آشنایی با قارچ های صدفی

مقاله:

آشنایی با قارچ های صدفی

فهرست:
قارچ چیست ؟
قارچ های بسیار مرغوب چیستند؟
از چه سطوح کشتی برای رشد قارچ استفاده می شود؟
قارچ های بسیار مرغوب چیستند؟
قارچ ها چگونه رشد داده می شوند؟
آیا تجهیزات ویژه ای برای رشد دادن قارچ لازم است ؟
تولید اسپان قارچ
سالنهای پلاستیکی و ساختمانی پرورش قارچ صدفی
آشنایی با قارچهای صدفی
پرورش قارچ در منزل
بروز مشکلات احتمالی در پرورش قارچ صدفی
تصاویری از مراحل رشد قارچ صدفی

منابع:

www.keshavarz.com

www.sabzikaraneiran.com

قارچ چیست ؟
قارچ ، میوه ای از تیره ی رویندگان قارچی است ؛ مشابه سیبی بر یکی درخت. بیشتر قارچ ها، به دلیل تشکیل کولونی به جذب مواد مغذی از چوب ، برگهای فرو افتاده و ترکیبات موجود در خاک و غیره ، قابل مشاهده نیستند. به عنوان یک مجموعه ، قارچ ها می توانند بر سطح هر منبعی که دارای کربن باشد، به شکل لایه ای رشد کنند. یک گیاه قارچی از تارهای شاخه شاخه ولوله ای شکل متعددی تشکیل شده است که Hyphae نام دارند. مجموعه Hyphae ها رامیسیلیوم می نامند. بسیاری از گیاهان قارچی ، که برخی از قارچ ها را نیز شامل می شود،Soprophyte (پوده زی ) هستند و غذای خود را با تشکیل کولونی بر ترکیبات ارگانیک مرده بدست می آورند. اگر یک میسیلیوم پژمرده شود، همچنان انرژی کافی را برای باز تولید خود داراخواهد بود. هنگامی که ترکیبات دما، رطوبت نسبی ، میزان دی اکسید کربن و…همگی مناسب باشند، گیاهان قارچی ساختار پیشرفته ای را سازمان می دهند که همان قارچ آشناست . قارچ ها،میلیون ها هاگ را می پراکنند که عملی مشابه دانه ی گیاهان دارند. شماری از این قارچ های پوده زی ، برای قارچ های قابل خوردنی که به عمل می آورند، کشت می شوند.
برخی از این قارچ ها انگل هستند و بر گیاهان ، جانوران و یا سایر قارچ ها می زیند. برخی انگل ها، بیماری زا و مضرند و برخی نیز سودمند مشارکت دو طرفه ی قارچی که در ریشه ی گیاهی زندگی می کند (گیاهی که مواد قندی قارچ را تلقین می کند) با آن گیاه (که ترکیبات معدنی را ازقارچ دریافت می کند)، را Mycorrhiza می نامند. بسیاری از قارچ ها، در رابطه ای Mycorrhiza با درختان به سر می برند. و درست به همین دلیل است که جنگلها نسبت به جویندگان قارچ بسیارسخاوتمند از: برخی از قارچ ها، مانند پودکینی ، ماتسوتا که و چانتلوز، جزو قارچ های میکور میزان هستند و به هیچ وجه قابل کشت نیستند. مگر آنکه خود آن درختان نیز کشت شوند. این قارچ ها،گاهی اوقات در فروشگاهها یافت می شوند؛ وانگهی همگی آنها از جنگل جمع آوری شده اند.
قارچ های بسیار مرغوب چیستند؟
محبوبترین قارچی که امروزه در ایالات متحده ی امریکا مصرف می شود، قارچ های دکمه ای سفید هستند. از آنجا که این قارچ ، بازار را در تصرف خود دارند. بسیاری قارچ دیگری را بهترین قارچ موجود می شناسند. پورتوبلو (Portobolle) محبوبترین قارچ مرغوب است . با این همه ،این قارچ تنها، نژاد قهوه ی قارچ دکمه ای سفید است . در ایالات متحده ، قارچ های مرغوب دیگرعبارتند از: Enoki, Oyster, Shiitake چند قارچ قابل کشت دیگر نیز وجود دارد، اما به شکل گسترده ای در دسترس نیستند.
از چه سطوح کشتی برای رشد قارچ استفاده می شود؟
اگر چه قارچ های دکمه ای عادی ، بر لایه ای از کود نباتی می رویند، بشیتر قارچ های مرغوب ، برسطحی از خک اره که به آن مواد مغذی دیگری افزوده شده است . رشد داده می شوند. بیساری ازانواع چوب مناسبند، اما در این میان ، توسکا و بلوط بهترین ها هستند. سدر و ماهوت در برابرعسل تشکیل کلنی توسط گیاهان قارچی مقاومند و نباید مورد استفاده قرار گیرند. صنوبر نیز ازآنجا که قارچ کاشته شده توسط صمغ درخت خنثی می شود، نامناسب است . درشتی دانه های خاک اره باید به اندازه ی دندانه های اره های معمولی باشد.
تراشه های بزرگتر نیز می توانند اضافه شوند. خاک اره را باید در دمای ْF250 در فشاری درحدود 15 پاوند بر اینچ مربع استریلیزه کرد. این عمل را می توان در یک دیگ و یا یک مخزن گرمایی ـ فشاری انجام داد. دستورالعمل معمول برای تهیه خاک اره ی مغزی شده عبارت است از:
76% خاک اره ، 12% اوزن ، 12% سبوس و بعلاوه 65% رطوبت . در نظر داشته باشید که دستورالعمل ها همیشه مبتنی بر وزن عوامل مذکور در حالت خشک (وزن خشک ) هستند، چراکه گنجایش رطوبت این عوامل (عناصر)، تغییر می کند. ظرف صنعتی استاندارد برای رشد دادن قارچ خوردنی مرغوب در خاک اره ، یک ظرف پلاستیکی مقاوم در برابر گرماست که یک صفحه ی فیله ی به آن متصل شده است ؛ این فیلتر، اجازه ی مبادله ی گاز را می دهد اما از ورودمیکروارگانیسم های آلوده کننده جلوگیری می کند.
قارچ ها چگونه رشد داده می شوند؟
راههای بسیاری برای رشد دادن قارچ ها وجود دارد؛ اما تولید همیشه در سه مرحله اصلی انجام می شود. بذرپاشی ، کاشت در زمین ، تبدیل به میوه به بار آمدن بذرها، تشکیل کامل کلنی ِ برروی سطحی مناسب است که با تلقیح آن سطح ادامه می یابد؛ این عمل را بذرپاشی می گویند گام دوم ، کاشت ، مرحله ی رشدی است که در آن Pinhead (کلاهک ها) تشکیل می شوند. کلاهک هاجوانه های کوچک میسیلیوم هستند که در انتهای تکامل خود، تبدیل به قارچ ها می شوند. تمام گونه های قارچ ها، برای کاشت نیازمند مجموعه ای (set) از شرایط زیست محیطی ای هستند که میان شرایط برای رشد بهینه ی میسیلیان ، تفاوت می کند. اگر چه نه همه ی آنها، اما بیشتر افرادقارچ ها را در دمای پایین تر از حالت تشکیل کولونی بر سطح خاک ، کشت می کنند. آخرین مرحله ،تبدیل به میوه ، تکامل کلاهک ها به قارچ های بالغ است .
گام اول : بذرپاشی ، پس از اینکه سطح خاک مخصوص کشت آماده گردید و در ظرف پلاستیکی یا هر مخزن دیگری استریلیزه شد، دانه ها بدان اضافه می شوند. دانه ها، بر سطح استریلزه می رویند بوسیله ی دستگاه پرورش دهنده ی تولید می شوند و یا از گلخانه های پرورش قارچ بدست می آیند. درصد خلوص بذر بسیار حیاتی است . در بسیاری از قارچ های مرغوب ،بذر به نسبت 205% یا بیشتر وزن خشک سطح خاک بدان اضافه می شود. پس از اینکه ظرف پلاستیکی با دقت مسدود شد، با تکان دادن ظرف ، بذر را بر سطح خاک اره پخش می کنند.سیستم به اندازه ی قارچ ، سطح خاک به طور کامل به مدت 2 تا 6 هفته توسط میسیلیوم پوشانیده می شود. دمای محیط در زمان پخش بذر باید حدود 70 ـ 75 فارنهایت باشد.
گام دوم : کاشت در زمین : برای شکل دادن فرم قارچ ها، دمای محیط برای 2 راز تا 2 هفته کاهش داده می شود، میزان CO2 با وارد کردن هوای تازه کاهش داده می شود و بر محیط نور تابانیده می شود. اغلب ، ظروف پلاستیکی باز هستند و به اطاقک رشد منتقل می شوند.
گام سوم : تولید میوه : ظرف پلاستیکی که اینک دانه ها در آن در حال رشدان ، در اطاقک رشد،در دمایی پایین (63 فارنهایت برای بیشتر قارچ ها، دمای میانگین مناسبی است ) و نیز رطوبت نسبی بالا 85 – 95%) قرار داده می شود. اگر چه ، قارچ دکمه ای سفید معمولی نیازی به تامین تابش نور ندارد، تمامی اشکال دیگر قارچ ها که در این جا مورد بررسی قرار می گیرند، برای رشددرست نیاز به نور دارند. برای بیشتر قارچ های مرغوب ، ظرف پلاستیکی را می توان پس از فرآیندبذرپاشی ، از رویه ی خاک اره جدا کرد. در تولید قارچ های Oyster Lions mane, سوراخهایی در ظرف پلاستیکیی بوجود می آورند و قارچ ها اجازه می یابند تا از میان این سوراخها رشد کنند.در تولید قارچ shiitake، ظرف پلاستیکی ، معمولاً به طور کامل برداشته می شود چرا که این نوع قارچ ، پوسته ای سخت بر سطح خاک اره می سازد.
آیا تجهیزات ویژه ای برای رشد دادن قارچ لازم است ؟
اگر چه ، فرآیند بذرپاشی در هر اطاق پاکیزه ای با دمایی کنترل شده و هوایی تازه ، قابل انجام است ، اما تکنیک های استریل برای کشت موفقیت آمیز بسیاری از قارچ ها، مطلقاً ضروری است .بیشتر روش ها شامل : یک سکوی آزمایشگاهی پاکیزه ، (ضد عفونی شده توسط 35% لیسول ،10% سفید کننده یا 70% اتیل الکل ). دستان شسته شده (شسته شده توسط صابون و ریختن الکل )؛ لباس های تمیز؛ و هوای پاکیزه با این که فیلترهای HEPA کاملاً در محیط کاری شماضروری نیستند، (ذرات با اندازه ی ـ 0.3 میکرون با 99% بازده از محیط زدوده می شوند و تنها 1ذره از 10.000 ذره در آن اندازه ، از فیلتر عبور می کند) بسیاری از پرورش دهندگان قارچ ، دست کم ، یک عدد از این فیلترها را مورد استفاده قرار می دهند. توجه کنید که هوای پاکیزه بدون فیلتر،حاوی 200.000 ذره ی غبار در هر فوت مکعب است و در مناطق شهری این میزان ، به 10 برابرافزایش می یابد.
اطاقک رشد نیازمند شرایطی ویژه است . بعلاوه وسایل خنک کننده ( 65 تا 63 فارنهایت )رطوبت می بایست در حدود 95% (یا حتی در برخی شرایط ؛ بیشتر) حفظ شود و نیز وسایلی برای به حرکت درآوردن هوای راکد حرکت شدید هوا، حتی در محیطی با رطوبت بالا، باعث خشک شدن سطح زیر کشت می شود و می تواند به کلاهک های حساس ، آسیب رساند. بوجودآوردن محیطی بسیار مرطوب برای پرورش قارچ نیز شاید عامل محدودیت پرورش خانگی این محصول باشد. آکواریوم ها، چادرهای پلاستیکی ، یخدان ها و با منفذهای سلوفوی و…مخزن های مفید رطوبتی هستند که برای پرورش قارچ مورد استفاده قرار می گیرند. یک راه برای مرطوب کردن یک مخزن این است که جریانی از هوا را (توسط یک پمپ هوای آکواریوم ساخته شده از سنگ متخلخل ) بر سطحی از آب نسبتاً گرم و زائده شود رطوبت زاهای گوناگونی توسط پرورش دهندگان خانگی قارچ مورد استفاده قرار می گیرد.
تولید اسپان قارچ
آزمایشگاه تولید بذر
– یک آزمایشگاه به دستگاهها عمده زیر نیازمند خواهد بود :
1 – انکوباتور
2 – اتو کلاو
3 – هود میکروبیولوژی
4 – یخچال صنعتی
البته وسایل دیگری نیز مورد نیاز میباشد که عبارتند از : چراغ آزمایشگاه ، دیگ اجاق گاز جهت جوشاندن غلات ، قفسه جهت طبقه بندی ، ظروف آزمایشگاهی و . . .
یک واحد تولید قارچ در صورتی موفقیت خود را تضمین خواهند نمود که بذر مورد نیازش را بتواند تولید کند ، چون هیچ گونه ضمانت دائمی از بابت بذرهای خریداری شده از بیرون وجود ندارد . لذا توصیه میگردد قبل از هر کار به ایجاد یک آزمایشگاه تولید بذر اقدام گردد تا واحد تولیدی در مراحل بعدی با مشکل مواجه نگردد . بسیار مشاهده گردیده است که تولید کنندگان زیادی از این نظر ضررهای هنگفتی متحمل گردیده اند . چنانچه انکوباتور در دسترس نباشد ، میتوان یک اطاق کاشی کاری و قفسه بندی شده و کاملا بهداشتی را جهت این کار انتخاب نمود . لازم است این اطاق قبلا کف و دیوارها و حتی سقفش کاشی یا سرامیک شده باشد و کاملا صاف و قابل شستشو و ضد عفونی باشد که بعد از قفسه بندی آن را میشویند و ضد عفونی مینمایند و به عنوان یک انکوباتور بزرگ از آن استفاده میکنند. فقط کافی است دمای درون آن 25 درجه سانتیگراد نگهداری گردد . اتوکلاو و هود میکروبیولوژی و یخچال صنعتی جزء ضروریات است که باید تهیه گردند . یک آزمایشگاه از قسمتهای زیر تشکیل شده است .
1 – اتاق تلقیح
2 – اتاق انکوباتور
3 – اتاق آماده سازی بذور غلات
در اطاق آماده سازی بذور غلات را پس از جوشاندن درون دیگ جوش ، روی میزهای مخصوص ریخته و با اضافه کردن پودر سنگ گچ و کربنات کلسیم دما و رطوبت آن را تنظیم میکنند ، سپس درون کیسه های پلی اتیلن یا شیشه های پیرکس ریخته و درب آن را با پنبه میبندند و در اتوکلاو میگذارند . پس از اتوکلاو کردن منتظر میمانند تا دمای آن پایین بیاید . سپس این کیسه ها را درون اتاق تلقیح برده و زیر هود میکروبیولوژی و تحت شرایط استریل میسیلیوم های پرورشی قارچ مورد نظر را به آن اضافه میکنند . سپس سریعا درب آن را توسط پنبه مسدود نموده و به اتاق انکوباتور منتقل مینمایند . آن را در دمای 25 درجه سانتیگراد به مدت 7 تا 12 روز نگهداری میکنند ، پس از سفید شدن کامل کیسه توسط میسیلیوم قارچ، اسپان آماده کشت میباشد . حال چنانچه چند روزی امکان انتقال این اسپان بر روی بستر کشت موجود نباشد ، میتوان آن را درون یخچال نگهداری نمود . باید در نظر داشت هر چه زودتر این اسپان تولید شده مصرف شود بهتر خواهد بود .
سالنهای پلاستیکی
ایجاد گلخانه های پلاستیکی به سبب هزینه اولیه کم جهت احداث ، دارای مزیت میباشند . همچنین به دلیل اینکه در زمستان با اندک نور خورشید گرم خواهند شد و رطوبت را درون خود به خوبی محبوس میکنند مورد توجه میباشند ولی فرسوده شدن سریع و عدم عایقبندی مناسب از معایب این روش میباشد . البته جهت افزایش میزان عایقبندی جدارها میتوان تمهیداتی اعمال نمود . مثلا یک پوشش دو لایه از پلاستیک که ما بین آن پوشال برنج قرار گرفته باشد توصیه میشود این کار علاوه بر عایق نمودن جدارها از برخورد مستقیم نور خورشید به کمپوست ها و از بین بردن قارچها جلوگیری میکند. امتیاز خوب این روش تامین رطوبت درون محیط پرورش به سادگی و عدم زایل شدن رطوبت میباشد . لذا چنانچه سرمایه اولیه جهت احداث ساختمانهای گرانقیمت در دسترس نباشد جهت شروع ، سالنهای پلاستیکی قابل توصیه می باشند .
سالنهای ایجاد شده با مصالح ساختمانی
جهت ایجاد یک واحد تولیدی قارچ صدفی به صورت مجهز قسمتهای زیر مورد نیاز است :
الف – آزمایشگاه تولید بذر
ب – انبار ذخیره کاه و کلش
ج – سالن کشت
د – سالن انتظار
قارچ صدف صورتی (انواع Pleurotus)
قارچ صدف صورتی ، راحت ترین قارچ خوردنی برای پرورش دادن است . انواع گوناگون قارچ صدفی را می توان برمنابع گوناگون سلولز (که شامل ترکیبات قهوه باشد) روزنامه و پوسته ی غلات پرورش داد. خاک اره ی استاندارد نیز، سطح کشت مناسبی برای رویانیدن این قارچ است . شایدبهترین خاک مورد استفاده برای کشت این قارچ ، برای پرورش دهندگان آماتور، پوسته ی خردشده ی گندم باشد، که با قرار دادن به مدت یک ساعت در زیر آب با دمای 165F درجه (فارنهایت ) پاستوریزه شده است . ظرف های در بسته ی پلاستیکی که با خاک اره پر شده اند و باگرده و بذر آغشته شده اند نیز معمولاً مورد استفاده قرار می گیرند. در مزارع بزرگ و وسیع ، ظروف پلاستیکی بذر طویلی از سقف آویزان هستند. سوراخهایی ، به منظور مبادله ی هوا و نیز رشدقارچ ها از میان آنها، روز ظروف تعبیه شده است .
بذرافشانی را می توان بدون فیلترهای مخصوص انجام داد چرا که قارچ های گونه ی Pleurotus بسیار سریع رشد می کنند و بیشتر ارگانیسم های موجود در خاک اره را در این رقابت ،از میان می برند.

گونه های قارچ صدفی
قارچ صدفی دارای گونه های متفاوت با خصوصیات رویشی و مرفولوژی گوناگون میباشد و در سراسر دنیا انتشار دارد . در هر کشور بنا بر ذائقه و فرهنگ مردم آن و شرایط اقلیمی منطقه گونه ها و رقم های خاص ، رشد و پرورش می یابند . انتخاب گونه مناسب با شرایط آب و هوایی منطقه و فرهنگ و ذائقه مردمان آنجا شرط اساسی موفقیت در تولید تجاری این قارج میباشد. مثلا در مناطق گرمسیر گونه فلوریدا که مقاومت خوبی به گرما از خود نشان میدهد انتخاب مناسبی خواهد بود .
بعضی از گونه های قارچ صدفی که در دنیا پرورش داده میشوند عبارتند از :
Pleurotus . Ostreatus
P.Eryngir
P.Florida
P.Flacellatus
P.Cystidiosus
P.Cotnucopiae
P.Sajor-Cajo
P.Sapidus
P.Pulmonarius

هرکدام از این گونه ها دارای رقمهای زیادی میباشند که شرایط بهینه بستر و اقلیمی خاص خود را جهت تولید ایده ال نیاز دارند .
اکثر قارچهای صدفی که در ایران پرورش داده میشود و به طور تجاری بذر آنها در بازار موجود است ، مربوط به گونه های اوستراتوس ، ساجر کاجو ، پولمونارویس و فلوریدا میباشد . یا اینکه از رقمهای این گونه های میباشند که این رقمها توسط شماره خاص از یکدیگر بر اساس خصوصیات آناتومی ، مرفولوژی ، و پرورشی تفکیک داده میشوند .
روش تهیه اسپان ( Spawn )
اسپان ( Spawn ) یا بذر قارچ عبارت است از انتقال و پرورش میسیلیوم قارچ بر روی دانه غلات تحت شرایط بهداشتی ، جهت این کار باید از میسیلیومهای قوی و برگرفته از کشتهای مادری ( mother culture ) استفاده نمود که این عمل توسط موسسات تحقیقاتی و با تجهیزات پیشرفته با رعایت اصول کامل تغذیه و بهداشتی انجام میگردد ، چنانچه کشت مادری اولیه بدون در نظر گرفتن اصول به نژادی ، اصلاحی و بهداشتی تهیه گردد ، میسیلیومهای تولید شده ضعیف خواهند بود و در نتیجه بذر تولیدی فاقد قدرت و توان کافی جهت محصول دهی خواهد بود . لذا تهیه کشت اولیه و همچنین بذر مصرفی باید از موسسات و شرکتهای معتبر انجام گیرد تا مشکلات جانبی ایجاد نگردد و عملکرد محصول کاهش پیدا ننماید . در اینجا به طور مختصر فرایند تولید بذر قارچ بر روی گندم توضیح داده شده است .
ابتدا بذور گندم ( بهتر است از گندم دیم استفاده گردد ) را به خوبی شستشو داده و به مدت 24 ساعت می خیسانیم ، سپس به ازای هر 1 کیلوگرم گندم 2 لیتر آب در ظرفی ریخته و به مدت 40 تا 50 دقیقه گندمها را میجوشانیم به طوری که گندمها به خوبی پخته و نرم گردند باید مواظب بود تا گندمها بیش از حد له نگردند . سپس آب اضافی را خارج کرده و گندمها را آبکش مینماییم . و بعد از آن بر روی میزی ریخته و بین 6 تا 8 درصد کربنات کلسیم جهت تنظیم PH به آن اضافه میکنیم، همچنین جهت جلوگیری از لزج شدن و به هم چسبیدگی گندمها به میزان 17 تا 20 درصد پودر سنگ گچ به آن اضافه مینماییم و گندمها را درون کیسه های پلاستیکی پلی اتیلنی یا شیشه های پیرکس ریخته و درب آن را با پنبه میبندیم و به طوری که منفذ خروجی پلاستکی یا شیشه را به قطر 3 تا 4 سانتی متر اشغال نماید . سپس بر روی پنبه یک تکه پلاستیک پلی اتیلن قرار داده و با کش پلاستیکی آن را محکم به پلاستیک یا شیشه محکم مینماییم .
سپس این کیسه ها یا شیشه ها را درون اتوکلاو تحت 15 پوند فشار و دمای 121 درجه سانتیگراد به مدت 40 دقیقه استریل مینماییم . بعد از این مدت و سرد شدن کیسه ها درون هود میکروبیولوژی و تحت شرایط کاملا استریل میسیلیوم قارچ را به آن اضافه مینماییم و سریعا درب کیسه ها را بسته و درون انکوباتور در دمای 25 درجه سانتیگراد به مدت 10 تا 12 روز نگهداری مینماییم تا میسیلیوم قارچ اطراف تمام دانه های گندم و کل کیسه یا شیشه را بپوشاند و آماده جهت کشت بر روی بستر گردد . چنانچه اسپان آماده شده بلافاصله کشت نگردد میتوان آن را درون یخچال به مدت چند روز نگهداری نمود ولی هر چه سریعتر کشت گردد کیفیت بذر بهتر خواهد بود و بهتر این است که برنامه ریزی کشت و تهیه بذر به نحوی باشد که اسپان اماده شده هر چه زودتر به بستر کشت اضافه گردد . چنانچه اسپان بیش از حد بماند آب خواهد افتاد و فاسد میگردد و چنانچه دمای محل مورد نگهداری بالا باشد میسیلیوم قارچ درون پلاستیک شروع به رشد میکند . لذا یکی از شروط اساسی موفقیت در این کار استفاده از بذر سالم و قوی و تازه میباشد .

قارچهای خوراکی صدفی
Oyster mushroom
وجود گرما و هوای مرطوب در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری محدودیتهای عمده ای در امر کشت و پرورش بسیاری از قارچهای خوراکی متداول ، مانند قارچ دکمه ای Agaricus bisporus و شی تاکه Lentinula edodes ایجاد میکند . قارچ چینی با رشد بر روی کاه برنج ، قارچی مناسب برای مناطق گرمسیری بوده و در این مناطق از اهمیت زیادی برخوردار است . کشت و پرورش قارچهای صدفی ، نسبت به سایر قارچهای خوراکی ، بسیار ارزان و کم هزینه است . انتخاب و پرورش این قارچ در صنایع تولید غذایی ، برای کشاورزانی با درآمدهای محدود ، میتواند منبع درآمدی مناسب باشد . گونه های پلوروتوس از جمله قارچهای خوراکی میباشند که در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری از رشد مطلوبی برخوردارند .
در حال حاضر گونه های متعددی از قارچ پلوروتوس شناخته شده اند که با برخورداری از قدرت تولید بالا و کیفیت مناسب ، در شرایط حرارتی بالا نیز رشد مطلوبی دارند . بسیاری از گونه های پلوروتوس میتوانند بر روی چوبهای پوسیده یا در حال پوسیدن و نیز در سطح تمام چوبهای سخت و بقایای چوبی از جمله خاک اره و ضایعات کاغذ و بقایای قهوه ( تفاله قهوه ، پوستها ، ساقه ها و برگها ) ، ساقه های سبز موز ، پوست غوزه پنبه ، کنجاله پنبه ، بقایای آگاو ، کنجاله سویا و بسیاری از مواد لیگنوسلولزی دیگر رشد کنند .
کشت پلوروتوس در کشورهای جنوب شرقی اسیا ، اروپا و آمریکا بسیار رایج است و در طول فصول رشد ، میتوان آن را پرورش داد . اغلب گونه های آن رشد میسیلیومی بالایی داشته و به راحتی مواد سلولزی را کلونیزه میکنند به گونه ای که قادرند این مواد را قبل از تخمیر ( کمپوست شدن ) تجزیه نموده و مورد استفاده قرار دهند . لذا قدرت ساپروفیتی بالایی دارند .
از نظر تغذیه و رفع گرسنگی و نیز احیای اقتصاد کشاورزی ، در کشورهای در حال توسعه پرورش گونه های پلوروتوس به سایر قارچهای خوراکی ، از اهمیت و امتیاز بالایی برخوردار است .
در سال 2000 میزان تولید قارچ صدفی از 169000 متریک تن در سال 1987 ، به 909000 متریک تن در سال 1990 افزایش یافته است .
آنچه درمورد قارچهای صدفی مهم و قابل توجه است ، تبدیل توده سابستریت بستر به اندامهای باردهی قارچ و راندمان بیولوژیکی آن اغلب با بیش از 100 درصد است که از نظر تولید قارچ در دنیا ، حداکثر میزان تولید محسوب میگردد . در مراحل تجزیه و تخریب کاه خشک ، حدود 50 درصد توده ، به صورت گاز دی اکسید کربن ، 20 درصد به صورت آب ، 20 درصد به صورت کمپوست مصرف شده ، 10 درصد نیز تبدیل به ماده خشک اندام باردهی قارچ میشود . به طوری که این مقدار ماده خشک ، معادل تبدیل 25 درصد توده تر سوبسترای بستر به قارچ تازه است . این امر کاملا به مرحله و زمان برداشت قارچ نیز بستگی دارد . قارچهای صدفی حاوی پروتئینهای اصلی و ضروری بوده که بر اساس وزن خشک قارچ مقدار آن برابر 35 – 15 درصد در منابع علمی گزارش شده است . این قارچها همچنین حاوی مقادیر قابل توجهی از اسیدهای آمینه آزاد است .
به علاوه این قارچها مملو از ویتامینهای مفید از جمله ویتامین C ، ویتامین B میباشد . تفاوتهای موجود در گونه های قارچ صدفی ، از نظر میزان مواد غذایی ، به چند عامل بستگی دارد . از جمله مقدار پروتئین قارچ تحت تاثیر نوع ماده مصرفی در بستر و میزان سوبسترا میباشد . تفاوت میزان ترکیب غذایی و عملکرد قارچهای نژاد پلوروتوس بسیار محرز است . برای اطلاع بیشتر به مقالاتی که در رابطه با خواص غذایی قارچهای صدفی ایل کاتان ( 1991 ) رای و همکاران ( 1988 ) و بانو و راجاراتنام ( 1988 ) مراجعه کنید .
در خصوص مشکلات موجود در زمینه پرورش قارچهای صدفی ، به طور اهم به سه نکته باید توجه کرد :
1 – این قارچ خیلی سریع و زود فاسد میشود ، به نحوی که فقط به مدت چند روز در فروشگاههای مواد غذایی قابل نگهداری است .
2 – به علت پخش گسترده اسپورهای قارچ در سالنهای پرورش ، سلامت کارگران حساس با خطر جدی مواجه است . نژادهای بدون اسپور یا کم اسپور قارچ که زواید کوتاه و گوشت ضخیم تری دارند ، مدت زمان بیشتری هم قابل نگهداری میباشند . همچنین پرورش دهندگان قارچهای صدفی ، این ارقام را بیشتر مورد توجه قرار میدهند 3 – حشرات زیادی وارد محل پرورش قارچهای صدفی میشوند که اقدامات لازم برای پیشگیری و مبارزه با آنها ، امری ضروری است که پرورش دهندگان باید مورد توجه قرار دهند .
در مقایسه با سایر قارچهای خوراکی ، قارچ صدفی بسیار مورد توجه حشراتی چون Phorid و Sciarid میباشد .
این حشرات با حرکت سریع و چرخشی خود در فضا و محیط اطراف قارچهای مزبور و قارچهای بالغ ، موجب پراکندگی و انتشار اسپور آنها در محیط میشوند .
تاکسونومی قارچ صدفی :
بیان یک تعریف دقیق از قارچها مشکل است آنها موجوداتی هتروترف میباشند و جذب کننده غذا هستند بعضی از آنها دارای ریسه میباشند که بر روی سوبستره ( منبع غذایی ) گسترش می یابد . یا به درون آنها رخنه میکنند و همچنین ممکن است دیواره سلولی داشته باشند . که معمولا جنس آن از کیتین میباشد ( بعضی ها در دیواره سلولی سلولز دارند ) . موجوداتی چند هسته و اوکاریوت ( هسته غشاء دار ) میباشند به صورت ساپروفیت ، همزیست و انگلی زندگی میکنند ثابت میباشند و در سطح جهان انتشار جغرافیایی دارند و بدین ترتیب به سلسله گیاهان و جانوران تعلق ندارند و در سلسله جداگانه قارچها ( Fungus ) طبقه بندی میشوند . قارچ صدفی ) Pleurotus .Spp ) جزء راسته اگاریکالز و رده بازیدیومیست میباشد که جایگاه تاکسونومی آن در نمودار زیر نشان داده شده است .
پرورش قارچ در منزل
فصل کاشت:
بهترین موقع برای پرورش قارچ در خانه بین ماههای مهر تا آذر است ولی چنانچه امکانات تهویه هوا و متعادل نمودن درجه حرارت محیط محل پرورش وجود داشته باشد می توان قارچ را در ماههای دیگر سال تعمیم داد.
بطور کلی طرز پرورش قارچ مخصوص به خود آنست و می توان آنرا در محیط تاریک پرورش داد و بجز نور مستقیم آفتاب، هر مقدار نور را تحمل می کند. در هر صورت در محل پرورش قارچ علاوه بر آنکه، بایستی تهویه هوا به خوبی انجام گیرد، درجه هوای محیط پرورش نیز باید بین 15 – 10 درجه نگهداری شود. علاوه بر این محل پرورش بایستی کاملا تمیز، قابل شستشو و فاقد درز یا محلی برای پرورش باکتریها، حشرات و قارچهای مضر باشد.
اطاق پرورش قارچ:
عرض اطاق پرورش بایستی بحدی باشد که بتوان از راهروهایی که برای آن تعبیه می گردد، براحتی عبور نمود( حدود 70 سانتی متر) عرض طبقات پرورش قارچ را نیز حداکثر 180 سانتی متر در نظر می گیرند تا بتوان از دو طرف به وسط بستر قارچ دسترسی پیدا نمود و چنانچه طبقات پرورش قارچ در کنار دیوار باشد عرض آنرا حداکثر 90 سانتی متر قرار می دهند. همچنین می توان قارچ را در جعبه های چوبی در اندازه 60 در 90 سانتی متر و عمق 20 تا 25 سانتی متر پرورش داد. به منظور صرفه جویی در هزینه اولیه می توان، هر طبقه را با تخته های سه سانتی متری به عرض 90 تا 180 سانتی متر پوشانده و کود را مستقیما کف هر طبقه ریخته و قارچ را در آن کاشت و به این طرتیب احتیاجی به جعبه های چوبی نخواهد بود. طبقه بندی ها معمولا در طول اطاق پرورش انجام می گردد. روی سطح زمین نبایستی طبقه ای مستقر نمود، حداقل فاصله بین طبقه اول تا کف زمین 15 سانتی متر و فاصله هر طبقه از هم 60 سانتی متر می باشد.
مشکلات احتمالی در پرورش و نگه داری قارچ صدفی
لازم به ذکر است قارچ صدفی بسیار مقاوم هستند وهیچ یک از موارد مذکور در زیر نمی توانند این قارچها را غیر قابل مصرف کنند زیرا کلیه مشکلات مذکور در زیر واکنشهای فیزیولوژیک قارچ صدفی در مقابل شرایط محیطی نا مناسب است که به محض تامین شرایط مورد نیاز مجددا قارچهای سالمی تولید خواهد کرد
کشت قارچ صدفی
از آنجایی که پرورش قارچها معمولاً در محیطی بسته انجام می شود لذا قارچها ی صدفی رامی توان در هر منطقه جغرافیائی و با هر نوع آب و هوایی تولید کرد. قارچها میتوانند اختلاف درجه حرارت 16 تا 30 درجه سانتیگراد را تحمل کنند .

تصاویر مربوط به ظهور ته سنجاقی تا رشد کامل کلاهک و ساقه قارچ صدفی که در کارگاه قارچ صدفی