به نام خدا
روش های مکانیابی عناصرشهری
استاد محترم : ……
دانشجویان……
معیارهای بهینه در مکان یابی کارکرد های شهری:
تعیین اصول دقیق مکانیابی فعالیت های مختلف در شهر به دلیل ماهیت پویای مسایل شهری بسیار دشوار است.هدف اصلی از سلسله اقدامات برنامه ریزی کاربری اراضی شهری تامین رفاه اجتماعی و اقتصادی شهروندان است.
معیارهای مکانیابی که در راستای این هدف قرار می گیرد عبارتند از: 1. سازگاری: عمده ترین تلاش شهرسازی ، مکان یابی برای کاربری های گوناگون در سطح شهر و جداسازی کاربری های ناسازگار از یکدیگر است . کاربری هایی که دود ، بو ، صدا و شلوغی تولید میکنند ، باید از کاربری های دیگر ، به ویژه کاربری های مسکونی ، فرهنگی و اجتماعی جدا شوند. 2. آسایش : دو مولفه ی فاصله و زمان مهم ترین مولفه در مکان یابی کاربری ها هستند. نوع دسترسی ها با فاصله و زمان سنجیده می شود . این دو عامل واحد اندازه گیری آسایش محسوب می گردند. چگونگی دسرسی به خدمات شهری مورد نیاز ساکنان و دوری از کاربری های مزاحم و ناسازگار از مولفه های مهم آسایش تلقی می گردند.
3. کارایی: الگوی قیمت زمین شهری ، عامل اصلی و معیار اساسی تعیین مکان کاربری زمین است . هر نوع کاربری از لحاظ اقتصادی و سرمایه گذاری برایند قیمت زمین و وضعیت آن از نظر آماده سازی و مخارج آبادانی است که با روش تحلیل هزینه – منفعت مشخص می شود. 4. مطلوبیت: مطلوبیت و دلپذیری در برنامه ریزی کاربری اراضی شهری یعنی تلاش در جهت حفظ و نگهداری عوامل طبیعی ، ایجاد فضاهای باز و دلپذیر ، چگونگی شکل گرفتن راهها ، ساختمانها و فضاهای شهری . 5. سلامتی: اعمال ضوابط محیطی و بهداشتی مناسب برای کاهش آلودگی حاصل از کاربری های مختلف و رعایت استانداردهای بهداشتی برای تامین سلامتی محیط زیست انسانی یکی از اهداف مکان یابی کاربری هاست . 6. استاندارد های ایمنی: هدف از این کار به طور کلی حفاظت شهر در مقابل خطر های احتمالی است . خطرهای بلایای طبیعی مانند سیل ، زلزله و آتشفشان و طوفان و غیر طبیعی ، مانند هم جواری منطقه ی صنعتی با منطقه ی مسکونی که با اصل سازگاری مورد اشاره مغایرت دارد و سایر مواردی که به نحوه ی ضریب ایمنی و امنیتی شهر را تضعیف می کنند
کاربری مسکونی
قسمت اعظم ساختمانهای هر مجموعه ی زیستی را ، ساختمانهای مسکونی تشکیل میدهد. مطالعات مربوط به مسکن ، تراکم های مسکونی و مانند آنها در هر برنامه ریزی از اهمیت خاصی برخوردار است . برنامه ریزی مسکن باید با نگرشی جامع کلیه ی جوانب ، چه شرایط آب و هوایی و طبیعی و چه شرایط اجتماعی و فرهنگی و یا عوامل مربوط به اقتصاد شهری را مورد توجه قرار دهد نتیجه ی این مطالعات است که تعیین کننده ی سیما و بافت محلات و پاسخگویی ساخت یک مجموعه ی زیستی با کلیه ی تاسیسات وابستگی های آن خواهد بود.
مکانیابی کاربری مسکونی: برای ایجاد مکان یابی مناسب کاربری مسکونی ، محله های مسکونی در هیچ شرایطی نباید در مناطقی ایجاد شوند که در معرض آلودگی قرار دارند، ازنور کافی برخوردار نیستند ، رطوبت محیط در آن ها از حد مجاز فراتر است ویا در معرض سرو صدای زیادی قرار دارند . برای مکان یابی کاربری مسکونی همچنین باید موارد زیر در بررسی ها منظور شود: مجاورت با فضای سبز حذف کاربری های صنعتی در نظر گرفتن مراکز تجاری احداث دسترسی های مناسب احداث در شیب مناسب اجتناب از احداث آنها در زمینهای سست و بی ثبات عدم احداث در مسیر مسیل ها.
_از مناطق خطرناک دور باشند
_دور تر از فعالیت های ناسازگار شهری
_در جوار فضاهای باز و سبز
_نزدیک به نواحی کار و گذران اوقات فراغت
_در شیب ملایم و نواحی خوش آب و هوای شهر
_به طور مستقیم به سیستم راه های اصلی دسترسی داشته باشند
_حد اکثر نور و باد و پستی و بلندی زمین
_فاصله ی مناسب میان محل زندگی و محل های کار
_دسترسی واحدهای مسکونی به مراکز آموزشی و خرید
امنیت :
محله باید فراهم کننده ی سلامتی و پایداری و بدون خطر ترافیکی و تخلف و حوادث طبیعی باشد
شناسایی نمادی :
محله باید نمود آشکاری از حس مکانی و تعلق و مایه سرافرازی و راحتی ساکنین باشد
تعامل اجتماعی :
محله باید همکاری شخصی با شبکه های اجتماعی و امکانات طبیعی را فراهم کند
فراغت :
محله باید فراهم کننده ی گذران اوقات فراغت نظیر فرهنگی و آموزشی و فضای باز برای آسایش مردم باشد
دسترسی :
دسترسی به مراکز اشتغال و خرید و سایر خدمات
کارایی عمومی :
محله باید هزینه های عمومی یا اجتماعی حاصل از تجمع خانوارها را کاهش دهد
کاربری های گذران اوقات فراغت
فضای سبز
توزیع مکانی فضای سبز باید به گونه ای باشد که دستیابی به آن به آسانی صورت گیرد. برخی زمان دسترسی را 10 دقیقه که معادل 400 تا 500 متر فاصله از نواحی مسکونی است برآورد می کنند.
_در فاصله ی مناسب از محله های مسکونی
_موقعیت در مراکز شهر
_هماهنگی فضاهای تفریحی با فضاهای باز
_کنار رود خانه ها و دامنه ی ارتفاعات و ….
_مراکز گذران اوقات فراغت باید بر اساس ظرفیت و وسعت وجاذبه فضایی و میزان استفاده و شعاع دست رسی طبقه بندی کرد
کاربری تجاری :
اولین اقدام درامر تاسیس مراکز تجاری این است که مکان گزینی مراکز تجاری نباید تنها نتیجه خواسته های یک معیار یا سرمایه دور باشد بلکه تصمیم دراین مورد باید نتیجه بررسی عمیق وضع بازار، موقعیت محل، فضا های مشابه موجود، جمعیت فعال، ساختمان ها تاسیسات مورد نیازدر آینده ومنطقه تحت نفوذ وسطح زندگی اهالی باشد. معیارهای مکان یابی کاربری های تجاری معیارهای مکان یابی مراکز تجاری به طور کلی عبارتند از :
1. دسترسی: یکی از عوامل بسیار مهم در استقرار مراکز تجاری دسترسی است و چون مراکز محله ها ، مناطق و شهرها بالاترین سطح دسترسی را دارند به همین دلیل مراکز تجاری را در مرکز این هسته مکان یابی می نمایند.
2. اندازه مکان: وسعت و اندازه زمین مورد نیاز یکی دیگر از عوامل موثر در مکان یابی مراکز تجاری است.
3. زمین مناسب: علاوه بر وسعت، شرایط فیزیکی زمینها در استقرار مراکز خرید موثر هستند.
4. دسترسی به تاسیسات زیر بنایی: دسترسی به تاسیساتی مانند آب، برق و سیستم دفع فاضلاب در این کاربری نیز مانند سایر کاربری ها ، بویژه در محلات جدیدالحداث ، تاثیر می گذارد.
سلسله مراتب کاربری تجاری
بخش مرکزی تجارت(C.B.D)
مراکز خرید منطقه ای
مراکز خرید ناحیه ای
مراکزخرید محله ای
سرانه تجاری
کاربری صنعتی :
طبقه بندی صنایع از نظر محیط زیست: براساس رهنمودهای ارائه شده در برنامه ی « ارزیابی اثرات زیست محیطی توسعه » نحوه مکان یابی و استقرار صنایع باید در جهت حفظ عوامل زیر باشد:
1. منابع طبیعی و فیزیکی
2. منابع طبیعی اکولوژی
3. منابع مصرفی انسانی
4. ارزشهای کیفی زندگی
کاربری اداری
سلسله مراتب شهری اراضی اداری:
اراضی اداری ناحیه ای
اراضی اداری رده منطقه
اراضی اداری رده حوزه
اراضی اداری رده شهر و فراتر
تقسیم بندی و تعریف فضاهای سبز:
فضای سبز
فضای سبز
فضای سبز
کاربری حمل و نقل و شبکه های ارتباطی :
از نظر شهرسازی کاربری معابر یا راهها و شبکه های ارتباطی مهم ترین و حساس ترین فضاهای عمومی یک شهر را تشکیل می دهد.زیرا علاوه بر اینکه درصد زیادی از اراضی شهرها به این فضاها اختصاص یافته است ، راهها مهم ترین عنصر شکل دهنده شهر و محل اتصال و ارتباط فضاها و کاربری هایذ شهر به یکدیگر به شمار می روند.این شبکه ها نماد
توسعه فرهنگ شهری و نهایتاٌ مهم ترین ابزار طراحی شهری است .این اراضی از نظر سلسله مراتب شبکه ارتباطی از نظر وظیفه و اهمیت به موارد زیر تقسیم می شود: آزاد راه یا اتوبان بین شهری، بزرگراه یا اتوبان شهری، خیابان اصلی درجه یک یا شاهراه، خیابان اصلی، خیابان جمع و پخش کننده، خیابان فرعی باز و فرعی بسته
کاربری آموزشی:
-مراکز آموزشی در مجاورت مراکز مسکونی مکان یابی نشوند و یا حداقل مراکز آموزشی و مراکز مسکونی به وسیله پارک ، فضای سبز و یا معبر محلی تفکیک شوند تا سرو صدای دانش آموزان در هنگام اوقات فراغت موجب سلب آسایش همسایگان نگردد.
-مراکز آموزشی در مجاورت مراکز صنعتی بدلیل آلودگی هوا و یا صوتی انتخاب نشوند. -کاربری های آموزشی باید طوری مکان یابی شوند که در دسترس تمامی خانوارهای شهری ذی نفع باشند.
-کاربری های آموزشی از نظر مساحت نیز پاسخگوی نیاز شهروندان باشند. زیرا کمبود فضاهای آموزشی موجبات افت کیفیت آموزش دانش آموزان خواهد شد.
کاربری آموزشی
کاربری بهداشتی- درمانی :
مکان یابی کاربری های درمانی باید براساس نیاز و دسترسی سریع مردم انجام پذیرد و در عین حال بدور از سرو صدای ناشی از ازدحام جمعیت و ترافیک بوده و دارای محوطه وسیع فضای سبز جهت تلطیف هوای محیط مجاور باشد.
کاربری های درمانی بدلیل مشخصه های خاص خود دارای استانداردهایی نیز می باشند ولی این استانداردها در ارتباط با شهرهای مختلف و نوع واحدهای بهداشتی و درمانی متفاوت است.
کاربری های بهداشتی ، با بهداشت همگانی در سطح شهر سر و کار دارند و وجود آنها لازم و ضروری است و مکان یابی آنها باید به صورتی باشد که همگان براحتی به آنها دسترسی داشته باشند. هر چند تعداد این مراکز بسته به مقدار جمعیت و سطح زندگی آنها متفاوت است.
کاربری تاسیسات و تجهیزات شهری :
در مقیاس عملکردی ، تاسیسات و تجهیزات شهری در چارچوب تقسیمات فضایی سایر کاربری ها جای نمی گیرد و تقسیمات فضایی خاص خود را که بستگی به عوامل متعددی چون تراکم جمعیت ، میزان نیاز به خدمات خاص ، فواصل دسترسی و دیگر موارد دارد می طلبد.
پایان
منابع :
پور محمدی ، محمد رضا(1387)،برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، سمت رضویان،محمد تقی(1381)،برنامه ریزی کاربری اراضی، منشی زیاری،کرامت الله(1381)، برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، دانشگاه یزد سعید نیا ،احمد(1378)،کتاب سبز(کاربری زمین شهری)، سازمان شهرداری های کشور سیف الدینی،فرانک(1381)،مبانی برنامه ریزی شهری، آییژ