تحقیق پیرامون ورزش دو میدانی

مقدمه 1
موادو رشته های دو و میدانی 2
ورزش دو میدانی در ایران 3
آموزش استارت نشسته 5
مراحل استارت نشسته 5
ج:مرحله (حرکت با شلیک تپانچه ) 5
الف:مرحله( به جای خود) 5
ب)مرحله حاضر 6
ج) مرحله حرکت و واکنش نسبت به شلیک تپانچه یا کنده شدن از بلوک های استارت 7
واکنش در برابرا صدای تپانچه 7
کندن شدن از بلوک های استارت 7
شرح تکنیک دو سرعت 8
اصول مکانیکی دویدن و مراحل مهم آن 8
تکنیک گام برداری 9
اهمیت نیروی راندن بدن به جلو و عوامل موثر بر آن 10
عوامل موثر در کاهش انرژی مصرفی هنگام دویدن 11
ارتباط طول گام و تواتر (سرعت گام برداری) در دو سرعت 12
رابطه بین سرعت و تکنیک گام برداری در دو 100 متر 13
ویژگیهای تکنیکی بعضی از قهرمانان دو سرعت 15
نحوه پایان دادن به مسابقه 16
منبع 16

مقدمه
اهمیت و ارزش رشته دو و میدانی از چند جهت قابل بررسی است:
الف)دو و میدانی ،یکی از ابزار های رشد و تکامل حرکتی.
حرکت فعال در هر موجودی ،به خصوص در انسان ،با راه رفتن، دویدن و پرش کردن شروع می شود؛بنا براین رشته دو و میدانی که از دوها، پرش ها و پرتاب ها تشکیل شده با طبیعت انسان و نیازهای اولیه کودکان یعنی نیاز به حرکت سازگاری دارد و پایه رشد وتکامل اولیه کودکان است.در سنین کودکی آموزش مهارت های حرکتی بنیادی یا پایه ،زیر بنایی است برای پرورش رشته تارها و سلول های عصبی حسّی- حرکتی و مراکز مربوط به آن ها در کرتکس مغزی و مربیان سعی دارند به روند تعادل و تکامل سیستم عصبی مرکزی از طریق حرکت سرعت بخشند.به همین دلیل مهارت های حرکتی پایه شامل دویدن ،پرش کردن ،پرتاب کردن ،لی لی کردن، راه رفتن ، عبور از موانع ، حمل اشیاء ،دریافت اشیاء و …را در سنین کودکی آموزش می دهند . بهترین راه آموزش این حرکات بهره گیری از بازی های امدادی و گروهی در قالب تمرین های مقدماتی دو و میدانی است.
ب) اهمیت دو ومیدانی از نظر قدمت تاریخی و برگزاری مسابقات آن در المپیادها.
اولین نیازی که بشر اولیه برای ادامه حیات خود به آن پرداخت حرکت بود . انسان در حین دویدن برای نجات جان خود از آسیب حیوانات و پرتاب اشیاء سنگی به سوی آن ها برای شکار ،حالت های شبیه پرش و عبور از موانع را نیز انجام داد و مواد دو و میدانی براساس این حالالت طبیعی و اولیه بتدریج شناخته شد و به عنوان رقابت و مسابقه در المپیادها و صحنه های قدیمی ورزش جای گرفت . امروزه این رشته یکی از مواد اصلی المپیک است و تنوع آبه حدی است که تعداد مدال ها قهرمانی آن در المپیک یکی از بالاترین تعداد هاست و صحنه های رقابتی ان طرفداران بسیار دارد.
ج)اهمیت دو ومیدانی در آماده سازی بدن و بهبود تواناییهای فردی.
امروزه نقش سازنده شرکت در تمرین های دو و میدانیهبود قابلیت های جسمانی و حرکتی برکسی پوشیده نیست . تمرین های سیستماتیک و منظم دویدن با روش های تکراری ،اینتروال ،فازتلک ،سرعتی ، صحرانوردی و ترکیبی از آن ها در بهبود و کارایی سیستمای انرژی در بدن نقش اساسی دارد و جزئی مهم از تمرین های آماده سازی اغلب رشته های ورزشی را تشکیل می دهد.
د)اهمیت روش های تمرینی دو ومیدانی در اجرای تحقیقات علمی.
تحقیقات مربوط به توانایی های بدن و کارایی اندامها و چگونگی تغییرات و سازگاری های سلولی آن ها که مستلزم برنامه ریزی دقیق از نظر شدت،تعداد تکرار ،زمان انجام کار واستراحت است از طریق برنامه برنامه های دو میدانی قابل اجرا ست.نظر اغلب محققان در رشته تربیت بدنی به نوعی از فعالیت هاکه بتوان متغیرهای مختلف را حین آن کنترل کرد، جلب شده است و به همین دلیل از مواد مختلف دویدن با مسافت ها و شدت های مختلف ستفاده کرده ونتایج تحقیقات را به سایر رشته های ورزشی نیز تعمیم داده اند.
موادو رشته های دو و میدانی
دو و میدانی((athletics از دود واژه دو( track ) و میدانی(field ) تشکیل شده و شامل کلیه موادی است که در پیست دو یا جاده ها (دوها) و در کناره های اطراف پیست (پرتاب ها) اجرا می شود .موادمتنوّع دو میدانی به چند گروه تقسیم می شود : الف)دوها ب)پرش ها ج)پرتاب ها د)پیاده روی هـ)مواد ترکیبی (دهگانه مردان و هفتگانه زنان)
الف) دوها شامل:
دو سرعت :60متر داخل سالن ،100،200،400متر
دو نیمه استقامت:800 و 1500متر
دو استقامت:5000، 10000، ماراتن195/42کیلومتر
دو با مانع: 100متر زنان،60متر مانع داخل سالن،110متر مانع مردان ،400متر مانع،3000متر مانع
دو های امدادی: 100×4امدادی، 400×4امدادی
ب) پرش ها ،شامل :پرش ارتفاع ،پرش طول ، پرش سه گام ، پرش با نیزه
ج)پرتاب ها، شامل :پرتاب وزنه ،پرتاب دیسک ،پرتاب نیزه،پرتاب چکش
د) پیاده روی شامل:20کیلومتر و50کیلومتر مردان و 10 کیلومتر بانوان
دهگانه مردان:100متر،پرش طول،پرتاب وزنه ،پرش ارتفاع،400متر،110متر مانع ،پرتاب دیسک،پرش با نیزه،پرتاب نیزه،1500متر
هفتگانه زنان:100متر مانع،پرتاب وزنه ، پرش ارتفاع،پرش طول ف800متر،200متر،پرتاب نیزه
ورزش دو میدانی در ایران

ورزش دو و میدانی در ایران، به ویژه در دوران باستان و روزگاران قدیم به اندازه سوارکاری، چوگان بازی، تیراندازی، کشتی و شمشیربازی رایج نبوده است. اما بی تردید جنگاوران و سربازان ایرانی در هر دوره از تاریخ، برای آماده سازی و تقویت جسم خود از این ورزش هم غافل نبوده اند. شاطرها را شاید بتوان نخستین افرادی به شمار آورد که ورزش و تمرین اصلی آنها از دوران کودکی دویدن بوده است.
در دوره صفویه و پس از آن چنین رسم بود که مردانی چابک و تیزرو در پیشاپیش اسب بزرگان می دویدند و راه را برای عبور آنها باز می کردند. این دوندگان را شاطر می نامیدند. شاطرها، دویدن و تندرفتن را از کودکی تمرین می کرند و چون در این کار مهارت می یافتند، در یک آزمون مانند مسابقه دو نیز شرکت می کردند تا اگر قبول شوند، حکم شاطر دوانی یا استادی بگیرند. در دربار پادشاهان صفوی و بعد از آن، همواره تعدادی شاطر آماده به خدمت بودند و رئیس شاطرها را شاطر باشی می گفتند. شاطرها در اوقات فراغت به تمرین دو می پرداختند و از آنجا که افرادی تیز پا و تندرو بودند، برای رسانیدن پیامها نیز مورد استفاده قرار می گرفتند. اما، از عهد مشروطیت به بعد و به دلیل رواج کالسکه و اتومبیل ردایرانف کار و بار شاطرها هم به تدریج از رونق افتاد و این پیشه از میان رفت.
پیدایش ورزش "دو و میدانی" در ایران، به صورت نوین حدود سال 1300 هجری شمسی است. در این سال، میرمهدی ورزنده(معلم ورزش) دوومیدانی را در ایران معرفی کرد و به شاگردان مدارس آموزش داد.
در سال 1303 در میدان مشق تهران، مسابقه ای به نام المپیک ایران ترتیب داده شد که در آن ورزشکاران سفارتخانه های خارجی و ورزشکاران ایرانی شرکت کردند. مهمترین رشته این رویداد ورزشی "دو و میدانی" بود. در آن سالها وزارت معارف ایران هه ساله جشنواره ای ورزشی برای دانش آموزان ترتیب می داد که بیشتر بر پایه دوومیدانی، شمشیربازی و حرکات ژیمناستیک بود. احمد ایزدپناه -که او را پدر دو و میدانی ایران می خوانند- از سال 1303 به بعد، به کمک شمس الدین شایسته و شعاع معتمد شیرازی در مسجد سپهسالار آن زمان تشکیلاتی به راه انداختند که هدف آن برگزاری مسابقات دو و میدانی بین ورزشکاران محلات و مدارس تهران بود.
در سال 1311، کانون ورزش ایران به همت این کانون در کالج تهران برگزار شد.
در آن سالها (13 – 12 – 11 – 1310) بیشتر مسابقات دو و میدانی با وسایل معمولی و ابتدایی انجام می شد و دسته بیل و ریسمان و سنگ ترازو برای پرش با نیزه و پرش ارتفاع و پرتاب وزنه به کار می رفت.در سال 1313 هجری شمسی از سوی وزارت معارف یک اردوی ورزشی در باغ منظریه تهران ترتیب یافت که اولین سمینار دوومیدانی هم در آنجا تشکیل شد تا این رشته از ورزش را درایران پاریه ریزی کند و گسترش دهد. به این ترتیب رشته های مختلف دوومیدانی به تدریج در شهرهای بزرگ و کوچک ایران رواج یافت.
اولین حضور بین المللی ایران در بازیهای آسیایی 1951 دهلی نو بود که علی باغبانباشی در آن سال موفق شد در 5 هزارمتر مدال طلا و در 3 هزارمتربامانع مدال نقره به دست آورد. باغبانباشی هفت سال بعد در بازیهای آسیایی 1958 که دومین حضور ایران در این بازیها بود که موفق شد در رشته های 10 هزارمتر و 5 هزارمتر دو مدال برنز به دست آورد. از قهرمانان بزرگ تاریخ دو و میدانی ایران می توان به باغبانباشی، خلیل رضوی، تمیور غیاثی، احمد میرحسینی، جلال کشمیری، فرامرز آصف، سلمان حسام، رضا انتظاری، حمید سجادی، جعفر باباخانی، سجاد مرادی، عباس صمیمی و احسان حدادی اشاره کرد. احسان حدادی تنها ورزشکار ایران بوده است که به مدال طلای جهانی در دو و میدانی دست یافته است. حدادی در مسابقات جهانی جوانان در سال 1383 به مدال طلای پرتاب دیسک دست یافت
آموزش استارت نشسته:
از این نوع استارت در تمام دوهای سرعت استفاده می شود . این نوع استارت به فرد امکان می دهد که در مرحله( حاضر) مرکز ثقل خود را در وضعیتی مناسب قرار دهد وپس از صدای تپانچه و آغاز استارت واکنش سریعتری داشته باشد.
مراحل استارت نشسته:
استارت نشسته در 3 مرحله متوالی و طی سه فرمان اجرا می شود:
الف:مرحله( به جای خود)
ب:مرحله(حاضر)
ج:مرحله (حرکت با شلیک تپانچه )
الف:مرحله( به جای خود):
تخته استارت و بلوکهای آن نباید متناسب با وضعیت بدنی فرد تنظیم و پشت خط استارت در زمین مستقر گردد. برای مبتدیان می توان فاصله بلوک جلویی تا خط استارت را حدود 60 سانتیمتر و فاصله دو بلوک را از هم حدود 45 سانتیمتر تنظیم کرد.
پس از تنظیم بلوک ها استارت دونده پشت خط استارت ، دروضعیتی کاملاً راحت، قرارگرفته منتظر فرمان به جای خود می ماند ؛ با صدور فرمان به جای خود از طرف داور (استارتر) دونده به جلوی خط استارت آمده و پاهای خود را با راحتی کامل عضلانی روی بلوک های استارت قرار می دهد . دراین حالت طبق مقررات پنجه ها باید با زمین تماس داشته باشد سطح تماس پای جلو با زمین و بلوک جلویی استارت بیشتر از پای عقب است و پنجه آن نیز تماس بیشتری با زمین دارد . همچنین برآمدگی کف پا ی جلو (سینه پا) نیز با بلوک جلویی تماس کامل دارد،زانوی پای عقب در وضعیت به جای خود روی زمین قرار دارد و زانوی پای جلو-بسته به نوع استارت بالا و در حدود راستای دستهاست. دستها پشت خط استارت (بدون تماس با خط استارت ) وبه فاصله عرض شانه ها از هم باز و به نحوی روی زمین مستقر می شوند که انگشت شست و اشاره به سمت خارج بدن قرار گیرند . دستها در این حالت به زمین فشار مختصری وارد می کند و نسبت به آن حالتی تقریباً عمود دارد. وزن بدن روی انگشتان دست و زانوی واقع بر زمین (زانوی پای عقب ) قرار دارد دونده باید فشار پاهای خود را روی بلوکهای استارت تا حدی حس کند.چشم ها به 1تا 3 متر جلوی خط استارت دوخته شده و این در حالتی است که عظلات سرو گردن در وضعیت کاملاً راحت و در امتداد ستون فقرات است .

ب)مرحله حاضر:
در این مرحله همزمان با بالا بردن و جلو آوردن لگن خاصره ،زانوی پای عقب نیز از زمین جدا می شود؛ دست ها تا حدودی به طرف جلو متمایل شده، سرو گردن در همان حالت در امتداد ستون فقرات باقی می ماند و نگاه در حدود 1تا2 متر جلوی خط استارت متمرکز می گردد. ارتفاع نشیمن گاه در این حالت قدری بالاتر از سطح شانه هاست به نحوی که زاویه پای جلو حدود 90 درجه و زاویه زانوی پای عقب حدود120درجه است ؛ این زوایا بستگی مستقیمی به فاصله بین دست ها و پاها در حالت به جای خود دارد وباید تنظیم شود پاها روی بلوک های استارت ،آماده برای عمل راندن است؛ در این وضعیت بدن تا حدود بیشتری روی دست هاست . فاصله زمانی بین فرمان حاضر تا شلیک تپانچه نباید مکث طولانی برای دونده ایجاد کند. دونده در این حالت حاضر نباید هیچ گونه حرکت اضافی در ناحیه پا و شانه و سایر قسمت های بدن داشته باشد، همچنین دونده باید یاد بگیرد که نسبت به صدای تپانچه عکس المعل سریع داشته باشد و تمرکز خود را روی اجرای سریع حرکات دست و پا و اعمال نیرو روی بلوک های استارت و کنده شدن از بکو ک های پس از شلیک تپانچه معطوف دارد .
ج) مرحله حرکت و واکنش نسبت به شلیک تپانچه یا کنده شدن از بلوک های استارت:
در این مرحله و قبل از کنده شدن از بلوک های استارت دونده باید نسبت به صدای شلیک تپانچه یا فرمانی که استارتر برای حرکت صادر می کند ف واکنش نشان دهد . این واکنش در برخی از دوندگان در حداقل زمان ممکن و در برخی دیگر با تاخیر همراه است برای شناخت بیشتر این مرحله آن را به 2 بخش : عکس العمل در برابر صدای تپانچه و مرحله کنده شدن از بلوک های استارت تقسیم می کنیم .
* واکنش در برابرا صدای تپانچه:
وامنش در دوندگان سرعت را می توان عاملی ذاتی تلقی کرد که با تمرین قابل بهبود است عکس المل اگرچه ظاهراً ارتباطی نزدیک با سرعت دارد ولی می توان گفت در پارهای از مواقع از سرعت جدا و به عنوان بخشی متمایز بررسی می شود. در تحقیقی که رودی تومسالو روی زمان عکس العمل 122دونده سرعت انجام داد زمان بین 119/0تا139/0ثانیه را به طور متوسط به دست آورد .
*کندن شدن از بلوک های استارت
با شلیک تپانچه عکس المعل نسبت به آن و در نتیجه ارسال فرمان حرکت به عظلات کنده شدن پاها از بلوک های استارت آغاز می شود.برای کسب حداقل زمان در بخش کنده شدن از تخته استارت ،فاصله بلوک ها از هم و فاصله تخته استارت از خط شروع باید مناسب باشد.فاصله بین بلوک های استارت برای این بخش 40تا5/52سانتیمتر توصیه می شود .در اجرای تکنیک کنده شدن از بلوک های استارت و آمادگی برای آغاز دویدن ، پای عقب همزمان با دستها از زمین جدا و همزمان و هماهنگ با دست مخالف عمل تاب به جلو و بالا را انجام می دهد که این عمل در حفظ تعادل نیز موثر است. بلافاصله پس از جدا شدن پای عقب از بلوک عقبی استارت و تاب روبه جلوی آن ، پای جلو نیز با فشاری قوی به بلوک جلویی استارت ،از آن جدا می شود؛ عمل هر دو پا روی بلوک های استارت باید تا حد ممکن با قدرت باشد تا نتیجه آن رانش بهتر بدن به جلو باشد.
شرح تکنیک دو سرعت
در دوهای سرعت نظیر سایر رشته ها و مواد دو و میدانی تمرینهای تکنیکی عاملی مهم است و تکنیک در بهبود نتایج و رکوردهای دوندگان سرعت نقش موثری دارد. حرکات دونده سرعت تا حد زیادی بر اساس نیرو و سرعت انقباض و آزاد شدن عضلات تعیین می شود و بصورت حرکت دورانی و ممتد و پشت سرهم ادامه می یابد. ویژگی دونده خوب سرعت تلاش توام با رعایت اصول تکنیکی است. بیشترین تلاش همراه با انقباضهای عضلانی هماهنگ و مناسب، اصل مهمی در تمرینهای سرعتی تلقی می شود و شاخصی مورد توجه برای تمایز دوندگان خوب از دوندگان مبتدی است. هماهنگی بین اعضای مختلف و راحتی عضلانی در دوهای سرعت در گرو اجرای تکنیک صحیح است. شاید در اجرای اصول تکنیک بین مبتدیان و قهرمانان تفاوتهای بارزی مشاهده نشود و دونده ای که دارای استعداد کافی و ذاتی باشد بتواند به موفقیتهایی دست یابد ولی برای کسب نتایج قابل توجه در سطح جهان و عناوین قهرمانی دوره های آمادگی در سطح بالا و اجرای صحیح اصول تکنیکی لازم است. شاید در گذشته زمان سنج دستی و زمان یک دهم ثانیه می توانست عامل پیروزی یک قهرمان باشد ولی امروزه زمان سنج های الکترونیکی حتی یک صدم ثانیه اختلاف زمانی افراد را نیز نشان می دهد که می تواند برتری دونده ای بر دونده دیگر را تعیین کند این موفقیتها در قالب آمادگی های سطح عالی در کلیه جهات که یکی از آنها توجه به اجزای صحیح تکنیکی است بدست خواهد آمد.
اصول مکانیکی دویدن و مراحل مهم آن
دویدن ترکیبی از حرکات مختلف نظیر راندن بدن و جدا شدن از زمین، پرواز و فرود آوردن و تماس پاها با زمین است که در دوهای سرعت این اعمال در زمانهایی کوتاه و بدون کاهش سرعت انجام می گیرد. تفاوت دویدن با پیاده روی این است که در پیاده روی مرحله پرواز وجود ندارد و باید یک پا همواره روی زمین باشد ولی در دویدن حالتی وجود دارد که هیچ یک از پاها با زمین تماس ندارد و بدن به حالت پرواز در فضا قرار می گیرد. دویدن شامل دو مرحله متوالی است: مرحله اتکا که یک پا روی زمین قرار دارد و مرحله غیر اتکایی یا پرواز که بدن به حالت تعلیق در می آید. اگرچه دویدن در دو مرحله بررسی می شود این دو مرحله همراه با یکدیگر ملازم و پیوسته است و هر دو پا به ترتیب مراحل اتکا و راندن بدن به جلو را بطور متناوب انجام می دهند. حرکات بین مرحله اتکا و راندن بدن به جلو مربوط به ناحیه لگن خاصره و انتقال مرکز ثقل بدن است. عمل انتقال مرکز ثقل (حرکت روبه جلوی لگن خاصره) هنگامی به وقوع می پیوندد که وزن بدن از روی یک پا به پای دیگر منتقل شود.در دو سرعت هر قدم یا هر گام متشکل از چهار بخش متوالی است:
الف) اتکا پا بر زمین در جلوی بدن ج) تعلیق پای آزاد
ب) رانده شدن بدن به جلو د) تاب پای آزاد به جلو
ترکیب دو مرحله تماس پا با زمین و رانش بدن به جلو را مرحله اتکا و ترکیب دو بخش تعلیق پای آزاد و تاب آن به جلو را مرحله پرواز گویند.
تکنیک گام برداری
چنانکه اشاره شد در دو سرعت هر گام متشکل از دو بخش قابل تشخیص اتکا و پرواز است.
الف) مرحله اتکا: این مرحله قابل تقسیم به دو بخش است: اتکای پا در جلوی بدن روی زمین و راندن بدن به جلو. این مرحله از لحظه تماس پای جلو با زمین آغاز می شود. فرود پای اتکا روی زمین با ناحیه برآمدگی (سینه) پا صورت می گیرد؛ اغلب دوندگان، همزمان با این فرود لبه خارجی کف پایشان نیز زمین را لمس می کند و سپس از لبه خارجی بطرف لبه داخلی برآمدگی کف پا متمرکز می گردد. پس از تماس سینه پا با زمین و در اثر فشار وزن بدن، پای اتکا نیز به زمین نزدیک می شود و در مورد برخی افراد زمین را نیز لمس می کند که مدت این تماس بسیار کوتاه است. مسلماً اگر دونده های سرعت می توانستند مرحله اتکا را روی پنجه پا انجام دهند کاهش سرعت کمتری داشتند ولی قدرت پای انسان آنقدر نیست که بتواند با این اصطکاک کوتاه نیروی کافی را از طریق پای اتکا و تماس زمین بدست آورد. مرحله فرود پا روی زمین با سه عمل تماس پا با زمین، بالا آوردن پاشنه و کشش و فشار پا روی زمین اجرا می شود.
اهمیت این مرحله در دوهای سرعت و شتاب دادن پاها ولگن خاصره و انجام بهتر مراحل بعدی برمی گردد. در مرحله رانده شدن بدن به جلو، لگن خاصره بلافاصله به جلو متمایل و مفاصل لگن، زانو ومچ پا با قدرت هرچه بیشر باز می شود؛ این عمل باز شدن، با تلاش دونده با استفاده از نیروی کسب شده روبه جلو تکمیل می شود و به ایجاد شتاب و سرعت در نواحی مذکور منجر می گردد.
ب) مرحله پرواز: مرحله پرواز که از لحظه تغییر مکان پای اتکا به سمت پنجه آغاز می شود، به دو بخش تعلیق پای آزاد به جلو قابل تفکیک است. در مرحله تعلیق پای آزاد، پاشنه پایی عقب به طرف لگن خاصره کشیده می شود و به ناحیه زیر باسن انتقال می یابد و بلافاصله مرحله پرتاب آن به جلو آغاز می گردد؛ در این بخش ران بطرف جلو تاب خورده، تقریباً به موازات زمین بالا می آید.
پس از جلو و بالا آمدن ران پای آزاد با پرتاب آن حرکت روبه جلو ادامه می یابد در حالیکه در حال پایین آمدن به سمت زمین است؛ ساق آن با باز شدن کامل مفاصل ران، زانو و مچ پا به جلو باز شده در ناحیه جلوتر از خط مرکز ثقل بدن با زمین تماس می یابد.
اهمیت نیروی راندن بدن به جلو و عوامل موثر بر آن
عمل راندن بدن به جلو، به مرحله اتکایی و فشار پای اتکا به زمین در آخرین مرحله مربوط می شود. این نیرو از مچ و ساق پا به زانو و ران و در نهایت به لگن خاصره منتقل می شود و نیروی زیاد و بیش از وزن بدن است که مستقیماً با فشار پای عقب به روی زمین ( به پایین و عقب) بدست می آید. مقدار آن به نیروی انفجاری عضلانی برمی گردد و هرچه فشار پا به زمین با قدرت بیشتری باشد، نیروی عکس العمل آن در جهت مخالف افزایش می یابد و نتیجتاً تاب پای آزاد به جلو بهتر صورت می پذیرد. عضلات دوقلو و نعلی پشت ساق پا و تاندونهای مربوط به آن در ایجاد این نیرو و نقش موثری دارند. زاویه پا هنگام فشار به زمین و اجرای حرکت توسط پای اتکا (زاویه ساق پا نسبت به زمین) حدود 50تا 55 درجه است. عوامل متعددی در تعیین اثر فشار پا به زمین، اعمال نیرو و سرعت دویدن نقش دارند که یکی از این عوامل جنس و وضعیت پیست است.
در پیستی که از ماده مصنوعی ساخته شده و سطح آن حالت لاستیکی (کش سانی) دارد (پیست تارتان)، نتیجه بهتر از سطوح خاکی و نرم است. نوع کفش و میخهای آن نیز یکی دیگر از عوامل موثر است؛ کفش میخی باعث ایجاد نیروی رانش بهتر و فشار بیشتر پای اتکا می شود و نحوه عمل آن مطلوبتر است. نیروی ساق پای آزاد و سرعت تاب خوردن آن نیز بطور غیر مستقیم روی پای اتکا و فشار آن اثر مثبتی دارد. تاب پای آزاد باید سریع و با قدرت باشد تا از این نظر به فشار پای عقب روی زمین کمک کند. سرعت مناسب تاب پای دونده در این حالت باید حدود 20 متر در ثانیه باشد. عامل دیگری که به فشار پای اتکا به زمین و جلو بردن و رانش بدن کمک می کند حرکات بازوان و دستهاست؛ طی مرحله تاب خوردن بدن به جلو دستها نیز باید در مسیر دویدن بدن روبه جلو حرکت کنند. حرکت دستها نباید به طرف خارج از بدن و یا بطرف مرکز بدن باشد. بالا بودن مرکز ثقل بدن از عوامل مهمی است که به نیروی رانش بدن به جلو کمک موثری می کند؛ بالا بودن بدن موجب انتقال بهتر و راحت تر مرکز ثقل به جلو و شتاب بیشتر آن و بهبود عمل پای اتکا هنگام جلو راندن بدن می شود.
عوامل موثر در کاهش انرژی مصرفی هنگام دویدن
بیشترین انرژی مصرفی در دویدن طی مرحله فشار پا به زمین و جلو راندن بدن بکار گرفته می شود و سایر مراحل مصرف انرژی در حین دویدن به ترتیب عبارت است از: حرکت روبه جلو بدن، تاب زانو به بالا و جلو و مرحله تحمل وزن بدن روی پای اتکا، انرژی زیادی نیز برای مقابله با مقاومت هوا مورد نیاز است که با افزایش سرعت دو بدلیل افزایش مقاومت هوا مصرف انرژی نیز بیشتر می گردد. برای هماهنگی دست و پا و حرکت سایر قسمتهای بدن برای اجرای تکنیک صحیح دویدن نیز مقداری انرژی مصرف خواهد شد. تغییرات مرکز ثقل و حرکت و جابجایی آن به بالا و پایین نیز بر کاربرد نیروهای بدن که نهایتاً موجب دویدن در خط مستقیم و روبه جلو است اثر منفی دارد که برای خنثی کردن این اثر مصرف انرژی لازم است. تکنیک این حرکت باید بدین صورت باشد که هنگام فشار پا به زمین و راندن بدن به جلو مرکز ثقل حرکت روبه جلو و بالا داشته باشد که و قبل از اینکه بدن روی پای اتکا قرار بگیرد لگن خاصره و مرکز ثقل تا حدودی به مسیر جلو و پایین نوسان داشته مجدداً در مرحله اتکای بدن و تماس پای اتکا با زمین به حالت افقی درآید.
دویدن مستلزم تغییرات در انقباض و رهایی تارهای عضلانی است. دونده ای که از تکنیک و آمادگی خوبی برخوردار است سعی می کند هنگام دویدن از انقباض و فشارهای عضلانی غیر ضروری اجتناب کند و انرژی خود را صرف دویدن بهتر و راحتتر نماید؛ بنابراین قابلیت راحت دویدن نیز در صرفه جویی انرژی اثر مهمی دارد.
ارتباط طول گام و تواتر (سرعت گام برداری) در دو سرعت
دوندگان سرعت زمانی می توانند سرعت خود را بهبود بخشند که به دو عامل طول گام و سرعت گام برداری توجه نمایند. طول گام به طول و نیروی ساق پا بستگی دارد و تواتر (تعداد قدمها در زمان مشخص) به سرعت حرکت ساق پا، سرعت انقباضهای عضلانی و هماهنگی عصبی- عضلانی مربوط می شود. اسلایتر (1955) سرعت گام برداری در دو سرعت را بین 10/3 85/4 بار در ثانیه گزارش می دهد؛ در حالیکه این تعداد در دوچرخه سواری حدود 5/5 تا1/7 بار در ثانیه است. به عقیده وی اگرچه بهبود سرعت گام برداری عامل مهمی در افزایش سرعت است، یگانه عامل تعیین سرعت نیست. هاوارد (1939) تحقیق انجام داد و نتیجه گرفت که طول گام نسبتاً بیشتر از سرعت گام برداری پاها عامل اصلی و تعیین کننده است و با افزایش توان ساق پا طول گام افزایش می یابد و موجب بهبود نتیجه فرد می گردد. شاید بتوان گفت تغییر زیادی در تواتر بوجود نمی آید ولی در صورتی که بتوان در عین حفظ سرعت گام برداری در حی ثابت، طول گام را افزایش داد، دونده سرعت در زمانی مشخص مسافت بیشتری را بسمت جلو طی می کند و با طول گام بیشتر و قدمهای کمتر به خط پایان میرسد. برای افزایش طول گام توجه به تمرینهای تکنیکی ضروری است.پای آزاد باید به طرف جلوتر از مرکز ثقل و با تمام توان ساق پا به جلو باز شود؛ همچنین افزایش طول گام در حداکثر سرعت به تمرین بسیار نیاز دارد. مربی نمی تواند برای همه دوندگان سرعت از یک نوع برنامه استفاده کند بلکه در برنامه ریزی باید به ویژگیها و اختلافات دوندگان توجه و تمرینها را بر اساس این معیار تنظیم نماید. در بسیاری از مسابقات سطح مبتدیان مشاهده شده است که برخی از قهرمانان کوتاه قد ولی با قدرت بر قهرمانان بلند قد و لاغر برتری داشته اند بویژه در دو 60تا 100 متر؛ بنابراین افراد کوتاه قد نیز می توانند طول گام بلندی داشته باشند. بنظر می رسد قهرمانانی که از طول گام مناسب استفاده می کنند نسبت به دوندگانی که طول گام بیش از حد بلند یا بیش از حد کوتاه دارند موفقیت بیشتری در مواد مختلف دو سرعت بدست می آورند. تعدادی از قهرمانان نظیر هینز فاترر، قهرمان 100 متر سال 1954، و ویزلامانیاک، قهرمان 100 متر 1966، که از نیروی فوق العاده زیاد و تواتر گام بالا برخوردار بودند، توانستند موفقیتهای زیادی بدست آورند. در مورد بعضی قهرمانان که تغییر زیادی در تواتر طول گام خود نداده اند نظیر آرمین هاری و والری بروزوف نیز می توان گفت که از روشهای خاص خود استفاده کرده اند.
اگرچه سرعت گام برداری تا حد بسیار به سرعت تارها و انقباض پذیری آن که عامل ژنتیک است برمی گردد، بهبود پاره ای از عوامل با تمرینهای نظیر تمرین با وزنه، تمرین در شیب و سربالایی، تمرین روی سطوح نرم و سپس انتقال به سطوح سفت، تمرین دو کوتاه، تسریعی و تمرینهایی که موجب تحریک شدید عوامل عصبی- عضلانی تارهای عضلانی باشد تا حدودی به سرعت گام برداری یا تواتر بهتر گامها کمک می کند.
هرچند در بعضی از متون رابطه دو سرعت را با تواتر و طول گام بصورت سرعت= طول گام * تواتر نشان داده اند، به تناسب بین این دو باید توجه داشت؛ در صورتی که طول گامها بیش از اندازه بلند باشد روی سایر وضعیتهای بدنی نظیر وضعیت مرکز ثقل و لگن خاصره و مکانیزم انتقال نیروها و استفاده مطلوب از اهرمهای بدن اثر منفی خواهد داشت.
رابطه بین تواتر گام (برحسب تعداد گام در ثانیه) و طول گام (برحسب متر) و شتاب حاصل از آن در دوندگان ممتاز سرعت را نشان می دهد که با بالا رفتن سرعت دویدن طول و تواتر گام نیز افزایش دارد و دوندگان خوب سرعت دارای تواتری بین 4 تا5 ثانیه و طول گام بالاتر از2 مترند. و تواتر گام برای دوندگان سرعت به مراتب بیشتر از دوندگان نیمه استقامت و استقامت اهمیت دارد.
در دوهای سرعت کوتاه طول و تواتر گام بیشتر است و با سرعت نسبت مستقیم دارد و دوهای نیمه استقامت و استقامت این نسبت کمتر است و در 50 کیلومتر پیاده روی به حداقل می رسد. در حال حاضر بهترین و مناسبترین حد طول و تواتر گام بخصوص در دوندگان سرعت بر اساس اندازه گیری با وسایل دقیق و محاسبات علمی بدست می آید، و برای هر قهرمان، طول و تواتر گام متناسبی پیشنهاد می شود که اجرای آن موجب کسب نتایج بهتر برای وی خواهد شد.
رابطه بین سرعت و تکنیک گام برداری در دو 100 متر
مطالعات نشان می دهد که اختلافاتی در بخشهای گام برداری دوندگان 100 متراز نظر ارتباط بین سرعت دویدن، طول گام و سرعت گام برداری بر مبنای سطح اجرای آنان وجود دارد. بر اساس چگونگی اجرا، دوندگان سرعت معمولاً در سه سطح به تفکیک زنان و مردان قرار می گیرند.
الف) سریعترین دوندگان مرد د) سریعترین دوندگان زن
ب) دوندگان مرد با سرعت متوسط ه) دوندگان زن با سرعت متوسط
ج) کندترین دوندگان مرد و) کندترین دوندگان زن
منحنی طول گام در این مطالعه در سه مرحله قابل توصیف است، مرحله شتاب گیری و افزایش سرعت که با افزایش سریع گامها همراه است؛ مرحله پایداری یا یکنواختی سرعت که طول گامها نسبتاً یکسان است، مرحله کاهش سرعت، اجرای مرحله اول کاملاً به وضعیت دونده بستگی دارد؛ دوندگان زبده می توانند در این مرحله تا حدود 45 متر افزایش طول گام داشته باشند؛ در حالیکه دوندگان بدون تمرین و یا با تمرینهای ناکافی قبل از رسیدن به حداکثر طول گام خود، وارد مرحله دوم یعنی ثبات سرعت می گردند و حتی در حدود 25 متر اول به حداکثر طول گام خود رسیده اند. حفظ طول گام در دوندگان زبده 100 متر تا حدود 92 تا 93 متری ادامه دارد و در سه تا چهار قدم آخر بسته به میزان تواتر دونده و کاهش سرعت (شتاب منفی)، طول گامها بلندتر از گامهی قبلی می شود.
منحنی تواتر گامها نیز شامل سه مرحله است: مرحله رسیدن به حداکثر سرعت؛ مرحله کاهش تدریجی سرعت و مرحله شتاب منفی توام با کاهش سرعت گام برداری.
این منحنی نشان می دهد که افزایش تواتر گام در مقایسه با طول آن نسبتاً کمتر است و این افزایش تواتر کمی پس از استارت شروع می شود و تا کسب بالاترین سرعت ادامه دارد. عده زیادی عقیده دارند که دونده دو 100 متر در همان قدمهای اولیه به بیشترین میزان تواتر خود خواهد رسید که این امر صحیح نیست. همچنین ممکن است تصور شود که بین قهرمانان سطح بالا و دوندگان مبتدی در بدست آوردن حداکثر سرعت(بیشترین سرعت) تفاوت وجود دارد (مبتدیان در 10 تا 15 متر اولیه به حداکثر سرعت می رسند و زودتر آن را از دست می دهند؛ در حالیکه دوندگان باتجربه حدود 25 متر پس از شروع به سرعت حداکثر دست می یابند و مدت بیشتری نیز آن را حفظ می کنند). کاهش تواتر گامها به نسبت بیشترین تواتر حدود 4تا10 درصد است که در دوندگان زبده کاهش بسیار کمی دارد و این کاهش در فاصله حدود 90 تا 95 متری دو 100 متر است.
کاهش تواتر نیز بدلیل افزایش طول گلم و کشش آن به جلو در اواخر مسیر دویدن حاصل می شود.با مطالعه و مقایسه ارتباط بین طول و تواتر گام و سرعت دویدن می توان نتیجه گرفت که دوندگان باتجربه با افزایش طول گام و تواتر به نتایج بهتری رسیده اند و از این نظر بین اغلب دوندگان خوب سرعت مشابهتی وجود دارد. با توسعه نیروی انفجاری عضلات، بخصوص عضلات پا دونده می تواند گامهای بلندی در زمانی کوتاه بردارد که حاصل آن بهبود سرعت و کسب نتایج بهتر است.
ویژگیهای تکنیکی بعضی از قهرمانان دو سرعت
در تکنیک اغلب قهرمانان جهانی سرعت تشابهی وجود دارد، و تفاوتهای تکنیکی که مشاهده می شود ناشی از شرایط جسمانی و خصوصیات فیزیولوژیک و آنتروپومتریک و روشهای تمرینی آنان است و حتی ممکن است قهرمانان از لحاظ تکنیکی اشتباهاتی نیز مرتکب شوند. در اجرای بعضی از مراحل تکنیکی دوهای سرعت برخی قهرمانان شاخصند و ممکن است حالت مختلف بدن آنان در حین دویدن الگویی برای آموزش سایر دوندگان باشد.
الف) حالت سر و گردن. سر و گردن صاف در امتداد بدن و روبه جلو قرار دارد. سر هیچ گونه حرکتی به طرفین و بالا و پایین ندارد و چشمها به جلو دوخته شده است؛ کواری قهرمان سرعت جامائیکا از نظر وضعیت سر و گردن حین دویدن حالتی صحیح داشته است.
ب) حالت شانه ها. حالت آنها تقریباً آویخته و آزاد و راحت و بدون حرکات چرخشی است.
ج) حالت بازوان و دستها. بازوان به جلو و عقب تاب می خورند و زاویه آرنج حدود 90 درجه یا کمی کمتر است. مچ و انگشتان دستها کمی تاب خورده و تا حدودی چرخش دارند.
د) حالت بدن و وضعیت لگن خاصره. بدن کمی بسمت جلو تمایل دارد و لگن خاصره بالا نگه داشته می شود.
ه) عمل پای عقب. با فشار پنجه پای عقب به زمین و باز شدن مفصل مچ، نیروی زیادی ایجاد و موجب انتقال و رانده شدن بدن به جلو می شود.
و) عمل پای آزاد. پس از قرار گرفتن بدن در وضعیت نیمه اتکایی، پای آزاد تاب خود را بسمت جلو آغاز می کند و برای ایجاد نیروی بیشتر، پاشنه پا از ناحیه زیر لگن خاصره عبور می کند و زانو و ساق پا با سرعت بسمت جلو کشیده می شود. پس از قرار گرفتن ران پای آزاد تا حد موازی شدن با زمین عمل پا برای فرود اجرا و ساق پا و زانو در جلو بدن (جلوتر از مرکز ثقل) باز می شود که اولین تماس آن با زمین با قسمت لبه خارجی سینه پاست و در مرحله نحمل وزن بدن تمام کف پا نیز با زمین تماس می یابد (در بعضی از قهرمانان پاشنه پا بالا نگه داشته می شود) و وزن بدن از روی پاشنه به پنجه پا منتقل می شود.
نحوه پایان دادن به مسابقه
اجرای تکنیک خاص دوندگان برای عبور از خط پایان به قرن حاضر برمی گردد.درسال1904مورتون سعی کرد قبل از رسیدن به خط پایان بدن خود را به جلو متمایل سازد که این روش تا حال نیز متداول است او حدود 2متر و40سانتیمتر قبل از خط پایان ،سنگینی وزن بدن را روی پای راست منتقل و شانه چپ خود را به جلو هدایت کرد وبا انتقال وزن بدن روی پای چپ ، تنه خود را زودتر از سایربخش های بدن از خط بگذراند. روش عبور از خط پایان با جلو دادن سینه و انتقال دو دست به پایین و عقب را نخسیتن بار در سال1900آرتور دوفی به اجرا گذاشت . در این روش در حالی که یک دست بالا نگه داشته می شد ،یک طرف بدن به سمت جلو تمایل می گردید،و با این عمل حدود 15سانتیمتر جلوتر از سایر بخش های بدن از خط پایان عبور می کرد.
منبع:
دومیدانی،انتشارات سمت، 1383،ترجمه وتالیف :دکترمحمد رضا بیات، علی کلهر، بیژن شادمهر،جواد صغاری و دکتر احمد ابراهیمی،

1