چکیده:
برنامه درسی : عبارتند از ، یک سلسله وقایع آموزشی طراحی شده که به قصد نتایج آموزشی برای یک یا چند دانش آموز پیش بینی شده است .برنامه ریزی درسی
برنامه آموزشی: فرآیند تشخیص وضعیت موجود و مطلوب ، تعیین اهداف نظام آموزشی ، سیاستگذاری ، تعیین شاخصها و رویه ها ، تخصیص منابع و امکانات ، نیروها ، بودجه و روش تحقق آن اهداف ، برنامه ریزی آموزشی نامیده می شود .
مقدمه
از برنامه ریزی آموزشی تعاریف گوناگونی شده است ، که از برداشتهای متفاوت صاحبنظران نسبت به مقوله برنامه ریزی آموزشی ناشی می شود. برخی برنامه ریزی آموزشی را آینده نگری ونقشه کشیدن برای آینده آموزش وپرورش می دانند. عده ای آن را پیش بینی نیازهاوتخمین منابع برای تحقق اهداف از پیش تعیین شده تلقی می کنند. به تعبیر گروهی دیگر برنامه ریزی آموزشی ، یعنی تصمیم گیری درباره آینده آموزش وپرورش.در اصطلاحنامه مرکز منابع اطلاعات آموزشی، آمده است ،برنامه ریزی آموزشی، یعنی فرایند تعیین اهداف، روشها، فعالیتها، منابع وبرنامه های موسسات آموزشی.
برنامه ریزان آموزشی طی سه دهه ی گذشته توجه خاصی به این پرسش داشته اند که چه چیز باید در مدارس تدریس شود.
برای دانش آموزان و دانشجویان چه نوع مواد و وسایل آموزشی و توسط چه کسانی باید آماده شود؟ فراگیرنده در طول برنامه ی درسی، چه نوع فعالیتهای یادگیری باید انجام دهند؟ به طور خلاصه در مورد تصمیمات مربوط به برنامه ی درسی مدارس، توجه بسیاری معطوف شده است.
افزایش علاقه ای که در مورد برنامه ریزی درسی ظاهر شده است، همزمان با تغیر معنای خود اصطلاح(برنامه ی درسی) بوده است.
اصطلاح برنامه ی درسی به منظورهای گوناگونی به کار برده شده است. از جمله به عنوان برنامه ای برای یک موضوع درسی خاص در یک پایه ی تحصیلی مشخص، در طول یک دوره ی تحصیلی، یا به عنوان برنامه ی موضوعهای مختلف درسی در طول یک دوره ی تحصیلی
در سالهای اخیر مفهوم (برنامه ی درسی)گسترش یافته است، تا آنجا که برنامه ی تفصیلی کلیه ی فعالیتهای یادگیری فرا گیرنده، انواع وسایل آموزشی، پیشنهاداتی در مورد راهبردهای یادگیری و شرایط اجرای برنامه و…را شامل شده است.
برنامه ریزی
1- فراگردی درونگر برای جهت دادن منطقی به فعالیتهای جمعی برنامه.
2- برنامه ریزی یعنی نقشه کشیدن برای آینده وپیش بینی راه دستیابی به آن .
3- برنامه ریزی راهی برای هدایت حساب شده فعالیتهای انسان .
4- سازماندهی فعالیتها ی لازم برای رسیدن به هدفهای مورد نظر برنامه ریزی یعنی آدرس مقصد.
5- طرح تدابیر ی که بتوان به بهترین صورت از منابع موجود برای نیل به هدفهای مطلوب استفاده کرد .
6- فراگردیست مداوم فحساب شده ومنطقی ، جهت دار ودرونگر به منظور ارشاد وهدایت فعالیتهای جمعی برای رسیدن به هدفهای مطلوب.
دلایل ضرورت نیاز به برنامه درسی
برنامه درسی به فرآیند آموزش نظم می بخشد و روند کار را معین می سازد. دیده می شود که در بیشتر محیط های آموزشی و پرورشی مسئولیت فراهم کردن دوره های آموزشی به متخصصان واگذار می شود. گفتنی است که متخصص بودن در یک موضوع نیازمند رعایت چارچوب ویژه برنامه ریزی درسی است. تهیه برنامه درسی، برنامه ریزان درسی را در رسیدن به اهداف مورد نظر یاری می کند. برنامه ریزی درسی برای آموزش گروه یا جمعیتی از فراگیرندگان، نیازمند اطلاعات گوناگونی است.
منابع انسانی کلید توسعه هر جامعه ای به شمار می آیند. هر اندازه برنامه ریزی برای آموزش نظامدارتر باشد، بهره برداری از پتانسیل نیروی انسانی بهتر خواهد بود. برنامه ریزی درسی که تمهید و ابزاری برای تدوین نظامدار برنامه درسی است، به متخصصان نظام آموزش و پرورش در پرورش نیروی انسانی کارآمد کمک می کند. برنامه های درسی نظامدار آموزش و پرورش به دست اندر کاران کمک می کند تا بتوانند ضمن ارزشیابی و نظارت کافی به جریان اجرای برنامه های آموزشی، در حفظ، اصلاح و پرورش آن بکوشند.
زمان اقدام به برنامه ریزی درسی
اثربخش ترین زمان در برنامه ریزی درسی، وقتی است که( نیازی) برای برآوردن وجود دارد. روشن است که هر برنامه ریزی ای برای رفع نیازی صورت می گیرد. نیازها صورت های گوناگونی دارند. برخی از آن ها فوری اند و برخی دیگر نیستند. نیازهایی را که معلمان برای برآوردن آن ها برنامه ریزی می کنند، نیازهایی هستند که باید بصورت روزانه برآورده شوند. برای مثال دانش آموزان دوره ابتدایی، مطابق جدول زمانی که برای درس علوم درنظر گرفته می شود، باید در هر جلسه درس برای رفع نیازهایی تلاش کنند. به سخن ساده تر در قالب نیازهای مشخص، اهدافی در نظر گرفته می شود. همچنین در قالب کتاب های درسی اهدافی طرح شده است که دانش آموزان در هر جلسه یا در طی چند جلسه به برخی از آن ها دست می یابند و بدین ترتیب در پایان دوره درسی، پاره ای از این نیازها برآورده می شود.
افزون بر وجود نیازبرای برنامه ریزی درسی، الزامی است کسانی که به امر برنامه ریزی اقدام می کنند، مهارت مورد نیاز را کسب کرده باشند. نتیجه برنامی ریزی توسط شخص غیر ماهر، چندان امیدوار کننده نیست. کسب مهارت برنامه ریزی درسی از طریق انواع کارآموزی ها در محیط های گوناگون میسر است.
علاوه بر دو اصلی که پیشتر اشاره شد، برنامه ریز درسی باید به مبانی روان شناسی یادگیری، جامعه شناسی و فلسفه مسلط بر اجتماع، آگاهی کامل داشته باشد. بدون چنین پیش نیازی برنامه درسی ارزش اجرایی نمی یابد. الزامی است کسانی که مسئولیت برنامه ریزی درسی را می پذیرند، در زمینه های اشاره شده مطالعاتی داشته باشند.
ارزشیابی محصول برنامه درسی
اولین کاربرد واژه " ارزشیابی برنامه درسی " به آن نوع ارزشیابی اشاره می کند که بر محصولاتی نظیر " درسهای در نظری گرفته شده در برنامه " ، "فهرست رئوس مطالب " و " کتابهای درسی " متمرکز است و در خصوص این محصولات " داوری ارزشیلبانه " می کند .ارزشیابی محصول برنامه درسی ، بر فرآورده های برنامه درسی متمرکز است و این کار را طراحان این برنامه ها و یا آنهایی که تصمیم های مربوط به گزینش و استفاده برنامه درسی را اتخاذ می کنند ، انجام می دهند .
ارزشیابی محصول برنامه درسی در مراکز و نهاد های مختلف انجام می شود .تایمر (1985) این مراکز و نهاد ها را به شرح زیر طبقه بندی نموده است :
الف ) برنامه ریزی درسی مدرسه محور .
ب ) تدوین توسط سازمان های ملی مطالعه برنامه درسی و
ج ) تدوین در قالب مراکز برنامه ریزی درسی محلی .
د) تدوین توسط گروه های دانشگاهی .
ارزشیابی محصول برنامه درسی توسط کمیته های گزینش کتاب های درسی در سطح محلی ، ایالتی یا ملی که علاوه بر کتاب درسی ، سایر مواد آموزشی را مدّ نظر قرار می دهند ، نیز انجام می شود .هر یک از این مجموعه ها مقاصد مختلفی دارند ، و کارکنان متفاوتی را درگیر امر ارزشیابی می کنند .
برنامه ریزی آموزشی
برنامه ریزی آموزشی به عنوان زیر بنای ایجاد تحولات علمی و تکنولوژی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار می باشد. البته برنامه ریزی آموزشی از زندگی فردی و شخصی انسان شروع به زندگی اجتماعی و کاری او تسری پیدا می کند. در برنامه ریزی های آموزشی باید به جمیع جهات و کلیه ابعاد مذکور توجه شود. بنظر می رسد که علت عدم موفقیت بسیاری از برنامه های آموزشی و بهسازی منابع انسانی را می توان در عملیات آموزش "بدون برنامه ریزی شده" و بدون تفکر و تعمق کافی جستجو نمود. درصورتی که برنامه ریزی های صحیح آموزشی نه تنها آسیب پذیری مدیران ، مسئولان ، کارشناسان و برنامه ریزان آموزشی را تقلیل خواهد داد ، بلکه نیل به اهداف کارکنان و سازمان را هم تضمین خواهد نمود و کار را برای مدیران ساده تر خواهد کرد.
تعریف برنامه ریزی آموزشی :
عبارتست از تعیین اهداف آموزشی و پیش بینی عملیات و فعالیتهای آموزشی برای رسیدن به اهداف آموزشی از قبل تعیین شده با توجه به امکانات و محدودیت های آموزشی و همچنین نظام ارزشی جامعه.
مراحل برنامه ریزی آموزشی منابع انسانی
1- تعیین اهداف آموزشی
2- تعیین محتوا
3- تعیین مدت اجرای برنامه
4- تعیین شرایط شرکت کنندگان
5- تعیین روشهای آموزشی
6- پیش بینی تسهیلات و خدمات آموزشی
7- انتخاب اساتید مربیان آموزشی
فرق بین برنامه درسی و آموزشی
1- برنامه درسی در برگیرنده تمام تجربیات آموزشی است که مدرسه عهده دار آن است.
2- برنامه درسی با تجربیات کودکات بیشتر مربوط است تا با طرح های درسی معلمان یا کتاب های درسی.
3- برنامه درسی، فراتر از محتوای آ اموزش است و تنها محتوا نیست که برنامه درسی را می سازد.
4- برنامه درسی، یک امر مهم در هدایت و راهنمایی زندگی فراگیران است.
5- برنامه درسی یک محیط ویژه یادگیری را به منظور هدایت علائق و توانایی دانش آموزان در جهت مشارکت اثر بخش در زندگی اجتماعی و ملی در برمی گیرد.
6- برنامه درسی با مسئله بهبود و اصلاح زندگی فردی و اجتماعی سروکار دارد نه صرفاً با موضوعات درسی یا توسعه دانش
7- برنامه ریزی درسی، ویژه تر و اختصاصی تر از برنامه ریزی آموزشی است. زیرا برنامه ریزان آموزشی در حوزه کلی نظام آموزشی محدود به برنامه درسی نمی شود.
8- برنامه ریزی درسی به عوامل اقتصادی وسیاسی توجه کمتری دارد .
9- برنامه های درسی معمولاً بر جنله کیفی و محتوایی تاکید دارند و با جریان ذاتی و فرایند تعلیم و تربیت سروکار دارند.
10- برنامه های آموزشی بیشتر جنبه کمی داشته و با صورت و ظاهر آموزش و پرورش مرتبط هستند.
11- برنامه ریزی آموزشی بیشتر با مباحث و مدلهای کمّی جمعیت شناسانه، خط مشیها و سیایت های دولت و جنبه های اقتصادی آموزش و پرورش مرتبط است.
12- برنامه ریزی آموزشی در حوزه کلی نظام آموزشی فعالیت می کند .
13- برنامه ریزی آموزشی محدود به برنامه ریزی درسی نمی شود .
14- برنامه ریزی درسی به آموزشی اقتصادی وسیاسی و خط مشهای سیاست دولت مرتبط است .
نتیجه گیری :
نمی توان گفت که برنامه درسی به طور جداگانه و مستقل انجام می شود بلکه برنامه ریزی درسی و آموزشی به هر صورت که انجام گیرد باید دارای جامعیت و هماهنگی لازم و کافی باشد. برنامه درسی با تجربیات کودکات بیشتر مربوط است تا با طرح های درسی معلمان یا کتاب های درسی. برنامه های درسی معمولاً بر جنبه کیفی و محتوایی تاکید دارند و با جریان ذاتی و فرایند تعلیم و تربیت سروکار دارند. برنامه ریزی آموزشی بیشتر با مباحث و مدلهای کمّی جمعیت شناسانه، خط مشیها و سیایت های دولت و جنبه های اقتصادی آموزش و پرورش مرتبط است. – برنامه های آموزشی بیشتر جنبه کمی داشته و با صورت و ظاهر آموزش و پرورش مرتبط هستند.
منابع :
– مقدمات برنامه ریزی آموزشی و درسی ، محمد حسن پروند
– ملکی،حسن ، برنامه ریزی ، راهنمای عمل.
– مبانی برنامه ریزی آموزشی ، بهرام محسن پور
– امیر هوشمند، فتح الله .فلسفه و آموزش و پرورش
– دیوئی ، جان ، بنیاد نورد فلسفه
– کومز، فلیپ – برنامه ریزی آموزشی.
10