ضروری ترین تکنیک های مورد نیاز در درس کاربری اراضی شهری

ضروری ترین تکنیک های مورد نیاز در درس کاربری اراضی شهری
1-مرور مفاهیم و محاسبات ساده_سرانه، تراکم، سهم، درصد تحقق، …..)
-سرانه ناخالص
1-سرانه، نسبت مساحت هر کاربری به جمعیت است.
این مفهوم رابطه مستقیمی با تراکم جمعیتی دارد، یعنی هر
اندازه میزان تراکم جمعیتی بیشتر باشد مقدار سرانه
زمین کمتر است و بالعکس
2- سرانه خالص( مسکونی)
سرانه مسکونی(خالص) سرانه مسکونی، نسبت مساحت کاربری مسکونی
به جمعیت است.
3- تراکم ناخالص جمعیتی
تراکم ناخالص جمعیتی یک ابزار اندازه گیری است که معمولا
برای سنجش در مقیاس کلی یک شهر استفاده می شود. این
تراکم حاصل تقسیم کل جمعیت شهر بر سطح اشغال شده
آن شهر است که در شهر بر حسب نفر در هکتار بیان می شود
4-تراکم خالص مسکونی
که معمولاً برای سنجش در مقیاس مساحت خالص
مسکونی به کار رفته و از جمله شاخص های اصلی در
بررسی و کنترل طرح های پیشنهادی است که بر حسب
نفر در هکتار بیان می شود.
5-تراکم ساختمانی
نسبت میان سطح زیربنایی ساختمان به مساحت قطعه زمین
را "تراکم ساختمانی" می گویند که به درصد عنوان می شود.
6-سطح اشغال
نسبت میان سطح ساخته شده در طبقه همکف به مساحت
قطعه زمین راسطح اشغال می گویند که به درصد بیان می شود.
2- پیش بینی جمعیت(رشد نمایی)
با مبنا قرار دادن اطلاعات جمعیتی حاصل از سرشماری 1390 و دوره های قبل با استفاده از فرمول رشد نمایی و بر مبنای فرض نرخ رشد سال های 1390-1385 یعنی 2/1 درصد شهر نورآباد به پیش بینی جمعیت تا سال 1405 پرداخته ایم. در این روش، مقدار افزایش جمعیت متناسب با میزان جمعیت موجود است. به طوری که نسبت بین افزایش جمعیت و جمعیت کل، ثابت است ولی افزایش صعود می کند. به زبان ریاضی:

P(t+n) = P(t) (1+r)n (4-4): رابطه

:P(t+n)جمعیت در سالt+n (پایان دوره)
😛 (t)جمعیت در سال t(آغاز دوره)
:nدوره ی زمانی (بر حسب ماه، سال، نیمسال و ….)
:rنرخ رشد جمعیت سالانه
به طوری که rیعنی نرخ رشد سالانه جمعیت از طریق فرمول ذیل به دست می آید.
r = (4-5): رابطه
نکته : عدد حاصله برای استفاده در پیش بینی جمعیت در 100 ضرب نمی شود
جدول 4-15: نرخ رشد جمعیت شهر نورآباد در هر دوره ی(1405-1390).
نرخ رشد(درصد)
دوره
2/1
1390-1385
2/1
1395-1390
19/1
1400-1395
19/1
1405-1400
بر اساس اطلاعات (جدول4-15) و همچنین اطلاعات پایه ای سال 1390 جمعیت شهر نورآباد برای دوره های مختلف از سال 1390 تا 1405 به صورت دوره های 5 ساله پیش بینی گردید و با توجه به فرض در نظر گرفته شده برای پیش بینی، جمعیت این شهر از 55736 نفر در سال 1390 به 66654 نفر در سال 1405 پیش بینی گردید. در(جدول4-16) پیش بینی جمعیت تا سال 1405 ذکر شده است. در این بخش جهت به دست آوردن بعد خانوار بر اساس وضعیت موجود(1390) فرض شده است.
جدول 4-16: جمعیت، بعد خانوار و تعداد خانوار شهر نورآباد در هر دوره ی(1405-1390).
سال
جمعیت
بعد خانوار
تعداد خانوار
1390(سال پایه)
55736
8/3
14667
1395
59161
8/3
15568
1400
62796
8/3
16525
1405
66654
8/3
17540
– برآورد تعداد خانوارها
برآورد تعداد خانوارها را می توان از طریق تقسیم تعداد جمعیتی که از پیش بینی به دست آمده بر بعد خانوار به دست آورد. این تعداد همان طور که در(جدول 4-16) نشان داده شده است برای سال 1395، 1400 و 1405 به ترتیب 15568، 16525 و 17540 خانوار برآورده شده است.
4-8- نرخ باروری عمومی
متوسط تعداد موالید سالیانه به ازای یک هزار نفر زنان واقع در سنین باروی(49-15) است.
4-9- محاسبه نرخ مهاجرت(بر مبنای تفاضل رشد طبیعی و مطلق)
3- روش تعیین کمبود واحد مسکونی
برای تعیین کمبود واحد مسکونی در برنامه ریزی مسکن شهری از روش زیر استفاده می شود. در این روش ابتدا کمبود واحد مسکونی تعریف می شود.
حاصل تفاضل واحدهای مسکونی معمولی موجود از تعداد خانوارهای معمولی را اصطلاحاً کمبود واحد مسکونی می نامند (غالباً یک مسکن برای هر خانوار). برای مقایسه بهتر این شاخص می توان از درصد کمبود واحدهای مسکونی استفاده نمود که از طریق رابطه زیر بدست می آید: رابطه: (2-1)

شرح

جمعیت
بعد خانوار

تعداد خانوار
تعداد واحد مسکونی
نرخ رشد خانوار
نرخ رشد واحد مسکونی
کمبود واحد مسکونی
خانواردر واحد مسکونی
درصد کمبود واحد مسکونی
1355
10984
9/4
2246
2162
–
–
84
04/1
74/3
1365
25333
38/4

5779
4563
9/9
7/7
1216
27/1
04/21
1375
42243
6/5
7488
6949
6/2
3/4
542
08/1
24/7
1385
52597
76/4
11027
10145
9/3
8/3
882
08/1
8
1390
55736
8/3
14667
13708
8/5
2/6
959
07/1
54/6
1390-1365
–
–
–
–
7/2
19/3
–
–
–
جدول4-2: تحولات جمعیت، تعداد خانوار و واحد مسکونی شهر نورآباد طی دوره های(1390-1355).
ماخذ: مرکزآمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن طی دوره های(1390- 1355) و محاسبات نگارنده

4- روش های برآورد نیاز به مسکن :
برای برآورد نیاز به مسکن از روش های مختلفی استفاده می شود مهم ترین روش های برآورد نیاز به مسکن به شرح زیر هستند:
– روش انبوهه
– روش خام
– روش کلی
– روش شاخص
– روش های نرخ سرپرستی
– روش لجستیک

از این روش های فوق دو روش انبوهه، و خام را تشریح می کنیم:
1-4- روش انبوهه :
در این روش، جمعیت پیش بینی شده (P) به میانگین بعد خانوار (S) تقسیم می گردد تا تعداد خانوار پیش بینی شده (H) به دست آید، بنابراین خواهیم داشت
(رابطه 1-2)
و اگر K ضریب خانوار را در واحد مسکونی دخالت دهیم. تعداد مساکن مورد نیاز (E) بدست می آید. رابطه: (2-2)
= E واحدهای مسکونی مورد نیاز
= P جمعیت پیش بینی شده
= H تعداد خانوار پیش بینی شده
= S بعد خانوار
تذکر:
ضریب K را می توان به طور فرضی با توجه به میزان آن در سال های گذشته در واحد مسکونی برای دوره های مورد نظر محاسبه نمود.
جدول 4-17: تراکم خانوار در واحد مسکونی در هر دوره ی(1405-1390).
سال
1390(سال پایه)
1395
1400
1405
تراکم خانوار در واحد مسکونی
07/1
06/1
05/1
04/1

مثال:
اگر جمعیت پیش بینی شده ی شهری در افق برنامه ریزی برابر با 66654 نفر باشد و بعد خانوار آن 8/3 و ضریب خانوار 04/1 باشد، واحدهای مسکونی مورد نیاز عبارت خواهد بود از :
= ( 1405)E
بر اساس این روش ما در افق برنامه ریزی(1405) به 16866 واحد مسکونی نیاز خواهیم داشت. اما این نیاز بدون در نظر گرفتن نرخ تخریب برآورد شده است.

2-4- روش خام :
ساختار کلی این روش به شرح زیر است :
رابطه: (2-3)
در این رابطه :
: واحد مسکونی مورد نیاز تا زمان t
H : تعداد خانوارها در شروع دوره ی برآورد
U : تعداد واحدهای مسکونی قابل قبول در شروع دوره ی برآورد
: تعداد خانوارها در پایان دوره ی برآورد
: درصد واحدهای مسکونی که تا زمان t نیاز به تخریب و تجدید بنا دارند( پورمحمدی، 1391: 56).
برای بدست آوردن درصد تخریب واحدهای مسکونی می توان از رابطه ی زیر استفاده نمود:(حکمت نیا و همکاران، 1390: 120). رابطه: (2-4)

با توجه به جغرافیای طبیعی شهر نورآباد و قرار گرفتن این شهر بر روی کمربند زلزله و ساخت و سازها(قبل از سال 1375) طبق اصول مهندسی و آیین نامه ی زلزله، نرخ تخریب در شهر نورآباد قابل توجه می باشد. که طبق منابع مسکن و شهرسازی استان، مقدار این ضریب 5/2 درصد به صورت سالیانه محاسبه می شود(سازمان مسکن و شهرسازی نورآباد).
مثال: واحدهای مسکونی مورد نیاز شهر نورآباد در دوره ی(1395-1390) به شرح زیر محاسبه می شود.
کمبود واحدهای مسکونی در ابتدای دوره(H-U) : تعداد خانوارهای این شهر در سال 1395(H) معادل15568 و تعداد واحدهای مسکونی 1390 (U): 14686 ، بنابراین : H-U=882
– نیاز ناشی از خانوار(H(t) : همچنین نسبت به سال 1390(14667 خانوار)، 901 خانوار اضافه می شود و با توجه به ضریب خانوار در نظر گرفته شده(06/1) نیاز ناشی از افزایش این خانوار در این شهر به 850 واحد مسکونی برآورد می شود.
– واحدهای تخریبی(ru(t)) : در آغاز این دوره 14686 واحد مسکونی وجود دارد که سالیانه 5/2 درصد از این واحدهای مسکونی را به عنوان واحدهای مسکونی تخریب شده باید کنار گذاشت(5*367) بنابراین واحدهای مسکونی تخریب شده در این دوره 1835 واحد می باشد
و با توجه به کمبود 882 واحد مسکونی در ابتدای دوره (14686-15568) در مجموع تا سال 1395، شهر نورآباد به 3567 = 882 + 1835 + 850 واحدهای مسکونی نیاز دارند.
جدول 4-18: پیش بینی واحدهای مسکونی مورد نیاز شهر نورآباد در ادوار آتی
دوره
کمبودواحدهای مسکونی در ابتدای دوره(H-U)
واحدهای تخریبیRu(t)
نیاز ناشی از رشد خانوارH(t)
جمع

تعداد
درصد
تعداد
درصد
تعداد
درصد

1395-1390
882
73/24
1835
44/51
850
83/23
3567
1400-1395
787
48/21
1967
66/53
911
86/24
3665
1405-1400
675
96/17
2108
09/56
975
94/25
3758
1405-1390
2344
–
5910
–
2736
–
10990

5- برآورد نیاز به زمین برای تامین مسکن شهر نورآباد
با استفاده از روش های زیر می توان زمین مورد نیاز برای تامین مسکن را پیش بینی کرد(حکمت نیا و موسوی، 1390: 122).
1- روش استفاده از گروه نما
2- روش استفاده از تراکم متوسط ساختمانی
3- روش استفاده از سرانه ی مسکونی و تراکم خالص
4- روش برآورد مساحت واحدهای مسکونی از دیدگاه فرهنگی(شاخص فرهنگی مسکن).
جهت پیش بینی زمین برای تامین مسکن در شهر نورآباد تا سال 1405 در این رساله از روش گروه نما استفاده شده است.
1-5- روش استفاده از گروه نما
در این روش، ابتدا واحدهای مسکونی شهر از نظر مساحت زمین به طبقاتی تقسیم می شوند. مثلا بناهای با مساحت کم تر از 50 مترمربع، 99 تا 50 متر مربع، 199 تا 150 مترمربع و …، سپس درصد واحدهای (مسکونی) هر طبقه محاسبه می شود. هر طبقه از واحدهای مسکونی که بالاترین درصد کمی از مساکن شهر(فراوانی) را به خود اختصاص دهد، طبقه نما اطلاق می شود. بعد از مشخص شدن طبقه نما، نیاز به زمین مورد نیاز از طریق رابطه ی زیر پیش بینی می شود:

رابطه(4-10):
M.: نمای مساحت واحدهای مسکونی
L.: کرانه ی پایین طبقه ی نما
F.: فراوانی در طبقه ی نما
(F-1): فراوانی طبقه ی پیش از نما
(F+1): فراوانی طبقه ی بعد از نما
i: فاصله ی طبقات(حکمت نیا و موسوی، همان منبع: 123).
پس از به دست آوردن طبقه ی نما مساحت آن را به تعداد واحدهای مسکونی مورد نیاز ضرب می کنیم تا مقدار زمین مورد نیاز برای تامین واحدهای مسکونی به دست آید. به عبارت دیگر:
تعداد واحدهای مسکونی مورد نیاز مساحت نما = زمین مورد نیاز

جدول 4-19: واحدهای مسکونی معمولی بر حسب مساحت زیر بنا(متر مربع) در شهر نورآباد(1390).
کاربری
جمع مسکونی
50 متر و کمتر
99-50
149-100
199-150
249-200
299-250
300مترمربع و بیشتر
جمع
14668
37/381
1530
2/5823
23/5424
813
565
01/132
درصد
100
6/2
41/10
7/39
00/37
54/5
85/3
9/0
ماخذ: مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن نورآباد(1390).

4-9-2- برآورد زمین جهت تامین مسکن در دوره ی(1395-1390).
با استفاده از روش گروه نما در برآورد میزان زمین مورد نیاز برای دوره ی 1395-1390 با توجه به آن که میزان نیاز به واحد مسکونی در حدود 3567 واحد مسکونی اضافه بر تعداد موجود در سال 1390، برای جمعیتی معادل 59161 نفر و تعداد خانوار 15568 خواهد بود. میزان نیاز به زمین حدود 75/518106 متر مربع برابر با 81/51 هکتار خواهد بود.
4-9-3- برآورد زمین جهت تامین مسکن در دوره ی(1400-1395).
شهر نورآباد در دوره ی 1400-1395 جمعیتی معادل 62796 نفر خواهد داشت. و همچنین تعداد خانوار در این دوره به 16525 خانوار خواهد رسید. این تعداد خانوار در این دوره نیاز به حدود 3665 واحد مسکونی اضافه بر موجود در سال های گذشته خواهند داشت با این وجود، این تعداد واحدهای مسکونی نیاز به زمینی معادل 25/532341 متر مربع برابر با 23/53 هکتار خواهند داشت.
4-9-4- برآورد زمین جهت تامین مسکن در دوره ی(1405-1400).
بر اساس پیش بینی های انجام شده، میزان جمعیت شهر نورآباد در این دوره 66654 نفر خواهد رسید. و تعداد خانوار در این شهر به 17540 خانوار افزایش پیدا خواهد کرد. میزان نیاز به واحد مسکونی در این دوره 3758 واحد مسکونی خواهد بود. این میزان اضافه بر موجودی مسکن در سال های گذشته می تواند نیاز ساکنان را نسبت به واحد مسکونی بر طرف کند. جهت ساخت و ساز این تعداد واحد مسکونی در این دوره به زمینی معادل 5/545849 متر مربع برابر با 58/54 هکتار نیاز خواهد بود که باید این مقدار در این دوره تامین شود. بنابراین وسعت شهر در سال پایه معادل 8/1798 هکتار بود. بر اساس پیش پینی های انجام گرفته جمعیت شهر از 55736 نفر در سال پایه(1390) به 66654 نفر در افق برنامه ریزی می رسد. تعداد خانوارها از 14667 خانوار به 17540 خانوار خواهد رسید. با توجه به این امر میزان کل نیاز به واحد مسکونی در این شهر در دوره ی 1405-1390 برابر با 16865 واحد مسکونی خواهد بود. البته این میزان بدون در نظر گرفتن واحدهای تخریب شده در نظر گرفته شده است( زیرا این واحدها دیگر نیازی به زمین ندارند). برای این واحدهای مسکونی اضافه شده از سال پایه تا افق برنامه ریزی به زمینی معادل 62/159 هکتار نیاز خواهد بود که این مقدار باید در دوره های مختلف تهیه شود. بنابراین وسعت شهر از 8/1798 هکتار در سال 1390 به 42/1958 هکتار در سال 1405خواهد رسید.

4-3- بررسی وضعیت شاخص های کمی و کیفی مسکن در شهر نوررآباد
شاخص های مسکن شاید مهم ترین و و کلیدی ترین ابزار در برنامه ریزی مسکن باشد(ارجمند نیا، 1354: 54). بررسی شاخص های مسکن یکی از وسایل و شیوه های مختلف شناخت ویژگی مسکن به شمار می رود که می توان به کمک آن پارامترهای موثر در امر مسکن را شناخت و هر گونه برنامه ریزی و تصمیم گیری در مورد مسکن را تسهیل نمود(ملکی، 1382: 54).
4-3-1- بررسی شاخص های کمی مسکن
شاخص های این گروه عبارت از: تراکم نفر در واحد مسکونی، تراکم خانوار در واحد مسکونی، متوسط اتاق در واحد مسکونی، اتاق برای هر خانوار، تراکم نفر در اتاق، تراکم خانوار در اتاق، توزیع واحدهای مسکونی بر حسب خانوارهای ساکن، تعداد واحد مسکونی برای هر هزار نفر، تعداد اتاق برای هر هزار نفر، کمبود واحد مسکونی و نسبت افزایش خانوارها به افزایش تعداد واحدهای مسکونی.
4-3-1-1- تراکم نفر در در واحد مسکونی
میزان تراکم نفر در واحد مسکونی یکی از شاخص های عمده ی سطح زندگی محسوب می شود(احمدی و چهارد ولی، 1378: 75). این شاخص نشان دهنده ی نسبت نفر در واحد مسکونی H) /(P می باشد. در هر یک از واحدهای معمولی مسکونی در شهر نورآباد به طور متوسط 06/4 نفر در سال 1390 سکونت داشته اند. این رقم برای سال های 1365، 1375 و 1385 به ترتیب برابر با 5/5، 08/6 و 18/5 بوده است. روند تغییرات شاخص مورد نظر نشان می دهد که میزان تراکم فرد در واحد مسکونی رو به کاهش است. و این امر گویای بهبود وضعیت مسکن و رفاه و آسایش بیشتر افراد از دید سکونت در واحد مسکونی است.(جدول 4-4).
4-3-1-2- تراکم خانوار در واحد مسکونی
این شاخص نشان دهنده ی تعداد خانوار در مقابل هر واحد مسکونی است که با فرمول(H / h) یعنی (خانوار/ واحد مسکونی) به دست می آید(دفتر برنامه ریزی و اقتصاد مسکن 1377: 12). در سال 1390 در هر یک از واحدهای مسکونی در شهر نورآباد 07/1 خانوار ساکن بوده اند. میزان تراکم خانوار در واحد مسکونی طی سال های 1365، 1375 و 1385 به ترتیب 27/1، 08/1 و 08/1 بوده است. کاهش میزان این شاخص نسبت به سال 1365 در شهر نورآباد ناشی از پایین بودن نرخ رشد خانوار در مقایسه با نرخ رشد واحد مسکونی در کل است. با مقایسه ی این آمار در می یابیم، در این فاصله ی زمانی، شاخص مزبور روند مثبتی داشته است و این امر گویای بهبود وضعیت مسکن و رفاه بیشتر برای خانوارهای شهری از دید سکونت خانوار در واحد مسکونی است.(جدول4-4).
4-3-1-3- تراکم اتاق در واحد مسکونی
هر یک از خانوارهای معمولی ساکن در شهر نورآباد طی سال های 1365، 1375، 1385 و 1390 به طور متوسط 4، 05/4، 9/3 و 5/3 اتاق در اختیار داشتند. همان گونه که از آمار پیداست، در سال های 1365 و 1375 تعداد اتاق در واحد مسکونی این شهر، روند رو به رشد داشته و در دهه های 1385 و 1390 روند کاهنده داشت. از یک سو تعداد بیشتر اتاق نشانه ی استقلال بیشتر افراد خانوارها در داخل واحد مسکونی است. و موجب رفاه بیشتر افراد از دید سکونت در واحد مسکونی است. و از طرف دیگر هر چه ساخت خانه های ویلایی با زیر بنای وسیع کم تر شود و گرایش مردم به ساخت واحدهای آپارتمانی بیشتر شود. روند توسعه ی فیزیکی شهر به سمت زمین های مرغوب کشاورزی کندتر می شود که این عامل در رشد و توسعه ی پایدار شهر موثر می باشد. (جدول4-3).
جدول 4-3: تعداد اتاق و متوسط اتاق در واحد مسکونی شهر نورآباد طی دوره های(1390-1355).
شرح
سال
واحد مسکونی
متوسط اتاق در واحد مسکونی
تعداد اتاق
1365
4563
4
18252
1375
6946
05/4
28131
1385
10145
9/3
39565
1390
13708
5/3
47978
ماخذ: مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن، دوره های(1390-1355) و محاسبات نگارنده.
4-3-1-4- تراکم نفر در اتاق
این شاخص تعداد افراد را در مقابل هر اتاق نشان می دهد که با فرمول P / R (تعداد جمعیت به تعداد اتاق) محاسبه می شود. این نسبت غالبا بزرگ تر از یک است و هر چه اندازه ی آن کوچک تر شود نشانه ی استقلال بیشتر افراد خانوارها در داخل واحد مسکونی است(دفتر برنامه ریزی و اقتصاد مسکن 1377: 12). در مطالعات جهانی، به طور معمول تراکم مطلوب نفر در اتاق را برابر یک می دانند.
این شاخص یکی از شاخص های مهم کیفیت زندگی محسوب می شود که توسط کمیته ی بحران جمعیت سازمان ملل به کار گرفته شده است(آسایش، 1375: 6).
اما در کشور ما، به سبب فرهنگ غالب مردم و به دلیل کمبود واحدهای مسکونی مناسب و گرانی تهیه و تنظیم مسکن، اغلب مقدار میانگین این شاخص بیشتر از یک است.
البته ذکر این نکته ضروری است که بر اساس تعریف سرشماری عمومی نفوس و مسکن، اتاق به هر به هر فضای سرپوشیده ای که 22 متر بوده و حداقل ارتفاع سقف آن نیز 2 متر باشد، اطلاق می گردد. همچنین آشپزخانه، هال و هر فضای دیگری(مانند انباری) که با مشخصات فوق همخوانی داشته باشد جزو اتاق محسوب می شود.
بنابراین اگر از این گونه فضاها که کاربرد دیگری در واحدهای معمولی مسکونی دارند صرف نظر کنیم. در حقیقت باید بپذیریم که میانگین تراکم نفر در اتاق، بیشتر از مقادیر محاسبه شده می باشد. ضمنا با توجه به تحقیقات به عمل آمده در شهر نورآباد تراکم نفر در اتاق کمتر از متوسط استان(6/1) بوده است. و حدودا 5/1 می باشد. این شاخص در شهر نورآباد در سال 1390 برابر با 16/1 بوده و طی سال های 1365، 1375 و 1385 به ترتیب برابر با 39/1، 5/1 و 33/1 بوده است و بنابراین می توان گفت که این شاخص طی سال های 1385 و 1390 روند رو به کاهشی داشته که این نشان دهنده ی استقلال بیشتر افراد خانوارها در داخل واحدهای مسکونی است. و این امر گویای بهبود وضعیت مسکن و رفاه بیشتر برای خانوارهای شهری از دید تراکم نفر در اتاق است.(جدول های 4-3 و 4-4).
4-3-1-5- تراکم خانوار در اتاق
این شاخص به صورت h / R (خانوار بر اتاق) محاسبه می شود. میزان آن هر چقدر به صفر نزدیک تر باشد نشان دهنده ی وضعیت خوب خانوارها در تصاحب تعداد اتاق است. این شاخص در شهر نورآباد در سال 1390 برابر با 30/0 و طی سال های 1365، 1375 و 1385 به ترتیب برابر با 32/0، 26/0 و 27/0 بوده است. مقایسه ی این آمار نشان دهنده ی وضعیت خوب خانوارها در تصاحب اتاق طی این دوران است (جدول های 4-3 و 4-4).
4-3-1-6- اتاق برای هر خانوار
این شاخص یکی دیگر از شاخص های تراکم در واحدهای مسکونی است. در سال 1390 هر خانوار شهر نورآباد به طور متوسط 27/3 اتاق در اختیار داشتند. این رقم در سرشماری های 1365، 1375، و 1385 به ترتیب 15/3، 75/3 و 58/3 می باشد. که در مجموع نشان دهنده وضعیت خوب خانوارها در تصاحب اتاق است(جدول های 4-3 و 4-4).
4-3-1-7- تعداد واحد مسکونی برای هر هزار نفر
این شاخص نشان دهنده ی وضعیت تعداد واحدهای مسکونی در مقابل تعداد افراد را نشان می دهد و به صورت(H) محاسبه می شود. در سال 1390 در شهر نورآباد در مقابل هر 1000 نفر 95/245 واحد مسکونی وجود داشته است. این رقم در سرشماری های 1365، 1375، و 1385 به ترتیب برابر با 12/180، 5/164 و 88/192 می باشد. که نشان می دهد شهر نورآباد در دوره 1390 نسبت به دوره های قبل به لحاظ تعداد واحد مسکونی نسبت به جمعیتش در وضع مطلوب تری قرار دارد.(جدول 4-4).
4-3-1-8- تعداد اتاق برای هر هزار نفر
این شاخص تعداد اتاق برای هر هزار نفر را نشان می دهد که به صورت محاسبه می شود. طبق محاسبه ی به عمل آمده میزان این شاخص در سال 1390 در شهر نورآباد 80/860 بوده است. این رقم در سرشماری های 1365، 1375، و 1385 به ترتیب برابر با 48/720، 9/665 و 23/752 می باشد. که نشان می دهد شهر نورآباد به لحاظ تعداد اتاق نسبت به جمعیتش به خصوص در سال 1390در وضع نسبتا مطلوبی قرار دارد. که نشانه ی استقلال و رفاه بیشتر افراد از دید سکونت در اتاق است.(جدول های 4-3 و 4-4).
4-3-1-9- توزیع واحد های مسکونی بر حسب خانوار ساکن
توزیع واحدهای مسکونی بر حسب خانوارهای ساکن حکایت از بهتر شدن نحوه ی سکونت در سطح شهر نورآباد دارد.
از مجموع 13708 واحد مسکونی در شهر نورآباد 12892 واحد یعنی معادل 06/94 درصد واحد به صورت تک خانواری، 748 واحد، معادل 46/5 درصد به صورت 2 خانواری، 55 واحد، معادل 4/0 درصد به صورت 3 خانواری و 12 واحد، معادل 08/0 درصد به صورت 4 خانواری و بیشتر موجود است(مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390 و محاسبات نگارنده).
4-3-1-10- کمبود واحد مسکونی
بر اساس یک استاندارد معین(بر فرض یک واحد مسکونی برای یک خانوار) با مقایسه ی تعداد خانوارها با تعداد مسکن موجود می توان کمبود مسکن را برآورده کرد. با محاسبه ی این شاخص مشخص گردید که کمبود واحد مسکونی در سال های 1365، 1375، 1385 و 1390 به ترتیب 1216، 539، 882 و 959 واحد بوده است(جدول4-4). برای مقایسه ی بهتر این شاخص می توان از درصد کمبود واحدهای مسکونی با توجه به رابطه ی زیر استفاده نمود(حکمت نیا و موسوی، 1390: 116). رابطه: (4-1)

درصد این کمبود طی سال های 1365، 1375، 1385 و 1390 به ترتیب برابر با 04/21، 2/7، 8 و 54/6 درصد بوده است. بدین مفهوم که در سال 1365 04/21 خانوارها فاقد مسکن بودند و این میزان در سال 1390 به 54/6 درصد کاهش یافته است، که این نشانگر بهتر شدن میزان مسکن در شهر نورآباد نسبت به گذشته است(جدول 4-4).
4-3-1-11- نسبت رشد خانوار به واحد مسکونی
در بررسی وضعیت مسکن و تعیین میزان کمبود آن، بررسی روند رشد جمعیت و متعاقب آن افزایش تعداد خانوار مهم ترین عامل محسوب می شود. برای سنجش عرضه ی واحدهای مسکونی با افزایش تعداد خانوار در یک دوره ی معین می توان از نسبت زیر استفاده کرد(دهقان، 1380: 79).
رابطه(4-2): نسبت افزایش تعداد خانوارها به افزایش تعداد واحد مسکونی= (h90-h85 /H90-H85)
=h تعداد خانوار
=H تعداد واحد مسکونی
هر گاه اندازه ی این شاخص مساوی یا کم تر از یک باشد نشانه ی آن است که در دوره ی مورد بررسی افزایش تعداد مسکن از افزایش تعداد خانوار بیشتر بوده و در نتیجه از میزان کمبود مسکن کاسته شده است و هر گاه اندازه ی این شاخص بزرگ تر از یک باشد کمبود مسکن ثابت مانده یا افزایش یافته است. این نسبت طی سال های 1365- 1355در شهر نورآباد برابر با 47/1 می باشد که طی سال های 1375-1365 71/0 بوده است که نسبت به سال 1365بهبود یافته است. یعنی طی سال های 1375-1365 عرضه ی مسکن تا حدودی متناسب با رشد خانوار بوده و نسبت به دهه ی قبل از آن یعنی سال های 1365-1355 که این فاصله بیشتر بوده دارای شرایط بهتری بوده است. این نسبت طی سال های 1385-1375 به 1/1 رسیده است. که نسبت به دهه ی قبل از آن فاصله بیشتر شده و عرضه متناسب با رشد خانوار نبوده است وطی سال های 1390-1385 این نسبت 02/1 بوده است که نسبت به دهه ی قبل کاهش اندکی نشان می دهد ولی باز هم در این دهه عرضه ی مسکن متناسب با
رشد خانوار نبوده است. بنابراین فقط در دوره ی 1375-1365 نسبت به همه ی دوره ها در شرایط
بهتری بوده ایم(جدول 4-4).
جدول 4-4: شاخص های کمی مسکن شهر نورآباد طی دوره های(1390-1365).
شاخص ها
شهر نورآباد
سال
1365
1375
1385
1390
1390-1365
تراکم نفر در واحد مسکونی
5/5
08/6
18/5
06/4
–
تراکم خانوار در واحد مسکونی
27/1
08/1
08/1
07/1
–
متوسط اتاق در واحد مسکونی
4
05/4
9/3
5/3
–
تراکم نفر در اتاق
39/1
5/1
33/1
16/1
–
تراکم خانوار در اتاق
32/0
26/0
27/0
30/0
–
اتاق برای هر خانوار
15/3
75/3
58/3
27/3
–
تعداد واحد مسکونی برای هر هزار نفر
12/180
5/164
88/192
95/245
–
تعداد اتاق برای هر هزار نفر
48/720
9/665
23/752
80/860
–
کمبود واحد مسکونی(درصد)
04/21
20/7
8
54/6
–
نسبت افزایش خانوار به واحد مسکونی
47/1
71/0
1/1
02/1
97/0
ماخذ: مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهر نورآباد طی دوره های(1390-1355) و محاسبات نگارنده
شکل 4-6: شاخص های کمی مسکن شهر نورآباد طی دوره های(1390-1365).

مبنا: جدول4-4
شکل 4-7: شاخص های کمی تعداد واحد مسکونی و تعداد خانوار برای هر هزار نفر شهر نورآباد طی دوره های(1390-1365)

مبنا: جدول4-4

4-4- شاخص های کیفی مسکن
شاخص های کیفی مسکن عبارتند از: عمر واحد مسکونی، نسبت مسکن مناسب از لحاظ دوام و کیفیت، نحوه ی تصرف واحد مسکونی، تسهیلات و امکانات واحدهای مسکونی، مساحت واحدهای مسکونی.
4-4-1- عمر واحد های مسکونی
بررسی قدمت بناهای مسکونی در شهر نورآباد نشان می دهد که در حدود 2/48 درصد از بناها در فاصله ی 10 تا 30 سال پیش احداث شده اند و حدود 5/33 درصد از بناها طی 10 سال اخیر ساخته شده اند. همچنین حدود 1/12 درصد از ساختمان های مسکونی شهر در حال احداث است، بنابراین می توان گفت که در حال حاضر در حدود 6/45 درصد از بناهای مسکونی طی 10 سال اخیر احداث شده اند و یا در حال احداث هستند. این موضوع نشان می دهد که نزدیک به نیمی از بناهای مسکونی شهر نوساز هستند(مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهر نورآباد1390).
جدول 4-5: قدمت بناهای مسکونی شهر نورآباد

تقسیمات شهری

شرح

در حال احداث
احداث شده طی 10 سال اخیر
احداث شده بین 10 تا 30 سال قبل

قدمت بیش از 30 سال

مخروبه

اظهار نشده

جمع
جمع نواحی(شهر)
تعداد
1659
4592
6607
713
41
96
13708

درصد
1/12
5/33
2/48
2/5
3/0
7/0
100
ماخذ: مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن نورآباد(1390) و محاسبات نگارنده.

مبنا: جدول 4-5

شکل4-9: قدمت بناهای مسکونی شهر نورآباد
4-4-2- نسبت مسکن مناسب(دوام ساختمان ها و مصالح آن ها)
واحد های مسکونی باید به عنوان سرپناهی امن در مقابل سوانح و حوادث طبیعی عمل نموده و امنیت خاطر خانوار را فراهم آورند(سازمان برنامه و بودجه، 1377: 24). برای این منظور و سنجش کیفیت و استحکام واحد مسکونی از رابطه ی زیر استفاده می شود:
رابطه ی(4-3):

مسکن مناسب و سرپناه مناسب از لحاظ سازه ای مسکنی است که با مصالح با دوام ساخته شده باشد و عمر فیزیکی آن، نسبت به مصالح به کار رفته سر نیامده باشد. تا از ایمنی نسبی در برابر شرایط اقلیمی و بلایای طبیعی برخوردار باشد.
برای بررسی نسبت مسکن مناسب، مصالح ساختمانی به کار رفته در ساخت واحدهای مسکونی مورد توجه قرار می گیرد و ساختمان ها از دیدگاه دوام به سه دسته تقسیم می شوند(رفیعی، 1371: 8):
الف) مصالح با دوام شامل: اسکلت فلزی، بتن آرمه، آجر و آهن ب) مصالح کم دوام شامل: آجر و چوب، بلوک سیمانی، سنگ و آجر، سنگ و چوب ج) مصالح بی دوام شامل: خشت و گل، خشت و چوب و ….
بر این اساس کیفیت واحدهای مسکونی شهر نورآباد طی چهار دوره ی آمارگیری عمومی نفوس و مسکن از سال 1365 تا 1390 به صورت مداوم بهبود یافته است. به طوری که در سال 1365 ساخت مساکن با مصالح بی دوام به 42/1 و در سال های 1375، 1385 و 1390 به ترتیب به 92/0، 3/0، و 2/0 تنزل یافته است. در مقابل درصد کیفیت واحدهای مسکونی در دهه ی اخیر نسبت به دهه های قبل رشد چشمگیری داشته است. این موضوع خود بیانگر این مطلب است که دیگر کمتر کسی حاضر می شود در خانه هایی که از مقاومت مصالح کمی برخوردار است زندگی کند. در سال 1365 نسبت مسکن مناسب در شهر نورآباد 44/65 درصد بوده است. این نسبت در سال های 1375، 1385 و 1390 به ترتیب به 38/82، 9/88 و 20/91 درصد رسیده است که نشان می دهد نسبت مسکن مناسب از سال 1365 تا 1390 روند صعودی طی کرده است و کیفیت مساکن به لحاظ مصالح به کار رفته بهتر شده است(جدول4-6).
دوام مصالح

سال
با دوام
نیمه دوام
کم دوام
بی دوام
سایر
اظهار نشده
جمع واحدهای مسکونی
1365
تعداد
1941
1045
329
65
1183
–
4563

درصد
54/42
90/22
20/7
42/1
94/25
–
100
1375
تعداد
2703
3019
516
64
644
–
6946

درصد
91/38
47/43
43/7
92/0
27/9
–
100
1385
تعداد
4860
4159
386
30
–
710
10145

درصد
9/47
41
8/3
3/0
–
7
100
1390
تعداد
7430
5072
356
27
–
822
13708

درصد
2/54
37
6/2
2/0
–
6
100
جدول 4-6: توزیع واحدهای مسکونی شهر نورآباد بر حسب دوام مصالح طی دوره های(1390-1355).

ماخذ: مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن دوره های(1390-1355) و محاسبات نگارنده
شکل 4-10: نسبت مسکن مناسب شهر نورآباد طی دوره های 1390- 1365

مبنا: جدول 4-6
4-4-3- کیفیت بناهای مسکونی
بررسی کیفیت بناهای مسکونی در شهر نورآباد نشان می دهد که در سال 1390 حدود 2/54 درصد از بناها دارای مصالح بادوام(اسکلت فلزی و بتون مسلح و آجر(سنگ) و آهن یا تیرچه بلوک) است. و مصالح به کار رفته در 37 درصد از بناها از نوع نیمه دوام(بلوک سیمانی و آهن یا تیرچه بلوک)می باشد. و 6/2 درصد از بناها از نوع کم دوام(آجر(سنگ) و بلوک سیمانی و چوب) بوده است.
2/0 درصد از بناها از مصالح بی دوام از نوع(خشت و گل و چوب) می باشد(جدول های 4-6 ، 4-7 و شکل 4-11).
جدول 4-7: توزیع واحدهای مسکونی شهر نورآباد بر حسب مصالح به کار رفته در آن ها طی دوره های(1390-1365).
دوام مصالح

سال

جمع

اسکلت فلزی و بتون مسلح
آجر(سنگ) و آهن یا تیرچه بلوک
آجر(سنگ) و بلوک سیمانی و چوب
بلوک سیمانی و آهن یا تیرچه بلوک
خشت، گل و چوب
سایر
اظهار نشده

1365
تعداد
183
1758
329
1045
65
1183
–
4563

درصد
4
53/38
20/7
90/22
42/1
94/25
–
100
1375
تعداد
476
2227
516
3019
64
644
–
6946

درصد
85/6
06/32
43/7
47/43
92/0
27/9
–
100
1385
تعداد
609
4251
386
4159
30
–
710
10145

درصد
6
9/41
8/3
41
3/0
–
7
100
1390
تعداد
1645
5785
356
5072
27
–
822
13708

درصد
12
2/42
6/2
37
2/0
–
6
100
ماخذ: مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن نورآباد دوره های(1390-1355) و محاسبات نگارنده
شکل 4-11: درصد کیفیت بناهای مسکونی شهر نورآباد 1390

مبنا: جدول 4-7

شکل4-12: کیفیت بناهای مسکونی شهر نورآباد

4-4-4- نحوه ی تصرف واحدهای مسکونی
شاخص نحوه ی تصرف واحد مسکونی، بر حسب مالکیت و یا اجاره ای، از جمله شاخص های پایه در شناخت بخش مسکن از ابعاد اقتصادی و اجتماعی است(عزیزی، 1373: 35).
منظور از نحوه ی تصرف واحدهای مسکونی، بررسی چگونگی در اختیار داشتن واحدهای مسکونی است که به صورت ملکی(شامل مالکیت کامل، مالکیت عرصه و اعیان) اجاره ای و ….. است.
وضعیت مالکیت و نحوه ی تصرف واحدهای مسکونی شهر نورآباد نشان می دهد نسبت خانوارهایی که مالک واحد مسکونی خود بودند در سال 1365، 2/72 درصد و سال های 1375، 1385 و 1390 به ترتیب 4/67، 5/69 و 71 درصد بوده است. سهم خانوارهای اجاره ای طی دوره ی 1390-1365 رشد یافته است. که این نسبت طی سال های 1365، 1375، 1385 و 1390 به ترتیب 4/15، 03/21، 5/20 و 04/19درصد رسیده است. که وضعیت مالکیت واحدهای مسکونی طی دوره (1390-1375) روند رو به رشدی داشته است. به خصوص در سال 1390 میزان خانوارهایی که مالک واحد مسکونی بوده اند به نسبت دو دوره ی قبل بالاتر بوده است(جدول4-8).
جدول 4-8: وضعیت و نحوه ی تصرف واحدهای مسکونی خانوارهای شهر نورآباد(1390-1365).
سال
نوع مالکیت
1365
1375
1385
1390
ملکی و عرصه و اعیان(زمین وبنا)
2/76
4/67
5/69
71
ملکی اعیان(بنا)
6/3
27/3
19/3
3
اجاره ای
4/15
03/21
5/20
04/19
در برابر خدمت
1/2
1/3
96/2
7/2
رایگان
6/1
3/3
30/2
26/2
سایر
3/0
9/0
49/0
5/0
اظهار نشده
8/0
1
06/1
5/1
ماخذ: مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن نورآباد طی دوره های (1390- 1365).

4-4-5- تسهیلات مسکن
تسهیلات عمده ی مسکن یکی از شاخص اصلی سنجش سطح زندگی محسوب می شود که توسط کمیته، بحران جمعیت برای سنجش کیفیت در کلان شهرهای جهان به کار برده شده است(آسایش، 1380: 94). در این جا درصد واحدهای مسکونی شهر که دارای برق، آب لوله کشی، گاز لوله کشی و تلفن ثابت هستند مورد محاسبه قرار گرفته است.
بر اساس آمار سال های 1365، 1375، 1385 و 1392 به ترتیب 91، 3/97، 38/99 و 93/99 درصد واحدهای مسکونی شهر نورآباد به برق دسترسی داشتند. دلیل رشد درصد این شاخص در سال های 1365 تا 1392 رشد سریع شهرنشینی و سرمایه گذاری در تاسیسات زیربنایی می تواند باشد(بولتن اداره ی برق شهر نورآباد، 1393).
بر اساس گزارش اداره ی آبفای شهر نورآباد احداث شبکه ی آبرسانی شهر در سال 1341 انجام گرفته است. شاخص برخورداری از آب لوله کشی در شهر نورآباد در طی سال های 1365، 1375، 1385 و 1392 به ترتیب 85، 62/98، 99 و 92/99 درصد از واحدهای مسکونی می باشد که روند رو به رشدی را نشان می دهد(بولتن اداره ی آبفای شهر نورآباد، 1393).
بر اساس گزارش اداره ی گاز شهر نورآباد آغاز فعالیت شبکه ی گاز رسانی در شهر نورآباد سال 1359 می باشد. شاخص برخورداری از گاز لوله کشی طی سال های 1365، 1375، 1385 و 1392 به ترتیب 60، 58/82، 98/94 و 5/98 درصد از واحدهای مسکونی می باشد که روند رو به رشدی را نشان می دهد(بولتن اداره ی گاز شهر نورآباد، 1393).
بر اساس گزارش اداره ی مخابرات شهر نورآباد آغاز فعالیت مخابرات در شهر نورآباد سال 1361 است که از آن زمان شبکه ی ارتباط بین شهری برقرار شده است. شاخص برخورداری از تلفن ثابت طی سال های 1365، 1375، 1385 و 1392 به ترتیب 78/20، 30/39، 91/88 و 5/96 درصد از واحدهای مسکونی بوده است(بولتن اداره ی مخابرات شهر نورآباد، 1393).

جدول 4-9: واحدهای مسکونی معمولی شهر نورآباد بر حسب امکانات و تسهیلات (1392-1365) به درصد
امکانات و
تسهیلات
سال
برق
آب لوله کشی
گاز لوله کشی
تلفن ثابت
1365
91
85
60
78/20
1375
3/97
62/98
58/82
30/39
1385
38/99
99
98/94
91/88
1392
93/99
92/99
5/98
5/96
ماخذ: ادارات برق، آبفا، گاز و مخابرات نورآباد، گزارش خانوارهای دارای تسهیلات طی دوره های(1390-1365).

4- 4-6- مساحت واحدهای مسکونی
از مجموع 14668 واحد مسکونی ساخته شده در شهر نورآباد در سال 1390، 7/39 درصد از آن 150- 100 مترمربع مساحت دارند و 37 درصد آن 200- 151 متر مربع زیربنا دارند.(در استان بیشترین واحد مسکونی 150- 100 مترمربع مساحت داشته (33درصد) و پس از آن 76 تا 100 مترمربع با 22 درصد بوده است(جدول4-10).
جدول 4-10: واحدهای مسکونی معمولی شهر نورآباد بر حسب مساحت زیر بنا(متر مربع)1390
کاربری
جمع مسکونی
50 متر و کمتر
100-51
150-101
200-151
250-201
300-251
301 مترمربع و بیشتر
جمع
14668
37/381
1530
2/5823
23/5424
813
565
01/132
درصد
100
6/2
41/10
7/39
00/37
54/5
85/3
9/0
ماخذ: مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن نورآباد 1390 و محاسبات نگارنده.
4-5- توان های مسکن پذیری شهر نورآباد
توان های مسکن پذیری عبارتند از:
الف: ساختمان های تخریبی که قابل استفاده نبوده و به نحوی عمر مفید آن ها به پایان رسیده و این ساختمان ها می توانند در هر نقطه ای از شهر از جمله بافت های فرسوده، بافت های نو و در حال
احداث موجود باشد.
ب: بافت های فرسوده: با توجه به اولویت های مسکن و شهرسازی در تقسیم بندی این بافت ها، در حال حاضر، ساختمان هایی که در معابر کمتر از 6 متر، باشند و همچنین دارای اسکلت های قدیمی که مطابق آیین نامه 2800 زلزله طراحی نشده اند در ردیف این ساختمان ها قرار دارند.
ج: بافت هایی که 50 درصد واحدهای آن زیر 200 متر مساحت داشته باشند.
د: زمین های بایر در شهر: این زمین ها در مناطق مختلف شهر پراکنده اند و توانایی مسکن پذیری
بالایی دارند.
4-5-1- ساختمان های تخریبی
واحدهای مسکونی تخریبی را می توان تلفیقی از قدمت بنا و دوام ساختمان در نظر گرفت پس در این بحث، ساختمان هائی که دارای 2 مشخصه ی زیر باشند می توان در گروه ساختمان های تخریبی
به حساب آورد.
1- عمر یا قدمت آنها بالاتر از 30 سال باشند.
2- مصالح آن از نوع کم دوام و بی دوام باشند.
با توجه به این که تا سال 1355، تعداد واحدهای مسکونی شهر 2162 واحد می باشد که عمر این واحدها بیش تر از 30 سال و 7 درصد از واحدها دارای مصالح با دوام و 93 درصد از این ساختمان ها از مصالح کم دوام و بی دوام ساخته شده اند که تعداد این واحدهای مسکونی به 2010 واحد مسکونی تخریبی رسیده است. که این واحدها بیشتر در ناحیه ی 3 شهر دیده می شوند. و با توجه به زلزله خیز بودن شهر این ساختمان ها باید تخریب و نوسازی شوند. در نتیجه می توان گفت که از مجموع 14667 واحد مسکونی در سال 1390، 8172 واحد مسکونی(72/55 درصد) قابل ارزش نگهداری و 4485 واحد مسکونی(58/30 درصد) باید مرمت و بازسازی شوند و بقیه که 2010 واحد مسکونی(7/13درصد) است باید تخریب گردد.(مطالعات میدانی نگارنده).
4-5-2- شاخص های تعیین بافت فرسوده ی شهر نورآباد
برای تعیین بافت فرسوده ی شهر از شاخص های زیر استفاده می شود:
1 . بلوک هایی که مساحت 50 درصد قطعات آن ها کمتر از 200 متر مربع باشد.
2. بلوک هایی که 50 درصد قطعات آن ها دارای مصالح ناپایدار باشد.
3. بلوک هایی که دسترسی 50 درصد قطعات آن ها از معابر با عرض 6 متر و کم تر باشد.
با توجه به شاخص های فوق تعداد 89 بلوک با مساحت 37 هکتار در این بافت قرار دارند که به طور میانگین در هر بلوک 3/4157 مترمربع می شود که اگر به طور میانگین مساحت هر قطعه مسکونی را 250 متر مربع داشته باشیم مجموعاً 1513 واحد مسکونی در این بافت قرار خواهند گرفت که حدود 91/14 درصد از کل واحدهای مسکونی شهر نورآباد را در بر خواهد گرفت. از مجموع 89 بلوک 62 بلوک، معادل 70 درصد در ناحیه ی 3، 19 بلوک، معادل 35/21 درصد در ناحیه ی 2 و 8 بلوک معادل 9 درصد در ناحیه ی 1 قرار دارند. ولی تمام ساختمان های مخروبه در این بافت قرار ندارد و در کل شهر پراکنده هستند. همچنین طبق پیش بینی های انجام شده، هر ساله مقداری از واحدهای مسکونی موجود در شهر به دلایلی از رده خارج می شوند که استفاده از این واحدهای مسکونی مخروبه می تواند بخشی از نیازهای حال و آینده ی مسکن را تامین نماید.
در مجموع 75 درصد ساختمان های تخریبی در بافت فرسوده ی شهر قرار دارد. (مطالعات میدانی نگارنده).
از مجموع 2010 واحد مسکونی که باید تخریب شوند، 1513 واحد مسکونی در بافت فرسوده شهر قرار دارند. که با فرض بازسازی آن ها به شکل دو طبقه و سه طبقه به ترتیب ظرفیت بالقوه ی آن ها جهت ساخت واحدهای مسکونی جدید 4020 و 6030 واحد می باشد. و در سال های آتی به دلیل فرسودگی ساختمان هایی که دارای مصالح کم دوام و دارای عمر زیاد هستند می توان واحدهای مسکونی جدید و بیشتری فراهم نمود(4-11).
جدول 4-11: توان بالقوه ی واحدهای مسکونی تخریبی حال و آینده در تامین نیاز مسکن شهر نورآباد
واحدهای مسکونی تخریبی
نوسازی به شکل یک طبقه
نوسازی به شکل دو طبقه
نوسازی به شکل سه طبقه
بافت فرسوده ی 1390
1513
3026
4539
پراکنده در نقاط مختلف شهر 1390
497
994
1491
دوره ی 1395-1390
1835
3670
5505
دوره ی 1400-1395
1967
3934
5901
دوره ی 1405-1400
2108
4216
6324
دوره ی 1405-1390
7917
15840
23760
ماخذ: محاسبات نگارنده
در نتیجه با استفاده از حداکثر توان واحدهای تخریبی که در حال حاضر در شهر نورآباد وجود دارد و اگر به شکل دو طبقه ساخته شوند مشکلات تامین مسکن شهر را تا سال 1400 برطرف خواهد کرد و با انتخاب ساختمان سه طبقه نیازهای تامین مسکن شهر نورآباد را تا بعد از افق برنامه ریزی نیز بر طرف می نماید.
4-5-3- توان زمین های بایر در داخل شهر نورآباد
از مجموع 387 هکتار اراضی بایر و بایر محصور در شهر نورآباد حدود 259 هکتار، یعنی 92/66
درصد از این اراضی در ناحیه ی یک، 63/73 هکتار، یعنی 03/19 درصد از این اراضی در ناحیه ی دو، 36/54 هکتار، یعنی 05/14 درصد از این اراضی در ناحیه ی سه واقع می باشد.
از آنجایکه اراضی شهری کاربری های گوناگونی از قبیل مسکونی، تجاری، صنعتی، اداری، تفریحی، ارتباطی و… را به خود اختصاص می دهند. بنابراین ضروری است تا درصدی از اراضی بایر و بایر محصور موجود را که برای ساخت و ساز مناسب می باشد، به نیازهای مسکونی واگذار نموده و بقیه ی آن را برای سایر کاربری ها در نظر گرفت.
طبق استانداردهای در نظر گرفته شده در برنامه ریزی های شهری، در اکثر شهرها 50 درصد اراضی به کاربری مسکونی تعلق دارند و 50 درصد دیگر به سایر کاربری ها اختصاص می یابد.(شیعه، 1377، 289). بنابراین با توجه به استاندارد در نظر گرفته شده باید 50 درصد از مجموع اراضی بایر داخل شهر نورآباد را برای سایر کاربری ها در نظر گرفته و 50 درصد باقیمانده را برای ساخت واحدهای مسکونی مورد استفاده قرار داد. پس می توان به 5/193 هکتار از اراضی داخل شهر نورآباد در تامین مسکن اشاره کرد که از این میزان 000/935/1مترمربع، 902/294/1 مترمربع در ناحیه ی یک، 368150 مترمربع در ناحیه ی دو و 271800 مترمربع در ناحیه ی سه است.

جدول 4-12: توان اراضی بایر و بایر محصور داخل شهر نورآباد در برآوردن نیاز مسکن
ناحیه
مساحت (مترمربع)
درصد
1
902/294/1
92/66
2
368150
03/19
3
271800
05/14
مجموع
000/935/1
100
ماخذ : طرح تفصیلی نورآباد(1384).
برای مشخص کردن تعداد واحدهای مسکونی قابل ساخت بر روی زمین های مورد نظر باید به ضوابط مربوط به حوزه های مسکونی داخل محدوده ی طرح جامع توجه کرد، میزان سرانه ی
قطعات زمین مسکونی در اراضی هر خانوار نسبت به حوزه های تراکمی موجود در سطح شهر نورآباد به شرح زیر تعیین گردیده است.
الف) حوزه های تراکمی کم: حداقل قطعات تفکیکی در این حوزه 250 متر مربع و حداکثر طبقات ساختمان دو طبقه است و حداکثر سطح اشغال ساختمان 50 درصد مساحت قطعه می باشد.
ب) محدوده ی تراکم متوسط: حداقل قطعات تفکیکی در حوزه ی اراضی مسکونی 200 متر مربع با حداکثر سه طبقه، حداکثر تراکم ساختمانی(مسکونی) در قطعات واقع در این حوزه ی تراکم 150 درصد مساحت قطعه است. حداکثر مساحت زیر بنای طبقه ی همکف 60 درصد مساحت قطعه است.
ج: محدوده ی تراکم زیاد: حداقل قطعات تفکیکی، 300 مترمربع است. حداکثر تراکم ساختمانی(مسکونی) 200 درصد است. حداکثر مساحت زیربنای طبقه ی همکف 60 درصد مساحت قطعه است. حداکثر طبقات ساختمانی در قطعات مسکونی 4 طبقه تعیین می شود.
با توجه به این که محدوده ی تراکم زیاد در قسمت های محدودی از شهر نورآباد در مسیر بلوار هجرت و… و به صورت تجاری – مسکونی ساخته می شود لذا حوزه های تراکمی زیاد را در تقسیم بندی اراضی مورد نظر برای ساخت واحدهای مسکونی دخالت می دهیم. معمولاً زمین های بایر مورد نظر در ناحیه های مختلف شهر پراکنده اند و حوزه های تراکمی که در بالا ذکر شده است گاهاً در سه ناحیه از شهر دیده می شود و عمده منطقه بندی از لحاظ حوزه های تراکمی از نوع کم و متوسط می باشد.
با توجه به حوزه های تراکمی با جمعیت متوسط، تراکم و سرانه ی پیشنهادی در این حوزه ها، می توان اراضی موجود و با توجه به سطح سرانه، قطعات زمین را به 200 مترمربع تقسیم بندی نمود. با این شکل تفکیک یا تقسیم بندی می توان از موجودی و توان زمین های بایر داخل محدوده ی شهر نورآباد که دارای توان مسکن پذیری هستند 000/935/1 حدود 9675 واحد مسکونی به دست آورد که از این تعداد 6475 واحد (92/66 درصد) مربوط به ناحیه ی یک، 1841 واحد(03/19 درصد) مربوط به ناحیه ی دو و 1359 واحد(05/14 درصد) به ناحیه ی سه تعلق خواهد گرفت. این محاسبات برای واحدهای یک طبقه می باشد.
ولی از آن جا که در بخش مسکن برنامه ی دوم جمهوری اسلامی ایران، روش های متعددی برای تامین زمین مورد نیاز احداث واحدهای مسکونی در نظر گرفته شده است که مهم ترین فرضیه های آن مربوط به افزایش تراکم ساختمانی شهرهای موجود و اصلاح بافت های قدیمی و فرسوده ی درون شهری است(پورمحمدی، 1385: 116).
لذا می توان از این دو گزینه جهت تامین نیازهای مسکن درون شهری نورآباد اقدامات لازم را انجام داد. با در نظر گرفتن این گزینه که حداکثر مجاز طبقات ساختمانی در شهر نورآباد 4 طبقه می باشد. بنابراین دو گزینه ی ایجاد ساختمان های مسکونی دو طبقه و ایجاد ساختمان های مسکونی سه طبقه جهت استفاده حداکثر از توان زمین های بایر موجود این شهر پیشنهاد می شود.

جدول 4-13: توان زمین های بایر در ساخت واحدهای مسکونی یک، دو و سه طبقه
توان اراضی بایر و بایر محصور داخل شهر نورآباد در برآوردن نیاز مسکن
ناحیه
مساحت
درصد
یک طبقه
دوطبقه
سه طبقه
یک
902/294/1
92/66
6475
12950
19425
دو
368150
03/19
1841
3682
5523
سه
271800
05/14
1359
2718
4077
مجموع
000/935/1
100
9675
19350
29025
ماخذ: طرح تفصیلی نورآباد(1384) و محاسبات نگارنده
بدین ترتیب می توان با انتخاب ساختمان های دو طبقه مشکلات تامین مسکن شهر نورآباد را تا بعد از سال 1405 برطرف کرد و با انتخاب ساختمان های سه طبقه نیازهای تامین مسکن شهر نورآباد را تا چند دهه بعد از افق برنامه ریزی نیز برطرف نمود. البته در این نکته مسائلی وجود دارد(لزوم تابش خورشید به بدنه ی جنوبی ابنیه، لزوم رعایت حداقل فضای باز برای هر ساکن، اثر عرض معبر همجوار در تعیین تراکم، محدودیت های ناشی از افزایش طبقات که در تعیین کیفیت این واحدها موثرند، باید لزوماً مورد توجه قرار گیرند.

شکل4-13: توان های مسکن پذیری شهر نورآباد
4-6- تحلیل وضعیت جمعیت شهر نورآباد و روند تحول آن
عرضه و تقاضای خدمات شهری و روند تحول در رابطه ی مستقیم با تعداد جمعیت و روند تغییرات آن است. بر پایه ی آمارهای در دسترس روند تحول جمعیت شهر نورآباد در طی سال های گذشته به تدریج در جدول زیر مندرج می باشد( مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن نورآباد،1390).
جدول 4-14: وضعیت تحولات جمعیت شهر نورآباد طی دوره های(1390-1355).
وضعیت

سال
جمعیت
تعداد جمعیت اضافه شده در هر دهه نسبت به قبل
درصد تحول هر دهه نسبت به دهه ی قبل
متوسط رشد سالانه جمعیت(به درصد)
1345
5271
–
–
–
1355
10984
5713
00/108
6/7
1365
25333
14349
00/130
7/8
1375
42243
16910
7/66
24/5
1385
52597
10354
5/24
21/2
1390
55736
3139
9/5
2/1
1390-1345
–
–
–
38/5
ماخذ: مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن نورآباد(1390) و محاسبات نگارنده

ارقام(جدول4-14) مبین آن است که جمعیت شهر نورآباد دوره ی 45 ساله ده و نیم برابر شده است. بر اساس آمار ارائه شده تعداد جمعیت شهر نورآباد در دوره ی دهساله ی 1345-1355 تنها 5713 هزار نفر افزایش یافته است. در حالی که در چهار دهه ی پس از آن به ترتیب 14349 هزار نفر، 16910 هزار نفر، 10354 هزار نفر و 3139 هزار نفر افزوده شده است. بنابراین جمعیت شهر در سال 1355، نسبت به سال 1345، 108 درصد اضافه گشته، سال 1365، نسبت به سال 1355، 130 درصد اضافه گشته است و در سال های 1375، نسبت به سال 1365، و سال 1385، نسبت به سال 1375، و سال 1390، نسبت به سال 1385، به ترتیب 7/66، 5/24 و 9/5 درصد اضافه گشته است.
از آنجایکه روند تحول جمعیت شهر در طی دهه های مورد بررسی نوسان داشته است، با این حال دو دهه ی 1365-1355 و 1375-1365، دارای ویژگی های خاصی در ارتباط با روند افزایش جمعیت شهر است. اوج رشد جمعیت شهر نورآباد مربوط به این دو دهه است که از علل اصلی آن می توان به عواملی همچون مهاجرت های روستایی به شهر در نتیجه ی سیاست های پنجم اقتصادی – اجتماعی کشور، تمرکز امکانات و خدمات بیشتر در شهر نورآباد، افزایش تعداد موالید، جنگ تحمیلی و عدم توجه کافی به سیاست های کنترلی و کاهش جمعیت را نام برد. با توجه به مطالب گفته شده در بندهای قبل، به وضوح دیده می شود که شتاب افزایش جمعیت شهر در طی دو دهه ی متوالی 1375-1355 افزایش یافته است. به بیان دیگر، متوسط رشد سالانه ی جمعیت به جز دهه ی 1365 1355، در هر دهه کم تر از دهه ی قبل بوده است. که این امر طی دوره های 1390 – 1365 با گذشت زمان و طی تثبیت سیاست های جمعیتی کشور در سطح کلان و ترویج سیاست ملی کاهش جمعیت و کنترل نرخ رشد آن و همچنین پایان جنگ تحمیلی، به طور عام در کل کشور و طی دهه های 1390 – 1375 به طور خاص در شهر نورآباد کاهش یافت. بر پایه ی آمارهای موجود، متوسط رشد جمعیت شهر نورآباد در دوره ی 45 ساله 1390 – 1345 حدود 5 درصد بوده است. در حالی که متوسط اندازه ی سالانه ی رشد جمعیت در دهه های 1355-1345، 1365- 1355، 1365-1375، 1385-1375، 1390-1385 به ترتیب 6/7، 7/8، 24/5، 21/2 و 2/1 درصد بوده است که موید گفته ی فوق در رابطه با افزایش شتاب تحول جمعیت شهر است(جدول4-14).
همان طور که گفته شد، در سال های اولیه پس از انقلاب، به علل گوناگون، الگوی نقل و انتقالات جمعیتی در سراسر کشور دچار تحول اساسی شد و از آن جمله میزان مهاجرت های روستا – شهری شتاب زیادی به خود گرفت. این ویژگی بعد از چندی به دلایلی که در بالا گفته شد فروکش کرد. به همین دلیل اندازه ی متوسط رشد سالانه ی جمعیت شهر نورآباد در دوره های 1375-1345 و 1390-1375 با یکدیگر متفاوت بوده است و در دومین دوره اشاره رفته کم تر از اولین دوره بوده است. این امر در تحول جمعیت شهر نورآباد نیز دیده می شود.

4
36