دهکده توریستی شهر مراغه



دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر
پایان نامه جهت اخذ مدرک کارشناسی رشته معماری
موضوع پایان نامه:
دهکده توریستی
استاد:
سرکار خانم پریسا احدی
تهیه کننده :
پیام هودی
سال 88
فهرست مطالب
عنوان صفحه
مقدمه 1
فصل اول شناخت موضوع طرح 3
مبانی طراحی پروژه 4
فراغت 4
کارکردهای فراغت 5
تحولات کمی و کیفی در گذران اوقات فراغت 7
ضرورت برنامه ریزی برای اوقات فراغت 9
نقش تفرج در گذران اوقات فراغت 9
تعریف تفرج 10
تفرج 11
توریسم و جهانگردی 12
توریسم و جهانگردی 15
قطع نامه سازمان ملل متحد 17
انواع جهانگردی 20
تعداد جهانگردان داخلی و خارجی 24
جهانگردی در ایران قدیم 27
تاریخچه هتل در ایران معاصر 29
پایداری 31
پایداری در معماری 33
فصل دوم بررسی نمونه ها 37
بررسی نمونه ها 38
هتل های امروزی 39
فصل سوم 43
استانداردها 44
فصل چهارم 46
شرایط اقلیمی و آب و هوایی 67

فهرست مطالب
عنوان صفحه
نوع مصالح 74
تحلیل عوامل جوی در شهرستان مراغه 80
بادهای مراغه 81
تغییرات فصلی دمای هوا در مراغه 87
پوشش ابری و ساعات آفتابی 94
میانگین ماهیانه دما 100
فصل پنجم مطالعات منطقه ای…. 106
موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان 107
پیشینه و آثار باستانی 111
بخش دوم شهر مراغه 114
خصوصیات اخلاقی و ویژگی های فرهنگی 118
میراث فرهنگی 121

مقدمه :
شوق زندگی در انسان هایی که ساکن پرترافیک و پر ازدحام هستند و اذهانی مملو از دغدغه و استرس دارند روز به روز کمرنگ تر می شود و به آسانی رنگ می بازد . اگر به آرامش روحی او و برگرداندن او به اصل و ریشه خود توجه نشود و سعی در بوجود آوردن او در خارج از این شهرها نشود .
اما تفکر انتخاب چنین پروژه ای نیز برگرفته از موارد فوق است که لزوم احداث مراکز تفریحی و گردشگری را در دامان طبیعت زیبا و بکر موجب می شود . و چنینی موضوعی در این منطقه نیز به دلیل وجود منابع طبیعی زیباست .
متاسفانه با مطالعه ای سطحی به این نتیجهمی رسیم که تعداد بسیار کمی از این قبیل مراکز در سطح کشور احداث شده است ، و آنرا از ملزومات زندگی امروز می دانند که تمدد اعصاب و روحیه است برای مردم خسته از زندگی شهری و ماشینی .
حال آنکه در کشور ما منابع طبیعی زیبا و فراوانی وجود دارد اما با بی توجهی هر چه تمام تر به آن هم این منابع به دلیل عدم سازماندهی مناسب به ورطه نابودی افتاده اند . وهم این منطقه از مزایای ورود افراد غیر بومی ( مسافران و گردشگران ) بی بهره اند .
ایجاد اینچنین مراکزی در سطح کشور هم منابع موجود را از خطر نابودی می رهاند و هم موجب شکل گیری تحولات اقتصادی و فرهنگی در جامعه می شود .
بدین گونه که با احداث این چنین مراکز و قانونمند کردن آن فرهنگ افراد در استفاده کردن از منابع تغییر کرده وبه گونه ای فرهنگ سازی می شود و یا در نتیجه ورود افراد مختلف هم مسافرین و هم ساکنین منطقه به این مرکز تعاملات اجتماعی بین آنها بوجود آمده و در پیشبرد فرهنگ و سطح آگاهی مردم تاثیر بسزایی دارد ، از آن گذشته ورود مسافران و گردشگران موجب ارز آوری برای منطقه می شود .

فصل اول
شناخت موضوع طرح

مبانی طراحی پروژه
در زندگی شهر نشینی امروزه به علت پیچیدگی ابعاد مختلف زندگی ، انسان همواره در حال تلاش فکری و جسمی بوده از گذشته توسعه لجام گسیخته شهرها و تراکم بالای ساختمان ها و شلوغی خیابان ها به واسطه ترافیک نیز بر خستگی ناشی از زندگی شهری می افزاید . از این رو ساکنان شهرها از کوچکترین فرصت و ایام تعطیل استفاده کرده و به طرز فرار گونه از محیط شهر ها می گریزند و به دامان طبیعت پناه می برند تا دمی بیاسایند و خستگی روحی و جسمی را برطرف کنند و مجدداً نیروی فکری و جسمی و نشاط خود را بازیافته و برای فعالیت بعدی آماده شوند . فراغت
اصطلاح فراغت در معنای عام خود ، چه در زبان های اروپایی (heisure در انگلیسی و loisir در فرانسوی ) و چه در زبان فارسی از کلماتی ریشه گرفته که معمولاً رهایی آزادی و آسودگی معنا می دهد . امروزه فراغت معمولاً به معنای آزادی از فشار و امکان انتخاب و وقت باقیمانده از کار و یا وقت آزاد از الزامات تعریف می شود . به طور کلی در آثار مربوط به فراغت چهار دیدگاه مشاهده می شود که عبارتند از :
– به عنوان زمان : زمان غیر از کار ، زمان فروخته نشده ، وقت آزاد
– به عنوان فعالیت : فعالیت آزاد ، فعالیت انتخاب شده
– به عنوان حالتی از هستی : نوعی نگرش ، حالت درونی ، تجزبه درونی
– به عنوان یک مفهوم کل نگر : شامل زمان فعالیت و تجزیه درونی
با توجه به معنای وسیع و مفهوم جامع فراغت ، در میان تعاریف متعدد ، می توان تعریف زیر را ارائه داد که دقیق تر و روشن تر به نظر می رسد :
گذران اوقات فراغت ، مجموعه فعالیت هایی را در بر می گیرد که شخص به میل خود ، خواه برای استراحت ، خواه برای تفریح و خواه برای گسترش اطلاعات ، آموزش شخصی یا مشارکت آزاد اجتماعی و یا تعهدات شغلی ، خانوادگی و اجتماعی به عهده می گیرد .
گذراندن فراغت به معنای بیکاری یا گریز از کار و فعالیت نیست بلکه در برگیرنده تمام فعالیت ها و رفتار های آزاد و دلخواه انسان است که در جهت تامین نیاز های عاطفی ، فکری و روانی صورت می گیرد . از این نظر چگونگی اوقات فراغت با عوامل و متغیرهای مختلف اجتماعی ، فرهنگی ، اقتصادی ، روانی ، محیطی و … همبستگی پیدا می کند .
کارکرد های فراغت :
کارکرد های فراغت را می توان به صورت زیر خلاصه کرد :
– استراحت : رفع خستگی ، تجدید نیرو ، تمدد اعصاب ، آسودگی و ….
– تفریح بازی و ورزش ، طبیعت گردی ، سیاحت و …
– خلاقیت آفرینش هنری ، آفرینش علمی و فنی ، پرورش شخصیت ها ، آموزش مهارت ها
– مشارکت اجتماعی : روابط خانوادگی ، روابط دوستانه ، گروهی ، روابط حرفه ای و …
جایگاه و نقش فراغت در شهر نشینی معاصر :
هدف اصلی از ایجاد هر نوع سکونتگاه انسانی تامین حداکثر نیاز های مادی و معنوی انسان ها است . در شهر های پیش از عصر صنعت به دلیل کوچک بودن ابعاد شهر ها ، پیوستگی میان کار و فراغت و همبستگی میان شهر و روستا ، نوعی تعادل طبیعی در روابط انسان و محیط برقرار می گردید و نیاز های روانی و فرهنگی شهر نشینان کما بیش بر آورده می شد .
اما در شهرهای جدید به دلیل ابعاد بزرگ کالید ، سلطه حرکت سواره ، جدایی کار و فراغت و جدایی از محیط طبیعی ، ایجاد تعادل در روابط انسانی – محیطی و نحوه تامین نیازهای محیطی روانی بسیار دشوار شده و به همین دلیل مسائل و ضرورت های جدید را در عرصه شهر نشینی و شهر سازی پدید آورده است .
با توجه به تغییر بنیادهای شهر نشینی و شهر سازی می توان دریافت که دیگر نیازهای معنوی و فرهنگی انسان در شهرهای بزرگ جدید به صورت گذشته امکانپذیر نمی باشد و به یک رویکرد نوین و امکانات جدید نیاز دارد . از این رهگذر است که دانش های جدیدی مثل جامعه شناسان فراغت در عرصه مطالعات شهری اهمیت و نفوذی چشمگیر پیدا کرده و ضرورت ها و ابعاد جدیدی در برنامه ریزی شهری مطرح شده است .
تحولات کمی و کیفی در گذران اوقات فراغت :
" آخرین دستاورد تمدن ، توانایی انسان در پرکردن هوشمندانه ایام فراغت است " برتراند راسل به نظر برخی جامعه شناسان و شهر شناسان آینده نگر اهمیت فراغت در جامعه جدید شهری ، به اندازه ای است که از آن به عنوان چهارمین بخش فعالیت انسانی پس از کشاورزی ، صنعت و خدمت یاد می کنند و آن را مشخصه جوامع آینده می دانند .
ژوزف بلومون شهرساز و معمارمعروف فرانسوی در کتابی به نام شهرهای گذشته ، شهرهای آینده می نویسد که این بخش چهارمین ، جدا از تولید به معنای اخص ، فعالیت هایی مثل آفرینش ، آموزش و فراغت را در بر می گیرد که مشغله عمده جوامع آینده را تشکیل می دهد . در واقع مشخصه سال های آینده گذرا از بخش سومین به بخش چهارمین است . این پژوهشگر در زمینه تحولات شهر نشینی و شهر سازی چنین نظر می دهد :
" بدیهی است که باید نگهداری و نوسازی بخش های پیشین را ادامه داد . اما وظیفه خطیر نسل های آینده ، ایجاد تجهیزات نوع چهارمین است که بر محور آموزش ، خلاقیت و فراغت قرار دارد " .
خصایص عمده فراغت در شهر نشینی :
الف – تمام طبقات و گروههای مختلف اجتماعی را در بر می گیرد .
ب – به صورت یک نهاد اجتماعی با تشکیلات و مقررات عمومی عمل می کند .
ج – جایگاه مهمی در نظام تولید ، توزیع و مصرف کل جامعه به دست آورده است .
د – ارتباط تنگاتنگی با توسعه صنعتی و فنی پیدا کرده است .
ه – نقش فعالیت های غیر فعال یا فعل پذیر ( تماشا و گوش دادن ) افزایش یافته است .
فراغت می تواند هم به عنوان امکانات مادی قابل خرید و هم به عنوان ارزش های غیر مادی در نظر گرفته شود . در هر حال به نظر می رسد که جوامع جدید در حال تغییر یافتن از یک جامعه متمرکز بر تولید به سوی جامعه ای که به طور همه جانبه به کیفیت زندگی بها می هد هستند .
درون این تغییر جهت ، فراغت به صورت یک جنبه مهم از تمام ارزش ها و اولویت ها برای تمام کسانی محسوب می شود که به سوی قرن بیست و یکم گام برمی دارند .

ضرورت برنامه ریزی برای اوقات فراغت :
امروزه فراغت در معنای عام خود به بخش عمده ای از زندگی انسان بدل شده که در آن تامین بسیاری از نیاز های فردی ، روحی و اجتماعی خود را جستجو می کند . انسان آگاهانه یا نا آگاهانه وقت تفریح خود را طوری انتخاب می کند تا برای اعصابش که در اثر فعالیت های اجباری کار و خستگی ناشی از فشردگی بیش از حد محیط شهری اش نا متعادل گردیده ، تعادل فیزیکی و روانی به وجود آورد . در این راستا مردم به شرایطی نیاز دارند تا بتوانند اوقات فراغت خود را به نحو مطلوب و رضایت بخش پر کنند و انجام این مهم به تامین امکانات و برنامه ریزی و مدیریت نیاز دارد .
نقش تفرج در گذران اوقات فراغت :
فعالیت های فراغتی را می توان به دو دسته عمده تقسیم کرد :
الف – گذران اوقات فراغت در محیط بیرونی و فضاهای باز
ب – گذران فراغت در فضاهای بسته و درونی
بخش مهمی از نیاز ها و فعالیت های فراغتی به علایق و دلبستگی انسان به محیط طبیعی و جازبه های آن بر می گردد . این امر خصلت و اهمیت ویژه ای به گذران فراغت در فضای باز و آغوش طبیعت می بخشد . وبه همین دلیل معمولا ً با اصطلاحات خاص دیگری مانند تفرج و گردش ، سیر و سیاحت ، گشت و گذار ، سیر و تماشا و … متمایز می گردد .
در زبان انگلیسی اصطلاح ( out door reaction ) برای این مفهوم به کار می رود که تقریباً معادل دقیقی برای تفرج و گردش محسوب می شود و به وضوح بر گذران اوقات و تفریح در فضای آزاد دلالت دارد .
همچنین اصطلاح رایج بین المللی ( توریسم ) و به ویژه ( اکو توریسم ) در ابعادی وسیع تر با همین مفهوم تفرج و گردش ارتباط پیدا می کند ، که همه به نحوی با مفهوم عام فراغت پیوند دارند .
به طوری که از جدول زیر استنباط می شود تفرج و گردش آن بخش گذران فراغت است که در محدوده سکونتگاه و در فضاهای باز درون شهری و برون شهری تحقق پیدا می کند و به عنوان بخشی از نیاز ها و فعالیت های فراغتی مستمر عام شهروندان محسوب می شود . از این نظر تفرج از دو بخش عمده دیگر گذران فراغت متمایز می شود :
الف – گذران اوقات فراغت در فضاهای بسته
ب – گذران فراغت به صورت جهانگردی داخلی و خارجی
تعریف تفرج :
تفرج با گردش بخشی از گذران اوقات فراغت شهروندان است که به منظور ارضای نیاز های فراغتی روزمره و مستمر در فضاهای باز درون شهری محیط طبیعی پیرامون شهر تحقق پیدا می کند . بر اساس این تعریف خصایص عمده تفرج عبارتست از :
الف ) تفرج بخش جدا ناپذیری از حیات شهری محسوب می شود و در قلمرو برنامه ریزی و مدیریت شهری قرار می گیرد .
ب – تفرج رفتاری است که بر اساس رفتار متقابل میان انسان ها ، محیط و فعالیت فراغتی شکل می گیرد .
ج – تفرج ارتباط تنگاتنگی با محیط طبیعی و نیاز های محیطی انسان دارد .
د – تفرج به طور عمده با فراغت فعال و فضاهای پر تحرک سر و کار دارد .
تفریح :
تفریح از نظر اقتصادی عبارت است از هر گونه فعالیتی که با قصد قبلی وبا میل و رغبت در اوقات فراغت انجام می شود . بنابراین تفریح یک تجربه احساسی و لذت بخشی است که با تمایل افراد در هنگام فراغت به آن ها دست می دهد . به عبارت دیگر هنگامی که کوچکترین احساسی از اجبار در فعالیت در زمان فراغت وجود داشته باشد نمی توان آن را تفریح نامید . تفریح به طور کلی با کار تباین کامل دارد و وجه تمایز آنها وضع ، حالت و احساسی است که در آن به افراد دست می دهد و آن ها را فرا می گیرد .
البته مرز مشخصی بین تفریح و برخی از فعالیت های روزانه وجود ندارد . حتی گاهی فعالیت های کاملاً حرفه ای که منبع کسب در آمدند ممکن است دارای جنبه های قوی تفریحی باشد .
فعالیت های تفریحی :
فعالیت های تفریحی به آن دسته از فعالیت ها گفته می شود که جزئی از تفریح محسوب می شوند . فعالیت های تفریحی یا جنبه های رسمی اند نظیر بازی ها و سرگرمی های ویژه یا جنبه غیر رسمی دارند نظیر پیک نیک ( خور گشت ) ، راهپیمایی ، کوهنوردی ، ماهیگیری ، مسافرت و …در جامعه صنعتی امروز به دلیل نظم و انضباط کار روزانه و یکنواختی ملال آور کارها که معمولاً با فرم خاص و دستوری انجام می گیرند ، منجر می شود که بسیار یاز مردم از گذراندن اوقات فراغت در تفریحگاه که به دور از هر گونه جبر است لذت ببرند
توریسم و جهانگردی :
امروزه از صنعت جهانگردی به عنوان یکی از پویا ترین بخش های اقتصادی و اجتماعی جهان یاد می شود و گردش اقتصادی این بخش ، حجم عظیمی از مبادلات تجاری را به خود اختصاص داده است . توجه بیش از پیش کشورها به این صنعت و تلاش در جهت ایجاد زمینه های مناسب جذب گردشگران ، بیانگر آن است که کشورهای مختلف با آگاهی از درآمد سرشار جهانگردی ، اهمیت ویژه ای برای گسترش این بخش از اقتصاد جهانی قائل شده اند .

جهانگرد و جهانگردی و تاثیرات آن بر اقتصاد جهان :
شاید پس از برخورد به کلمه صنعت جهانگردی اولین سوالی که در ذهن هر فرد ایجاد می شود سوالات زیر باشد :
– جهانگرد کیست ؟
– جهانگردی چیست ؟
– آیا به هر شخصی که به کشور دیگری سفر می کند جهانگرد اطلاق می شود ؟
به طور کلی ممکن است سوالات فوق در ذهن هر شخصی ایجاد گردد و در پاسخ به این سوالات باید گفت که طبق تعریف کنفرانس سازمان ملل متحد در باره مسافرت و جهانگردی بین المللی در شهر رم ، جهانگرد یا بازدید کننده موقت کسی است که کشوری به غیر از کشور محل اقامت خود را مورد بازدید قرار دهد ، مشروط بر اینکه بازدید به منظور احراز هیچ گونه شغل و کسبی نباشد و حداقل 24 ساعت و حد اکثر 3 ماه در کشور مورد نظر بماند و مسافرت او مبنی بر یکی از علل زیر باشد :
– جهانگرد تفریحی : این سفرها با هدف تفریح ، استراحت و گذراندن تعطیلات و مرخصی ها انجام می گیرد .
– جهانگردی فرهنگی : هدف شخص جهانگرد در این نوع سفرها آشنایی با فرهنگ و آداب و رسوم ملل و بازدید از آثار تاریخی و … می باشد .
– جهانگردی ورزشی : این سفرها به منظور شرکت در مسابقات ورزشی انجام می شود .
– جهانگردی تجارتی : هدف از این نوع جهانگردی تجارت است .
تاثیرات صنعت جهانگردی بر بخش های مختلف اقتصادی کشورها :
برای انکه کاملاً اهمیت صنعت جهانگردی روشن شود ، لازم به ذکر است که پیش بینی سازمان جهانی جهانگردی حاکی از این است که تا سال 2010 میلادی حدود یک میلیارد و تا سال 2020 حدود 6/1 میلیارد جهانگرد به سیاحت کره خاکی می پردازند . در آمد حاصل از جهانگردی در سال 2010 میلادی حدود یک هزار میلیلارد دلار و در سال 2020 حدود دو هزار میلیارد دلار خواهد بود و گزارش سازمان جهانیجهانگردی نشان می دهد که در سال 1999 میلادی در آمد بخش جهانگردی با 2/3 درصد افزایش 455 میلیارد دلار بود ه است صنعت جهانگردی در این سال بیش از 8 درصد از صادرات جهانگردی و یک سوم از تجارت جهانی را به خود اختصاص داده است و به زودی به عنوان بزرگترین بخش تجارت بین المللی معرفی می شود .

توریسم و جهانگردی
صنعت توریسم : فرآیند غالب در اقتصاد جهان
از اواخر دهه هشتاد در کشورهای صنعتی بخش خدمات از لحاظ تعداد شاغلین بر بخش صنعت پیشی گرفت . حال آنکه باور عمومی بر آن بود که اشتغال زایی خاص بخش صنعت است و در کشور های صنعتی با بازار آزاد این بخش صنعت است که مهمترین سهم را در تولید و اشتغال دارد . اما در اوایل سال 1980 سهم اشتغال و تولید بخش خدمات به 58 درصد کل اقتصاد این جوامع رسید و جایگاه خدمات در تولید و اشتغال به عنوان شاخص تولید اقتصادی شناخته شد . در جهان سوم ، به عنوان یک مجموعه ، سهم خدمات 22 در صد اشتغال را می پوشاند . حال آنکه 62 درصد شاغلین در کشاورزی و 16 درصد در صنعت مشغول به کارند. سهم خدمات در تولید نا خالص داخلی این کشورها 46 درصد در سال 1986 بوده است این رقم حاکی از آن است که بازدهی ای خدمات در این کشورها بیش از سایر بخش های اقتصادی است .
خدمات جهانگردی مهمترین زیر بخش خدمات است که سریعترین رشد را در اقتصاد خدماتی داشته است . در حال حاضر هر چند بر آورد کمی در خود اعتمادی از کشور گردی ( توریسم داخلی ) تدوین نشده که بتوان داده های مربوطه را با کشورهای مختلف تطبیق داد ولی سازمان جهانی جهانگردی کوشش فراوانی در زمینه به عمل آورده و برآورد هایی نیز انجام داده است و اطلاعات نسبتا جامعی از ساختار جهانگردی و کشورگردی در سطح جهانی گرد آورده ، که منبع اصلی ما در این مقاله است .
ظهور توریسم به عنوان فرآیندی که می تواند جایگاه غالب را در اقتصاد کشورهای صنعتی داشته باشد و در عمل اقتصاد این کشورها را به اقتصاد خدماتی تبدیل کند . از مباحث جالب توجه اقتصادی در دو دهه ی اخیر بوده است . آنچه مسلم و قطعی است آن است که خدمات ، به طور کلی ، در زندگی اقتصادی کشورهای توسعه یافته حالت استراتژیک یافته و در کشورهای در حال توسعه نیز چنین روندی را به سرعت می پیماید .
تجارت خدمات از مسائل روز و مورد بحث محافل بین المللی بویژه مذاکرات اروگوئه،آنکتاد و سازمان ملل متحد است و درباره ی مفهوم و حجم مبادلات آن میان (Urugay Round) کشورهای در حال توسعه و پیشرفته جدال شدیدی وجود دارد و سالانه میلیاردهادلار در قبال خدماتی چون جهانگردی و ، بانکداری ، بیمه گیری و ارتباطات ، بدلیل تمرکز این فعالیت ها در کشورهای پیشرفته ، به جیب این کشورها ریخته می شود .

قطع نامه سازمان ملل متحد
قطع نامه سازمان ملل متحد در چهارم نوامبر 1967 که به اتفاق آرا به تصویب رسیده است که از آنجا که سیاحت و جهانگردی بین المللی نقش مهم و ارزنده ای را در اقتصاد و بازرگانی جهان دارد و از آنجا که جهانگردی نه تنها در اقتصاد یک کشور بلکه در زندگی اجتماعی و فرهنگی و هنری تمامی ملتها و جوامع بشری سهم بزرگی ایفا می کند و از آنجایی که توسعه جهانگردی و شناخت تمدنها و سنتها و آداب و رسوم بین المللی مسلماً به پایداری صلح بین المللی کمک می کند و از آنجا که جهانگردی یک فعالیت اساسی و مطلوب انسانی است که شایسته تحسین و تشویق از جانب همه ملتها و دولتها است . سازمان ملل به اتفاق آراء بنا به پیشنهاد شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان در سال 1967 شعاری تحت عنوان توریسم گذرنامه ای برای صلح اعلام و از تمامی دولتها ی عضو مصراً می خواهد از این سال به عنوان آزمایش تا آنجا که ممکن است در امر توسعه و گسترش مسافرت و جهانگردی اقدامات لازم و ضروری اعلام نمایند .
تاریخچه ی جهانگردی
اولین دلیل ایجاد جهانگردی به مفهوم امروزی در اواخر قرن 18 ایجاد شد و آن درآمد هنگفت خانواده های اصیل و ممتاز و اشراف زادگان بود که این گروه را از سایر مردم جدا می کرد . آریستوکرات ها مانند فئورالهای قرون وسطی به زمین وابسته نبودند پس آسانتر می توانستند به گشت و گذار در سایر محدوده های زندگی و گذران همیشگی خود بپردازند . اما سفرهایی که این گروه انجام می دادند و می توان کم و بیش از نظر کیفیت و بخصوص مصرف کنندگی اش تا اندازه ای آنرا با توریسم امروزی سنجید بسیار محدود بود و از نظر مسافت در فواصل نزدیک بیشتر صورت می گرفت ولی در قرن نوزدهم با پیشرفت انقلاب صنعتی عوامل اجتماعی به جوامع بورژوازی و تقسیم عمومی ثروت در میان توده مردم توریسم رونق بیشتر گرفت و در اواخر آن قرن بود که مفاهیم امروزی توریسم بوجود آمد .
در نقاط خوش آب و هوا در کنار دریا و طبیعتاً در مناطقی که مردم اوقات فراغت خود را در آنجا می گذراندند اندک اندک مراکزی بوجود آمد که امکانات زندگی جهانگردان را تسهیل می کرد . هتل ها و مسافرخانه ها در شهرها رو به ازدیاد گذارد و با اختراع کشتی های بخار و قطار و راه آهن و بعد اتومبیل و هواپیما هر روز نزدیک شده و با سهولت رفت و آمد به تعداد توریست ها افزوده گشت . در کنار این امر به خاطر امکانات ماشینی دنیای صنعتی بر ساعات فراغت افراد اضافه شد و توزیع منطقی تر سرمایه به توده مردم اجازه داد بتوانند در آمد بیشتری از مصرف روزانه خود داشته باشند و بخشی از آنرا پس انداز کنند و بخشی دیگر را در راه رفاه بیشتر خود به مصرف برسانند این عوامل و چندین عامل متشابه دیگر در راه اصول توسعه توریسم به طور دقیق تر ایجاد مفهوم توریسم را به صورت امروزی باعث گردید .
تا قبل از جنگ جهانی با وجود اینکه توریسم به مفهوم گسترده خود در آمریکای شمالی و اروپا به وجود آمده بود و توریست های معدودی در جنوب قاره امریکا و آفریقا و آسیا دیده می شدند اما هنوز این امر شکل جهانی به خود نگرفته بود و کمتر کشوری آنرا بصورت یک بخش اقتصادی در درآمد و بودجه سالانه خود منظور می کرد ولی پس از گذشتن از بحران های اقتصادی بعد ار جنگ جهانی دوم ناگهان توسعه شگفت انگیزی در توریسم بین المللی بوجود آمد و بسیاری از عوامل کششی دیگر به عوامل اولیه آن یعنی مناطق خوش آب و هوا و نقاطی که اوقات فراغت مردم به آسودگی در آن می گذشت افزوده شد .
نگاهی به بررسی سازمان ملل متحد در مسافت های دور نشان می دهد که در فاصله سال های 1950 تا 1970 توریسم در جهان با قریب 1000درصد پیشرفت کرده است . به معنی ساده تر تعداد توریست های سال 1970 ده برابر توریست های سال 1950 بوده است که این رشد نهایی خارقالعاده توریم بین المللی نشان می دهد در طی این 20 سال است که مفهوم امروزی توریسم از نظر گاههای مختلف به صورت جا افتاده ای در تمام جوامع شناخته و ایجاد شده است . همین بررسی نشان داد که در طول مدت 10 سال فاصله سال 1970 تا 1980 توریسم مسافتهای دور تا 70 درصد دیگر نیز رشد کرد این رشد نشان دهنده امکانات بیشتری است که در طی این 10 سال بوجود آمد اما از آنجا که با رشد بین سالهای 1950 تا 1970 قابل مقایسه نیست به آسانی معلوم می شود که توریسم در طی بیست سال اول در جامعه پذیرفته و در حال حاضر فقط به رشد طبیعی خود ادامه می دهد که طبیعتاً در سال های اول زیاد و در سال های بعد رفته رفته کمتر خواهد شد .
انواع جهانگردی
جهانگردان و به طور کلی جهانگردی در هر کشور به دو دسته تقسیم می شوند :
1 – جهانگردی داخلی
2 – جهانگردی خارجی و بین المللی
الف ) جهانگردی داخلی
جهانگردی داخلی همانطور که از نامش استنباط می گردد به کلیه مسافرت هایی اطلاق می شود که در چهارچوب تعریف جهانگردی در داخل صورت می گیرد . بعبارت دیگر فعاللیت های مربوط به جهانگردی داخلی دارای حدود جغرافیایی مشخص است در حالیکه جهانگردی بین المللی از نقطه نظر جغرافیایی هیچگونه محدودیتی را نمی شناسند. جانگردی داخلی در نتیجه تاثیر عوامل مختلف اولاً دارای حجم مطلقی به مراتب بیش از جهانگردی بین المللی بوده و ثانیاً دارای سرعت و رشد بیشتر از جهانگردی بین المللی است ؛ زیرا جهانگردی بین المللی از طرفی مستلزم صرف هزینه نسبتاً بیشتر و مدت زمان طولانی تر می باشد و از طرف دیگر اغلب کشورها برای محدود کردن مسافرت اتباع خود به کشورهای خارج و تحدید خروج ارزهای خارجی خویش از کشور مبادرت به وضع و اجرای مقررات و قوانینی خاص از قبیل تعیین حداکثر میزان خرید ارز خارجی برای هر کدام از اتباع کشور و یا وصول عوارض مختلف گذرنامه و غیره می نمایند در حالیکه کلیه کشورها با تهیه و اجرای برنامه های مختلف تبلیغاتی و فراهم آوردن تسهیلات لازم برای جهانگردان داخلی افراد کشور را تشویق به مسافرت در داخل مملکت می نمایند زیرا جهانگردی داخل گرچه برخلاف جهانگردی بین المللی موجب نقل و انتقال ارزهای خارجی از یک کشور به کشورهای دیگر نگردیده و کوچکترین تاثیری در ارقام تراز پرداطخت کشورهای دیگر ندارد معهذا نباید تصور کرد که تاثیر آن در توسعه اقتصاد داخلی قابل توجه است زیرا توسعه مسافرت مردم در داخل کشور بهر نحوی که صورت گیرد منجر به افزایش مصرف داخلی است و از آنجائیکه جهانگردی فعالیتی است که مستلزم استفاده از خدمات و کالاهای متنوع داخل است لذا مصارف جهانگردان داخلی در حقیقت به صورت درآمد تولید واحدهای تولیدی مختلف ی که کالاها و خدمات آنها مورد نیاز جهانگردان می باشد بین آنها توزیع می گردد و شکی نیست که این امر علاوه بر اینکه موجب افزایش درآمد ملی می گردد زمینه را برای سرمایه گذاری بیشتر بخش خصوصی و دولت در زمینه توسعه واحدهای عرضه کننده خدمات و کالاهای جهانگردی فراهم می سازد .
طبق آمار منتشرشده از طرف ایو تو که بر اساس گزارشات آماری سازمان های ملی جهانگردی کشورهای دنیا تهیه گردیده میزان کلی مصارف جهانگردان کلیه کشورهای دنیا در سال 1963 برابر با 53 دلار بوده که از این مبلغ حدود 75 تا 82 درصد مربوط به جهانگردی داخلی است بعبارت دیگر مصارف جهانگردی در طی سال مزبور 5 درصد از مجموع مصارف کل کشورها را تشکیل می داده است این ارقام در ضمن اینکه حکایت از عظمت و وسعت فعالیت های سیاحت و جهانگردی بعنوان یک بخش فعالیت اقتصادی می نماید نموداری است از میزان حجم جهانگردی داخلی در مقایسه با جهانگردی بین المللی البته باید توجه داشت که نسبت میزان مصارف جهانگردی داخلی و خارجی برای کلیه کشورها یکسان نیست و بعنوان مثال در طی سال 1963 مصارف جهانگردان در بلژیک فقط 21 درصد مصارف جهانگردی داخلی امریکا برابر با 90 درصد مصارف کل جهانگردی آن کشور بوده است . همچنین حجم مطلق جهانگردی داخلی در کشورهای پیشرفته نیز با همدیگر یکسان نیست بعنوان مثال در سال 1963 تعداد جهانگدان داخلی در سوئیس 3 میلیون نفر ، اتریش 3.3 میلیون نفر در ایتالیا 10 میلیون نفر در فرانسه 14 میلیون نفر در انگلستان 36 میلیون نفر بوده است .
ب ) جهانگردی خارجی یا جهانگردی بین المللی
همانطور که یاد آور شدیم جهانگردی بین المللی هنگامی مصداق پیدا می کند که از مرزهای کشور محل اقامت دائم خود عبور کرده و وارد کشور دیگر شود . اصولا جهانگردی بین المللی از نقطه نظر اجتماعی و فرهنگی وجه تمایز عمیقی با جهانگردی داخلی ندارد بدین معنا که اصل ایجاد تفاهم بین ملل مختلف آشنایی با سنت ها و فرهنگ و تمدن و مردم مناطق دیگر کم و بیش در هر نوع جهانگردی آن کشور را تشکیل می داده است .
معهذا از نقطه نظر اقتصادی باید یادآور شد که وجه تمایز خاصی بین جهانگردی داخلی و جهانگردی خارجی وجود دارد و این وجه تمایز عبارت است از تاثیر جهانگردی بر روی موازنه ارزی و تراز پرداخت های کشور . بدین معنی که مصارف جهانگردان بین المللی در عین اینکه از نقطه نظر کشورهای صادر کننده شخص جهانگرد یک نوع واردات کالا و خدمات بوده و در جدول موازنه ارزی آن کشور در ستون پرداخت منلظور می گردد از نقطه نظر کشور پذیرای جهانگرد یک نوع صادرات کالا و خدمات جهانگردی بوده و در جدول موازنه ارزی آن کشور جزو ارقام دریافتها محسوب می گردد.
طبق آمار تعداد جهانگردان خارجی وارد شده به کشور در سال 1365 ، 678157 نفر و در سال 1357 تعداد 5022778 نفر و در سال 1358 147532 نفر بوده که تنزل داشته است که البته ناشی از انقلاب اسلامی بوده است که در روند شکل گیری و حرکت ، خود تغییر و تحولاتی را نیز در پی داشته است و با توجه به استقبالی که اخیراً از طرف مقامات مملکتی از قضیه جهانگردی صورت گرفته است امیدواریم که سیست های مناسب با سیر صعودی افزایش تعداد جهانگرد در کشور روبرو شویم از طرفی اگر به جهانگردان داخلی و خارجی که در کشور در گردش هستند نظری بیافکنیم با آمار و ارقام ذیل مواجه می شویم :

تعداد جهانگردان داخلی و خارجی در مناطق مختلف ایران در سال 1375
تعداد بازدید کنندگان
نقاط مورد بازدید
ردیف
درصد
جمع
درصد
خارجی
درصد
داخلی

5/24
667537
4/52
30846
8/23
636691
تهران
1
75/6
183915
7
4100
7/6
179815
اصفهان
2
8/4
720/13
2/4
2461
8/4
129259
شیراز
3
39/3
92389
5/9
5599
2/3
86790
تبریز
4
2/15
416362
2/3
1887
5/15
414475
مشهد
5
7/54
1491923
2/76
44893
3/54
1447030
جمع
3/45
1219372
8/23
1400
5/45
1217972
نقاط دیگر
100
2711295
100
46293
100
2665002
جمع کل
جدول شماره 2
ماخذ : آمار وزارت فرهنگ و ارشاد در سال 1375
تعداد هتل ها و مهمانخانه های ایران
پنج ستاره
چهار ستاره
سه ستاره
دوستاره
یک ستاره

تعداد ./.
تعداد ./.
تعداد ./.
تعداد ./.
تعداد ./.
تعداد ./.
7 9/1
25 5/6
57
9/14
164
6/42
132
3/34
385 100
جدول شماره 3
ماخذ : آمار وزارت فرهنگ و ارشاد در سال 1375

تعداد مهمانخانه به ازای هرنفر در ماه
تعداد پیک جهانگرد در ماه
یک مهمانخانه به ازای هر نفر در سال
تعداد مهمانخانه ها
تعداد کل جهانگردان
نقاط مورد بازدید
ردیف
1183
87562
9020
74
667537
تهران
1
1053
23173
8359
22
183915
اصفهان
2
829
14106
7748
17
131720
شیراز
3
1200
10807
10265
9
23809
تبریز
4
1102
48504
9462
44
416362
مشهد
5
925
38854
4625
42
194270
گیلان
6
741
285648
7075
385
2723904
کل
جدول شماره 4
ماخذ : آمار وزارت فرهنگ و ارشاد در سال 1365
به طور متوسط به ازاء هر نفر 7075 نفر جهانگرد در سال یک میهمانخانه وجود دارد و از طرفی بطور متوسط برای هر 741 نفر مسافر در پیک مسافر در ماههای سال یک مهمانخانه وجود دارد . با این همه هنوز شاهد این هستیم که در سطح شهر های جاذب مسافر ، مسافرینی که بدون جا و مکان در رزرو هتل ها می باشند کم نیستند و از طرفی هتل های پنج ستاره با امکانات مناسب و سرویس های کافی به تعداد کم و معدود وجود دارند .
جهانگردی در ایران قدیم
سرزمین ایران همواره بعلت غنای تاریخی ، ادبی ، هنرهای ملی و آثار باستانی مورد توجه خاص جهانگردان بوده است هر چند در گذشته جهانگردی به مفهومی که امروزه از آن استنباط می شود وجود نداشت . چه بعلت کمبود وسایل مسافرت و عدم امکانات مادی سفر از سرزمین به سرزمین دیگر بسی دشوار می نمود . بدین جهت جهانگردی صرفاً به افراد محقق و باستان شناس اختصاص داشت . از سفرنامه ها و یادداشت های کسانی که از ایران بازدید کرده اند اینطور بر می آید که سخت مسحور و مفتون هنرها . ذوق و ادبیات و میهمان نوازی ایرانیان گشته اند .
ایران از نظر معماری ، ادبیات ، صنایع دستی و روح میهمان نوازی دارای موقعیت های خاصی است و همیشه جهانگردان را تحت تاثیر قرار داده است ایرانیان همیشه مقدم جهانگردان را گرامی داشته و در همه حال آنها را راهنمایی کرده و از هیچ کمکی دریغ نمی کردند .
در سال 1314 هجری شمسی برای اولین بار در وزارت داخله ( وزارت کشور ) اداره ای به نام اداره جلب سیاحان خارجی و تبلیغات تاسیس گردید و انجام امور مربوط به جهانگردی کشور به عهده آن محول شد . این اداره در سال 1320 بصورت شورایی کلیه امور مربوط به جهانگردی را رسیدگی و تصمیمات موثر مفیدی برای جلب توریستهای خارجی اتخاذ کرد .
طبق تصمیم شورا ، به جهانگرد داخلی اجازه داده شد که هر مقدار ارز خارجی که مایل باشد می تواند با خود همراه بیاورد . سیاحان و جهانگردان خارجی که با روادید موقت وارد ایران می شوند و از تاریخ ورود به ایران تا سه ماه در کشور ایران اقامت می نمایند ، هنگام خروج از ایران از تحصیل و ارائه گواهینامه و تعهدات مالی پیمان ارزی معاف خواهند بود . هرسیاح خارجی می تواند بدون هیچ تشریفاتی از نمایندگان ایران در خارج از کشور ویزای ورود بگیرد . ضمناً در روادید ، دو مرز ذکر شود تا سیاح براحتی از هر کدام از دو مرز قید شده مایل استخارج شود . به مامورین ایران در خارج اجازه داده شد ، علاوه بر حق ورود حق 90 روز اقامت در ایران را به جهانگردان بدهند ضمناً خارجیانی که فقط سه ماه در ایران اقامت می نمایند بدون اجازه خروج از ایران خارج می شوند و فقط در مرز خروجی اطلاعیه ای به مامورین شهربانی تسلیم نمایند .
فیلم برداری و عکاسی و نقاشی و طراحی در داخل کشور به استثنای نقاط ممنوعه که دقیقاً مشخص گردیده آزاد شد و همچنین به منظور راهنمایی سیاحان در جاده ها علائم بین المللی راهنمایی و تابلوهایی به زبان لاتین نصب گردید . در فرودگاههای شهرهای مهم توریستی کشور گیشه اطلاعات جهانگردی دائر گردید تا جهانگردان و سیاحان را که به کشور وارد می شوند از نظر جهانگردی راهنمایی لازم نموده ، نقشه و بروشورهای تاریخی را در اختیار آنان قرار دهند .
بنابراین توجه و حمایت از توریستهای خارجی در زمان رضاشاه رسماً شروع شد و از آن به بعد توجه به این امر زیادتر گردید تا اینکه در سال 1343 (1963 میلادی ) سازمان جلب سیاحان که وابسته به نخست وزیری بود به تصویب دولت رسید .
تاریخچه هتل در ایران معاصر
در سال 1306 خورشیدی توسط یک مهاجر روسی به نام خاچیک مادیکیانس کافه ای به نام نادری در خیابان نادری تهران دایر شد و این شخص برای اولین بار در تهران در رستوران این هتل بود که غذاهای فرنگی نظیر بیفتک و بیف استروگانف و غیره به ایرانیان معرفی شد . همچنین کافه گلاسه ، بستنی فرنگی ، انواع قهوه های ترک و فرانسه و انواع نان های قالبی نیز برای اولین بار به وسیله موسس این هتل در اختیار علاقمندان گذاشته شد . در جوار هتل ، رستوران های متعددی نیز در تهران ، رشت ، بندر انزلی ، بابلسر و دیگر شهر های ایران به وسیله ایرانیان و خارجیان دائر گردید و تعداد آنها در هنگام جنگ جهانی دوم و ورود افسران و سربازان متفقین افزایش قابل توجهی یافت . با خاتمه جنگ و خروج افسران و سربازان خارجی بسیاری در از این رستوران ها تعطیل شد . از کافه های مشهور تهران آن زمان کافه های کانتینانتال در خیابان اسلامبول قرار داشت و کافه لقانطه در قاجار بود .
عمارت نظامیه دارای تالار بزرگ و بسیار زیبایی بود که در هر چهار طرف آن پرده های نقاشی بچشم می خورد . در این تابلوها مناظر جالبی از سلام محمد شاه قاجار دیده می شد و چهره رجال سرشناس آن زمان در این تابلو تصویر شده بود . از قدیمی ترین واحدهای اقامتی و پذیرایی تهران که امروزه فقط نامی از آن باقی مانده است می توان مهمانخانه مدرن گراند هتل را نام برد .
گراند هتل از مجلل ترین و معروفترین هتل های نیم قرن پیش تهران بود . این هتل در خیابان لاله زار کمی بالاتر از کوچه ملی قرار داشت و در سال های پیش هر وقت میهمانی سرشناس از خارج به تهران می رسید تنها محلی که برای اقامت او در نظر گرفته می شد گراند هتل بود .
گراند هتل سالن بزرگی نیز داشت که هنرمندان آن روز ایران در آن به اجرای برنامه می پرداختند و بتدریج که هتل های دیگر در تهران ساخته شد این هتل از رونق افتاد و حدود پنجاه و چند سال پیش تعطیل شد .
کافه و رستوران های آن روز در حقیقت محل تجمع اعیان و اشراف آن زمان بود و رفتن به کافه و رستوران خود یک نوع تشخص محسوب می گردید .

پایداری
توسعه پایدار
تا سال 1987 . م اساس توسعه جهانی دنیای مدرن بر دو رکن مهم استوار بود : اول جامعه و دوم اقتصاد . به این معنی که دو عامل جامعه و اقتصاد پایه و اساس برنامه ریزی ها و طرح ها را تشکیل می داد . اما بعد از سال 1987 . م رکن سومی هم وارد مباحث توسعه جهانی شد و آن مسئله محیط بود . و پس از آن سه مسئله اقتصاد ، جامعه و محیط اساس یک توسعه پایدار و به دنبال آن شهر پایدار و معماری پایدار را تشکیل دادند .
امروزه پایداری ( sustainability ) یکی از دغدغه های اقتصاد دانان و طراحان شهری و معماران است . پایداری انسان و معماری او مستقیماً با پایداری طبیعت و پایداری اقتصاد و پایداری شهری در ارتباط است .
( Sustainable development )
( Sustainable Environment )
( Sustainable City )
( Sustainable Architecture )

پایداری در زندگی ، شهر و معماری

پایداری در معماری
طرح پایداری طرحی است که می کوشد به نیاز های کنونی استفاده کنندگان و برنامه فیزیکی طراحی پاسخ دهد بی آنکه ذخیره منابع طبیعی را که متعلق به آیندگان است نابود کند . یک چنین طرحی می بایست نگاهی داشته باشد به اصول پایداری اجتماعی و اقتصادی و نیز تاکید اصلی اش بر استفاده بهینه از انرژی و بهره گیری مطلوب تر امکانات باشد .
طبق این تعریف پایداری انسان و معماری او مستقیماً با پایداری طبیعت در ارتباط است و پایداری نیازمند زندگی مسئولانه ماست . طبق یک آمارگیری حدود نیمی از انرژی مصرفی در اروپا به ساختمان سازی و 20 درصد دیگر صرف حمل و نقل می شود . در این پروژه سعی شده با این رویکرد به طراحی پرداخته شود .
ویژگی های معماری پایدار
حفاظت از منابع
کاهش ضایعات
کاهش آلودگی
حفاظت از طبیعت و زیست بوم
حفظ سلامت از طریق محیط
توجه به ابعاد فرهنگی طراحی
جهت رسیدن به اهداف فوق و تجسم بخشیدن به معماری پایدار به ذکر برخی نکات کلیدی در این رابطه که منطبق بر موضوع این پایان نامه است می پردازیم .
استفاده از انرژی های تجدید شونده مانند باد و خورشید
حداکثر استفاده از نور روز
استفاده از سنسور های حرارتی و الکتریکی
استفاده از پانل های خورشیدی . ( دیوارهای سلولزی ) در روزهای آفتابی
کاهش تقاضای مصرف انرژی :
توجه به جهت قرار گیری ساختمان نسبت به خورشید
استفاده از تراس و صفحات و سقف های مشبک
جمع آوری آب های خاکستری و استفاده مجدد در اسیت . ( آب باران از طریق مسیر پله های روف کاردن به سایت هدایت و در محوطه سازی استفاده شده است . )
استفاده از مصالحی که تحت نام سبز قرار می گیرند :
استفاده از منابعی مانند چوب که از از منابع پایدار بدست می آیند و مصالحی که بتوانند به همان سرعتی که استفاده می کنیم جایگزین شوند .
استفاده از مصالح بومی که نیاز به حمل و نقل را کاهش می دهند .
استفاده از خاک و سنگ های محل برای سایت .
استفاده از مصالح ساختمانی که می توانند بخار آب جذب و آزاد کنند .
عدم استفاده از آسفالت .
توجه به اشل انسانی و چیدمان و فرم .
عدم خلق فضاهای تاریک و تر سناک و محیط هایی که شخص در آن وضوح و میدان دید ندارد .
توجه به ایجاد فضاهای مکث و آرامش مابین سایت و ساختمان .
ساده کردن هندسه ساختمانها .
دسترسی به فضاهای باز و باغ و پارک .
امکان نشستن و قدم زدن در فضای باغ .
در نظر گرفتن فضای کافی برای ورزش و دوچرخه سواری .
استفاده از تابش آفتاب .
توجه به تاثیر بصری چشم انداز .
ایجاد مسیر هایی برای قدم زدن و لذت بردن از چشم انداز موجود .

فصل دوم
بررسی نمونه ها
سیر تحول هتل در اروپا
هتل های امروزی

بررسی نمونه ها
سیر تحول هتل در اروپا
هتل در کشورهای اروپایی بسیار ساده و اولیه بوده و اغلب در امتداد راههای تجارتی ، در محل تعویض اسبها ، این نوع اقامتگاهها احداث می گردیدند که قسمتی به طور مجلل و راحتتر برای اربابان و قسمت دیگر به صورت مجزا برای عموم در نظر گرفته شد . با گسترش تجارت و توسعه صنعت در رابطه با خصوصیات محلی هر کشوری شکل هتل داری ، صور گوناگونی به خود می گرفت . اشکال اولیه با تغییر شکل مالکیت زمین ، شرایط اقتصادی و بوجود آمدن طبقه شهری ( طبقه ای که عمیقاً وابسته به شهر بودند . ) همچنین پدیده متمرکز شدن تدریجی سرمایه در مرکز شهری در تمام اروپا هتل های مجللی احداث گردیدند .
Virginia Beach Residence
همزمان با پیشرفت صنعت در اروپا و بوجود آمدن راه آهن و ارتباطات وسیع همچنین توسعه و وسایل ارتباطی و بسط تجارت و بالاخره ظاهر شدن طبقه جدید اجتماعی ( بورژوا ) همه و همه علل اصلی بوجود آمدن این فرم جدید هتل گردیدند . گراند هتل ها را میتوان جلوه گاه عظمت همه این ارزشهای اجتماع جدید دانست . این زمان نه تنها بقایای خاندانهای بزرگ ، نجبا ، شاهزادگان و حکمرانان هنر مورد احترام بودند بلکه هدف اصلی جلب طبقه جدید شهری در فضای معماری جدیدی بود که از امکانات مالی وسیعی برخوردار بودند . کمیت و کیفیت احترام در گراند هتل ها در رابطه با مقدار سرمایه و اعتبار بانکی اشخاص قرار گرفت .

هتل های امروزی
آشنایی با مطالب قبلی و فلسفه مهمانداری آن در گذشته و تحولات این فلسفه در دوره های مختلف و همچنین تاثیر این دگرگونی ها ی فکری به این مجموعه معماری امکان می دهد با دید وسیع تری هتل های امروزی را مطالعه نماییم آنچه امروز به عنوان یک هدف اصلی در هتل های جدید مورد توجه طراحان می باشد . موضوع راحتی مهمانان است ، یعنی محیطی خلق نماییم که هر چه بیشتر گرم و شاد و فامیلی باشد و از همان امتیازات و تسهیلات زندگی فامیلی برخوردار باشد . فضاهای فردی و یا دسته جمعی آن بتواند نیازهای فیزیکی و ادراکی تازه واردین را جوابگو باشد نه مانند سالن های مجلل گراند هتلها مربوط به پنجاه سال پیش که فقط جلوه گاه یک زندگی پر زرق و برق و تشریفاتی بود و تنها می توانست در اختیار تعداد معدودی قرار گیرد . امروزه سعی گردیده که این وضع دگرگون شده و کلیه افراد بتوانند بسادگی از این مجموعه استفاده نمایند.
در هتل های جدید رابطه و تماس بین کارکنان هتل و میهمانان به حداقل خود رسیده است . این موضوع بعلت پیشرفت تکنیک ، تجهیزات و تاسیسات آن می باشد . از طرف دیگر نحوه این برخورد هم با شکل قبلی خود بکلی متفاوت است . آن تشریفات و احترامات و تعارفات ساختگی به مقدار زیادی از میان رفته و روابط صحیح تر و انسانی تر جانشین آن گردیده است از طرف دیگر بایستی توجه داشت که عظمت و ابهت گراند هتل ها با آن همه ظرافت کاری ها و زیبایی های مدون آن امروزه همگی از بین رفته و فضاهای ساده تر و کوچکتر جانشین آن گردیده است حتی می توان گفت از نظر معماری بسیار سردتر و بی روح تر از وضع قبلی آن گردیده است . مخصوصاً در حدود سال های 1940 – 1930 مجموعه هایی که بهعنوان هتل توسط طراحان نهضت ناسیونالیسم بنا گردید خشکی و ماشینی بودن آن کاملاً به چشم می خورد .

در هر صورت فلسفه هتل داری ، امروزه در جهت از بین بردن روابط خاص و تشریفاتی گراند هتل ها می باشد . امروزه سعی می گردد برای جوابگویی به احتیاجات و امکانات مالی مختلف ، مجموعه حجیم و عظیم گراند هتل ها را به فضاهای کوچکتر ساختمانی مبدل نموده و در بافت شهری پخش نمایند ، تا برای صور گوناگون زندگی امروزی متناسب باشد . نحوه پخش این مجتمع ها در بافت شهری و اطراف آن و یا در امتداد اتوبان ها درست شبیه موقعیت اقامتگاه اولیه ( کاروانسراها ، قهوه خانه ها ، مسافرخانه ها و … ) می باشد که در بافت های قدیمی و یا در کنار جاده ها قرار داشته اند و در اشکال مختلف هتل های امروزی مثلاً از نوع ( خانه جوانان ) یا پانسیون ها ارزانترین اقامت می باشد و در آن هر کسی کارهای مربوطه به خودش را شخصاً انجام می دهد و یا در رزیدانس که به صورت آپارتمان های کوچک و مجهزی در اختیار مهمانان قرار می گیرند .
همچنین در هتل ها یا پناهگاههای کوهستانی ، در همه آنها سعی در بوجود آوردن رابطه ای انسانی بین افراد و همچنین با فضای معماری می باشد به طوری که گرمی زندگی فامیلی با برخورداری از حداکثر آزادی وجود داشته باشد . ارزش این خصوصیات فضای معماری وقتی مشخص می شود که امروزه به مدت اقامت متوسط افراد در این نوع اقامت ها توجه نماییم بسیاری از مردم به علت اشتغالات خاص و یا به علت راحتی سرویس های هتل ترجیح می دهند در یکی از انواع آن زندگی کنند بنابراین هیچ کس مایل نیست در جایی زندگی نماید که عاری از روح و شادی باشد . نیاز به یک زندگی خصوصی با گرمی و حرارت فامیلی و برخورداری از یک رابطه انسانی از خواستگاههای کسانی است که در این محل ها زندگی می نمایند .

فصل سوم
استاندارد ها

استاندارد ها
زون بندی
غالب مراکز تفریحی اقامتی دارای 3 زون اقامتی ، خدماتی و تفریحی هستند .
زون اقامتی شامل اتاق ها و سوئیت ها ، زون خدماتی شامل کلیه فضاهای سرویس دهنده اعم از بخش های اداری ، رستوران ، تریا ، مرکز اجتماعات و فضاهای پشتیبانی و زون تفریحی شامل سالن های جکوزی سونا و ورزش و زمین های بازی می باشد .

در ادامه به ذکر استاندارد ها می پردازیم:

فصل چهارم
مطالعات اقلیمی

آفتاب:
دیاگرام مسیر حرکتی خورشید نشان می دهد که تنها جبهه ای که در زمستان مورد تابش مطلوب قرار می گیرد جبهه جنوبی است.
در تابستان تابش از سمت غرب و شرق بطور نا مطلوبی به گرم شدن زمین کمک می کند.
از آنجایی که پوسته خارجی ساختمان در مقابل انتقال هدایتی حرارت در اقلیم سرد باید خوب عایق بندی شده باشد لذا جذب انرژی خورشیدی توسط سطوح غیر شفاف ساختمان کار صحیحی نمی باشد راه حل بهتر استفاده از پنجره ها و کلکتورهای خورشیدی است.
شکل و موقعیت ساختمان مساحت و محل قرار گیری پنجره ها را مشخص می کند.
مسیر حرکت خورشید در زمستان بسیار کوتاهتر و پائین تر از مسیر حرکت آن در تابستان است.
در اغلب موارد اندک چرخش ساختمان به سمت جنوب شرقی بهتر است (حدود 15 ) این جهت گیری باعث می شود ساختمان از نور قبل از ظهر خورشید بیشتر از نور بعد از ظهر استفاده کند. و جذب حرارت توسط بنا زودتر آغاز شود.
چرخش ساختمان به سمت جنوب غربی باعث می شود که خانه هوای سرد صبح را تا مدت بیشتری حفظ کند و گرمای بعد از ظهر را تا غروب آفتاب در خود نگه دارد.

مقدار انعکاس از یک سطح افقی ( که نور را کاملا پراکنده می کند) به یک دیوار عمودی یک دوم انعکاس از یک سطح افقی است از آنجایی که مقدار تابش خورشید که بر سطح زمین در ماههای تابستان می تابد در حدود دوبرابر مقدار تابش بر روی دیوارهای شرقی و غربی است لذا انعکاس تابش از زمین به پنجره ها میتواند به مقدار زیادی به میزان خنک کنندگی ساختمان اضافه کند.
انتخاب سطوح خارجی با انعکاس کم می تواند وسیله ای برای تقلیل بار حرارتی آفتاب باشد به جهت آنکه انعکاس از سطوح خارجی به صورت پراکنده می باشد این نور به سادگی نور مستقیم از طریق سایه بان و با سایر وسایل ممانعت از ورود نور قابل کنترل نیست.
یک نکته قابل توجه:
اگرچه قرار گیری یک راه آسفالت در خارج دیوار اشعه انعکاسی را در پائین ترین مقدار نگه می دارد و لی حرارت جذب شده توسط آسفالت در مقایسه با چمن و بسیاری سطوح دیگر دما را در خارج دیوار بسیار بالا می برد.
بوته های گیاهی و چمن جذب نور قابل توجهی دارند و همچنین تاثیر برودت تبخیری هوا رانیز

تابش خورشید که از طریق پنجره ها وارد می شود. ممکن است به صورت مستقیم پخش شده و با انعکاسی از سطوح خارجی باشد. مهمترین این سطوح سطح زمین و مصالح اطراف و کنار پنجره ها می باشد.
با افزایش انعکاس پذیری سطوح بیرون پنجره ها ی ورود مجموع تابش به داخل کمی افزایش پیدا خواهد کرد.
همه مواد به جز آینه و فلزات خیلی براق دارای پراکندگی انعکاس هستند. چون نوری که با این سطوح برخورد می کند در همه جهات پراکنده می شود به این دلیل نمی توان اندازه یا حوزه سطوح منعکس کننده مقابل ساختمان را دقیقا اندازه گرفت. به همین دلیل سطوح خارجی با قابلیت انعکاس زیاد که موجب عبر انرژی تابشی زیادی از شیشه می شوند محیط را در تابستان بیش از اندازه گرم می کنند.
به هر حال اگر زمین و سطوح جنوبی ساختمان در تابستان در زیر سایه قرار داشته باشند می توان مصالحی برای آن سطوح انتخاب کرد که دارای انعکاس بیشتری باشند.

باد:
بنا از نظر همجواریبا سایر ساختمانها و عوامل جغرافیایی باید به گونه ای باشد که امکان حرکت و تهویه هوا و جود داشته باشد. و نحوه استقرار آن طوری باشد که اثرات بادهای مزاحم کاهش یافته و برخورداری از بادهای مناسب افزایش یابد. به طور یکه حداکثر استفاده از هوای مناسب وجود داشته باشد. در صورتیکه بنا در معرض وزشبادهای شدیدی قرار داشته باشد باید امکان ایجاد فضای سبز توسط درختان و بوته ها برای مقابله با آن فراهم باشد.
درختان و بوته ها می توانند جهت هدایت جریان هوا به سوی ساختمان مورد استفاده قرار گیرند. حتی می توانند سرعت باد رزا از طریق هدایت جریان هوا از یک قیف شدت بخشند. حفاظها و دیوارها و ابنیه مجاور می توانند یک سد در مقابل باد ایجاد کنند که در نتیجه باد به داخل بنا بیشتر می شود لذا بهتر است در محوطه سازی احتیاط کامل را رعایت کرد چراکه سدهایی که در مقابل باد بنا شده اند ممکن است موجب انباشته شدن هوا به عوض جریان آن گردند.
بوته های کاشته شده در پائین پنجره ها از فشار باد نا خواسته کم می کنند و آن را به سوی پائین منحرف می کنند. اثر این عمل تا فاصله 15 تا 20 فوتی یعنی حدود 5/4 ال 6 متر محسوس خواهد بود.

تاثیر چتر درختان در خارج از پنجره موجب منحرف کردن جریان هوا به سمت بالا به وسیله کاهش فشار رو به پائین می باشد . اگر درخت بلافاصله خارج از پنجره باشد یک جریان هوا در زیر سقف به وجود می آورد.
اگر درخت با ساختمان فاصله داشته باشد چتر درخت می تواند جریان هوا را آنقدر منحرف کند که از بنا کاملا جدا شود.

قیف باد- با کاشت در ختان می توان جهت باد را به سوی خانه هدایت کرد در اینجا ردیف درختان مسیر خیابان را پوشانده و با سایت تطبیق کرده است.

راهی مناسب- این طرح امکان گردش آزاد هوا در پشت و قیف هوا در جلو را نشان می دهد.
راهروهای باریک در طرفین باعث افزایش سرعت باد می شود و مکان خوبی برای ایوان یا سکو می باشد.

سد کردن مسیر باد- هر چند ردیف درختان کناری به افزایش باد کمک می کند .معهذا دیوار درختان در پشت ساختمان فشار منفی باد را کم کرده در نتیجه اختلاف فشار هوا بین جلو و پشت ساختمان کم شده و تهویه به خوبی انجام نمی شود و باد از طرفین ساختمان عبور می کند.
باد شکن:
وقتی ناهمواریهای روی زمین و درختان موجود نباشد می توان موانع برای تنظیم باد بوجود آورد . درختچه ها و درختان معمولی ترین این موانع هستند. ولی خاکریزها و حصارها و دیوارها هم می توانند مفید باشند. معمولا هر چه این موانع بلند تر باشند سایه بان بزرگتری ایجاد می کنند.
موانع سخت و نفوذ نا پذیر در مقابل باد نا مطلوب هستند چون مناطق آشفتگی در مقابل باد ایجاد می کنند .
وسعت ناحیه حفاظت شده در مقابل باد با ارتفاع باد شکن متناسب است هر چند مانع بلندتر می شود طول منطقه حفاظت شده از باد بیشتر می شود . همچنین زاویه باد با بادشکن متناسب است باد شکن هرچه عموتر باشد تاثیر آن بیشتر است.
درختان همیشه سبز در سمت غرب و شمال غربی اغلب می توانند مانعی در مقابل باد زمستان باشند.

سایر رستنی ها و نردهها و دیوارها می توانند نقش باد شکن را داشته باشند.
در سمت غرب ساختمان از گیاهان زیاد ، بوته ها و پرچین ها استفاده کنید تا مانعه در مقابل آفتاب بعد از ظهر باشند.

از هشتی یا دیوار باد شکن در قسمت ورودی ساختمان استفاده می شود.
طراحی فضای ثانویه مانند انبار ، تاسیسات و گاراژ به عنوان فضای حائل داخل ساختمان به دو قسمت سرد و گرم.
شیب پشت باد جهت احداث ابنیه مناسب می باشد زیرا در مقابل وزش باد محافظت شده است از آنجائیکه بادهای زمستانی از شمال و شمال غربی می وزند شیب واقع در سایه بان اغلب از آفتاب جنوبی برخوردار می شوند لذا هنگام انتخاب و تقسیم بندی سایت به دنبال این مناطق گردید.

تهویه:
انسان در هر عمل دم مقداری از اکسیژن هوا را جذب و در عمل بازدم مقداری دی اکسید کربن دفع می کند به همین دلیل در فضای بسته پس از مدتی معین احتیاج به هوای تازه خواهد بود.
میزان هوای مورد نیاز افراد در فضاهای بسته می توان از جدول زیر استخراج کرد باید توجه داشت همیشه مقداری هوا از طریق درز بازشوی خارجی و گاهی از سطوح جداره ها نفوذ می کند که مقدار آن به سرعت باد در بیرون بستگی دارد ومقادیر آن در جدول زیر دیده می شود اما باید توجه داشت که با استفاده از نوارهای لاستیکی درزبند این مقادیر کاهش می یابد.
– جهتی نصب شوند تا نسیم های تابستانی به راحتی وارد گردند طراحی پلان آزاد جهت استفاده از تهویه هوا.
– ایجاد فضاهای عمودی جهت تهویه هوا
– استفاده از بام و دیوار دو جداره جهت تهویه در داخل پوسته ساختمان
– دربها و پنجره ها در
– جهت هدایت بادهای تابستانی در داخل ساختمان از دیوارهای الحاقی – پیش آمدگی و کرکره استفاده شود.
تعداد دفعات تعویض
حجم فضا به ازای هر نفر
6
کمتر از یک متر مکعب
5
5الی 5/7 متر مکعب
4
5/8الی 7 متر مکعب
3
7الی 8/5 متر مکعب
1.50
بیشتر از 8/5 متر مکعب
هوای مورد نیاز
حجم هوا به ازای هر نفر بر حسب متر مکعب
0/8
3
0/6
6
0/49
9
0/31
15
سایه بانها:
با قرار دادن ساختمان در قسمت شرقی درختان یا تپه های موجود در روی زمین می توانند از شدت حرارت خورشید به ساختمان هنگام بعد از ظهر کم کنند .
درختان پهن برگ بهترین نوع سایه بان هستند زیرا ساختمان را در تابستان محافظت می کنند ویا برگهایشان را در زمستان از دست می دهند و به بنا کمک می کنند تا از تابش خورشید بهره مند شوند . در طرف جنوب ساختمان باید درختان بزرگ انتخاب شود تا بر روی سقف هم مانند دیوارها سایه بیندازد.
سایه بانی که جدا از ساختمان قرار دارد مسیر جریان باد را اصلاح می کند.

مسیر جریان هوا در منطقه فضا
سایبان منفصل موجب انحراف جریان باد به سوی بالا می گردد.

مسیر جریان هوا در بالای فضا
معمولا پنجره ای که در گوشه قرار دارد هوا را به سوی دیوار و پیرامون اتاق به گردش در می آورد در این حالت یک منطقه از هوای ساکن در مرکز اتاق باقی می ماند.

دریچه های متحرک و یا پانل های ثابت در خارج از پنجره ها ( بدون آنکه شکافی بین آن دو باشد) جریان باد را منحرف کرده و هوا را در جایی که لازم است به جریان می اندازد.

پانل جانبی جلوی فشار هوای مخالف را مسدود می کند.زیر درخت را خلوت نگه دارید تا مانع جریان هوا جهت تهویه نشود.
درختان بلند در سمت جنوب خانه جهت سایه اندازی روی دیوار و سقف مناسب می باشند.
اضافه کردن داربست سایه بانی از چند جهت می تواند مفید باشد. نه تنها این سایه بان روی دیوار سایه می اندازد بلکه مانع از انعکاسنور از سطح زمین به دیوار می شود.

رطوبت:
با مطالعاتی که برای اقلیم های مختلف به دست آمده حاکی از این بوده که در تابستان درجه حرارت 24 درجه سانتی گراد با رطوبت نسبی 50 درصد برای 98 درصد مردم شرایط مطلوبی است.
در زمستان درجه حرارت 20 درجه سانتی گراد با همین مقدار رطوبت برای 97 درصد مردم شرایط مطلوبی است.
حدود مطلوبی که برای کشور ایران به دست آمده با رطوبتی نسبی 30 -60 درصد در تابستان و 21-29 درجه درزمستان 5/25 -20 درجه سانتی گراداست.
آسایش حرارتی:
در طراحی ساختمان و مسائل تکنیکی آن آسایش حرارتی انسان به موقعیتی اطلاق می شود که انسان از نظر ذهنی و فکری در شرایط آسایش حرارتی قرار دارد و یا خنثی بودن حرارتی تعبیر دقیق تری از آسایش حرارتی است. چرا که در چنین محیطی بدن انسان نه احساس سرما می کند و نه احساس گرما و نه احساس ناراحتی موضعی ناشی از تابش نامتقارن . کوران هوا کف سرد اتاق لباس ناهمگون و غیره .

مکانی که در آن به سر می بریم دائما در حال تبادل حرارتی با محیط پیرامون خود می باشد که گاهی این تبادل مطلوب و خوشایند و گاهی نامطلوب می باشد. برای دوری از فرایند های نامطلوب می توان از موارد زیر استفاده کرد:
1- باد شکن در زمستان
2- گیاهان و آب در تابستان

3- فضاهای داخلی و خارجی در تابستان
4- محافظت بنا توسط زمین در تابستان و زمستان
5- دیوارها و پنجره ها ی خورشیدی در زمستان
6- پوسته حرارتی در زمستان
7- سایه بان در تابستان
8- تهویه طبیعی در تابستان
ایده 1- باد شکنها (زمستان)
دو روش در طراحی اقلیمی برای کم کردن باد زمستانی به کار می رود:
استفاده از شکل زمین ساختمانهای مجاور و گیاهان برای محافظت در برابر باد زمستانی و شکل و نحوه قرار گیری ساختمان به منظور کاهش تلاطم باد در زمستان.
ایده 2- آب و گیاهان (تابستان)
روش های مختلفی با استفاده از آب و گیاهان در کنار سطوح ساختمان برای ایجاد سایه برودت تبخیری وجود دارد:
استفاده از پوشش گیاهی برای خنک کردن محوطه
افزایش میزان برودت در محوطه به کمک تبخیر
استفاده از گیاهان در کنار دیوارهای خارجی ساختمان
استفاده از آب نشان یا حوضچه های روی بام جهت برودت تبخیری
ایده 3- اتاق های درونی – بیرونی ( زمستان و تابستان)
حیاط ها پاسیو های پوشیده ایوان های حفاظت شده فصلی گلخانه ها
فضاهای میانی و اتاق های رو به آفتاب می توانند در طراحی ساختمان برای سرمایش و گرمایش زمستان منظور گردند.
جهت اعتدال آب و هوا در تمامی طول سال مناطق نیمه حفاظت شده در خارج بنا طرح شوند.
ایجاد نواحی داخلی آفتابگیر جهت استفاده حداکثر از حرارت خورشید.
ایده 4- دیوارها و پنجره های آفتابی (زمستان )
استفاده از آفتاب زمستان از طریق درها و پنجره ها ی رو به آفتاب برای گرمایش یک ساختمان به چند روش عملی می شود:
ازدیاد انعکاس زمین و سطوح بیرون از پنجره های مقابل آفتاب زمستان
– شکل و نحوه قرار گیری ساختمان به منظور افزایش میزان استفاده از خورشید در زمستان
– استفاده از دیوارهای خورشیدی و کلکتورهای روی بام بر روی سطوح رو به جنوب
– استفاده از مواد با ظرفیت حرارتی زیاد جهت ذخیره حرارت خورشید
– افزایش پنجره های رو به جنوب
– تعبیه سطوح منعکس کننده بیرون از پنجره ها برای افزایش انعکاس در زمستان
– استفاده از پنجره های سقفی جهت جذب انرژی خورشید و نور طبیعی
ایده 5- پوسته حرارتی ( زمستان)
بسیاری از روش های طراحی محیطی برای ذخیره انرژی حرارتی بر اساس عایق بندی فضاهای داخلی در مقابل آب و هوای سرد زمستان است.
– کاهش سطوح خارجی دیوار و بام ( نسبت سطوح خارجی به حجم محصور)
استفاده از فضای زیر بام شیب دار به عنوان فضای حائل بین فضاهای داخلی و زمین جهت استفاده مجدد از حرارت بنا از کانالهای عمودی هوا استفاده می شود (به صورت طبیعی یا مکانیکی) و منابع حرارتی را در مرکز ساختمان قرار دهید.
ایده 6- سایبان (تابستان)
چون زاویه تابش خورشید در تابستان نسبت به زمین متفاوت است لذا می توان از تابش آفتاب در تابستان جلوگیری کرد در حالی که در زمستان از آن استفاده می شود بنابر این لازم نیست ایجاد سایهبان تناقضی با طراحی خورشیدی در زمستان داشته باشد. کم کردن انعکاس زمین و سطوح بیرون از پنجره های رو به آفتاب تابستان . استفاده از موارد منعکس کننده حرارت به روی سطوح مقابل آفتاب تابستان
استفاده از ناهمواریهای روی زمین ساختمانهای مجاور و گیاهان برای سایه در تابستان شکل دادن و جهت دادن به ساختمان به منظور کاهش آفتاب تابستان ایجاد سایه برای پنجره های رو به آفتاب تابستان
ایده 7- تهویه طبیعی (تابستان)
تهویه طبیعی حالت ساده ایست که از آن برودت یک ساختمان با استفاده از روش های زیر استفاده می شود. استفاده از ناهمواریهای روی زمین ساختمانهای مجاور و گیاهان جهت بهره گیری بیشتر از نسیم تابستان . شکل و جهت دادن به ساختمان برای به حداکثر رساندن استفاده از نسیم تابستان.
ویژگی های اقلیم سرد
شرایط اقلیمی و خصوصیات آب و هوایی:
سلسله جبال البرز و زاگرس نواحی مرکزی ایران را از دریای خزر در شمال و جلگه بین النهرین در غرب جدا می کنند . کوههایی نیز به صورت منفرد در مرکز و شرق ایران وجود دارند از جمله کوه تفتان ، شیر کوه و …کوهستان های غربی که دامنه های غربی رشته کوههای فلات مرکزی ایران و سراسر کوههای زاگرس را در بر می گیرد از مناطق سردسیر کشور به شمار می آیند .

کلیات آب و هوایی این منطقه به شرح زیر می باشد :
سرمای شدید در زمستان و هوای معتدل در تابستان
اختلاف بسیار زیاد درجه حرارت هوا بین دمای شب وروز
بارش برف سنگین در قسمتهای شمالل وغرب کشور
رطوبت کم هوا
میانگین دمای هوا در گرم ترین ماه سال در این اقلیم بیش از 10 درجه سانتی
متوسط دمای هوا در سردترین ماه سال کمتر از 3- درجه سانتی گراد می باشد .
فرم بنا
ساختمان های درون گرا با حیاط مرکزی بناهای سنتی در اقلیم سرد مانند نواحی مرکزی فلات ایران دارای حیاط مرکزی بوده و سایر قسمت ها دورتادور این حیاط چیده می شوند . اتاق های واقع در سمت شمال حیاط بزرگتر از سایر قسمت ها و تالار یا اتاق اصلی نشیمن خانه نیز در این سمت حیاط واقع شده است تا از تابش مستقیم و حرارت آفتاب در فصل سرد زمستان استفاده کنند . جبهه جنوبی ساختمان به دلیل کوتاه و معتدل بودن فصل تابستان کمتر به کار گرفته می شود . لذا اتاق های جنوبی و اتاق های شرقی و غربی – در صورت وجود – به عنوان انباری یا فضاهای خدماتی همچون اتاق خدمه یا سرویس های بهداشتی کاربرد دارند .
برخلاف مناطق معتدل و مرطوب سواحل جنوبی دریای خزر ، خانه های این مناطق ، اغلب دارای زیر زمینی با سقف کوتاه در پائین زمستان نشین هستند که به علت خنکی هوای آن ، در تابستان برای سکونت و آسایش ساکنان خانه به کار می رود .1
استفاده از ایوان و حیاط کوچک د ر بنا
از آنجایی که در بیشتر روزهای سال در مناطق کوهستانی سرد ویا بسیار سرد است اکثر فعالیت های روزمره در اتاق ها انجام می پذیرد . لذا ابعاد حیاط ها در این مناطق قدری کوچکتر از نواحی فلات مرکزی ایران است .
ساختمان ها در این اقلیم دارای ایوان اند ولی عمق آنها نسبت به ایوان های مناطق جنوبی کشور به مراتب کمتر می باشد و همانند ایوان های منطقه خزر ، کاربرد نشیمن ندارند و صرفا جهت حفظ ورودی ها ی بنا از برف و باران استفاده می شوند .
نکته دیگر پائین بودن کف حیاط بناهای اقلیم سرد به اندازه 1 تا 1.5 متر از سطح پیاده روهااست تا بتوان آب جاری در نهر ها و جویها را بر باغچه حیاط یا آب انبار واقع در زیر زمین سوار نمود و از سوی دیگر ، زمین مانند عایق حرارتی اطراف بنا را احاطه کرده ، مانع از تبادل حرارتی بین بنا و محیط پیرامون آن و باعث حفظ حرارت درون ساختمان می شود .
پلان ، فرم بنا و نحوه قرار گیری آن
در حوزه اقلیمی سرد و کوهستانی ، بناها دارای پلان و بافت متراکم می باشند . فرم بنا باید به گونه ای باشد که سطح تماس آن را با سرمای خارج کمتر نماید تا حرارت کمتری از درون به بیرون انتقال یابد . لذا از احجامی نظیر مکعب یا مکعب مستطیل استفاده می نمایند تا نسبت سطح خارجی بنا به حجم داخلی آن کاهش یابد و آن را در حداقل ممکن نگه دارد .
ساختمان ها بین 20 درجه به طرف غرب و 45 درجه به سمت شرق و در سایه باد یکدیگر و خارج از سایه آفتاب هم ، در محور شمالی – جنوبی مستقر می شوند .

اتاق های کوچک با ارتفاع کم
در نواحی سرد و برفی ، باید از ایجاد اتاق ها و فضاهای بزرگ داخل بنا اجتناب نمود چرا که با افزایش سطح تماس آنها با فضای سرد بیرونی ، گرم کردن این فضای وسیع مشکل خواهد بود .
بنابراین در این مناطق سقف اتاق ها را پائین تر از اتاق های مشابه در سایر حوزه های اقلیمی در نظر می گیرند تا حجم اتاق کاهش یابد و سطح خارجی نسبت به حجم بنا حداقل گردد . ارتفاع کم سقف در تالار ها و اتاق های مهم و طاق راسته ها و حجره های بازارهای این مناطق نیز مشهور است .بازشوهای کوچک
در این مناطق برای جلو گیری از تبادل حرارتی بین داخل و خارج بنا از بازشوهای کوچک و به تعداد کم استفاده می کنند . در صورت بزرگ بودن پنجره ها ، استفاده از سایبان الزامی است . بازشوها در ضلع جنوبی برای استفاده هر چه بیشتر از تابش آفتاب ، بزرگتر و کشیده تر انتخاب می شوند . همچنین از استقرار بازشوها در جهت بادهای سرد باید اجتناب نمود . پنجره های دو جداره نیز برای رساندن تبادل حرارتی به حداقل ممکن مناسب ترند . در ضمن به منظور جلوگیری از ایجاد سوز در داخل و خروج حرارت داخلی به خارج ساختمان ، میزان تعویض هوای هوای داخل وتهویه طبیعی را باید به حداقل ممکن رساند .
در مقایسه با اقلیم گرم و خشک ابعاد بازشوها در این حوزه اقلیمی برای استفاده از انرژی حرارتی حاصل از تابش آفتاب افزایش یافته است .
دیوارهای نسبتا قطور
قطر زیاد دیوارها نیز به نوبه خود از تبادل حرارتی بین فضای داخلی بنا و محیط بیرونی ساختمان جلوگیری می کند . معیارهای معماری اقلیم سرد و کوهستانی و گرم و خشک تقریبا مشابه است و تنها تفاوت آنها در منابع حرارت دهنده می باشد که در اقلیم گرم و خشک این منبع از سمت بیرونی بنا و در اقلیم سرد از سمت داخل فضا می باشد . لذا باید در این اقلیم به کمک مصالح بنایی قطر دیوارها را زیاد نمود تا این جداره بتواند به عنوان منبع ذخیره حرارت داخل بنا عمل نماید .
دیوارهای قطور ، گرما و حرارت تابش آفتاب روزانه را در طول شب حفظ و به تعدیل دمای داخل ساختمان کمک می نماید . در معماری بومی این مناطق تا حد ممکن تلاش می شود تا به شکل طبیعی یا یا با استفاده از بخاری و گرمای ناشی از حضور افراد ، پخت وپز یا حضور حیوانات ، بنا را گرم نمود .

بام های مسطح
بام های شیب دار در صورت مناسب بودن پوشش آن به مراتب از بام های مسطح بهترند چرا که آب باران را به سهولت از روی بام دور می کنند . ولی در صورت کاهگلی بودن پوشش بام ، قدرت آن در برابر رطوبت و باران و به ویژه برف بسیار تضعیف خواهد شد . چرا که آب ناشی از ذوب تدریجی برف وارد سقف کاهگل می گردد و بنا مرطوب و نم دار می گردد . به همین دلیل به محض بارش برف ، آن را از روی چنین بامی پارو می کنند و با غلتکی سنگی و کوچک ، بام را دوباره غلتک می کشند تا پوشش کاهگلی آن مجددا متراکم و سوراخ های ایجاد شده در اثر نفوذ آب مسدود گردند .
انتخاب بام های مسطح در اقلیم سرد مشکلی ایجاد نمی نماید چرا که با نگهداری برف بر روی بام ازآن به عنوان عایق حرارتی در مقابل سرمای زیاد هوای خارج که چندین درجه کمتر از درجه حرارت برف است استفاده می شود و همچنین فضای زیر اسکلت خرپا که کاربرد انباری دارد ، عایق مناسبی بین فضای داخل و خارج بنا خواهد بود . لذا دو جداره بودن سقف بنا در این اقلیم برای حفظ گرمای بنا حائز اهمیت است.

نوع مصالح
مصالح مورد استفاده در ابنیه سنتی در مناطق سرد و کوهستانی مانند سایر حوزه های اقلیمی از مصالح موجود در آن اقلیم است. این مصالح باید از ظرفیت و مقاومت حرارتی خوبی برخوردار باشند تا گرمای بنا را در فضای داخلی آن حفظ نماید .
لذا بدنه این ابنیه از سنگ ( یا چوب ، ملات کاهگل ، خشت و آجر ) و پوشش سقف و بام از تیر های چوبی و کاهگل می باشد . از سنگ و مصالح مقاوم و سنگین برای برای پی سازی بنا استفاده می کنندو در برخی نقاط ، کرسی چینی با مصالح سنگین جهت جلو گیری از رطوبت به کار می رود ،هر چند ابنیه این مناطق ، به طور کلی ، بر روی زمین بنا می شوند .
در این رابطه می توان از شهر جوانرود و روستاهای اطراف آن واقع در منطقه غربی رشته کوه زاگرس و در 95 کیلو متری شمال غرب کرمانشاه نام برد . در این منطقه ساختمانهای سنگی ، سیمایی موزون و هماهنگ به کل بافت شهر و همچنین به بافت روستاها داده است . سنگ که به وفور در این منطقه کوهستانی وجود دارد و به صورت لاشه و یا قواره در دیوارهای قطور ساختمان ها به کار می رود . در این منطقه اقلیمی سرد و نسبتا پر باران ، بام ساختمان ها مسطح و با تیر چوبی و کاهگلی پوشیده شده است . هر چند که بام اغلب ساختمان ها های جدید در جوانرود دارای خرپای چوبی و پوشش شیروانی است
بازشوهای کوچک
در این مناطق برای جلو گیری از تبادل حرارتی بین داخل و خارج بنا از بازشوهای کوچک و به تعداد کم استفاده می کنند . در صورت بزرگ بودن پنجره ها ، استفاده از سایبان الزامی است . بازشوها در ضلع جنوبی برای استفاده هر چه بیشتر از تابش آفتاب ، بزرگتر و کشیده تر انتخاب می شوند . همچنین از استقرار بازشوها در جهت بادهای سرد باید اجتناب نمود . پنجره های دو جداره نیز برای رساندن تبادل حرارتی به حداقل ممکن مناسب ترند . در ضمن به منظور جلوگیری از ایجاد سوز در داخل و خروج حرارت داخلی به خارج ساختمان ، میزان تعویض هوای هوای داخل وتهویه طبیعی را باید به حداقل ممکن رساند .
در مقایسه با اقلیم گرم و خشک ابعاد بازشوها در این حوزه اقلیمی برای استفاده از انرژی حرارتی حاصل از تابش آفتاب افزایش یافته است .
کالبد شهری و روستایی
بافت شهری و روستایی حوزه اقلیمی سرد و کوهستانی در جهت مقابله با سرمای شدید شکل گرفته است . ویژگی های بافت شهری و روستایی در این اقلیم عبارتند از :بافت متراکم و فشرده فضاهای کوچک و محصوربهره گیری از جهات آفتاب و زمین ( به عنوان عوامل تعیین کننده ی جهت استقرار و گسترش شهر و روستا و سیمای آنها )معابر باریک به موازات خط تراز زمین با توجه به شرایط اقلیمی منطقه سرد و کوهستانی در ایران به منظور جلوگیری از اتلاف حرارتی و کوران هوا ، بنا ها به صورت متراکم و فشرده و متصل و در کنار هم ساخته می شوند تا سطح تماس فضاهای گرم مسکونی با محیط سرد خارج کاهش یابد . همچنین بنا ها طوری کنار هم قرار می گیرند که یکدیگر را محصور نمایند و فضاهای شهری تا حد امکان کوچک شوند تا نفوذ جریان باد سرد به داخل فضاهای شهری کم گردد و تابش حرارت از سطح خارجی دیوارهای گرم ابنیه به فضاهای کوچک و محصور شهری ، هوای سرد آنها را تعدیل نماید .نکته قابل مشاهده دیگر در این نوع شهرها ، طراحی معابر کم عرض و باریک برای استفاده بهتر از حرارت و جلوگیری از تبادل گرما و سرما است . معمولا در این نوع اقلیم ، مجتمع های زیستی در وسط دامنه بلندی ها و رو به جنوب و در داخل زمین یا روی آن به منظور بالا بردن ظرفیت حرارتی دیواره های بدنه شمالی و افزایش حجم داخلی نسبت به سطح بیرونی ، استقرار می یابند . در واقع در صورت استقرار روستا در پائین دره اولا خطر سیل خیزی و نابودی روستا وجود خواهد داشت . ثانیا نفوذ هوای سرد سنگین به دره ها باعث افزایش شدت سرما به هنگام شب خواهد شد . ثالثا جبهه شمالی کوه همواره در سایه قرار گرفته و سرد می باشد در حالیکه روستاها و شهر ها باید جهت حداکثر استفاده از تابش خورشید ، رو به دره و در آفتاب بنا گردند . رابعا به علت فزونی ناهمواری های زمین و شدت باد در بالای کوه و دسترسی به منابع آبی و رود خانه ها که در قسمت پائین ارتفاعات جاری هستند ، استقرار بافت روستایی و شهری بر بالای کوه صحیح نمی باشد.2
اطلاعات در مورد چگونگی طراحی اقلیمی در شهر مراغه:
1. در این مناطق منبع حرارتی در داخل ساختمان واقع می شود.
2. استفاده از رنگ تیره در ساختمان و برای استفاده بهینه از تابش خورشید در مقابل پنجره ها سطوح منعکس کننده بکار می رود تا اشعه های خورشید به داخل ساختمان منعکس شود.
3. ساختمان باید از لحاظ هندسی بیشتر شبیه مستطیل و مربع باشد.
4. بام ساختمان باید اغلب مسطح باشد.
5. ساختمان باید روی زمین یا قسمتی ازآن در داخل زمین قرار گیرد.
6. سطح پنجره ها و تعداد آنها باید کم باشد.
7. ساختمان باید مرتفع باشد (از لحاظ ارتفاع گسترش یابد)
8. با توجه به بادهای تند و سرد غالب و باد مطلوب که از شرق به غرب می وزد ساختمان نیز باید از جنوب شرقی به جنوب غربی کشیده شود.
9. استفاده از درختان انبوه چتری کوتاه در قسمت غرب ساختمان یا خاک زمین به صورت شیبدار انعکاس تابش خورشید را در زوایای کم را به حداقل می رساند و نمی گذارد اشعه به پنجره برخورد کند.
10. استفاده از درختان گرددر نزدیکی ساختمان در قسمت شمالی ساختمان تا حالتی چتری داشته باشند ایجاد سایه کنند.
11. استفاده از بوته های کوتاه در قسمت شرق ساختمان برای هدایت درست باد به داخل اتاق از پنجره.
12. استفاده از درختان بلند در قسمت جنوب ساختمان ( درختان بلند همیشه سبز ) برای ایجاد سایه و سدی برابر وزش باد غالب
توجه به برخی از اصول طراحی در این منطقه :
1. مقدار تابش خورشید بر سطح زمین دو برابر مقدار تابش بر روی دیوار های شرقی و غربی است.
2. مقدار انعکاس از این سطح افقی به یک دیوار عمودی یک دوم (2/1) انعکاس از سطح افقی است.
3. استفاده از بادشکن ضروری است.
4. فاصله باد شکن از ساختمان دباید دو برابر ارتفاع باشد.
5. فاصله بادشکن از ساختمان باید در مقابل وزش و در جهت درست باشد.
6. استفاده از سطح منعکس کننده ، استفاده از حرارت خورشیدی را افزایش می دهد.
7. درختان همیشه سبز در قسمت غرب و شمال غربی اغلب می توانند مانع خوبی در مقابل باد سرد زمستانی باشد و نرده ها و دیوار ها می توانند نقش باد شکن را داشته باشند.
8. قرارگیری سایت در عرض شمالی 37 و 45 درجه شرقی است.
9. جهت ساختمان با توجه به اقلیم به مثل : عواملی چون وضع طبیعی زمین ، میزان نیاز به فضای خصوصی ، کنترل و کاهش صدا و دو عامل باد و تابش آفتاب بستگی دارد.3
اطلاعاتی در باره زاویه تابش در زمستان و تابستان به دیوار های شمالی و غربی و شرقی و جنوبی:
برای تابستان = تیر ماه ، ساعت 11 ، زاویه تابش72 درجه
برای زمستان = دی ماه ، ساعت 11 ، زاویه تابش 27 درجه4

جهت دیوار
ساعت
زاویه تابش
فصل
دیوار جنوبی
30/1
78
تابستان
دیوار شرقی
30/7
30
تابستان
دیوار غربی
4
45
تابستان
دیوار شمالی
6
39
تابستان
دیوار جنوبی
12
50
زمستان
دیوار شرقی
9
53
زمستان
دیوار غربی
30/11
134
زمستان
دیوار شمالی
3
50
زمستان
تحلیل عوامل جوی در شهرستان مراغه

بادهای مراغه
بادهای غالب در شهرستان مراغه
با مراجعه به داده های مندرج در جدول شماره 8 که اطلاعات بادهای غالب شهرهای استان اذربایجان شرقی در ان اورده شده است مشخص میگردد که جریان وزش باد های غالب در چهار فصل شهر مراغه دارای وضعیتی ه شرح زیر است:
_در فصل زمستان در ماههای دی و بهمن هت باد غالب در مراغه شرقی و در ماه اسفند نیز شرقی است و سرعت باد غالب در دی ماه 5/4 متر بر ثانیه و در بهمن 2/4 و در اسفند 3/5 متر بر ثانیه است که دارای سیر تقریبا" افزایش نسبی از ابتدای زمستان به سمت بهار است.
نسبت وزش باد غالب به کل جریان وزش بادها در دی ماه 8/7 و در بهمن ماه 7/10 و در اسفند0/13 درصد است و درصد باد ارام در دی ماه 1/75 و در بهمن 4/61 و در اسفند
1/58 درصد است و در واقع از ابتدای زمستان به طرف بهار از درصد بادهای ارام کاسته شده و جریان وزش بادها به ارامی فزونی می گیرد.
_در فصل بهار در ماه فروردین چهت باد غالب شرقی و در اردیبهشت ماه غربی و در خرداد شرقی است . سرعت باد غالب در فروردین 0/5 و در اردیبهشت 1/5 و در خرداد ماه 5/5 متر بر ثانیه است که میل به افزایش اندکی از ابتدای بهار به طرف تابستان در سرعت بادهای غالب مشاهده میگردد.
درصد باد غالب در فروردین 9/9 و در اردیبهشت 1/11 و در خرداد 1/18 درصد است و درصد باد ارام در فروردین 7/54 و در اردیبهشت 3/52 ودر خرداد 2/44 درصد مورد محاسبه قرار گرفته است.
_در فصل تابستان جهت باد غالب در طول ماههای تیر و مرداد و شهریور مانند سایر ماههای سال بجز اردیبهشت که غربی است در سایر ماهها شرقی بوده و سرعت ان در تیر و مرداد و شهریور به ترتیب 6/6 و 4/6و 6/5 متر بر ثانیه میباشد.
درصد باد غالب در تیر ماه 3/34 و در مرداد 8/32 و در شهریور 4/19 درصد است و درصد باد ارام در تیر و مرداد و شهریور بترتیب 7/30 و 9/34 و 5/49 درصد است که مبین سیر به سمت ارامش بیشتر است.
_در فصل پاییز همانند اکثر ماههای سال سمت بادهای غالب مراغه شرقی است که سرعت ان در مهر ماه 1/3 و در ابان 0/5 ودر اذر 2/5 متر بر ثانیه است که باز هم بیانگر کاهش اندک سرعت باد غالب به طرف ماههای سرد در مراغه است . جهت باد غالب سالانه مراغه شرقی و سرعت ان 6/5 متر بر ثانیه است.
درصد باد غالب در مهر و ابان و اذر به ترتیب 2/16 و 1/9 و 4/8 درصد است که گویای کاهش نسبت بادهای غالب در این فصل است . درصد باد ارام در مهر ماه 5/55 و در ابان 7/68 ودر اذر 6/84 درصد است که ارامش بیشتر هوا را در ماههای سرد سال بیان می کند . در واقع در مراغه بیشترین سرعت باد غالب مربوط به دوره انتقالی فصل سرد به گرم طی ماههای تیر و مرداد ماه است. 55 درصد از ایامی که جهت و سرعت باد در مراغه اندازه گیری گردیده است جریان هوا ارام گزارش شده است.
بررسی امار بلند مدت نشان می دهد که در این شهر بادهای شرقی در طول سال دارای غلبه و چیرگی بیشتری بوده و سرعت بادهای غالب در ماههای گرم سال بطور نسبی
بیشتر از ماههای سرد سال است.
وزش بادهای شدید در مراغه
شدیدترین باد وزیده شده در طول دوره بلند مدت اماری مراغه در فصل زمستان در دیماه دارای جهت جنوب غربی و سرعت 5/17 متر بر ثانیه بوده است که در سال 1364 در این شهر وزیده است . شدیدترین باد وزیده شده در ماه بهمن مراغه مربوط به سال 1363 بوده است که با سرعت 5/19 متر بر ثانیه در جهت جنوبغربی وزیده است. شدیدترین باد ثبت شده در ماه اسفند در مراغه با جهت شرقی و با سرعت 5/24 متر بر ثانیه بوده است که در سال 1368 در این شهر جریان داشته است.
در فصل بهار نیز وزش بادهای شدید در مراغه ثبت گردیده و شدیدترین باد وزیده شده در فروردین ماه مراغه دارای جهت غربی و سرعت 5/23 متر بر ثانیه بوده است که در سال 1369 در مراغه وزیده است. سریعت ماه مراغه با جهت شمالشرقی و سرعت 5/24 متر بر ثانیه بوده و در سال 1365 به ثبت رسیده است. در ماه خرداد مراغه نیز بادی با سرعت 5/19 متر بر ثانیه و با جهت شرقی در سال 1362 وزیده است.
در فصل تابستان در تیر ماه سریعترین باد وزیده شده در مراغه دارای جهت شرقی و سرعت 5/19 متر بر ثانیه بوده است که در سال 1362 در مراغه وزیدن گرفته است. در مرداد ماه مراغه در طول سالهای گذشته شدیدترین باد وزیده شده با جهت شرقی و سرعت 5/24 متر بر ثانیه به ثبت رسیده که در سال 1362 وزیده است. در شهریور ماه مراغه بر اساس امار جوی ثبت شده شدیدترین باد وزیده شده در جهت شرقی و سرعت 5/17 متر بر ثانیه بوده و در سال 1370 وزیده است.
در فصل پاییز جهت وزش شدیدترین بادها در مهر ماه غربی و در ابان شرقی و در اذر نیز شرقی بوده است که باسرعتهای 5/24 و 5/17 و 5/14 متر بر ثانیه بترتیب در سالهای 1371و 1373و 1370 در شهر مراغه وزیده شده است.
شدیدترین باد وزیده شده در مراغه در طول سالهای گذشته با جهت شرقی و سرعت 5/24 متر بر ثانیه در اسفند ماه 1368 در این شهر به وقوع پیوسته است.
متوسط سرعت باد مراغه در یک دوره بلند مدت اماری در دیماه 0/1 و در بهمن 6/1 و در اسفند 9/1 و در فروردین 1/2 و در اردیبهشت 2/2 و در خرداد 6/2 و در تیر 8/3 و در مرداد 5/3 و در شهریور 3/2 و در مهر 2 و در ابان 4/1 و در اذر ماه برابر 0/1 متر بر ثانیه مورد محاسبه قرار گرفته است. اطلاعات مربوط به شدیدترین بادهای وزیده شده در استان اذربایجان شرقی و شهر مراغه طی جدول شماره 9 ارائه شده و طی نمودار شماره 27 سرعت بادهای شدید و سال وقوع انها در مراغه به نمایش گذاشته شده است.

تغییرات فصلی دمای هوا در مراغه
مراغه در شمارشهر هایی است که فرا رسیدن فصل ها در آن ,کمتر با تغییرات فاحش آب و هوایی همراه است و اصولا عبور و گذر فصل ها به آرامی و به صورتی تدریجی و کم تنش صورت می گیرد ولی چهار فصل آن دارای مختصات و مشخصه های شاخص فصلی خود بوده و بوی و رنگ هر فصل قابل مشاهده و تفکیک است .
زمستان نسبتنا سرد آنبه آرامی به بهار می گراید و بهار آن با دمای بسیار متعادل و فرح انگیز در آمیزش با عطر گلها و پوشش چشم نواز سبز گیاهان مثال زدنی است .گرمای تابستان آن قابل تحمل است و آغاز پاییز آن بهار دیگری است که به استقبال زمستان می شتابد میانگین دمای هوا در سرد ترین فصل سال سعنی زمستان به کمتر از 4/1 درجه سانتیگراد نمیرسد و میانگین دمای فصل بهار مراغه معادل3/16 درجه است که اوج اعتدال دمایی برای گردشگری و بازدید از گردشگاه های طبیعی و جاذبه های فرهنگی ,تاریخی و مذهبی مراغه است .میانگین دمای هوا در فصل تابستان 2/24 و میانگین دمای فصل پاییز آن 7/7 درجه سانتیگراد است .اطلاعات مربوط به دمای فصل های مختلف مراغه طی جدول شماره 3 ارائه شده است.
تعداد روز های یخبندان
مطالعه و بررسی تعداد روز های یخبندان مراغه در جدول شماره 4 نشان می دهد که دیماه مراغه با 26 روز یخبندان در ماه ,بیشترین روز های یخبندان در ماه را در بین سایر ماه های سال به خود اختصاص میدهد .تعداد روز های یخبندان در ماه بهمن مراغه 22 روز و در اسفند در حدود 12 روز استو در ماه فروردین مراغه یک روز یخبندان اتفاق می افتد و اصولا فصل بهار و تابستانمراغه بدون یخبندان استولی تعداد روز های یخبندان مهر ماه به حدود یک روز و در آبان ماه به 5 روز و در آذر ماه حدود 21 روز می رسد.
مجموع تعداد روز های همراه با یخبندان در سال در شهر مراغه معادل 87 روز است که در مقایسه با شهر ها و استان های گرمسیری کشور,رقم قابل ملاحظه ای می باشد.با این وجود می بایست در انواع برنامه ریزی ها ,ائم از گردشگری و غیره مساله یخبندان مورد توجه قرار گیرد.
میانگین ماهیانه تعداد روز های همراه به یخبندان درمراغه طی نمودارهای 21و22 با یخبندان شهر اهر مورد مقایسه قرار گرفته است.

دمای مطلق
حداقل و حداکثر دما در حقیقت کمترین و بیشترین ارقام رخ داده دمای هوا در طول دوره آماری یک ایستگاه هواشناسی می باشد.
مطالعه و بررسی دمای هوای مراغه بیانگر آنست که این شهرستان در گرمترین ماههای سال تا حدود زیادی از تنش های محدود کننده حرارتی بدور بوده و از گزند سرماهای نسبتا" سخت زمستانه به میزان قابل توجهی برکنار می باشد بطوری که میانگین های حداقل و حداکثر دما در سردترین ماه سال در دی ماه و در گرمترین ماه سال در تیر ماه از ارقام 4/4- و 8/32 درجه سانتیگراد تجاوز نمی نماید و در طول دوره آماری این شهرستان حداقل مطلق دما از مرز 8/16- و حداکثر مطلق دما از 2/39 درجه سانتیگراد تجاوز ننموده است.
رطوبت هوا
تابش دائمی خورشید بر سطح آبهای کره زمین موجب تبخیر بخشی از آنها شده و به این ترتیب آب اقیانوس ها و دریاها منابع اصلی تامین رطوبت هوا محسوب می شوند .
مطالعه و بررسی رطوبت نسبی هوا در زمینه فعالیت های کشاورزی ,صنعتی ,عمرانی و غیره حائز ارزشمندی ویژه ای است و در موارد بسیاری از اطلاعات و تحلیل های مربوط به آن استفاده به عمل می آید.
وضعیت رطوبت نسبی هوا در مراغه
اطلاعات مربوط به میانگین های حداکثر و حداقل نم نسبی و نیز متوسط ماهیانه این پارامتر در مراغه طی جدول شماره 5 ارائه شده است.
در مراغه بیشترین مقدار ماهیانه نم نسبی به آذر ماه تعلق دارد که یکی از ماه های سرد این شهر است .میانگین ماهیانه نم نسبی دردیماه 68 درصد است که به طرف بهار بتدریج و به آرامی از مقدار آن کاسته می شود .مقدار این پارامتر در بهمن ماه به 65 درصد کاهش یافته و در ماه اسفند به 60 درصد می رسد .با فرارسیدن بهار و با گذر به سمت فصل گرم باز هم از میزان نم نسبی هوا کاسته شده و مقدار آن در فروردین به 53,در اردیبهشت به 48 و در خرداد به 39 درصد می رسد .مقدار نم نسبی در تیر و شهریور ماه کمترین مقدار میانگین نم نسبی هوا ره در طول ماه های سال در مراغه معرفی می نماید و به عبارتی تیر و شهریور ماه خشک ترین ماه سال و آذر ماه مرطوب ترین ماه سال در مراغه است در سایر ماه های فصل تابستان نیز همانند تیر نم نسبی هوا تقریبا در حد نازلی قرار داشته و مقدار آن در تیر و مرداد برابر 34 و 35 درصد و در شهریور 34 درصد است .
پس از شهریور با فرارسیدن پاییز مجددا سیر افزایشی نم نسبی هوا آغاز گردیده و مقدار میانگین رطوبت نسبی هوا در مهر ماه به 49 در آبان ماه به 63 و در آذر به 69 درصد می رسد .
میانگین سالانه نم نسبی هوا در مراغه 51 درصد است .
مطالعه میانگین حداکثر های نم نسبی هوا در مراغه مبین آنستکه حداکثر های ما ها نه نم نسبی هوا نیز متعلق به ماه های سرد بوده و کمترین ارقام مربوط به این پارامتر نم نسبی بر ماه های گرم سال انتباق دارد به گونه ای که بیشترین مقدار به میانگین حداکثر نم نسبی هوا به مقدار 81 درصد در ماه آذر و دی و کمترین مقدار آن به میزان 48 درصد در تیر ماه مورد محاسبه قرار گرفته است.
میانگین سالانه حداکثر های نم نسبی هوا در مراغه 67 و میانگین سالانه حداقل های نم نسبی هوا در این شهر 36 درصد است .مطالعه نم نسبی هوا در مراغه بیانگر آنستکه مقدار میانگین رطوبت هوا در ماه های پاییز و زمستان و در ماه فروردین در حد اعتدالی قرار داشته ولی در ماه های اردیبهشت ,خرداد ,تیر, مرداد ,شهریور و مهر هوای مراغه تا حدودی خشک است .
طی شماره های 23و24 جهت مقایسه ارائه گردیده است.

پوشش ابری و ساعات آفتابی
پوشش ابری
پوشیده شدن آسمان به وسیله ابرها پوشش ابری یا ابرناکی نامیده می شود.
در ماههای سرد سال که همزمان با ورود تو دههای هوای باران زا به جغرافیای کشور و استان آذزبایجان شرقی می باشد. مقادیر ماهیانه ابرناکی افزایش داشته و در ماههای گرم سال که هجوم توده های هوا و سیستم های هواشناسی به فلات ایران کاهش می یابد مقدار ابرناکی نیز کاهش یافته و در کل ماههای تابستان تعداد روزهای همراه با پوشش ابری بسیار اندک بوده و وجود ابرها در آسمان اغلب به صورت پراکنده است.
در مراغه 76 روز از سال آسمان پوشیده از ابر است یعنی در 76 روز هر سال یا آسمان بطور کامل پوشیده از ابر است و یا گوشه های کوچکی از آسمان بصورت بدون ابر قابل رویت است
ساعات آفتابی
در مراغه تیر ماه با 3/356ساعت آفتابی بیشترین مقدار این پارامتر اقلیمی را در بین ماههای سال به خوی اختصاص می دهد و آذر ماه با 8/18 ساعت آفتابی کم تر ین مقدار ساعات آفتابی ماهانه را در اختیار دارد.
میانگین جمع سالانه ساعات آفتابی در مراغه 6/2748 ساعت محاسبه شده است.

دمای هوا
تغییرات ماهیانه پارامترهای دما در مراغه
اطلاعات مربوط به تغییرات پارامترهای هوا در طول ماههای مختلف سال در مراغه در یک دوره آماری بلند مدت طی جدول شماره 2 ارائه گردیده است .آمار مندرج در جدول مذکور شامل میانگین حداکثر های دما ،میانگین ماهیانه دما، حداقل و حداکثر مطلق دما می باشد.

میانگین های حداقل دما
بررسی پارامتر میانگین حداقل های دمای هوا در ماههای مختلف مراغه نشان می دهد که مقدار این پارامتر در اکثر ماههای زمستان و آذر ماه به زیر صفر می رسد .کما اینکه مقدار میانگین حداقل دمای هوا در دی ماه این شهر برابر 4/4- درجه سانتیگراد است که در بهمن ماه به 3/4- و در اسفند ماه به2 /0 می رسد.
پس از فصل زمستان و با آغاز فصل بهار افزایش تدریجی این پارامتر شتاب بیشتری یافته و در فروردین ماه به 1/6 ،در اردیبهشت به 1/10 و در خرداد به 0/15 درجه سانتیگراد می رسد در فصل تابستان و در ماه تیر میانگین ماهیانه حداقل دما به5/19 درجه سانتیگراد می رسد که بیشترین مقدار این پارامتر را در طول 12 ماه یال به خود اختصاص می دهد و در واقع دی ماه و تیر ماه کمترین و بیشترین مقدار این پارامتر را در اختیار دارند پس از تیر
ماه از مقدار میانگین حداقل های دما به آرامی کاسته شده و مقدار آن در مرداد و شهریور به ترتیب به 6/18 و 14 میرسد با آغاز فصل پاییز عبور به طرف فصل سرد کاهش این پارامتر سیر نزولی بیشتری یافته و مقدار آن در مهر ماه به 3/8 ،در آبان به 3/3 ،و در آذر به 2/2- درجه سانتیگراد می رسد میانگین سالانه حداقل های دمای هوا در مراغه 1/7 درجه سانتیگراد است.

میانگین حداکثر های دما
مطالعه آمار و اطلاعات حداکثر های دمای هوا در مراغه در طول ماههای مختلف سال بیانگر آنست که دی ماه با رقم 6/2 و تیر ماه با رقم 8/32 درجه سانتیگراد کمترین و بیشترین ارقام ماهیانه میانگین حداکثر های دما را در طول ماههای مختلف سال در شهر مراغه بخود اختصاص می دهد و در گذر از فصل زمستان به طرف بهار بتدریج بر مقدار این پارامتر افزوده می شود. میانگین حداکثر دمای هوا در بهمن ماه 0/4 و در اسفند ماه 1/9 درجه سانتیگراد است که با شروع فصل بهار مقدار آن در فروردین ماه به 7/16 ،در اردیبهشت به 7/21 و در خرداد به 3/28 درجه سانتیگراد میرسد.
در فصل تابستان که گرمترین فصل سال محسوب می شود مقدار میانگین حداکثر دمای ماهانه به اوج خود می رسد و مقدار آن در تیر ماه رقم 8/22 درجه سانتیگراد را در بر می گیرد که پس از آن تا اوایل پاییز به تدریج تقریبا به آرامی از مقدار آن کاسته می شود و مقدار آن در مرداد ماه به 6/31 در شهریور به 8/27 درجه سانتیگراد کاهش می یابد با آغاز
فصل پاییز و عبور به سمت فصل سرد کاهش میانگین ماهیانه حداکثر دما بیشتر محسوس شده و مقدار آن
در مهر ماه به 2/19 ،در آبان به 9/11 و در آذر ماه به 7/4 درجه سانتیگراد می رسد.
میانگین سالانه حداکثر دمای هوا در مراغه 6/17 درجه سانتیگراد است.
میانگین ماهیانه دما
میانگین ماهیانه دمای هوا که حاصل میانگین گیری از حداقل های و حداکثر های دمای هوا در طول یک ماه است در حقیقت وضعیت کلی دمای هوا ماهانه هر نقطه را بیان می کند.
مطالعه این پارامتر دما در جدول شماره 2 مبین آنست که میانگین ماهیانه دمای هوا ی مراغه در دی ماه به عنوان سردترین ماه سال برابر 8/0- درجه سانتیگراد است که در بهمن ماه به 3/0 و در اسفند به 7/4 درجه سانتیگراد می رسد مقدار میانگین ماهیانه دما در فروردین ماه افزایش قابل توجهی یافته و به 4/11 و در اردیبهشت به 9/15 و در خرداد به 6/21 درجه سانتیگراد می رسد با فرا رسیدن فصل تابستان میانگین ماهیانه دما بیشترین ارقام ماهیانه را در طول سال کسب نموده و مقدار آن در تیر ماه 2/26 درجه سانتیگراد می رسد و پس از آن به ارامی رو به کاهش می گذارد مقدار این پارامتر در مرداد ماه 2/25 و در شهریور ماه 0/21 درجه سانتیگراد است که با فرا رسیدن پاییز دچار کاهش بیشتری شده و مقدار آن در مهر ماه به 0/14 ،در آبان به 6/7 و در آذر ماه به 3/1 درجه سانتیگراد می رسد که این سیر کاهشی تا آخر دی ماه تداوم داشته و پس از آن تدریجا رو به افزایش می گذارد میانگین سالانه دمای هوا در مراغه 4/12 درجه سانتیگراد است.

وضع بارندگی
اطلاعات مربوط به بارندگیهای استان آذربایجان شرقی و شهرستان مراغه طی جدول شماره 6 ارائه شده است.
بارندگیهای ماهیانه
مطالعه جدول شماره 6 مشخص می سازد در مراغه فروردین ماه پربارانترین و تیر ماه کم
باران ترین ماه سال است. میانگین ماهانه بارندگی مراغه در دی ماه 9/26 در بهمن 5/36 و در اسفند 1/58 میلی متر است که با شروع فصل بهار و عبور به ماههای گرم سال به تدریج از فعالیت توده های هوای باران زی مهاجر کاسته شده و کاهش شدیدی در ریزش های جوی مراغه پس ازفرورد ین پدید می آید بطوریکه مقدار بارندگی فروردین ماه مراغه به 6/67 میلی متر می رسد که در اردیبهشت به 8/38 و در خرداد به 2/12 میلی متر تقلیل می یابد.
میانگین ماهانه بارندگی مراغه در تیر ماه 3/1 در مرداد 7/2 میلی متر و در شهریور ماه معادل 5/3 میلی متر است .
با شروع پائیز بر مقدار بارندگیهای مراغه افزوده شده و مقدار بارندگی مهر ماه مراغه به 4/28 آبان به 7/55 و آذر به 3/43 میلی متر می رسد که این روند افزایشی از شهریور تا آبان و از دی ماه تا فروردین ماه تداوم یافته و پس از آن کاهش بارندگیهای تدریجا" آغاز می گردد.
میانگین سالانه بارندگی مراغه در یک دوره بلند مدت آماری 375 میلی متر محاسبه شده است.
حداکثر بارندگی روزانه
بر اساس آمار و اطلاعات جدول شماره 6 حداکثر بارندگی یک شبانه روز در مراغه برابر 41 میلی متر بوده است که در اسفند ماه رخ داده است که علاوه بر آن حداکثر بارندگیهای 24 ساعته برابر 40 و 24 میلی متر نیز در ماههای فروردین و آذر این شهرستان به ثبت رسیده است که این امر احتمال وقوع بارندگیهایی با این شدت و مقدار را باز هم محتمل می سازد که باید در انواع برنامه ریزی های شهری مورد توجه قرار گیرد. بارندگیهای شدید موجب فرسایش خاک توقف برنامه های عمرانی و آما یشی وقوع سیل و تخریب اما کن و پلها و سازه های صنعتی شده و در جریان امور شهری اختلال ایجاد می نماید.
در مراغه احتمال وقوع بارندگیهای شدید رگباری در ماههای سرد سال بیش از سایر ماهها است. در مراغه 13 روز از سال همراه با بارندگی مساوی یا بیشتر از 10میلی متر 25 روز از سال دارای بارندگی مساوی یا بیشتر از 5 میلی متر و 54 روز از سال همراه با بارندگی مساوی یا بیشتر از 1 میلی متر است.
بارندگیهای فصلی
آمار و اطلاعات مربوط به بارندگیهای فصلی استان آذربایجان شرقی و شهر مراغه در جدول شماره7 درج گردیده است. بررسی جدول فوق مشخص می سازد که هر کل بارندگیهاسالانه مراغه که برابر 375 میلی متر است. 5/121 میلی متر آن در فصل زمستان 6/118 در بهار 5/7 در تابستان و 4/127 میلی متر در پائیز ریزش می نماید یعنی 4/32 درصد بارندگیهای سالانه در فصل زمستان 6/31 درصد در بهار 2درصد در تابستان و 34درصد در پائیز به وقوع می پیوندد. بارندگیهای مراغه در فصل تابستان بطور کلی کمتر از سایر فصول است ولی در تمامی ماههای سال معمولا" بارندگی وجود دارد.
بارندگیهای مراغه عموما" به صورت باران یا برف و یا برف و باران مخلوط است ولی در برخی از سالها که دامنه فعالیت مراکز پر فشار شمالی به عرض های پائین کشیده می شود و مراکز پر فشار سیبری و قطب فعالیت بیشتری دارند بارش برف سنگین نیز در شهر مراغه اتفاق می افتد.
رژیم بارندگی مراغه طی نمودارهای 25و26 با رژیم بارندگی اهر در معرض مقایسه گذاشته شده است.

فصل پنجم
مطالعات منطقه ای و برسی وضع موجود استان آذربایجان شرقی و شهرستان مراغه

بخش اول :
موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان
آذربایجان شرقی با وسعت 4/16254 کیلومتر مربع در گوشه شمال غربی فلات ایران قرار دارد. رود ارس حدود شمالی آن را با جمهوری های آذربایجان، ارمنستان و ایالت خود مختار نخجوان مشخص می کند. رود قطـور و آب هـای دریاچه ارومـیه حدود غـربی با استان آذربایجان غربی است. در جنوب کشیدگی رشته کوهها، دره ها، جلگه ها و دشتها موجب پیوستگی توپوگرافیک استان با آذربایجان غربی و زنجان شده است و در شرق نیز دره و رودخانه دره رود، کوههای سبلان، چهل مند و گردنه صائین این خطه را از استان اردبیل جدا می کند.
در جنوب ، کشیدگی رشته کوهها ، دره ها ، جلگه ها و دشتها باعث پیوستگی استان با آذربایجان غربی و زنجان میشود. درشرق دره رودخانه دره رود و کوههای سبلان و چهل نور و گردنه صائین و رود قزل اوزن در جنوب این خطه را از استان اردبیل جدا می سازد.
ازنظرمختصات جغرافیایی، مدارهای َ26 و ْ39 و َ45 و ْ36 شمالی منتهی الیه شمالی و جنوبی ، و نصف النهارات 5 و ْ45 و َ22 و ْ48 منتهی الیه غربی و شرقی استان را می پوشاند.
توپوگرافی منطقه ، یکی از عوامل مهم آفرینش ویژگیهای اقلیمی آذربایجان شرقی و عامل اصلی تنوع در آن می باشد. ارتفاع و تغییرات آن و جهت گیری رشته کوهها در برابر جریانات هوایی، عوامل توپوگرافیک شکل یابی کلیمایی یک منطقه است. استان آذربایجانشرقی از تنوع اقلیمی قابل توجهی برخورداراست؛ به طوری که در 50 روز ازسال شاهد یخبندان و درگرمترین ساعات روزماههای گرم تابستان دربرخی مناطق، درجه حرارت بالای 40 درجه سانتیگراد است. میزان نزولات جوی دراستان به طور متوسط از 250 الی 600 میلی متر در نوسان می باشد.
سیمای استان ازهفت واحد کوهستانی و دره ها وجلگه های میان آنها میباشد که عبارت از: قره داغ ، میشو و مورو، قوشاداغ، سبلان، سهند، بزقوش و تخت سلیمان است. شمالی ترین و بزرگترین این واحدها رشته کوه قره داغ می باشد
رودخانه اجی چای با طول 260 کیلومتراز ارتفاعات سبلان و دامنه های سهند سرچشمه می گیرد. رودهای ورکش صوفیان، دریان، اسکو نیز از رودهای حوضه این استان است.
رود ارس در محدوده آذربایجان شرقی توسط 18 رودخانه کوچک و بزرگ که از چند کیلومتر تا 280 کیلومتر طول دارد تغذیه می شود و با3367 میلیون مترمعکب آبدهی سالانه، پرآبترین رود استان به شمار می اید. آب وهوای آن در تابستان بسیار معتدل و در زمستان نسبتا سرد است. میانگین بارندگی شهر تبریز به طور متوسط 270 میلیمترمی باشد.
استان آذربایجان شرقی دارای 16 شهرستان است که عبارتند از: آذرشهر، اسکو، اهر، بستان آباد، بناب، تبریز، جلفا، سراب، شبستر، کلیبر، مراغه، مرند، ملکان، میانه هریس، هشترود.
مرکزاستان آذربایجان شرقی شهر تبریزاست که وسعتی درحدود 11800 کیلومترمربع دارد. درباره بنا و وجه تسمیه شهر تبریز حمدالله مستوفی و یاقوت حموی می نویسند:
بنای تبریز از زبیده ، زن هارون الرشید است. وی به بیماری تب نوبه مبتلا بوده ، روزی چند در آن حوالی اقامت کرده و دراثر هوای لطیف و دل انگیز آنجا بیماری زبیده زایل شده، فرموده شهری در آن محل بنا کنند و نام آن را (( تب ریز)) بگذارند.
قدیمی ترین ذکر نام تبریز را در کتیبه سارگن دوم پادشاه اشور خواهیم یافت.
منطقه آذربایجان به علت موقعیت خاص جغرافیایی، یکی از مناطق حساس و مهم کشور است. همین اهمیت، حساسیت و گستردگی باعث شده است تا این منطقه با وجود خصوصیات مشترک جغرافیایی، فرهنگی و تاریخی به سه استان آذربایجان شرقی، غربی و اردبیل تقسیم شود. در حال حاضر استان آذربایجان شرقی دارای 12 شهرستان ، 31 شهر و 30 بخش، 133 دهستان و 3149 آبادی است .

جغرافیای تاریخی استان
آذربایجان در فارس میانه آتور پاتکان، در آثار کهن فارسی آذربادگان یا آذربایگان، در فارسی کنونی آذربایجان، در یونانی بیزانس آذربیگانون، در ارمنی اتراپاتاکان، در سریانی آذربایغان و در عربی آذربیجان نامیده شده است. تاریخ باستانی آذربایجان با تاریخ قوم ماد در آمیخته است. قوم ماد پس از مهاجرت به ایران آرام آرام قسمت های غربی ایران از جمله آذربایجان را تصرف کرد .
صنایع دستی آذربایجان شرقی
دراستان آذربایجان شرقی رشته های گوناگون صنایع دستی وجود دارد. از مهمترین صنایع دستی استان می توان از قالی بافی یاد کرد. رشته هایی که در حال حاضر فعال است عبارت است از: قالی بافی، گلیم بافی، جاجیم بافی، رنگرزی سنتی و چاپ کلاقه ای، سوزن دوزی، سفالگری و سرامیک سازی، فرآورده های پوست و چرم، هنرهای مرتبط با چوب، حصیر بافی، طراحی سنتی و نگارگری، صحافی و جلد سازی سنتی و سایر صنایع دستی که عمدتاً در زمینه گیوه دوزی چاروق دوزی و … است.

یشینه تاریخی و اثار باستانی
آثار باستانی استان عبارتند از: کلیسای استپانوس، پل دختر، ارک علیشاه، بازارتبریز مسجد جامع تبریز، مسجد جامع مرند، قلعه بابک، مسجد کبود ( فیروزه اسلام) ، مقبره الشعراء ( آرامگاه خاقانی شیروانی،شهریار، اسدی طوسی، همام تبریزی و…)، سنگ بسم ا..، موزه آذربایجان،عمارت ایل گلی، برج شهرداری تبریز.شهرتبریزدارای مدرسه علوم اسلامی به نام مدرسه علوم اسلامی ولیعصر می باشد که درآن طلاب زیادی به امر تحقیق و تحصیل مشغول هستند. علاوه برآن، مدرسه علوم طالبیه تبریزاز دیربازبه امر پرورش افراد روحانی اشتغال داشته، زیرنظر حوزه علمیه قم فعالیت می نماید. بنای این مدرسه یکی ازشاهکارهای هنری متعلق به قرن 10هجری قمری است.این مدرسه زیبا دربازارمسجد جامع و در نزدیکی مسجد جامع تبریز واقع گردیده است
جاذبه های توریستی وعلمی ومذهبی تبریزعبارتند از:
بازار زیبای تبریز- که بیش ازدهها تیمچه وراسته است.مدارس قدیمی تبریز، مثل مدرسه اکبریه، مدرسه جعفریه، مدرسه حاج صفرعلی، مدرسه خواجه علی اصغر، مدرسه صادقیه، مدرسه طالبیه ، مدرسه ظهریه و.. مساجد تبریزمثل مسجد استاد شاگرد، مسجد جامع ، مسجد کبود( فیروزه اسلام )، مسجد علیشاه ( ارک علیشاه )، مقبره الشعراء، که شعرای نامداری مانند اسدی طوسی، قطران تبریزی، خاقانی شیروانی، ظهیر الدین مازانی، همام تبریزی، لسانی شیرازی وسید محمد حسین شهریار درآنجا مدفون هستند.
وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان و شهرستان
از نظر وضعیت اشتغال درمنطقه بایستی به اشتغال درمناطق شهری و روستایی اشاره نمود. طبق سر شماری سال 1375 درصد شاغلین و بیکاران در کل جمعیت استان، به تفکیک نقاط شهری وروستایی عبارتند از: میزان شاغلین26% در مناطق شهری و 28% درمناطق روستایی و میزان بیکاری درمناطق شهری 2% و درمناطق روستایی2/1%.
صادرات غیر نفتی، وضع کشاورزی، تولیدات منطقه:
استان آذربایجان شرقی از نظر صنایع نیز پیشرفت قابل ملاحظه ای یافته است. برای مثال: وجود شهرکهای صنعتی در اطراف تبریز، باعث رونق صنعت دراین استان گردیده است. وجود کارخانه های عظیم تراکتورسازی، ماشین سازی، لیفتراک سازی و پمپ سازی ایران و…این استان را به یکی ازقطبهای مهم صنعت کشور بدل ساخته است. علاوه بر این صنایع ، وجود صنایع زیبای دستی در تبریز نیزبسیار چشمگیراست.
مثال: صنعت زیبای فرشبافی در استان و تبریز رونق فراوان یافته وعمده ترین صادرات غیر نفتی استان را صادرات فرش بخود اختصاص داده است.این صنعت زیبا که ازازمنه قدیم دراین استان و شهرتبریزبعنوان یک هنرمطرح بوده است اکنون با آمیخته شدن به صنعت ، به یک هنرجاودانه ملی بدل گردیده است، بنحویکه فرش استان به کشورهای پیشرفته از جمله: المان، فرانسه، ایتالیا، انگلیس و… صادر می گردد. معادن موجود دراستان نیز باعث غنای استان ازنظر وجود منابع عظیم خدادادی کرده است.وجود معدن مس سنگون در شهرستان اهر، وجود سنگهای سیمانی درشهرستان صوفیان و تعداد دیگری ازمعادن دیگر باعث توجه صنعتگران و زمین شناسان به این منطقه ازکشور پهناورمان گردیده است.
صادرات غیرنفتی استان در وهله اول فرش و بعد خشکبار، میوه جات عسل و چرم میباشد. وضع کشاورزی استان به سبب وجود آب وهوای معتدل تابستانی و نیزمراتع وباغات، میوه های مختلف تنوع خاصی را به خود گرفته است. به نحوی که بیشترین محصول استان در وهله اول گندم و جو و در مرحله بعد تخم افتابگردان و ذرت می باشد. محصول میوه نیز در استان متنوع می باشد؛ انگور ( در بیش از 12 نوع مختلف )، سیب، گلابی، هلو، زردالو، گیلاس، البالو از جمله محصولات میوه استان می باشد. استان از نظر وضع تولید صیفی جات و سبزی جات نیز پررونق است. 5

بخش دوم :
شهر مراغه

موقعیت مراغه در استان آذربایجان شرقی

موقعیت جغرافیایی مراغه
شهرستان مراغه دومین شهر بزرگ استان آذربایجان شرقی می باشد . که در کنار رودخانه زیبای صافی در شرق دریاچه ارومیه و بر دامنه کوه سهند قرار گرفته و از شمال به شهرستان تبریز و عجب شیر و ارتفاعات کوههای سهند با حداکثر ارتفاع 3710 متر و از سمت شرق به شهرستان هشترود و رشته کوههای شرق با حداکثر 2500 متر ارتفاع از سطح دریا و از جنوب به ملکان و کوههای کم ارتفاع با حداکثر 1500 متر ارتفاع و بالاخره از مغرب به بناب و دریاچه ارومیه با ارتفاع تقریبی 1275 متر از سطح دریا محدود است و دارای دو بخش مرکزی و سراجو با 171 روستا می باشد.
نام قدیمی مراغه را (مراوا یا ماراوا) ذکر کرده اند و بر همین اساس قدمت شهر مراغه به دوره ماد بر می گردد.
دین مردم این شهر مسلمان ومذهب انها شیعه جعفری است ومراسمات مذهبی پرشوری در ایام ماه محرم وماه رمضان برپا می کنند مردم این شهر به زبان ترکی صحبت می کنند
فاصله مراغه – تبریز از طریق جاده آسفالته 130 کیلومتر است اختلاف ساعت این شهر با تهران 21 دقیقه و 30 ثانیه است. این شهر علاوه بر جاده آسفالته از طریق خط آهن به تبریز و تهران و از طریق خطوط هوایی به تهران متصل می شود. بطور کلی مراغه از دو ناحیه کوهستانی و جلگه ای تشکیل یافته و از لحاظ آب و هوا معتدل (متمایل به سردی) و نسبتا مرطوب است.
مراغه یکی از مراکز مهم تهیه و صدور خشکبار محسوب می شود. و از چشمه های معدنی معروف اطراف شهر مراغه می توان به :شورسو، گشایش، ایستی بلاغ، قره پالچیق و ساری سو اشاره کرد. و از بناهای تاریخی و قدیمی آن : گنبد کبود ، گنبد مدور ، گنبد غفاریه را می توان نام برد.
اوج شهرت نام مراغه به عهد هلاکوخان می رسد. در دوره هلاکوخان و در زمانی که مراغه به عنوان پایتخت برگزیده شده بود با تقاضا و تشویق دانشمند بزرگ ایرانی خواجه نصیر الدین طوسی معتبرترین مرکز علمی جهان یعنی رصدخانه مراغه در یکی از تپه های شمال غربی مراغه احداث گردید که قبل از ویرانی یکی از بزرگترین مراکز پژوهشی و نجومی زمان خود در جهان بود. و هم اکنون گنبدی بلند جهت پوشش بقایای برج مرکزی رصد خانه بر روی آن احداث گردیده که به عنوان نمایشگاه، از آلات و وسایل نجومی آن دوره نیز در آن استفاده خواهد شد.
مراغه با حدود 1500 کیلومتر مربع وسعت همچون نگینی سبز در میان شهرستان های آذربایجان می درخشد و تاریخ کهن خود را در جای جای دشتها و کوهها پنهان دارد، این شهرستان با 250 هزار نفر جمعیت همواره دومین شهرستان بزرگ استان محسوب می شود.
این شهرستان از وسعت استان آذربایجان شرقی را به خود اختصاص داده است، وجود ارتفاعات در شهرستان مراغه، بافت شهر را به دو قسمت کوهپایه ای و جلگه ای تبدیل ساخته و بر تغییرات آب و هوایی تاثیر نموده و آب و هوای شهر را معتدل ساخته است.
وجود انهار ده گانه در دل کوهها که همه از دامنه های کوه سهند در جهت شمال شرقی به سمت غربی شهر جاری بوده و موجب به وجود آمده باغات فراوانی گردیده است و شهر مراغه را به یک باغ سبز تبدیل ساخته است.
تاریخ واقعی بنای مراغه با توجه به دلایل و شواهد موجود به قبل از میلاد مسیح (ع) می رسد.
به نوشته دیاکوف در سال 715 قبل از میلاد، ناحیه کنونی مراغه جزو سرزمین ماننا بوده و به نام ایالت اوشن دیش نامیده است.
بطلیموس در قبل از میلاد مسیح مراغه را جزء اقلیم چهارم از اقلیم هفتگانه ربع سکون شمرده و دریاچه ارومیه را به دلیل واقع شدن در کرانه غربی مراغه، مارکیانه نام نهاده است. مارک آنتوان در سال 36 قبل از میلاد هنگام ذکر حوادث پارت ها از این مکان به نام فرائه تا یاد می کند. عده ای نیز معتقدند شهر تاریخی فراسپه که توسط آنتونیوس سردار رومی محاصره ولی به تصرف نیامد همان مراغه است.
به اعتقاد برخی از مورخین نام مراغه، بیگمان همان ماراآوایا باد آواو به معنی جایگاه ماد می باشد. موقعیت سوق الجیشی، اقلیم فرهنگ و سنن اجتماعی مراغه، وجود مردمی با عاطفه، درایت و صداقت از دوران گذشته، محقق بزرگ خواجه نصیرالدنی طوسی را بر آن داشت تا هولاکو خان مغول را تحت تاثیر قرار داده و شهر مراغه را به پایتختی مرکز حکومت ایلخانیان انتخاب نماید و با تاسیس و ایجاد رصدخانه مراغه موجبات روی آوردن دانشمندان و جویندگان علوم مختلف از جمله منجمین و ریاضی دانان و فلاسفه و بویژه فقیه بزرگ شیمی مرحوم علامه حهلی به مراغه جهت تلمذ از محضر اساتید و دانشمندان عصر را فراهم نموده است. استعدادهای بالقوه منطقه و نعمات خدادادی و وجود آبهای معدنی در اطراف شهر از جمله ساری سو، گشایش و قره پالچق و … در رشد و شکل گیری شهر مراغه در طول تاریخ موثر بوده است6
خصوصیات اخلاقی و ویژگی های فرهنگی
وقتی که کتاب فرهنگ این دیار را می گشائیم هر ورقش سند باورها، سمبل ها، سنتها و ارزشهای نیاکانش حکایت دارد و چنان می بینیم که با جانبازیهای اجدادش از دستبرد تاریخ به دور مانده و دستنخورده و سینه به سینه چون میرائث گرانبها به فرزند رسیده است. به حقیقت این آداب و سنن با اصول و عقاید اسلامی عجین شده و جلوه روحانی به خود گرفته است و در پیوندی پایدار با پیشینه تاریخی و میراث کهن حیثیتی غرورآفرین و جاودانه یافته است. مردم این شهر به زبان آذری سخن می گویند و پیرو مذهب شیعه اثنی عشری هستند.7
اقتصاد مراغه
اقتصاد شهرستان مراغه به عنوان یکی از شهرهای مهم استان آذربایجان شرقی مانند بسیاری از نقاط کشور بر پایه تولیدات کشاورزی و فرآورده های دامی استوار است و سالانه نزدیک به 300 هزار تن انواع محصولات کشاورزی در این شهر تولید می شود.
حمدا… مستوفی در نزهه القلوب می نویسد: مراغه به علت قرار گرفتن بر سر راه آذربایجان و بین النهرین اهمیت زیادی دارد. در کنار رود قزل اوزن یک جاده مستقیم از جنوب غربی سهند گذشته و مراغه را به اردبیل و زنجان متصل می ساخت. از سوی دیگر طرح مطالعات احداث راه آهن مراغه ـ ارومیه نیز با مساعدت و همکاری مسئولان کشوری به مرحله انجام رسیده و انشاءا… به زودی شاهد آغاز عملیات از این راه آهن خواهیم بود. همانطور که در بخشهای دیگر این مجموعه نیز آمده است مراغه به عنوان یکی از بزرگترین شهرهای غرب کشور از وجود فرودگاه نیز بهره جسته است.
سطح زیر کشت باغات مراغه 18 هزار و 770 هکتار است که عمده تولیدات آن سیب، انگور، بادام، گردو، گوجه سبز و آلوچه می باشد. کل تولیدات مراغه بیش از 242 هزار تن است8
وضعیت آب و هوایی و ویژگی های فرهنگی
شهرستان مراغه از لحاظ آب و هوا معتدل متمایل به سردی و نسبتاً مرطوب می باشد. هوای قسمتهای جلگه و کنار دریاچه گرمسیر و در قسمتهای کوهستانی معتدل می باشد.
هوای بخش سراجو به طور کلی معتدل و در سایر بخشها در قسمتی سرد و در قسمتی معتدل می باشد. وجود رودخانه های صوفی چای و مردق که از دامنه های جنوبی و غربی سرچشمه می گیرند به دلیل عبور از مراغه این شهر را به یک منطقه زیبا و سرسبز تبدیل کرده است. حداکثر درجه حرارت در این شهرستان حدود 35 درجه سانتی گراد و حداقل آن 20 درجه سانتی گراد بوده است و مقدار بارش سالانه 330 میلی لیتر می باشد.9

میراث فرهنگی
مراغه که نامهایی همچون ماراوا یا ماراغا را دارا بوده است به عنوان یکی از شهرهای بسیار قدیمی سهم بسیار زیادی در تاریخ و فرهنگ و تحولات بشری از دیرباز تا کنون ایفا کرده است وآثار به جا مانده از دوران مختلف تاریخ این سخن را تایید می کند. مراغه در موقعیت یکی از نواحی شناخته شده حاوی آثار انسانهای نخستین از دوران پیش از تاریخ مربوط به عصر پارینه سنگی شناخته شده است. گفتنی است که قدیمی ترین اثر باستانی به ثبت رسیده استان که معبدگاه مهر است در مراغه واقع شده است و یکی از دهها اثر باارزش دیگر شهر به شمار می رود.
موزه ایلخانی

ساختمان موزه مراغه بین سالهای 53 تا 57 به وسیله انجمن آثار ملی اجرا شده است. این محل در سال1363 مقارن با تشکیل سازمان میراث فرهنگی کشور به موزه مقدماتی مراغه تبدیل و با آثار عرضه شده از دوره های مختلف تاریخی برای بازدید عموم دایر شد.موزه مراغه در سال 75 جهت هدفمندی آثار خود و به لحاظ اهمیتی که این شهر در دوره ایلخانی داشته به عنوان موزه تخصصی ایلخانی فعالیت خود را آغاز نمود.مراغه علارغم استواری استمرار تمدن از دوران پیش از اسلام ,در دوره ایلخانی از موقعیت برجسته ای برخوردار شد وبه علت انتخاب این شهر به عنوان اولین پایتخت ایلخانان ,مرکز ثقل این سلسله محسوب گردیده و عصر دوباره سازندگی ,پس از یک دوره طولانی قتل وغارت مغولان , ازآن آغاز می شود. موزه مراغه به منظور معرفی این دوره خاص از تاریخ , با هدف جدید تشکیل ودر فهرست موزه های رسمی قرار گرفت.با تمرکز وانتقال صدها اثر برجسته و گردآوری مجموعه ای نسبتا کامل از آثار مختلف ایلخانی شامل انواع سفال , کاشی,سکه,فلز,شیشه و کتابت , این موزه به عنوان منبع مطالعاتی و پژوهشی در اختیار محققان و بازدید کنندگان قرار گرفت.

مقبره اوحدی

نای یادبودی که روی مزار شاعر شهیر قرن هفتم و هشتم شیخ رکن الدین اوحدی مراغه ای قرار دارد در سالهای 53 تا 57 همزمان با ساختمان موزه در حیاط موزه ساخته شده است. اوحدی شاعر و عارف عصر ایلخانی بوده که صاحبدیوانقصاید,غزلیات,ترجیات,رباعیات,ومثنوی جام جم بوده است. همه ساله در روزهای مختلف سال این مکان پذیرای بسیاری از داخا و خارج کشور می باشد. این بنا با مصالح سنگ و سیمان بر روی این مقبره احداث شده که بر جلوه و صفای محوطه افزوده است. در وصف اوحدی همین بس که لسان الغیب و پیر عالم عرفان ,حافظ از وی به عنوان پیر طریقت خود یاد کرده است.

رصدخانه

نام مراغه همیشه با نام یکی از مراکز پژوهشی نجوم یعنی رصدخانه خواجه نصیر همراه است.این مجموعه در 2 کیلومتری غرب شهر مراغه و در تپه ای به همین نام(رصدداغی) واقع شده است.طبق نوشته های تاریخی در سال657هجری ساختمان آن به دستور هلاکوخان و همت وزیر دانایش خواجه نصیر ,بنا شده و در ساخت و تشکیل آن شخصیت هایی همچون قطب الدین مراغی,محی الدین مغربی شرکت داشته اند. ساخت بنای رصد خانه 15 سای به طول کشید و به امر هلاکو کتب و اباب و آلات علمی و نجومی بسیار که در فتح بغداد بi دست آورده بود در آنجا متمرکز گرداند. کاوش های باستان شناسی , قسمت های مختلفی از این مجموعه علمی را پدیدار کرده است که مهمترین آنها عبارتند از: رصد خانه, برج مرکزی, واحد های مدور پنج گانه, کتابخانه و دیگر آثار. رصد خانه مراغه 157 سال پیش از احداث رصد خانه سمرقند ساخته شده بود و با توجه به فعالیت های نجومی آن زمان می توان گفت که رصد خانه مراغه نه تنها کامل ترین رصد خانه ایست که تا زمان خود ایجاد شده ,بلکه نخستین رصد خانه مجهز قبل از کشف دوربین به شمار می رود وتمام معلومات نجومی که هم اکنون بدون دوربین حاصل می شود در آنجابه دست آمده و تا 300 سال بعد رصد خانه ای به مجهزی آن در دنیای غرب به وجود نیامد.در سالهای اخیر گنبدی جهت پوشش بقایای برج مرکزی رصد خانه احداث گردیده که در آینده نمایشگاهی از آثار و ابزار آلات نجومی مربوط به آن دوران در این محل برپا خواهد شد
گنبد سرخ

قدیمی ترین بنای زیبای چهار گوش ساخته شده در مراغه, گنبد سرخ می باشد که در دوره سلجوقی و طبق گواه نوشته های کتیبه ظلع شمالی برج, به دستور ابوالعز عبدالعزیز بن محمود بن سعد که حاکم وقت آذربایجان بود در سال 542 هجری قمری ساخته شد. این برج نیز همانند دیگر برج مقبره های تاریخی دیگر دو طبقه است. از شاخصه های ارزشمندی که در این بنا می توان به آن اشاره کرد تزئینات آجری و تلفیق آن با کاشی, اسلیمی های گچبری شده و کتیبه های آجری آن در چهار ضلع بنا است که آغازگر شیوه معماری آذری می باشد. شیوه خاص معماری آجری و تزئینات هر یک از طاق نما ها, این اثر را کاملا برجسته کرده و برابر نظر اریک شرودر, تزئینات ستون های آجری نمای ورودی آن از شاهکار های معماری آجری جهان است. این برج به همراه ساعت آفتابی که بر روی دیوار حیاط محوطه قرار دارد در مکانی بزرگ و سرسبز در جنوب شرقی شهر و در نزد مقبره آقالار واقع شده است.
گنبد غفاریه

گنبد غفاریه بنای چهار گوش آجری است که هر چهار زاویه اش با ستون هایی با نقش لوزی ساخته شده اند.این گنبد در دوره ایلخانان و در فاصله بین سال های 725 تا 728 هجری ساخته شده است. گنبد غفاریه توسط حاکم وقت مراغه به نام امیر شمس الدین قرا سنقر الچر کسی منصوری ساخته شده و هدف از ساخت آن جلب رضایت ایلخان اعظم سلطان ابوسعید بهادر خان بوده ,لیکن ابوسعید به خاطر خشنودی ممالیک مصر ,دستور قتل امیر شمس الدین را در خفا صادر کرده و پس از آن وی را در سردابه این گنبد دفن می کنند. تزیینات بنا نقوش زیبای هندسی و کتیبه هایی با خط ریحان است و تنوع رنگ و کاشی ها جلوه زیبایی به گنبد بخشیده است. وجه تسمیه نام بنا مربوط به فرد متمکنی است به نام نظام الدین احمد بن حسین غفاری که در مسیر بازگشت از حج در مراغه اقانت گزیده ,عمارتی را در کنار این گنبد احداث و املاکی را به آن وقف می کند و از این زمان گنبد مذکور به غفاریه مشهور می گردد.

گنبد کبود

گنبد کبود یا مقبره منصوب به مادر هلاکوخان از زیباترین بناهای اواخر دوره سلجوقی است. تاریخ احداث آن برابر بقایای کتیبه سر در ورودی بنا و نظر آندره گدار ,معمار و باستان شناس فرانسوی ,539 هجری قمری است. گنبد کبود ده ضلعی بوده و در تزیینات آن تلفیق کاشی فیروزه ای با آجر به صورت گره چینی اجرا شده است. از دیگر تزیینات آن اجرای زیبای قطار بندی و مقرنس کاشی در نمای بیرونی و تزیینات استامپی در میان آجرها با نقش الله به نقش کوفی در داخل سردابه بنا است. همچنین کتیبه هایی با خط ثلث به صورت نواری در سرتاسر بنا و بالای هر یک از طاق نماها جلوه خاصی به آن بخشیده است.
برج مدور

در دوره سلجوقی به سال 563 هجری قمری برج مدور در دو طبقه احداث گردیده است که تزیینات آن در تنها در بخش ورودی برج می باشد. طبقه زیرین این برج همکف بوده و تزیینات خاصی در آن به چشم نمی خورد. از عناصر تزیینی این بنا می توان به کاشی کاری, تزیینات آجری و کتیبه آجری بالای درگاه اشاره نمود که به شیوه همرمندانه ای بر روی درگاه ورودی برج کار شده که مشخصه ای از هنر سلجوقی می باشد. این برج دایره وار از داخل 12 ضلعی می باشد و در گذشته دارای تزیینات گچ بری بوده که به مرور از بین رفته است. این برج در مرکز شهر مراغه و به فاصله چند متری از گنبد کبود واقع شده است.
مقبره آقالار
مقبره آقالار بنای چهار ضلعی آجری است که بر روی قبر میر عبد الفتاح موسوی مراغی شاعر و عارف نامی دوره زندیه ساخته شده است. بنای مقبره به دستور ظل السلطان و به خاطر احترامی که به مراد خود میر عبد الفتاح داشته, بر روی مزار وی احداث شده است. این مقبره بعدها به محل دفن بزرگان, عرفا و شیوخ مراغه تبدیل شده و شخصیت هایی چون شاهزاده رضاقلی میرزا متخلص به مجنون علیشاه و… در آن دفن شده اند. براین اساس بنا به مقبره آقالار معروف شده است. بنای مقبره آقالار در سال 1381 هجری شمسی پس از مرمت به موزه تبدیل شده و تحت عنوان موزه سنگ نگاره ها آثار نفیسی از سنگ مزارهای تاریخی و ارزشمند را در خود جای داده است.

معبد مهر

معبد مهر مراغه که در روستای ورعوی قرار دارد و شباهت بسیار زیادی به معابد مهر یونان, ایتالیا و ترکیه دارد. این اثر به وسیله عوامل انسانی در دل صخره های سنگی کنده شده و دارای فضاهای تودرتو در زیر زمین بوده و به طور کامل کاوش نشده است. صحن اصلی این بنا با کتیبه هایی از آیات قرآنی به خط زیبای ثلث تزیین شده است. به روی دیواره سمت چپ معبد تصویر ماری حک شده است که این نقش در دوره اشکانیان بسیار متداول بوده و بنای این اثر را نیز به این دوره نسبت می دهند. وجود قسمت هایی چون محل لباس کن روحانیون ,محل تعلیم گروندگان به آیین مهر و محل فعالیت نجومی وبالاخره محل برگزاری مراسم باشکوه خاص مهر پرستان نشانگر عظمت و ارزش این معبد در مقایسه با سایر معابد می باشد. لازم به ذکر است که معبد مهر مراغه به عنوان با ارزش ترین و قدبمی ترین بنای استان به شمار می رود

مسجد ملارستم

در کنار میدان ملارستم یکی از جالبترین مسجدهای مراغه و شاید منطقه قرار دارد .این مسجد به همان نام میدان مسجد ملارستم خوانده می شود.بنای اصلی مسجد ملارستم به سه واحدمختلف تقسیم می شود: 1.شبستان اصلی و بزرگ باستانی 2.محل خرج دادن واقع درسمت شمال شبستان تابستانی 3. شبستان کوچک زمستانی واقع بر روی محل خرج دادن و مشرف بر شبستان تابستانینکته جالب درباره فضای داخل شبستان این است که نحوه استفاده از نور خارج چنان صورت پذیرفته که در تمامی ساعتهای روز میزان روشنایی به گونه ایست که انسان در چنین محیطی خواستار آن است.آنچه که گیرایی و جاذبه این فضا را به گونه ای غیر قابل تصور فزونی بخشیده و انسان را مفتون آن می سازد تزیینات دلپذیری است که بر روی ستونها و سرستونها وزیرسقف انجام گرفته است .ستونهای سی وپنج گانه مسجد از تنه درخت سپیدار بوده و بر روی پایه های ساده سنگی چندپهلو استوار شده است و بر فراز آنها سرستونهایی زیبا به صورت سه ردیف قطار یا مقرنس که از پایین به بالا بر حجمشان افزوده می شود قرار دارد. در مورد تاریخ بنای مسجد ملا رستم تا کنون به نوشته و کتیبه ای برخورد نشده است ودر کتابهای تاریخ به زمان بنای آن اشاره نکرده اند اما به احتمال قوی این بنا قبل از دوران صفویه ایجاد نگردیده و تصور میرود این مسجد از نخستین بناهای دوران شاه طهماسب یعنی مربوط به اواسط قرن دهم هجری مطابق با قرن 16 میلادی باشد
آق مسجد

آق مسجد, مسجدی درون محله ای است که تشخص و هویت مداری بخشی از بازار را با عنوان (آق مسجد دهنسی) به دوش می کشد و مرکز ثقل این بخش بازار می باشد. این مسجد دارای 3ستون با سر ستون های قطار بندی شده است که وزن سقف آن را که دارای تزیینات نقاشی شده است را تحمل می کند. کتیبه های متعددی در گوشه و کنار های مسجد نصب شده است که یکی از این کتیبه ها بیانگر ساخته شدن این مسجد به دستور شاه طهماسب صفوی است. این بنا دارای یک هشتی ورودی در ضلع غربی آن می باشد که با سردر زیبایی مشخص شده است. بستر این بنای با ارزش در جریان احداث خیابان جام جم تضعیف و با همت اداره میراث فرهنگی طرح تقویت بیشتر زیر ساخت آن تهیه و در حال اجراست
مسجد ملامعزالدین
بزرگترین مسجد چوبی مراغه که دارای 2 شبستان بزرگ و کوچک می باشد مسجد ملا معزالدین که حدودا در نزد بازار میوه مراغه قرار گرفته است. این مسجد و همچنین بیشتر مساجد قدیمی مراغه متناسب با شرایط محیطی و فرهنگی منطقه عموما در دوره صفوی ساخته شده است که تلفیقی از آجر و چوب می باشد و دارای تزییناتی بر روی سر ستونها وصندوقچه ها وجود دارد و یک فضای معنوی و متناسب با عبادت را ایجاد کرده است. ای مسجد دارای صحن و حیاطی بزرگ می باشد که در ضلع جنوبی آن قرار دارد ودر گذشته حجره هایی دور تا دور آن وجود داشته که برای تحصیل علوم دینی به کار می رفت. در ضلع جنوبی شبستان کوچک یک حوض سنگی بزرگی قرار دارد که در ماه محرم برای تهیه شربت استفاده می شود. شبستان بزرگ این مسجد در سالهای اخیر مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است

کلیسای هوانس

در روزگار صفویه کلیسای هوانس مقدس توسط ارمنیان مقیم مراغه ساخته شده است. صحن کلیسا مستطیل شکل است و دو ردیف ستون چوبی استوانه ای دارد که در نوع خود بی نظیر است. افزون بر ستون ها محراب کلیسا نیز با چوب ساخته شده است و با شیشه های رنگی آن را تزیین کرده اند. در شمالی کلیسا در سال 1850 میلادی تعویض شده است که این تاریخ بروی در حک شده است. برج ناقوس کلیسا در سال 1962 میلادی به هزینه خانم ژنیک توماسیان و به یاد مادر و مادر شوهرش ساخته شده است و دیوار های خارجی کلیسا بازسازی گردید. هم اکنون محل اداره میراث فرهنگی در آنجا قرار دارد و این اثر به عنوان یک اثر تاریخی و ملی مورد بازسازی قرار گرفته و حفاظت می شود.

یخچال مرادیان

یخچال مرادیان در میان باغات داخال مراغه و در سر راه قدیمی بخشی از روستا های حومه قرار گرفته است. این بنا به علت کمی آب در روزهای گرم تابستان ساخته شده است و برای استفاده کردن بهینه از آب محلی را برای تجمع برف در زمستان را قرار داده اند که پس از مسدود شدن دریچه های یخچال توسط ریخته شدن یخ ها از بالای طاق یخچال برای مصرف در تابستان نگهداری می شد. شیوه معماری این یخچال بر خلاف یخچال های مناطق کویری که اغلب به صورت مخروطی است به شکل استوانه ای خوابیده ساخته شده است و دارای دیواره های سنگی و طاق آجری است.

اداب وهنر
عبدالقادر مراغی

از مفاخر بزرگ مراغه عبدالقادر مراغی است که درسال 754 ه.ق به دنیا آمد و نام کامل او ابوالفضایل کمال الدین عبدالقادر بن حافظ غیبی مراغی است. عبدالقادر متولد مراغه بود و در کودکی نزد پدر ادبیات, فقه و خوشنویسی و از همه مهمتر موسیقی را آموخت و در جوانی به فضل و هنر و شهرت رسید. کتاب او به نام شرح الادوار که شرحی است بر الادوار صفی الدین ارموی شناخته شده است ولی اثر مهم و پر محتوای او مقاصد الالحان است که آخرین متن علمی و پایه ای موسیقی نظری به شمار می رود. کتابهای او عمدتا در نسخه های نفیس در کتابخانه های مهمی چون نور عثمانیه در ترکیه, اسکندریه در مصر نگهداری می شود. عبدالقادر در طول حیات پرثمر خود سه اثر عظیم در باب موسیقی نظری به رشته تحریر در آورد که عبارتند از: جامع الالحان, مقاصد الالحان و کنزالالحان. وی نوازنده بی همتای عود و نواپرداز کم نظیری بوده است و ساختن بسیاری از قول ها و تصنیف ها منسوب به اوست. وی علاوه بر آنکه نوازنده چیره دست عود بود در خوشنویسی, شعر و نقاشی هم تبحر خاصی داشت. در نهایت عبدالقادر در سال 838ه.ق از دنیا رفت.
اوحدی مراغه ای

شیخ اوحدالدین (رکن الدین)بن حسن اوحدی مراغه ای فرزند حسین اصفهانی از شاعران معروف قرن هفتم و هشتم در سال 673 ه.ق در مراغه چشم به جهان گشود. اوحدی تحصیلات خود را در مراغه گذراند و برای این مقصود به خارج نرفته بود زیرا در آن هنگام مراغه پایتخت شاهنشاهی هلاکوخان بود و مدارس شایسته ای وجود داشت. عرصه ظهور سخن سرایی اوحدی زمانی بود که بازار شعر رونق گرفته بود و سلاطین ترک وقعی به شعرا نهاده بودند. اوحدی قسمتی از عمر خود را با مسافرت به شهرهای کرمان, اصفهان, بغداد, کربلا, سلطانیه و دارالسلام گذرانده است و پس از سیر و سیاحت به وطن خود مراغه برگشته است وتا آخر عمر در آنجا ساکن شده است. از آثار اوحدی می توان به 1- دیوان اشعارش مشتمل بر قصاید وغزلیات عرفانی و قطعات و رباعیات و ترجیعاتش که 6000 الی 15000 بیت نوشته شده است. 2- مثنوی ده نامه یا منطق العشاق که در حدود 600 بیت سروده شده است. 3- مثنوی جام جم که بر وزن و اسلوب حدیقه سنایی ساخته است که شانل 5000 بیت است که نسخه هایی از آن در کتابخانه ملی تبریز, موزه بریتانیا, استامبول, قاهره, هند, پاکستان و پاریس موجود است. در نهایت اوحدی در سال 738 ه.ق بع از گذراندن 68 بهار از زندگی خود در زادگاه خود مراغه چشم از دنیا فرو بست. هم اکنون آرامگاه وی در حیاط موزه مراغه (مقبره اوحدی) قرار دارد
زین العابدین مراغه ای
زین العابدین مراغه ای در سال 1255 ه.ق در مراغه به دنیا آمد. او بازرگان زاده ثروتمند آذربایجان و یکی از نویسندگان و روشنفکران مطلع دوران قاجار محسوب می شد. وی بعد از گذراندن دوران دبستان و پیمودن راه مکتب در 16 سالگی به حجره پدر آمد و در 20 سالگی به اردبیل رفت و از آن هنگام در اردبیل و مراغه به قول خود بنای اعیانی گذاشت. وی به علت فساد موجود در اوضاع ایران عازم قفقاز شد و در شهر تفلیس اقامت کرد و بعد از مدتی ژنرال کنسول ایران در تفلیس او را به نائب کنسولی شهر کتائیس معین کرد. در سال 1294ه.ق به تبعیت دولت روس در آمد و دور از پیکار سیاسی داخل کشور, زندگی ظاهرا آرامی را می گذراند که نهایتا در سال 1321 ه.ق به درخواست سفیر کبیر ایران در عثمانی به ترکیه رفت و با شوق و علاقه در راه خدمت به مردم از راه قلم به مبارزات سیاسی پرداخت و در مدت اقامت خود در ترکیه با روزنامه شمس استامبول همکاری داشت. از مهمترین مبارزات سیاسی وی کتاب سیاحت نامه ابراهیم بیگ است که در 3 جلد به چاپ رسید که در واقع دایره المعارف جامع اوضاع ایران در اواخر قرن 13 هجری است که با قلمی تند و بی پروا و بی گذشت تحریر شده است و اوضاع نابسامان ایران را تشریح می کند که تلنگری بسیار محکم به خواب غفلت مردم بود. سر انجام زین العابدین در سال 1328 ه.ق بعد از سالها مبارزه فکری و سیاسی در راه اصلاح جامعه در سن هفتاد و سه سالگی در شهر استامبول در گذشت
بولود قاراچورلو(سهند)
بولود در سال 1301 در مراغه یکی از شهرهای عالم پرور آذربایجان و در خانواده ای ازتبار قاراچورلو از ایلات حماسه آفرین آذربایجان به دنیا آمد. تخلص بولود به سهند است که نماد مقاومت و پایداری آذربایجان است. قاراچورلو از شاعران بنام معاصر ادبیات ترکی است که در تک تک اشعارش گوشه هایی از تاریخ و فرهنگ آذربایجان را می توان یافت. بولود در سال 1325 به جرم شرکت در جلسات انجمن ادبی تبریز به حبس محکوم می شود حبسی که نشان از حضور فعالانه این ادیب از رساندن پیام خلق آذربایجان در دوران استبداد و ستم به موضوع پرده برمی دارد. از آثار ماندگار و ارزشمند و بیاد ماندنی بولود به نظم کشیدن داستان های ملی و حماسی "ده ده قورقود" با عنوان "سازمین سوزو" و"شهریارا مکتوب" یا شعر یاساق در عتراض به ممنوعیت زبان ترکی است که شعر شهریارا مکتوب استاد شهریار را شدیدا تحت تاثیر قرار داده و منجر به خلق شاهکار دیگر ایشان با نام "سهندیه" می شود. از اثار دیگر بولود قاراچورلو میتوان به منظومه های "آراز" و "خاطره" اشاره کرد. در حالی که جلد اول داستان های "ده ده قورقود" نشر و بعدا تجدید چاپ شد و حتی در ترکیه و باکو چاپ و منتشر گشت اما جلد دوم آن یعنی "ده ده مین کیتابی" تا امروز هم رویی روشنایی ندیده و به چاپ نرسیده است. بالاخره سهند که یکی از بارزترین چهره های شعر مقاومت آذربایجان بود در سال 1358با جهان تلخ و شوم هستی وداع کرد.
میرزا حسین کریمی
محمدحسین نسبت کریمی مشهور به استاد کریمی در سال 1310 در مراغه به دنیا آمد. کریمی برای اخذ معلومات کلاسیک وارد مدرسه شد ودر سال 1320 به همراه پدرش در عرصه بازار قدم گذاشت. متاسفانه چندی بعد نبود سرمایه کافی مانع ادامه تحصیل وی شد و به اجبار برای تامین معاش خود به دست فروشی در بازار مراغه پرداخت. چندی بعد با توجه به اینکه پدر وی نیز از شاعران و ادیبان بزرگ مراغه به شمار می رفت خصوصیات پدر در فرزندش نیز وجود داشت او نیز به سرودن شعر در قالبهای طنز و فکاهی و به زبان مادری خود پرداخت و دردها و آلام اجتماعی و سیاسی جامعه را با شیپور طنز بیان کرد که از جمله آثار وی می توان به "رنگارنگ " که در چندین جلد به چاپ رسیده است اشاره نمود. همچنین استاد کریمی چندین جلد کتاب رادر مدح ائمه اطهار خلق کرده است که در نوع خود کم نظیر است. هم اکنون وی در بازار مراغه دارای یک کتاب فروشی است که بیشتر اوقات محل تجمع شعرای مراغه ایست

کوه سهند

کوه بلند و زیبای سهند که در باورهای آیینی اسطوره شناسی جایگاه برجسته ای دارد و به همراه کوه ساوالان(سبلان)در نگاه عام و خاص مردم آذربایجان جایگاه ویژه ای دارد , در شمال شرقی مراغه به صورت استوارانه واقع شده است.دامنه های سرسبز وچشمه های روان آن روح هر بیننده را جلا می دهد. مداین و جام دو قله سهند است که بلندترین قله آن جام نام دارد که 3710 متر ارتفاع دارد. قسمت اعظم سهند در طول سال پوشیده از برف است. در صورت برنامه ریزی و تعریف زیر ساخت هایی چون تله کابین و پیست اسکی های مدرن می توان بخش اعظمی از جهانگردان غرب را به آنجا جذب کرد، به خصوص که دامنه های سهند پوشیده از گل و ریحان و لاله واژگون بوده و این امر جلوه های بدیعی از طبیعت را در منظر گردشگران به تماشا می گذارد.
دریاچه سد علویان
در شمال مراغه و در میان باغات سرسبز مراغه دریاچه سد علویان واقع شده است. آب این سد اغلب از کوه سهند و در مسیر صوفی چای تامین می شود. نام سد علویان بر گرفته از نام روستایی است که در نزدیکی آن قرار دارد. دریاچه این سد به دلیل دارا بودن محوطه ای بسیار بی نظیر و زیبا همواره مورد توجه شهروندان مراغه ای, میهمانان و گردشگران داخلی و خارجی می باشد. مسیر سد از شهر تا دریاچه از میان باغهای زیبای طبیعت شمال غربی شهر می گذرد. در کنار بخشی از سد علویان روستای قشلاق وجود دارد که تقریبا چسبیده به سد است و خانه های این روستا به صورت پلکانی ساخته شده است و با افتادن شکل خانه های روستا بر روی آب سد به خصوص موقع غروب آفتاب منظره بسیار جالب و دیدنی را پدید می آورد.

دره گشایش

غار هامپوئیل

غار هامپوئیل در کوههای جنوبی مراغه و به فاصله 20 کیلو متر از آن قرار دارد. این غار مشرف به کوه زیبای زینق که یکی از کوههای خوش شکل و زیبا با مناظر بسیار بدیع و بکر می باشد قرار دارد. دهانه این غار مشرف به میدان وسیعی است که به وسیله دو معبر به میدان های دیگر متصل می شود. یکی از معابر این غار به چاه های عمیقی مرتبط می شود و خود این چاه ها به میادین دیگری وصل شده است. این چاه ها بدن آب بوده و هوای داخل غار مرطوب می باشد و رسوبات آهکی اطراف آنها مناظر زیبای طبیعی را ایجاد کرده است. در ورودی این غار کتیبه ای به زبان روسی دیده می شود که روی آن تاریخ 1925 دیده می شود. غار شگفت انگیز هامپوئیل مراغه اثری طبیعی بوده و تا کنون تمامی آن کشف نشده است. اغلب غارنوردان علاقه زیادی به رفتن به اعماق غار و چاههای آن دارند ولی برای بیننده معمولی فضای وسیع تالار اول و ورودی غار شگفت انگیز و به یاد ماندنی است.
قیزلار قالاسی
قیزلار قالاسی در حدود پانزده کیلومتری جنوب شرقی مراغه بقایای قلعه ای واقع شده است که با توجه به وسعت و موقعیت آن از مهمترین قلاع منطقه محسوب می شود. این قلعه بر روی کوهی به ارتفاع 1700 متر از سطح دریا واقع شده و از تمام جهات دارای صخره های عظیم و پرتگاه های بلندی است و دسترسی به آن تنها از ضلع غربی امکان پذیر است. در بخش هایی از قلعه که انکان نفوذ وجود داشته از دیوارهای سنگی استفاده گردیده است. کارشناسان از بررسی آثار فرهنگی و بقایای معماری و نوع حجاری و کنده کاری های باقیمانده آن را به دوره مانناها و اورارتو نسبت می دهند. این قلعه در دوران اسلامی نیز از اهمیت زیادی برخوردار بوده و از ویژگی های بارز آن استفاده از حصیر در کف سازی بوده است

آبهای معدنی

آبهای معدنی مراغه در اطراف شهر و در مناطق روستایی واقع شده است که در فصل تابستان مورد استفاده مردم شهر و حتی گردشگران مختلف قرار می گیرد که از نظر اکوتوریسم بسیار حائز اهمیت است. مشهورترین این آبها عبارتند از: 1-گشایش. در 14 کیلومتری جنوب شرقی مراغه و در نزدیکی روستای گشایش واقع شده است. آبده این چشمه زیاد بوده و به صورت نهر بزرگی به رودخانه می ریزد. 2-شورسو. در 8 کیلومتری جنوب مراغه ودر روستای ورعوی واقع شده است و آبده این چشمه در حدود دو لیتر در ثانیه است. 3-ساری سو. این چشمه در چهار کیلومتری مراغه و در در مسیر روستای گاودول از طریق راه آبادی خانقاه و نزدیک پل قری قرار گرفته است. آب این چشمه دارای خواص طبی است. 4-قره پالچیق. در دامنه کوه سنجان قرار گرفته است و آب این چشمه نیز خواص طبی دارد.
صوفی چای

این رودخانه از رودخانه های دایمی مراغه به شمار میرود.صوفی چای از ارتفاعات جنوب غربی سهند سرچشمه گرفته و هر قدر به طرف شهر سرازیر می شود به علت پیوستن آب چشمه ها و جویبارها بر میزان آب آن افزوده می شود. مقدار آب این رودخانه به شرایط و ریزش های جوی وابسته بوده و از اواخر زمستان تا اوایل تابستان آب آن به بیشترین میزان خود می رسد. این رودخانه در شمال از روستاهای یای شهری و هریس و حومه اشان و بالاخره قشلاق عبور کرده و استفاده از آن در قسمتهای میانی بیشتر می گردد. از تحقیقات به دست آمده در این مورد این است که رودخانه تا شعاع 6 کیلومتری منشا اثر بوده و در حدود 61 رشته قنات از آن منشعب گشته و عموما در جهت صیفی کاری و آبیاری باغات مورد استفاده قرار می گیرد. بالاخره این رودخانه پس از گذشتن از مراغه حدود 10 کیلو متر ادامه یافته و سپس به سمت غرب گرویده و در نهایت به دریاچه ارومیه می ریزد.
مارال داغی

کوه زیبای مارال در شمال غربی مراغه و مشرف به پارک مارال است. قرار گرفتن در یاچه سد علویان و نیز باغات سرسبز زیبای شمال مراغه در امتداد این کوه جلوه زیبای خاصی به طبیعت شهر بخشیده است. از آنجایی که این کوه تقریبا به قسمت مسکونی شهر نزدیک می باشد اغلب علاقمندان به کوهنوردی و ورزش همه روزه و به خصوص در روزهای تعطیل به آنجا می روند. در ابتدای مسیر مارال داغی چشمه زلالی می جوشد که زیبایی آن را دو چندان کرده است و خستگی را از تن کوهنوردان به در می کند.10

1 برسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران (دکتر وحید قبادیان )
2 بانک اطلاعات مهندسین ایران- باشگاه مهندسان ایران
3 طراحی اقلیمی (وحید قبادیان-محمد فیض مهدوی )
4 اقلیم ومعماری (مرتظی کسمائی
5 سایت موقعیت استان آذربایجان شرقی
66 www.tabrizcommerce.gov.ir/content/view
7 www.tabrizcommerce.gov.ir/content/view
8 www.tabrizcommerce.gov.ir/content/view
9 webmaster@irimo.ir
10 پایگاه اطلاع رسانی مراغه
—————

————————————————————

—————

————————————————————

5