نمی کنند بنابراین مهارتهای فردی و میزان کار شخصی یا نیروی انسانی عامل تعیین کننده قیمت نهایی محصول میباشد . هزینه های نوشته شده در سطح محدود و قابل اجرا می باشند. بدیهی است در صورت اجرای طرح در سطح وسیع بایستی از امکانات دیگری استفاده نمود که نیاز به دانش و سرمایه گذاری بیشتری خواهد داشت .این اطلاعات در کلاسهای تخصصی آموزشگاه قارچ طلایی ارائه میشوند.
نوع هزینه
شرح هزینه
مقدار
قیمت تمام شده ریال
ثابت
ساختمان
انبار ۷۸ متری
(ابعاد۱۵ در۲/۵ متر) آجری
یک دستگاه
۴۰/۰۰۰/۰۰۰
تاسیسات
کولر آبی 6000
2 دستگاه
۳/۲۰۰/۰۰۰
گرمکن گلخانه ای
یک دستگاه
۲/۰۰۰/۰۰۰
دیگ پخت با مشعل
یک دستگاه
۲/۰۰۰/۰۰۰
جمع کل هزینه های ثابت
۴۷/۲۰۰/۰۰۰
جاری
مواد اولیه
بذر قارچ ( اسپان )
kg 150
۱/۸۰۰/۰۰۰
کاه
Kg 1500
۴۵۰/۰۰۰
کیسه به قطر 45 سانتیمتر
Kg 30
۳۳۰/۰۰۰
انرژی
آب- برق – سوخت_ استهلاک
یک دوره
۹۲۰/۰۰۰
جمع کل هزینه های جاری/ یک دوره دو ماهه
۳/۵۰۰/۰۰۰
قیمت تقریبی تمام شده یک کیلو گرم قارچ صدفی
۳/۵۰۰
کشت قارچ دکمه ای
سابقا محیط کشت قارچ دکمه ای فقط کود اسب بود اما از آنجایی که تهیه این کود در مقیاس وسیع امکان پذیرنبود از مواد دیگری مانند کاه گندم – کود مرغ و سنگ گچ طی فرایندی به نام کمپوست سازی ( بستر سازی یا کود سازی) محیط کشت مصنوعی با خواص کود اسب تهیه شد که به مراحل مختلف آن می پردازیم.
۱ـ فاز اول کمپوست سازی
این مرحله از بستر سازی شامل خیس کردن و انباشت مواد اولیه به مدت ۵ تا ۷ روز بوده که در سیستم ماشینی معمولاً ۳تا ۴روز است. چهار مرحله قالب زنی که به مدت ۳ تا ۵ روز و معمولا ۴ روز انجام میشود. قالب زنی در سیستم ماشینی ۳ مرحله وهر۳ روز یک بار انجام می شود. بنا بر این در سیستم ماشینی طول پروسه فاز اول حداقل۵ تا ۱۴ روز کاهش می یابد .
۲ـ فاز دوم کمپوست سازی
این فاز شامل ۳ مرحله ۱ـ عملیات تخمیر به مدت ۳ تا ۵ روز،۲ـ پاستوریزاسیون بمدت ۱۲ تا ۱۸ ساعت و۳ـ آمونیاک زدایی ۳ تا ۵ روز بوده و تقریبا در هر دو سیستم شبیه هم انجام میشود ( گاهی در سیستم دستی مرحله آمونیاک زدایی ۱تا ۲ روز بیشتر به طول می انجامد).
۳ـ بذر زنی
این مرحله رابطه مستقیم با سیستم تولید و تعداد کارگران و مهارت آنها داشته در سیستم استیلاژ( بستری ) حداکثر یک روز و در سیستم کیسه ای و سایر سیستم ها بسته به مقدار کیسه ها و فاصله آنها با سالن های تولید و ارتفاع قفسه ها مختلف است .معمولا این مرحله بایستی حداکثر در مدت ۲ روز پایان یابد چرا که طولانی شدن این مرحله زمینه آلودگی کمپوست آماده شده را فراهم آورده همچنین برداشت در یک زمان انجام نمی گیرد.
۳ـ پنجه دوانی
در این مرحله میسلیوم یا ریسه های قارچ در مدت ۱۴ تا ۱۵ روز در کمپوست نفوذ کرده و پس از آن ۱۴ تا ۱۵ روز دیگر نیز زمان نیاز است تا میسلیوم قارچ در خاک پوششی نفوذ کند.
۴ـ برداشت
معمولا ًطی ۳ مرحله برداشت انجام میگیرد که هر مرحله ۷ تا ۱۰ روز طول می کشد.
۵ ـ نظافت سالن
مرحله پایانی که معمولاً ۱ تا ۲ روز بطول می انجامد شامل مرحله تخلیه و نظافت سالن ها میباشد. بنا براین طول دوره در سیستم دستی ۷۵ تا ۱۰۳ روز و در سیستم ماشینی ۷۰ تا ۸۱ روز می باشد در صورتی که یک کارخانه کلیه مراحل را خودش انجام دهد ۴ و حداکثر ۵ دوره در سال میتواند از سالنهای تولید استفاده نماید. سیستم رایج ایران بصورت سنتی بوده و معمولا کلیه کارها در یک کارخانه انجام می گیرد. امروزه در کشور های پیشرفته از این سیستم استفاده نمی شود. اطلاعات بیشتر در مورد سیستم های پیشرفته در کلاسهای تخصصی آموزشگاه قارچ طلایی ارائه می شود.
برآورد هزینه های جاری تولید قارچ دکمه ای
هزینه های تولید قارچ دکمه ای رابطه مستقیم با سیستم تولید( کیسه ای،استیلاژ ….) مکانیزم تولید ( مکانیکی، نیمه مکانیکی،دستی یا بصورت تامین مواد اولیه ازطریق تعاونی یا ….)همچنین قیمت نهادینه های تولید( مواد اولیه،هزینه کارگری، سوخت وانرژی و ….)از یک سو و از سوی دیگر میزان عملکرد محصول بر حسب مقدار بستر یا محیط کشت استفاده شده در طول یک دوره از تولید داشته که معمولا بین دو تا سه ماه در نظر گرفته میشود. بنا براین محاسبات ذیل که کاملا عملی و تجربه شده در سال 1384 می باشند می توانند تغییراتی داشته باشند که متاُثر از نحوه مدیریت در کارخانه میباشد.این محاسبات جهت سیستم رایج ایران یعنی سیستم تولید به روش سنتی یا دستی محاسبه شده است. ضمناً در این برآورد هزینه سرمایه گذاری ثابت ( ساختمانها، تاسیسات و تجهیزات ) محاسبه نشده است .
الف) مواد اولیه:
شرح هزینه
واحد
مقدار
قیمت واحد، ریال
هزینه کل، ریال
کاه گندم
کیلو گرم
۶۰۰۰
۳۰۰
۱۸۰۰۰۰۰
کود مرغی
کیلو گرم
۳۵۰۰
۱۲۰
۴۲۰۰۰۰
کود اوره
کیلو گرم
۱۰۰
۵۰۰
۵۰۰۰۰
ملاس چغندر
لیتر
۱۰۰
۲۰۰
۲۰۰۰۰
سنگ گچ
کیلو گرم
۴۵۰
۱۰۰
۴۵۰۰۰
بذر قارچ
کیلو گرم
۱۵۰
۱۰۰۰۰
۱۵۰۰۰۰۰
خاک پوششی
متر مکعب
5/7
۲۰۰۰۰۰
۱۵۰۰۰۰۰
کیسه کشت
کیلو گرم
۳۰
۱۰۰۰۰
۳۰۰۰۰۰
سموم
لیتر
۴
۲۰۰۰۰
۸۰۰۰۰
متفرقه
۲ درصد
۱۱۴۳۰۰
جمع کل
۵۸۲۹۳۰۰
ب) هزینه کارگری :
شامل ۴ مرحله قالب زنی توسط ۴ نفر (۱۶ روز کارگر) ۲ مرحله تخلیه و پر کردن سالن پاستوریزه توسط ۴ نفر (۸ روز کارگر) ۳ مرحله آبیاری توسط یک نفر ( ۳ روز کارگر) یک مرحله تخلیه و نظافت سالن توسط ۴ نفر ( ۴روز کارگر) و میانگین ۴ روز کارگر جهت نظارت که مجموعاً ۳۵ روز کارگری با ارزش هر روز کارگری در سال 1384 تقریباً ۵۰۰۰۰ ریال با کلیه مزایا معادل ۱۷۵۰۰۰۰ ریال (تا قبل از برداشت ) میباشد.
جهت برداشت و بسته بندی، طی ۳ مرحله ( ۳ چین برداشت ) توسط ۵ نفر مجموعا 15 روز کارگر، با دستمزد فوق جمعاً مبلغ ۷۵۰۰۰۰ ریال خواهد شد.
ج)هزینه سوخت و انرژی:
از سوخت گازوئیل ،انرژی برق و آب با تعرفه کشاورزی به طور میانگین در فصول مختلف سال مبلغ ۵۸۲۹۳۰ جهت هر دوره تولید در نظر گرفته شده است.
جدول هزینه های جاری
شرح هزینه
مبلغ کل هزینه ( ریال )
الف) هزینه مواد اولیه
۵۸۲۹۳۰۰
ب)هزینه کارگر ی تا قبل از برداشت
۱۷۵۰۰۰۰
ج) سوخت و انرژی
۵۸۲۹۳۰
جمع
۸۱۶۲۲۳۰
س) استهلاک سرمایه برای 3 ماه ( 16 % )
۳۲۶۴۸۹
ص)هزینه کارگری برداشت
۷۵۰۰۰۰
جمع کل
۹۲۳۸۷۱۹
پیش بینی میزان تولید
با استفاده از مواد اولیه فوق با وزن خشک تقریبی ۱۰۰۰۰ کیلو گرم و 65% تا 75% رطوبت میتوان ۱۶۵۰۰ تا ۱۷۵۰۰ کیلو گرم کمپوست ( بستر یا محیط کشت قارچ دکمه ای) تهیه نموده که عملکرد آن ( میزان قارچ تولید شده ) بر اساس وزن بستر(کمپوست) به قرار ذیل می باشد.
مقدار تقریبی کمپوست
حداقل عملکرد 10درصد
عملکرد خوب 20درصد
عملکرد عالی 30درصد
شرایط ایران عملکرد17%
۱۶۵۰۰ کیلوگرم بستر
۱۶۵۰ کیلوگرم قارچ
۳۳۰۰کیلوگرم قارچ
۴۹۵۰ کیلوگرم قارچ
۲۸۰۵ کیلوگرم قارچ
۱۷۵۰۰ کیلوگرم بستر
۱۷۵۰ کیلوگرم قارچ
۳۵۰۰ کیلوگرم قارچ
۵۲۵۰ کیلوگرم قارچ
۲۹۷۵ کیلوگرم قارچ
باید در نظر داشت، کیفیت کمپوست تهیه شده از نظر فیزیکی و بیوشیمیایی که بستگی به مواد اولیه مصرف شده و سیستم تولید کمپوست دارد، همچنین بذر مصرفی ( اسپان )از نظر گونه و اصلاحات ژنتیکی انجام شده بر روی آن نقش چشمگیری در تلورانس تولید داشته و به همراه مجموع عوامل محیطی و نحوه کنترل آن (رطوبت، دما، تهویه، بهداشت، …) افزایش یا کاهش تولید قارچ را در تولیدی های قارچ دکمه ای رقم میزند.
2