طاق و قوس


فهرست مطالب
انواع طاق ها از نظر اجرا:
طاق ضربی
طاق رومی
طاق چپیله
طاق ضربی و رومی با هم
انواع طاق ها:
طاق آهنگ
طاق کامبو
طاق چهاربخش
طاق و تویزه
طاق خوانچه پوش
طاق تیرآهن گم

تعاریف
تاریخ پیدایش قوس
قوس تخت
قوس هلالی
قوس کمانی
قوس خنچه پوش
قوس برنخشی
قوس نعل اسبی
قوس نیمدایره
قوسهای مدور هلوچین
قوس تیز

تعاریف
چفد: درتعریف هندسی خط یا شکلی منحنی است و در اصطلاح معماری به باریکه طاقی که روی سردر یک درگاه قرار می گیرد اطلاق می شود.
طاق: به طور کلی به مفهوم پوشش فضای بین دو دیوار است و شکلی که طاق از نظر ترکیب تابع آن می شود همان چفد است لذا با تعریفی دیگر می توان طاق را ادامه چفد دانست
پوشش بر دو نوع است: 1- تخت 2- سغ
پوشش تخت از لحاظ شکل یک سطح مستوی است و از آنجائیکه در این گونه پوشش برآیند نیروهای وارد بر طاق کاملاً عمودی است ایستائی طاق در مقابل آن مستلزم استفاده از تیرهای حمال است.
پوشش سغ در واقع پوششی است که از لحاظ شکل تابعیت از چفدی منحنی دارد. انتخاب چفد مناسب برای تحمل بارهای وارد بر طاقها و گنبدها در معماری ایرانی بر اساس منطق ساختمانی و ایستائی بنا صورت گرفته است که حاصل سالهای دراز تجربه و تبحر علمی است.

انواع پوشش سغ
پوشش سغ به دو بخش عمده مازه دار و تیزه دار تقسیم می شود:
1- چفد تیزه دار:راس آن تیز است و از تقاطع دو قوس منحنی ایجاد می شود. به آن قوس جناغی هم می گویند.
2- چفد مازه دار: راس آن هلالی شکل است و بخشی از بیضی است

تاریخ پیدایش قوس
انسانهای نخستین با شکل دادن به سنگها که به صورت پله پله به طرف بالا جمع می شد کلبه های سنگی به صورت ابتدائی برای زندگی اجتماعی در کنار یکدیگر بوجود آوردند.
تحول بزرگ این عصر کشف سنگ آهک بود.در این دوران بود که استقرار قطعات سنگ بر روی یکدیگر بوسیله ملات انجام گرفت و به تدریج اصول بنائی به صورت ابتدائی شکل گرفت.
با پیدایش نژادها و اقوام، آداب و رسوم و فرهنگ و در نتیجه هنر قومی بوجود آمد. با ورود آریائیها به ایران در این خطه نیز فرهنگ و هنر قومی بوجود آمد

معماری قبل از هخامنشی

معماری هخامنشی

معماری طاقی دوره اشکانی و ساسانی
در این دوره تحولاتی در نوع مصالح و اجرا و طرح بناها پدید آمد که از آن جمله بود پوشش های بلند با طاق های کروی و گنبدی که این شیوه را برخی شیوه پارتی نامیده اند.
این شیوه از زمان اشکانیان شروع شد و در دوره ساسانیان به اوج خود رسید و تا ظهور اسلام و چندی بعد از آن هم مورد استفاده قرار گرفت.
از بناهای آن دوره می توان کاخ فیروزآباد،کاخ سروستان و خصوصاً طاق بسیار عظیم کسری را نام برد.
تاق بستان،چهارتاق قصر شیرین،ایوان کرخه،کاخ سیستان و …….

معماری طاقی قرون بعد از اسلام
الف: معماری سده های اولیه اسلام

هنر وسیع ایرانی در نهایت اخلاص در خدمت اسلام (چه از نظر سازه ای و چه از نظر اصول نماسازی)

معماری طاقی قرون بعد از اسلام
ب: معماری طاقی دوره دیلمیان تا مغول
بوجود آمدن قوسهای بیضی و جناغی
ایوانهای طویل و طاق های بلند

مجموعه مسجد جامع کهنه کاشان: دوره سلجوقی

ج: معماری طاقی دوره های ایلخانی و دوره تیموری

تغییرات اصول سازه در این دوره:
انواع قوسهای متنوع و طاق پوش ها
گنبدهای مخروطی،ایوانهای بلند
گره سازی و معرق درنما

ایوان مسجد جامع ورامین: دوره ایلخانی

معماری طاقی قرون بعد از اسلام
معماری نوین
این شیوه فقط در بناهای کوچک مانند منازل مسکونی و شخصی ،اماکن اجتماعی و عمومی کوچک و چند کاخ مانند کاخ صاحبقرانیه و قسمتی از کاخ گلستان و موارد مشابه بکار گرفته شده است.
آغاز این شیوه از زمان ناصرالدین شاه است و از اروپائیها اقتباس شده است.
این شیوه بیشتر در قوس ها و نمای ظاهری بنا اثر گذاشته است.

قوس تخت (مستقیم)
برای پوشش هائی که فشار کمی به قوس وارد می شود.
برای نماهای تزئینی بکار می رود.
بدون دور(خیز)است و نمای زیر قوس با ستون های دو طرف زاویه نود درجه می سازد.
در دهانه های بین 100 تا 125 سانتیمتر با خیزی معادل یک سانتیمتر و در دهانهای بین 125 تا 150 سانتیمتر با خیزی معادل دو سانتیمتر می سازند.
یرای دهانه های بیش از 150 سانتیمتر از این قوس استفاده نمی شود.

قوس تخت

تخمیرسازی برای پیاده کردن قالب

قوس هلالی

قوس هلالی

قوس هلالی

نمونه های اجرا شده قوس هلالی

قوس کمانی

نمونه های اجرا شده قوس کمانی

قوس آزاد کننده بار
معمولاً برای تزئین نما از قوس تخت (مستقیم) یا قوس هلالی استفاده می کنند. برای اینکه قوس تخت در زیر بار نما و دیوار خرد نشود بر روی آن قوس کمانی بنا می شود و نیروهای وارده توسط قوس دوم تحمل می شود.
اندازه خیز قوس با توجه به میزان نیروهای وارد بر قوس تعیین می شود.
برای تحمل نیروی وارد بر یک قوس تخت و یا نعل درگاه از پالونه می توان استفاده کرد.مسلماً قوس آزادکننده بار بیش از پالونه نیرو تحمل می کند.

قوس خنچه پوش
از نوع قوس تزئینی
ساخت قوس دارای دو مرحله است:
الف: ساختن گلوئی
ب: پوشش طاق در ناحیه وسط

قوس خنچه پوش
برای نشست طاق تخت بر روی آجرهای قفلی که به L تراشیده می شود در پاکار استفاده می کنیم.
چون طاق خنچه ای تخت بوده و فاقد دور است نمی توان بر آن نیرو وارد کرد. برای استفاده از بالای قوس باید پس از ساختن قوس کونال های دور گلوئی آن را ساخت.
در قدیم برای پوشش پشت طاق تخت از چوبهای گردی که پهلوی یکدیگر چیده می شد استفاده می کردند.
امروزه یرای رج چیدن روی قوس تخت از نبشی استفاده می شود.

نمونه های اجرا شده قوس خنچه پوش

قوس خنچه پوش دو گلوئی
این قوس کاملاً تزئینی است.نیروی فشاری را تحمل نمی کند .اگر بخواهیم نبرو بر این قوس وارد کنیم باید روی آن قوس باربر دیگری که بتواند نیرو را تحمل کند و باربر باشد بنا کنیم.
در بنائی این قوس رج مشترک بین دو کمان حائز اهمیت است.برای اینکه گردش رج در این محل به صورت کاملاً دوردار در دو جهت انجام شود از آجر قلمی یا آجر پاباریک تیشه داری استفاده می کنیم.
آجر پاباریک تراشیده و با تبعیت از حرکت دور دار قالب به صورت قاشقی تیشه داری می شود و پس از آبساب کردن بکار می رود.
قدمت این قوس را می توان به دوران صفویه نسبت داد.در دوره های بعد بخصوص قاجاریه در بناهای اندرونی و بیرونی به وفور استفاده شده است.نمونه استفاده شده این قوس را می توان در بقعه شاه نعمت اله ولی در ماهان،باغ دولت آباد یزد و مدزسه ابراهیم خان کرمانو.. بررسی کرد.

قوس خنچه پوش با گلوئی باز قوس خنچه پوش با دور عدسی

قوس برنخشی
قوس برنخشی یک قوس هلالی است که به علت وجود گلوئی یک قوس تزئینی به شمار می رود و به صورت نعل درگاه از آن استفاده می شود.
این قوس به خاطر تزئینی بودن نمی تواند نیروی فشاری را تحمل کند.
قوس برنخشی دارای دو کمان است ولی قالب آن یک تکه و یکپارچه ساخته می شود.
پس از استقرار قالب روی دو ستون ساختن قوس از گلوئی دو طرف شروع می شود.با این عمل قالب قوس از طرفین مهار می شود.چنانچه بنائی قوس فقط از یک جهت شروع شود در پوشش آن رانش ایجاد می شود.
پس از ساختن گلوئی ها باز هم بنائی قوس از دو طرف ادامه می یابد تا در تیزه به اتمام برسد.
برای تبعیت از دور قوس در گلوئی آجر رج های قوس باید به شکل سروته باریک تراشیده شود.
چون غلت دور در ناحیه شروع قوس و کونالها زیاد است ملات مصرفی در ناحیه پشت و زیر آجر به مراتب بیشتر از حدمعمول است و با زیاد کردن ملات نیز نمی توان غلت دور را بوجود آورد.دراین حالت باید حتماً در پشت کار آجرکاردی غوطه ای با شیب لازم و نشست برای رج بعدی قرار گیرد.

مقایسه قوس هلالی و قوس برنخشی

قوس نعل اسبی(کمانی تند)
قوس نعل اسبی با غلت زیادتر از قوس کمانی و کمتر از قوس نیمدایره می باشد.
این قوس به علت کمانی بودن تحمل زیادی در برابر نیروهای فشاری دارد.نیرو در این قوس از سر تیزه به طور یکنواخت به دو تکیه گاه و از تکیه گاه ها به نما انتقال می یابد.
چون فشار نیرو در ناحیه تکیه گاه بیشتر است تکیه گاه باید کاملاً در تنگ باشد تا پدیده لگدزدن و رانش در شانه قوس بوجود نیاید. برای پیشگیری از رانش در مقابل نیروی فشاری قوس نعل اسبی به تعداد زیاد و پشت سرهم و با دهانه های متعدد ساخته می شود.بدیهی است تکیه گاهها در این حالت در یکدیگر کلاف هستند و دور انتهائی هر دو قوس مجاور تنگ هم هستند.
با توجه به شعاع قوس نعل اسبی و ارتفاع خیز آن تکیه گاه این قوس بازاویه 30 درجه ساخته می شود.رعایت زاویه 30 درجه با فارسی تراشی آجر میسر است.
ضخامت آجر در بالای قوس ثابت است اما چون کله آجر باید روی قالب نشست کامل داشته باشد و رج ها نیز باید با قالب زاویه 90 درجه بسازند پس آجر باید در ناحیه پائین قوس به صورت سروته تراشیده شود
اگر رجهای اول پله پله شود این عدم تقارن رج به رج افزایش می یابد و پوششی که به این صورت ساخته می شود علاوه بر آنکه دارای نمایی نازیباست، مقاومت کافی در برابر نیروی فشاری ندارد زیرا رج ها به راحتی از روی یکدیگر سر می خورند و قوس می شکند.

نمونه های اجراشده قوس نعل اسبی

قوس نیمداره
قوس نیمداره هم تزئینی است و هم باربر.
باربری قوس نیمدایره در حد قوسهای تیز نیست. اگر نیروئی که بر قوس تیز وارد می شود بر قوس نیمدایره وارد شود خطر رانش و شکست در قوس نیمدایره پیش خواهد آمد. علت این امر فقط نوع دور قوس نیمدایره است.
به علت وجود کمان کوچک در ناحیه زیر و کمان بزرگ در بالای قوس بند رج ها مانند گوه خواهد بود و ضخامت بند در ناحیه قالب و کمان زیرین برابر یک سوم ضخامت بند در ناحیه کمان بالائی می باشد.

تقویت قوس نیمدایره
عمل رج چینی بین دو قوس ، اصطلاحا" کونال سازی گفته می شود ، که رج به رج بنّایی می شود .
اصطلاح کونال در ابتدا « کوه نال » بوده است ؛ بدین معنی که اگر اثر بار و فشار بر کوه وارد شود ، کوه ناله خواهد کرد و این اصطلاح بنّایی است که رایج شده است . « کونال » در واقع نقطه ی بحرانی قوس است که در مقابل نیروی فشار قرار می گیرد ؛ از این رو ، بستن و مهارسازی نواحی کونال از ویژگی کار ساختن قوس است . این اجرا سبب پیش گیری از رانش قوس می شود

نمونه اجرا شده قوس نیمدایره

قوس نیمدایره سنگی
قوس های مدور سنگی در بناهای باستانی ایران به وفور بکار گرفته شده است . امروزه نیز در بناهای سنگی- تونلها- پل ها- کانال ها و … استفاده می شود.
نحوه اجرای قوس سنگی با قوس آجری تفاوت زیادی دارد و وجه اشتراک دو قوس فقط در ضوابط ترسیم و چگونگی عمل و عکس العمل نیروهاست.
قبل از اجرای قوس قطعات سنگی ان مطابق دور کمان تراشیده می شود.چون این قطعات به صورت سروته و گوه مانند تراشیده می شوند کاملاً در یکدیگر درگیر می شوند و دیگر خطر شکستن قوس وجود خواهد داشت.
قطعات سنگ باید یکنواخت و در یک اندازه تراشیده شود زیرا اگر سنگ را به صورت نامنظم و با ابعاد متفاوت بتراشند خطر رانش قوس در زیر نیروهای فشاری بوجود می آید.
در این قوس قطعه سنگ تیزه دارای ارتفاعی زیادتر از قطعات معمولی است تا عمل تنگ بستن دو شانه به خوبی انجام گیرد.این قطعه سنگ را سنگ تاج می گویند.
قطعه سنگ پاکار نیز دارای ابعاد بزرگی است زیرا اگر کوچک باشد بر اثر فشار نیروهای وارد امکان دارد سر بخ.رد و قوس را خراب کند.
چنانچه قطعات قوس های سنگی به صورت اصطلاحاً نرولاس و قفلی تراشیده شود خطر سر خوردن و حرکت قوس اصلاً ممکن نیست و قوس زیر بار فشاری مقاومت زیادی نشان می دهد و با این اجرا قوس در مقابل حرکات زمین لرزه پایدار می شود.

نمونه اجرا شده قوس سنگی نیمدایره

قوس دایره قوس ثلث دایره

قوسهای مدور هلوچین،چیار بیضوی ساسانی
این قوسها در بناهای پیش از اسلام مانند کاخ ها- ساختمانهای شهری و روستائی و پرستشگاهها به کار می رفته است.
این قوسها را عموماً با خشت خام و ملات گل و کاه می ساخته اند.
طاقهای کشیده و بلند از خانواده قوس های مدور به خصوص قوس های بیضوی ساسانی گویای شیوه پارتی است.از این طاقها تا قرون اولیه بعد از اسلام نیز در بناهای مختلف استفاده می شد.
به طوری که در مبحث قوس نیمدایره اشاره کردیم این قوس در زیر فشار از سه محل (دو شانه و تیزه) دچار رانش می شود و زمانی که فشار مداوم باشد رانش به شکستگی مبدل می شود
به طور کلی فروریختن قوس نیمدایره دو علت دارد:
الف: یکنواختی دور کمان که کاملاً به صورت نیمدایره است.
ب: اجرا و بنائی قوس که معمولاً در آن ملات خور قسمت تحتانی بسیار ناچیز است و درعوض در ناحیه فوقانی ضخامت ملات بین رج ها چند برابر ضخامت رج های تحتانی است.

قوس بیز

قوس نعلی(ناری)

قوس هلوچین تند

قوس چیله

قوس چیله تند(بیضوی ساسانی)

قوس چیار

قوس تخم مرغی

قوس جناغی کند(بیض کوتاه-ناری)

قوس ناری تند

قوس تیز
قوس تیز حاصل تکامل قوس جناغی است.
انتقال نیرو در این قوس از تیزه به شانه و از شانه بر کنال و به ساقه ستون یا پایه هاست.
به علت دور و کمان این قوس خصوصاً در قوس های تیز ارتفاع زیاد مقاومت آن بسیار زیاد است و کمتر دیده شده که قوس های تیز در زیر بارهای نتعادل شکسته شود یا دچار رانش گردد.
به طور کلی به سه دسته تقسیم می شودن:
الف: قوس های تیز با ارتفاع زیاد(قوس های شاخ بزی):به علت ارتفاع زیاد در برابر نیرو مقاومت زیادی دارد.
ب: قوس تیز متوسط (قوس شاه عباسی):هم باربر است و هم تزئینی و بیش از دو قوس دیگر استفاده می شود.
ج: قوس تیز کند: دارای ارتفاع کمی است. در برابر نیروهای فشاری زیاد مقاوم نیست و بیشتر به عنوان قوی تزئینی بکار می رود.

قوس تیز
ویژگی قوس تیز در پیوند رج های تیزه آن است.در تمامی قوس های هلالی،کمانی،برنخشی،دایره و … پیوند از یک پاکار تا پاکار دیگر کاملاً مشابه و یکنواخت است اما در قوس تیز نوع پیوند در دو شانه با پیوند تیزه کاملاً متفاوت است.

انواع قوس شاخ بزی

قوس مربع(پاتوپا-نیزه ای)

قوس پنج او هفت

قوس دو لنگه

دولنگه پاتوپای تیز

قوس ابرو

قوس کلیل و کلاله
قدمت قوس کلیل به دوره پارتی می رسد.
شروع قوس کلیل به صورت امروزی را می توان از دوره سلجوقی دانست.
از این قوس در طاق های مسجد جامع نائین و مدرسه خرگرد خواف استفاده شده است.
پیدایش قوس کلاله مقارن دوره تیموری است و انواعی از آن را می توان در طبقات تحتانی و وفقانی مدرسه شاهرخیه و خرگرد مشاهده کرد.

قوس کلیل و کلاله

قوس کلیل و کلاله

قوس سهمی

قوس دالبری

طاقها
طاقها از نظر اجرا به چهار دسته تقسیم می شوند:
1- طاق ضربی

2- طاق رومی(هره)

3- طاق چپیله(تیغه ای – لاپوش)

4- طاق ضربی و رومی با هم

طاق ضربی
در این نوع اجرا آجر یا خشت از روبرو در صفحه کامل از خود قرار می گیرد
در دور بعدی آجرها را طوری می چینند که بند دو ردیف روی هم قرار نگیرد به این ترتیب استحکام پوشش آن بیشتر می شود.
اجرای این نوع طاق منحصر به ایران است. این نوع اجرا در دوره ساسانی زیاد معمول بوده که نمونه مشهور آن ایوان کرخه است.
در اجرای طاق ضربی ابتدا دیوارهای طرفین طاق را که باربر است می سازند. در محلی که طاق قرار است روی دیوار بنشیند دیوارها را به اندازه 1 الی 5/1 آجر عقب می نشینند تا آجر طاق روی آن بنشیند به این گودی کیز می گویند.
طاق معمولاً از نقطه آغاز به صورت منحنی اجرا نمی شود بلکه پاکار را چند رج آجر(40 الی 50 سانتیمتر) به طور عمودی بالا می برند که به این بخش پاراسته یا پاراستی می گویند

طاق رومی (هره)
در اجرای طاق رومی نکته حائز اهمیت آن است که از دوطرف دیوار چیدن آجر صورت می گیرد تا در بالا به هم قفل و بست شوند.
در این نوع اجرا چون سقف در امتداد دیوار چینی پیش می رود احتیاج به کیز نیست.
از لغت رومی اینگونه استنباط شده است که این طرز اجرا از روم به ایران آمده است ولی با گذری اجمالی به تاریخ معماری قدیم ایران در چغازنبیل (1250 ق م ) این نوع اجرا می بینیم زمانی که زندگی رومیها بسیار ساده بوده است.

طاق چپیله ( تیغه ای – لاپوش)
در این نوع اجرا لبه آجر به صورت لایه های باریک در مقطع عمودی و دید روبرو قرار دارد.
این نوع طاق به علت ضخامت فوق العاده کم مقاومت بسیار کم در مقابل بارهای وارده بر خود دارد و فقط در درگاهها ونعل درگاههای کوچک می تواند اجرا شود
برای استحکام بیشتر این نوع آجرچینی را در چند لایه روی هم انجام می دهند که در اصطلاح معماری به آن پالانه کردن (پالونه) می گویند.

طاق ضربی و رومی باهم
گاهی برای استحکام و قابلیت باربری بیشتر در اجرای طاق خصوصاً در اجرای تویزه های باربر ترکیبی از ضربی و رومی را با هم اجرا می کنند که خود انواع گوناگون دارد.
نوعی از این اجرا که عمدتاً در ساخت تویزه ها بکار می رود به این ترتیب است که مغز تویزه را با طریقه ضربی اجرا می کنند بعد اطراف آن را رومی می چینند به این ترتیب تویزه قطور و بسیار محکم می شود و در مقابل انواع فشارهای وارده به خوبی مقاومت می کند.

انواع طاقها
1- طاق آهنگ (گهواره ای)

2- طاق کلمبو

3- طاق چهاربخش

4- طاق و تویزه ( طاق و لنگه – طاق و چشمه – طاق و باریکه)

5- طاق خوانچه پوش

طاق آهنگ (گهواره ای)
ساده ترین طاق ایرانی ”آهنگ“ است که در واقع ادامه یک نوع چفد در امتدادی معین است.
طاق آهنگ در بناهائی که در دو طرف دو دیوار ممتد دارند مناسبترین پوشش است مثل انواع آب انبارها،ایوانها، صفه ها و فضاهای مستطیل شکل که بخواهند سقفشان یکنواخت باشد.
طاق آهنگ عمدتاً به صورت ضربی اجرا می شود. اگر اجرای طاق آهنگ به صورت رومی باشد حتماً نیاز به قالب دارد که در مجموع مشکلات گوناگون دارد و در معماری ایرانی به ندرت اجرا می شود.
زیر طاق آهنگ را پس از اتمام سفت کاری با انواع آمود می توان پوشاند.

طاق کلمبو
انواع طاقهای ایرانی بسیار مناسب برای شرایط آب و هوای ایران هستند از جمله به علت ساختارشان در ملایم کردن آفتاب شدید و جلوگیری از نفوذ سرمای سخت بسیار موثرند اما طاق کلمبو علاوه بر این خواص در مقابل زلزله مقاومت بسیار خوبی از خود نشان می دهد.
در حاشیه کویر و مناطقی که طوفانهای سهمگین دارد و مصالح نیز سست است کلمبو بهترین پوشش است.
در کاروانسراهای بین راه نیز پوشش طاقها را کلمبو می گیرند تا دیرتر خراب شود.
طاق کلمبو زیرسازی و گوشه سازی ندارد و روی چهاردیوار یا ستون در زمینه مربع اجرا می شود.

راههای اجرای طاق کلمبو
1- قدیمیترین نوع اجرای کلمبو روی تویزه است به این ترتیب که بین ستونهای بنا تویزه های باربر اجرا کرده و بعد روی تویزه ها را می چینند و بالا می آورند و پوشش کلمبو را تکمیل می کنند.(یکپارچه) گاه نیز روی تویزه ها را در نقاط گود می چینند تا سطح صاف و یکپارچه شود انگاه روی سطح صاف یک کلمبو اجرا می کنند
2- دمغازه: این صورت ساده در واقع قراردادن یک نیمکره در مکعب است به گونه ای که گوشه ها به صورت طبیعب خود بالا بیاید. در ایران با توجه به متداول بودن گوشه سازی کمتر از این روش استفاده می شود. در بناهای بسیار ساده از این روش استفاده می کنند.
3- کاربندی: این طریقه بسیار متداول است زیرا با این شیوه گوشه سازی تکمیل می شود و زمینه گرد بدست آمده مناسب برای زدن طاق کلمبو است.
زیر کلمبو را کمی پیش می کنند یا کتیبه می گذارند ( معمولاً یک کلوک آجر) که به آن گریوار (گلوبند) می گویند.

طاق چهاربخش
چهاربخش در واقع تقاطع دو طاق آهنگ در دو جهت عمود برهم است و بهترین اجرای آن در زمینه مربع است.
این طاق مثل کلمبو در زمینه های چهارگوش بکار می رود ولی برخلاف کلمبو در هر طبقه می توان ان را مسطح کرد و روی آن طبقه دیگری بنا کرد.
رواقهای مسجد جامع ورامین و همچنین بیت الشتا مسجد جامع اصفهان نمونه های زیبائی از طاق چهاربخش اند.

نمونه های اجراشده طاق چهاربخش

طاق و تویزه
منظور از تویزه در معماری ایران باریکه طاق باربری است که با چفدی باربر ساخته می شود و در فواصل معینی ایجاد می گردد تا نیروهای منتقل شده از سطح طاق را به پائین حامل باشد.
در طاقهای ساده ضربی امروزی تیرآهن کار تویزه را انجام می دهد. بین تیرهای آهن طاق ضربی زده می شود.
طاق و تویزه را معمولاً در دهانه های طولانی مثل بازارها بکار می برند.
از آنجائیکه تویزه ها حکم جرز را دارند و بارهای وارده از طاق را به زمین منتقل می کنند دیوار بین تویزه ها نمی تواند و نباید به ضخامت تویزه باشد و حتی بنا به مورد می تواند فضای بین تویزه ها خالی باشد.
سابقه اجرای طاق و تویزه بسیار کهن است و به نظر می رسد که ادامه همان پوشش تیر چوبی باشد.(کاخ سروستان در دوره ساسانی – ایوان کرخه)
بعد از اسلام استفاده از طاق و تویزه تا مدتی به تعویق افتاد. قدیمیترین مثال مسجد بایزید بسطامی است (قرن ششم) . در ارگ کریمخانی همه اطاقها پوشش طاق و تویزه دارند.

نمونه های اجراشده طاق و تویزه

طاق خوانچه پوش
بین دو تویزه سرتاسری را در دو طرف تویزه هائی عمود بر تویزه اصلی ایجاد کرده و هر بخش را با طاقهائی جداگانه پوشش می دهند.
زیباترین نمونه شبستانهای کشیده دو طرف گنبد مسجد جامع یزد است.
خوانچه پوشها در اکثر مناطق ایران دیده می شود.در مسجدهای با تهرنگ کشیده که تنبی دارند معملاً خوانچه پوش رواج دارد.(مسجد ملاعبدالخالق یزد)

پوشش تاق آهن گم