چکیده
روحیه و نشاط معلمی مانند دیگر مسائل تحت تاثیر عوامل متعددی است که در صورت تجمیع این عوامل این روحیه و نشاط شکل می گیرد و می تواند موجبات جلوگیری از پیری معلم را فراهم کند. اهمیت نشاط معلم به نقش و تاثیر معلم در تربیت نسل آینده و ضرورت نشاط و شادابی در امر تعلیم و تربیت است. معلم بی نشاط و بی طراوت می تواند نسلی بی نشاط و بی طراوت بوجود آورد و مسئله ای که باید در مرکز توجه و برنامه ریزی آموزش و پرورش قرار گیرد، این است که این دستگاه عظیم باید برای جلوگیری از پیری معلم و حفظ نشاط و شادابی او برنامه جامع، مستمر و متناسب با شرایط مختلف کشور داشته باشد.معلم و دستگاه های مسئول خود بیشترین تاثیر را در ایجاد روحیه و نشاط معلمی دارند و می توانند در ایجاد روحیه و نشاط معلمی در خود و همکاران تاثیرات قابل توجهی داشته باشند.
باید توجه داشته که معلم بی نشاط و بی طراوت می تواند نسلی بی نشاط و بی طراوت بوجود آورد و لذا تفاوت عمده در جدی گرفتن و جدی نگرفتن این مسئله در آموزش و پرورش است و موردی که باید درصدر توجهات قرار گیرد این است که این دستگاه عظیم باید برای جلوگیری از پیری معلم و حفظ نشاط و شادابی او برنامه جامع، مستمر و متناسب با شرایط مختلف کشور داشته باشد. بنا بر این ما در مقاله حاضر تصمیم داریم به نقش معلم و دستگاه های مسئول در ایجاد روحیه و نشاط معلمی بپردازیم.
کلیدواژه :
معلم-دستگاه های مسئول-روحیه-نشاط
مقدمه
شادی در روانشناسی، در حوزه "انگیزش و هیجان" بررسی، تحلیل و تعریف می شود. در تعریف "شادی" از دیدگاه روان شناختی باید گفت وقتی انسان به رضایتمندی و کامیابی و ارضای نیازهایش دست می یابد، احساس و هیجانی در وی ایجاد میشود که از آن به خوشحالی، شادی و خرسندی تعبیر و تعریف شده است. چگونگی ظهور آن نیز به عوامل متعددی وابسته است که فرهنگ، تربیت، ملیت، مذهب و عوامل اجتماعی از آن جمله هستند.
به اعتقاد کارشناسان و صاحب نظران حوزه تعلیم و تربیت عوامل پیرشدن روحیه معلمان عبارتند از:
بی انگیزگی و نبود مشوق های کافی برای ایجاد انگیزه در معلمان
عدم شایسته سالاری در آموزش و پرورش
ناعدالتی های اداری و تبعیض ها
نداشتن امنیت مالی
نبود برنامه برای ارتقا سطح علمی ، دینی و اخلاقی معلمان
عدم استفاده از تجارب همکاران بازنشسته و ایجاد نا امیدی در معلمان
حجم کاری بالای معلمان
پایین آمدن وجهه و شان معلمی
حجم بالای دانش آموزان در کلاس
نداشتن علاقه و انگیزه به شغل معلمی
نبود زمینه برای ظهور و بهره گیری از خلاقیت معلمان
کمبود امکانات و تجهیزات در مدارس
ناراحتی های جسمی و روانی معلمان
به روز نبودن معلم
بی برنامه گی معلمان در سه ماه تعطیلات تابستان
مطلوب و دل پسند نبودن خروجی آموزش و پرورش
نارضایتی معلمان از وضع موجود
کم توجهی خانواده ها و اولیاء دانش آموزان به تحصیل و تربیت فرزندان
سختی کار معلمی
لحاظ نشدن ملاکهای لازم برای گزینش معلم در بدو استخدام
ضعف ایمان و اعتقاد قلبی و روحیه جهادی
گرایش به فرهنگ غربی و دنباله روی از سبک زندگی غیر اسلامی
نظام آموزشی کهنه و نبود برنامه برای تغییر و نوآوری در آن
بی انگیزگی دانش آموزان و احساس هدر رفتن زحمات در معلم
داشتن شغل دوم که با روحیه معلمی سازگار نیست
کم توجهی جامعه به تعلیم و تربیت و شغل معلمی و قدر شناسی نکردن از زحمات آنها
کم رنگ شدن نقش تربیتی معلم با ظهور و بروز عوامل حقیقی و مجازی فرهنگ ساز
آنچه بیان شد نقطه نظرات همکاران بود که به نظر می رسد عوامل واردی است و جا دارد مورد توجه همه مسئولان و دست اندرکاران تعلیم و تربیت و متولیان قرار گیرد.
بیان مسئله
یکی از مهم ترین پدیده های روانی – اجتماعی عصر جدید برای ارزشیابی خصوصیات کیفی وحالات روانی انسانها توجه کامل به سیستم ارزشیابی وروحیه کارکنان سازمانی است.
امروزه انتظارات از نقش معلمان در ارتباط با محتوای ویژه تدریس واین که دوست قابل اعتمادی برای دانش آموزان در سطوح یادگیری باشند. درحال افزایش است . واین مساله معلمان را مقدار زیادی تحت فشار قرار می دهد.
اگر قدری عمیق تر به موضوع بنگریم و ابعاد مختلف شادابی و نشاط معلم را در نظر بگیریم می بینیم عمده عواملی که می تواند سبب شادابی و نشاط معلم شود و یا در صورت غفلت و کوتاهی به پیری روحیه و نبود شادابی منجر شود، همان عواملی هستند که در دیگر اقشار هم موضوعیت دارد. هر کجا باشند شادابی و نشاط و هر کجا که نباشند پیری و نبود تازگی و طراوت بوجود می آید، معلمان از این حیث تفاوت چندانی با سایر اقشار ندارند. به نظر می رسد اهمیت موضوع شادابی و نشاط که مقام معظم رهبری مطرح می فرمایند بخاطر تفاوت در وضعیت معلم و تفاوت رفتار با او نیست. این گونه نیست که بشود گفت معلم و نشاط معلم جور دیگری است و به گونه ای دیگر باید برای او نشاط ایجاد کرد بلکه، اهمیت نشاط معلم بیشتر به نقش و تاثیر معلم در تربیت نسل آینده و ضرورت نشاط و شادابی در امر تعلیم و تربیت است.
پیشینه تحقیق
پارک در سال 1983 با تحقیق که بر روی گروهی از معلمان انجام داد به این نتیجه رسید ک این گروه از معلمان به قدری روحیه شان پایین بود که 40 درصد ازآنها معتقد بودند که تدریس نباید به عنوان یک حرفه انتخاب شود 57 درصد قاطعانه برای ترک آن برنامه ریزی کرد ه بودند در صورتی که شغل برایشان پیدا شود آن را ترک خواهند کرد ویا تصمیم نگرفته اید که دراین شغل بمانند.
نظریه پارک در سال 1983 بود امروزه نیز به چنین سطوحی از نارضایتی در بین معلمان همچنان وجود دارد
روحیه معلم چیست ؟ مندل در سال 1987 روحیه را چنین معرفی می کند "روحیه عباتست از تفکر در باره یک احساس ذهنی یک نگرش عقلانی ویک نگرش عاطفی " واشنگتن واستون روحیه را به عنوان احساس تعریف می کند که بک کارگر در باره شغلش دارد . بر پایه ی این که چگونه کارگر خودش را در سازمان درک می کند .و میزانی که سازمان نیازهای کارکنان را برآورده می کند .
بتلی ورمپل :روحیه را به عنوان علاقه واشتیاق شغلی تعریف می کنند که یک شخص در جهت پیشرفت اهداف فردی وگروهی در یک موقعیت شغلی معین نشان می دهد.
اهمیت موضوع
مطلبی که در زمینه شادابی و نشاط مطرح است و نباید از آن غفلت کرد، بحث توجه به دو بعد روح و جسم معلم است. اگر چه صحبت از روحیه معلم و تاثیر روح بر شادابی و نشاط می شود اما همین روحیه خود نیز از بسیاری عوامل، از جمله آزردگی های جسمی تاثیر می گیرد، یعنی آزردگی های روحی از عوامل مختلفی حادث می شود که آزردگی های جسمی نیز یکی از آنها است. لذا بخشی از اقدامات برای جلوگیری از پیری روحیه می بایست متوجه حفظ بهداشت و سلامت جسمی معلم باشد، نمی توان از حفظ روحیه معلم صحبت کرد و از سلامت جسم او غافل بود.
دیگر آن که راه حل های موجود برای ایجاد نشاط و شادابی نوعاً متاثر از سبک زندگی است که جامعه بر اساس آن رفتار می کند. در بحث عوامل نشاط آور، به تبع سبک زندگی مادی از عوامل معنوی غفلت می شود حال آنکه اگر دقیق تر بنگریم می بینیم آنقدری که مسائل و موضوعات معنوی می تواند باعث نشاط و شادابی شوند، موضوعات مادی و امروزی این توانایی را ندارند.
برای نمونه امروزه که بر بحث نشاط و رضایت خاطر، تاکید فراوانی بر امکانات و رفاه و مسائلی از این قبیل می شود؛ که در جای خود بی تاثیر هم نیست، اما در مقام مقایسه کمتر به این مسئله پرداخته می شود که ایثار، فداکاری، گذشت، دستگیری، نوع دوستی، احساس دیده شدن و لحاظ گردیدن، احساس هدر نرفتن زحمات، احساس رضایت خالق هستی و… تا چه اندازه می توانند سبب حفظ تازگی و طراوت روح باشند.
کار سالم، خوراک سالم، استراحت مناسب، محیط سالم، همنشین سالم استفاده درست از وسایل و … ازجمله این موارد هستند که نه تنها و خود بخود به حفظ روحیه کمک می کنند، بلکه با واسطه سبب بهداشت جسم و سلامتی بدن می شوند که آن هم باز منجر به حفظ روحیه و ارتقاء سطح نشاط میشود.
از زمان آفرینش انسان، هزاران پیامبر از سوی خداوند تبارک و تعالی برانگیخته شدند تا وسیله هدایت شوند و انسان را راهنمایی کنند.
تاریخ همواره شاهد نبردها و مصیبت هایی بوده که به دلیل سرکشی نفس بشر پدید آمده اند؛ دیروز صدای شمشیرها و امروز غرش انواع سلاح های جنگی را کسانی برپا کرده اند که یا تعلیم ندیده اند یا تعلیم آنها همراه با تهذیب نفس نبوده پس هیچ گاه نباید نقش و جایگاه ارزشمند "معلم" را نادیده گرفت.
معلم امانتی خطیر و پرارزش را در اختیار دارد و باید امانتدار باشد او چه در تربیت فرزندان در محیط خانه و چه در رهبری سیاسی، اجتماعی جامعه نقش مهمی دارد. باید شرایطی برای معلم فراهم باشد تا به این وظیفه مهم خود جامه عمل بپوشاند. گام اول شناختن قدر و منزلت معلم است نقش او نقش پیامبراکرم(ص) در جامعه است قرآن کریم بالاترین درجات را برای معلم منظور فرموده است و نهج البلاغه بهای معلم را با بهشت مقایسه کرده است، در اسلام خدمت به خلق خدا برترین عبادتهاست و از آنجا که معلمی خدمت به جامعه است از ارزش فراوانی برخوردار است.
بهترین برنامه ها و غنی ترین محتوای آموزشی بدون وجود مربیانی کار آزموده و باانگیزه به ثمر نخواهد رسید پس می توان با افزایش انگیزه در فرد کارایی او را افزایش داد تا از اتلاف وقت و هدر رفتن نیروهای بالقوه جلوگیری گردد. امروزه رابطه انگیزه و کارآمد بودن کارکنان و بازده کارسازمانی اهمیت فراوانی دارد. در روانشناسی انگیزه را نوعی محرک می دانند که موجود زنده را از درون به فعالیت وامی دارد و به آن "دینامیک رفتار" نیز می گویند.
در فرصتهای یادگیری بعد از عوامل محیطی و وراثت مهمترین دلیل تفاوت در عملکرد یادگیری عامل انگیزه است و به این خاطر جزء مباحث مدیریت، روان شناسی تربیتی، روانشناسی اجتماعی و… آورده شده است.
عوامل وراثت را نمی توان تغییر داد یا شرایط محیطی را تاحدودی می توان بهبود بخشید ولی با افزایش و تقویت انگیزه می توان از این دو عامل کمک گرفت و به خود شکوفایی رسید.
در نظریه "مزلو" که از بنیادی ترین نظریات انگیزش است اشاره می کند به نیازهایی که طبق هرم از پایین به بالا نیازهای فیزیولوژیکی- احساس امنیت- تعلق خاطر- محبت- احترام به نفس و خود شکوفایی است و عقیده دارد این هرم سلسله مراتب الگویی "نوعی" است و در اکثر انسانها عمومیت دارد به عنوان مثال دانش آموزانی که از سوء تغذیه رنج می برند در فعالیت های کلاسی و عملکردهای یادگیری به طور محسوس دارای عملکرد پایین تر هستند یا دانش آموزی که مورد تایید اعضای گروه قرار نمی گیرد نمی تواند خلاقیت های خود را به نحو احسن بروز دهد.
یکی از مسائلی که تاکنون مورد غفلت قرار گرفته رابطه بین انگیزه معلم و انگیزه دانش آموزان است معلم با انگیزه دانش آموزان را با انگیزه می کند و دانش آموزان با انگیزه می توانند انگیزه معلم را افزایش دهند. عوامل مشترک در ایجاد انگیزه بین معلم و دانش آموز عبارتند از: تنوع روشهای تدریس (ایفای نقش، بحث و گفتگو، روش اکتشافی) مطالعه با یکدیگر و سایر فعالیت های مکمل که باعث بروز خلاقیت ها و علاقه بیشتر شده و یادگیری از حالت ایستا به حالت فعال و پویا تبدیل می شود. دانستن این نکته مهم است که بدانیم:
انگیزه ،قلب آموزش وپرورش است. انگیزش چند وجهی است و دو عامل مهمتر آن همان برانگیختن (فعال کردن، انرژی زایی) و انتخاب رفتار است. در هر سازمانی انگیزه برای کار مهم و ضروری است و این موضوع برای آموزش وپرورش و در راس آن معلم باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد زیرا معلمان سرمشق فضائل اخلاقی و سرشار از روح خدمتگزاری هستند. "انگیزه حالت روانی است که رفتار را در جهت هدف یا اهداف نیرو می بخشد فعال می سازد و هدایت می کند." در اکثر کشورها به معلمان اثربخش و با انگیزه به عنوان یکی از ارکان اصلی آموزش وپرورش نیاز دارند تا بتوانند جوانان را در قالب سیستم تعلیم و تربیت پرورش داده و برای آینده ای بهتر مجهز کنند.
از آنجا که کار ضرورت توسعه است و اکثریت افراد بیشتر وقت خود را در محیط کار می گذرانند عامل انگیزه مهم و ضروری است هر شغلی با فرسودگی همراه است اما در برخی مشاغل بنا به نوع کار، تنوع وظایف و مسئولیت های آن فرسودگی بیشتر است و معلمی یکی از حرفه هایی است که در معرض این فرسودگی قرار دارد که با راهکارهای مناسب می توان از فرسودگی شغلی این قشر زحمت کش و دلسوز جامعه کاست و رضایت شغلی ایجاد کرد که بازده و نتیجه آن پیشرفت و توسعه جامعه خواهد بود و همه از آن بهره مند می گردند. در اینجا به راهکارهایی که می توانند روحیه و نشاط معلمان را افزایش دهند اشاره می کنیم:
الف) عوامل فیزیکی (ساخمانی) مدرسه:
▪ دل انگیز کردن محیط کار: ایجاد نورکافی- رنگ مناسب- پاکیزگی اتاق ها- قراردادن گلدان و تابلوهای نقاشی و تصایر زیبا و…
▪ تامین و آماده ساختن وسایل و امکانات مورد نیاز معلم برای تدریس
ب) عوامل مالی:
در هر سازمانی افراد معمولاً تلاش و کوشش و آنچه که نتیجه آن است را در مقابل دریافتی خود از آن سازمان (حقوق و مزایا) قرار می دهند اگر آنچه کارکنان به سازمان می دهند (کار، تلاش، فکر و وقت و…) بیشتر از آنچه باشد که از سازمان دریافت می کنند دچار دوگانگی و فشار روانی می شوند و با رعایت عدالت و عدم تبعیض می توان انگیزه را پررنگ تر کرد.
پ) عوامل سازمانی:
سبک مدیریت و رهبری مدیران سازمان آموزش و پرورش، صدور بخشنامه های فراوان و مکرر و تدوین خط مشی های مختلف سازمانی، دسترسی نداشتن به مراجع تخصصی در مدارس که پاسخ گوی مسائل و مشکلات مربوط به حرفه معلمان باشد باعث فشار روانی معلمان می شود که با مشخص کردن میزان وظایف خواسته شده از شخص و حمایت اجتماعی در محیط کار می توان اثر مثبتی در احساس اعتماد به نفس و احساس به کمال رسیدن فرد و رضایت شغلی او ایجاد کرد. رهبری و مدیریت مناسب موجب ایجاد روحیه خلاقیت و نوآوری کارکنان می گردد، درک محدودیت های فردی و زمانی از جانب مدیران موجب تلاش دوچندان کارکنان می شود.
جّو روانی و عاطفی کلاس درس تا حدودی زیادی به وضیعت روحی و روانی معلم بستگی دارد.وقتی معلم با روحیه ی شاد و بانشاط وارد کلاس شود ،دانش اموزان از مصاحبت و در کنار او بودن لذت خواهند برد.زیرا نخستین قدم برای ایجاد شادی ونشاط در کلاس , حالات ظاهری چهره ی معلم است.مهم بودن وبزرگی ،در اخم کردن و عبوس و ترش رو بودن نیست.
برخی از معلمان تصور می کنند اگر همیشه عبوس باشند و اخم کنند ، شاگردان از انها حساب می برندو می ترسند،در حالی که تحقیقات انجام شده نتیجه ی دیگری را نشان می دهد . بررسی روزنشاین نشان می دهد که معلمان سر زنده و با شوق در ایجاد بیشترین درگیری دانش اموزان در درس ودر نتیجه بیشترین میزان یادگیری انان موفق تر ند. بنابراین ، معلم اثر بخش باید فردی بشاش ،خوش اخلاق، عاطفی و برخوردار از سلامت روانی و اعطاف پذیر باشد . تبسم بر لب داشته باشد ، جلوی خشم و عصبانیت خود را بگیرد و با دانش اموزان صمیمی ولی قاطع باشد . گاهی اولین چیزی که قبل از حالات چهره توجه دانش اموزان را به خود جلب می کند ، رنگ و نوع پوشش یا لباس معلم است ، زیرا نوع و رنگ پوشش معلم هم برای خود و هم برای دانش اموزان می تواند نشاط اور یا کسل کننده باشد . اگر معلم لباس تمیز ، روشن،زیبا و مناسب بپوشد ،به طوری که جلب توجه کند ،باعث شادی و نشاط خود و دانش اموزان می شود و دانش اموزان از صحبت کردن با او و در کنار او بودن احساس رضایت و شادی می کنند.لوشرمی گوید: پوشیدن لباس هایی با رنگ های شاد در مدارس ، علاوه بر زیبایی خاصی که به محیط اموزشی می دهد ، هنگام ایستادن در صف و نشستن در کلاس ، تاثیرات ا ساسی در روحیه ی دانش اموزان دارد . بنابراین توصیه می شود در مدارس ، بیشتر از رنگ های روشن به خصوص ابی و سفید استفاده شود .
صدای معلم
صدای یکنواخت معلم ،کلاس درس را کسل کننده و ملال انگیز می کند . تنوع در کیفیت صدا ، نحوه ی بیان، تن صدا و سرعت گفتار، بیاگر نشاط و سرزندگی معلم است.ارام صحبت کردن و زیر و بم کردن صدا ،سبب جلب توجه و اشتیاق دانش اموزان به تدریس می شود. پس انواع سرعت در صحبت کردن را تمرین کنید . در ضمن تمرین ، متوجه خواهید شد که هنگام تغییر از یک سرعت به سرعتی دیگر ، توجه مخاطبان شما به انچه می گوید ،بیشتر می شود.
روش های تدریس
استفاده ی معلم از یک روش تدریس ،ممکن است فقط برای انتقال نوع معینی از دانش مناسب باشد،در حالی که برای انتقال انواع دیگر دانش ها نامناسب باشد اگر معلم هنگام تدریس فقط از یک روش بری ارائه محتوا استفاده کند،ممکن است تکرار این عمل برای دانش اموزان خسته کننده باشد و دیگر اشتیاقی برای یاد گرفتن باقی نماند .انعطاف پذیری و تنوع در روش های تدریس ، سبب جلب توجه و فعال کردن دانش اموزان می شود. به این طریق ، کلاس درس از حالت یک نواختی و سکوت بیرون می اید و شادی و نشاط را در پی می اید .
شوخ طبی و خوش رویی معلم
شوخ طبی و خوش رویی را می توان ساده ترین راه شادی بخشی دانست ، زیرا شوخی ، روح ها را شادمان و انسان و محیط اطراف وی را شاد می کند ، کینه ها را می زداید ،انسان ها را به هم نزدیک می کند، دل ها را به هم پیوند می دهد و جوّ حاکم بر کلاس را شاداب و با طراوت می کند.
البته ان نوع شوخی که موجب استهزای دانش اموزان شود و حرمت و شخصیت انان را خدشه دار کند،اداره ی کلاس را از دست معلم خارج و دچار بی نظمی می کند
گفتار های غیر کلاسی
روز نشاین در یک ازمایش نشان داد که بین تنوع حرکات و حالات چهره ی معلم با پیشرفت تحصیلی شاگردان رابطه ی مستقیم و جود دارد .معلم باید در هنگام تدریس ،تا انجا که می تواند از گفتار های غیر کلامی متنوعی استفاده کند . چنانچه براون میگوید، گفتار های غیر کلامی ، مولفه های اصلی شادی و نشاط هستند که بر خی از ان ها عبارت اند از : سر جنباندن ، لبخند زدن ، اخم کردن ، دست روی دست گذاشتن ، دست به کمر گذاشتن ،پا کوبیدن حالات متفکرانه به خود گرفتن و … این حرکات می توانند کلاس درس را بر انگیزاننده ، جذاب و با نشاط کنند.
ورزش صبحگاهی
ورزش صبحگاهی در شروع فعالیت اموزشی مدارس می تواند عامل مهمی در کسب امادگی های جسمانی و ایجاد نشاط و شادابی و تامین سلامت جسم و روح دانش اموزان باشد. بهتر است به منظور جذابیت حرکات و هماهنگی با روحیه ی دانش اموزان ،تمرینات متنوع و ترکیبی در برنامه ی صبحگاهی انتخاب شود.
وضعیت فیزیکی کلاس درس
دانش اموزان به طور متوسط چند ساعت از بهترین ساعات روز خود را در کلاس درس به سر می برند . توجه به عوامل فیزیکی مانند : روشنایی ، وسایل گرمایشی یا سرمایشی ،رنگ ،هوا و سر و صدا ،چینش صندلی ها و تجهیزات اموزشی فمی تواند در ارتقاء کیفیت عاطفی کلاس و سلامت اعضاء ان مناسب باشد.دانش اموزان به محرک هایی که نشانه های زیبایی و سر زندگی و شادابی را نمایان کنند علاقه ی بیشتری نشان می دهند . برای ایجاد شادی و نشاط دانش اموزان ، باید از محیط مدرسه شروع کنیم . برخورداری حیاط مدرسه از فضای سبز ، درخت کاری ، رنگ امیزی در و دیوار با رنگ های شاد و …موجب افزایش کارایی و یادگیری دانش اموزان می شود . بنابراین ،حیاط مدرسه باید چنان باشد که قابلیت اجرای برنامه های اموزشی و پرورشی را داشته باشد ، حتی داشتن مکان مناسب برای برگزاری مراسم صبحگاهی یا عصر گاهی ،زمین فوتبال ،والیبال و … در شادی و نشاط و رشد همه جانبه ی دانش اموزان موثر است
مثبت نگری
هدایت افکار دانش اموزان به عهده ی معلم است . اگر معلم افکار مثبت داشته باشد و به جنبه های مثبت دیگران توجه کند ،دانش اموزان هم ، چنین خواهند کرد . پس معلم باید هیجانات و افکار منفی را از خود دور کند و هیچ گاه برای خود و دانش اموزان زمینه سازی منفی نکند ، بلکه با پرورش مثبت نگری در دانش اموزان ،اعتماد به نفس ان ها را افزایش دهد . به ان ها بیاموزد که به توانایی های خود ایمان داشته باشند و برای شکوفایی استعداد های خود بکوشند بدین طریق ،شادی و نشاط را به انان هدیه می کند.
یکی از کارکرهای پیچیده و نهان آموزش و پرورش مبحث انگیزش است .
گرچه اطلاعات ما دربارهٔ انگیزش که داریم اصولاً توصیفی است . ولی از روی کارکردها و رفتارهای بعد از یادگیری ما پی به انگیزش در افراد برده ایم .
انگیزش مبحثی بسیار وسیع است که حوزه های علایق ، کنجکاوی ، سائق ها ، نیازها ، رغبت ها و حتی حیطه عاطفی را در بر می گیرد . اصولاً آنچه مهم است ، اینست که وجود داشته اند شرایط مساوی در آموزش و آموخته های عده ای کمتر از عده ای دیگر بوده است . آنچه مسلم است این وجود انگیزه های متفاوت بوده که باعث شده حرکت بسوی دستیابی به هدفها سریعتر بشود .
گرچه عامل وراثت و محیط یا هوش و غنی سازی محیط آموزشی و بهبود روشهای تدریس تا اندازه ی زیادی در بهبود وضع آموزشی تاثیر دارد ، ولی قلب آموزش و پرورش انگیزش است
و تا انگیزه نباشد هیچ کس هیچ چیزی را یاد نخواهد گرفت . انگیزش حالتی کلی تمایل به پیشرفت تحصیلی است و انگیزه در حالت اختصاصی نسبت به درس خاص می باشد . امروز باید با نگاهی عمیق تر و با توجه به افقهای جدید روانشناسی علایق و خواسته های دانش آموزان برای معلم بهتر شناخته شده است . امروز می دانیم هر روش تدریس تا چه اندازه در پیشبرد هدفهای ما موثر خواهد بود چه مزایایی داشته و چگونه می توانیم به غنی سازی تجارب کمک کنیم . معایب هر روش را می دانیم ، محاسن آنها را نیز می دانیم و هیچ راهی برای کاستی نباید وجود داشته باشد . دادن موضوعات درس با زندگی روزمره و تجارب گذشته بخش مهمی از تحریک حسن کنجکاوی و سوق دادن علایق و ایجاد تجربیات غنی و ناب است . فعالیتهای مکمل و فوق برنامه و تشویق به یادگیری اکتشافی و روشهای تدریس نمایشی و ایفای نقش ، الگوهای حل مساله باعث می شود . دانش آموزان محور فعالیتهای آموزش قرار گرفته و برای یادگیری رغبت ، انگیزه و کنجکاوی لازم را پیدا کنند . آموزش و پرورش هزاره سوم متفاوت از آموزش و پرورش دوران گذشته است . تغییرات شگرف علوم رفتاری و کشف افقهای جدید که نظریات فراشناختی ، خودپندار ( )
و تقویت اعتماد به نفس در دانش آموز از اهم اولویتها آموزش و پرورش می باشد . نمی توان به دانش آموزان بدون دادن قوت قلب و هدفهای در سطح متوسط و تقویت حس موفقیت در آنها انتظار داشت به هدفهای بزرگ و والا نایل آیند . باید هدفها در سطح پیچیدگی متوسط و با ارتباط با مسایل روزمره زندگی و با توجه به علایق کودکی در دبستان با قصه ، داستان نمایش شعرهای کودکانه ( ادبیات کودک ) و دوران راهنمایی با توجه به روان شناسی بلوغ و رشد شناختی علایق آنها, را هدایت کرد و آنان را افرادی کنجکاو و پژوهشگر بار آورد .
عدم توجه به (( خودپنداره )) یکی از ضعفهای امروز تعلیم و تربیت است . دانش آموزی که تاکنون طعم موفقیت و صلاحیت خود را نچشید و باور ندارند نمی توانند اعتماد به نفس لازم برای پیشرفت و تغییر را کسب کنند . باید برای آنها شرایطی را مهیا کنیم تا باور کنند که (( می توانند )) و برنامه ریزی آموزش هم یعنی فراهم آوردن فرصتهای آموزشی برای یادگیری نه انتقال دادن مطلب و یا ایجاد یادگیری طوطی وار با تکرار و تمرین . آنچه مهم است یادگیری برای یادگیری است ، یعنی یادگرفتن راه چگونه و این راه مهمترین انگیزهٔ کسب دانش ــ تحقیق و پژوهش می دانم . و انگیزه دیگری که در پی آن کتابهای جدید التالیف بخوانیم و بنویسیم در دوره ابتدایی تفسیر کرد ، یادگیری برای باهم زیستن است ، یادگیری مشارکتی و یادگیری با هم در قالب (۱) ـ طرح تدریس اعضای تیم (۲) ـ طرح کارآیی اعضای تیم (۳) ـ طرح قضاوت عملکرد .
فعالیتهای گروهی داخل کلاس و خارج کلاس و تغییر طرز نشستن در کلاسها ( نشستن به صورت گروه ۳ و۴ نفره ) یادگیری را بسیار جذاب تر و شیرین تر می کند ، چون از استعدادهای خود و دیگران بهره می گیرند و خود را در گروه شکوفا می کنند و نیز می آموزند برای زندگی آینده نیازمند به کمک و یاری به هم دیگر هستند .
((انگیزش)) : در فرصتهای یادگیری بعد از عوامل محیطی و وراثت مهمترین دلیل تفاوت در عملکرد یادگیری به عامل انگیزش ( حالتی کلی ) و انگیزه ( نیروی اختصاصی ) مربوط می شود . انگیزش به این خاطر جزء مباحث مدیریت ، روانشناسی تربیتی ـ روانشناسی اجتماعی و … آورده شده که قابلیت دارد تا با فراهم کردن عوامل انگیزشی میزان یادگیری افزایش یابد در صورتی که عوامل وراثت را نمی توان افزایش داد یا شرایط محیط تا حدودی امکان بهبودی دارد و بیشتر از آن مقدور و ممکن نمی باشد . ولی با افزایش انگیزش می توان سطوح نیازهای مزلورا پشت سر گذاشت و به خود شکوفایی رسید . نظری
ه مزلو که از بنیادی ترین نظریات انگیزش است اشاره می کند به نیازهای که طبق هرم از پایین به بالا از نیازهای فیزیولوژیکی ــ احساس امنیت ــ تعلق خاطر ــ محبت ــ احترام به نفس و خودشکوفایی است و می گوید این جدول سلسله مراتب الگویی نوعی است و در اکثر انسانها عمومیت دارد . بعنوان مثال دانش آموزانی که به دلیل اقتصادی یا فرهنگی از گرسنگی و سوء تغذیه رنج می برند در فعالیتهای کلاسی و عملکردهای یادگیری به طور محسوسی دارای عملکرد پایین تر هستند یا تحقیقات نشان می دهد که کودکانی که در خانواده با پدر مشکل دارند با معلم خود مشکل پیدا می کنند ، و دانش آموزانی که مورد ؟
ضرورت توجه به انگیزش از آنجا ناشی می شود که رابطه ای وثیق با اداره و تفکر مستقل داشته و از سوی دیگر با ذات ، منش و شخصیت افراد مربوط بوده و مساله ای انتزاعی می باشد .
تا آن حد که در مباحث روان شناسی (( انگیزش و هیجان )) را با هم می آورد ، چون براستی معلوم نیست چه عوامل ناخودگاهی یک رفتار را بوجود می آورند. برای اندازه گیری انگیزش از آزمونهای اندریافت ( T AT ) استفاده می کنند و نگرش های مثبت و منفی از پدیده را مورد بررسی قرار می دهند هرچند نگرش به اندازه انگیزش دارای شرایط لازم برای انجام فعالیت نمی باشد ولی سهم عمده ای از انگیزش را در بر می گیرد . که لزوم توجه به حیطه عاطفی را باید معلمان مورد توجه قرار دهند تا بتوانند با ایجاد باورها و نگرش مثبت عاطفه مربوط به درس عاطفه مربوط به آموزشگاه و عاطفه مربوط به تحصیل و پیشرفت را در یادگیرندگان تقویت کنند . طبق نظریه مزلو معمولاً باید مراحل پایین ارضاء شوند ، اما در تعلیم و تربیت اسلامی و در اصل فعالیتهای معطوف به اراده انسان می تواند با اراده و زیر پا گذاشتن هوای نفسانی و تاکید بر عزم راسخ و پشتکار و تلاش بی وقفه برناملایمات و شرایط نامساعد غلبه کند ، که در افراد دارای نیروی ارده قوی و شخصیتهای ( کرازماتیک : ) جاذبه شخصیت ـ ( اقتدای فرمند در مبحث مدیریت و رهبری ) بارها دیده شده مانند مهاتما گاندی رهبرفقید هند سالها در زندان و رنج بسر برد و ……
از آنجا که انگیزش از مجموعه باورها و نگرشهای خانواده و جامعه نیست به تحصیل و پیشرفت در علم بوجود می آید و مهمترین عامل انگیزش می باشد ، لذا پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در خانواده های دارای فرهنگ غنی و دارای نگرشهای مثبت همانطور که تحقیقات هم نشان داده بیشتر خواهد بود . بعد از تمام این مسایل که انگیزش را ناشی از نیازهای اساسی فرد ـ نیازهای اجتماعی ـ شرایط محیط و فرهنگ روابط عاطفی ـ مناسبات اجتماعی می داند ، برای افزایش انگیزش معلمان و دانش آموز چه راهکارهای وجود دارد . یکی از مسایلی که تاکنون مورد غفلت قرار گرفته رابط بین انگیزش معلم و انگیزش دانش آموزان است . معلم با انگیزه دانش آموز را با انگیزه می کند و دانش آموزان با انگیزه می توانند انگیزه معلم را افزایش دهند . عوامل مشترک در انگیزه معلم و دانش آموز مانند تنوع روشهای تدریس و مانند روشهای ایفای نقش بحث و گفتگو ــ روش اکتشافی ــ مطالعه با یکدیگر ــ یادگیری باهم و سایر فعالیتهای مکمل و فوق برنامه باعث ظهور و بروز خلاقیتها و علاقه بیشتر معلمین به مهارتهای حرفه ای شده و از سوی دیگر محیط یادگیری را از حالت خسته و بی روح اجباری خارج می کند و راههای متعددی برای یادگیری گشوده می شود .
به این ترتیب دانش آموز محور فعالیتهای یادگیری قرار گرفته و یادگیری از حالت ایستا به حالت فعال و پویا تبدیل می شود و نقش معلم به فراهم آوردنده فرصت آموزشی ارتقاء می یابد . و یادگیری برای یادگیری ــ یادگیری برای زیستن ــ یادگیری برای باهم زیستن تحقق می یابد .(( افزایش انگیزش و روشهای تدریس ))
اصلاح و بهبود روشهای تدریس و ارزشیابی مداوم و مستمر از اهداف یادگیری با امتحانات رسمی ، غیر رسمی ــ ایجاد شرایط برای بروز عملکرد ، ضمن آنکه برای یادگیرندگان ایجاد انگیزه بیشتر می کند . معلم را از نحوه اثر بخشی برنامه ها و فرصتهای یادگیری آگاه می کند . بدیهی است که باید روشهای تدریس را که ناکارآمد یا دارای تاثیر کمتر است را باید حذف نمود . تنوع در روشهای تدریس و ایجاد فرصتهای متفاوت یادگیری فردی ، گروهی ــ داخل کلاس ــ خارج کلاس توجه به فعالیتهای مکمل و فوق برنامه ، روشهای تدریس دانش آموز محور ، محیطهای آموزش غنی ، محرکهای قوی و مناسب ، توجه به عملکرد های حیطه عاطفی و روانی حرکتی باعث می شود یادگیری از حالت ایستا خارج شود و پویایی ، نشاط و سرزندگی در محیط آموزش بوجود آورد ، خلاقیتها و استعدادها ی افراد در امور مختلف شکوفا و تفاوتهای فردی نمایان شده و اینجا است که به هدف یادگیری برای باهم زیستن می رسند . و این وحدت باعث ایجاد انگیزه برای کار گروهی بهتر و کار گروهی بهتر پذیرش بیشتر از سوی
اعضای گروهی می شود ( نظریه مزلو مرحله تعلق و پذیرش ) و یادگیری عمیق تر و معنی دار می شود . روشهای تدریس اکتشافی ــ بحث گروهی ــ پرسش و پاسخ ــ نمایش ــ ایفای نقش ــ بارش مغزی باعث جلب توجه بیشتر ــ مشارکت بیشتر و یادگیری بهتر می شود .
الزامی است که معلمان با تنوع بخشی به فعالیتهای آموزشی و بر اساس خود ارزشیابی عملکردهای خود را مورد نقد و بررسی قرار داده و با تغییر به موقع فعالیتها و رعایت محدوده زمانی برای فعالیتها از خستگی و بی نظمی در کلاس جلوگیری می کنند . بکارگیری روشهای خلاق و متنوع میسر نمی شود ، مگر با استفاده صحیح معلمان از اوقات فراغت چون وقت آزاد معلم فرصتی است برای ظهور خلاقیتها ی معلمان است .
(( روحیه و نشاط در حیطه عاطفی ))
از دانشگاه و مراکز آموزش عالی تا مدارس بسیار دیده می شود که استادان مربیان و معلمان کوشیده اند که با ساده سازی ــ خلاصه سازی حذف فصولی از کتاب ، تاکید بر قسمتهای از درس با پنداره خود نقش انتقال مطلب و فراگیری هدفها را آسان کنند در صورتی که نتیجه با پیش فرضهای آنها جوردرنیامده و در نهایت دانش آموزان و دانشجویان به تکرار و حفظ کردن ، اکثریت مطالب می پردازند و نسبت به رشته تحصیلی خود بی علاقه و بی تفاوت هستند . علت چیست ؟ جواب این سئوال را باید در حیطه عاطفی جستجو کرد ، زمانی که یک دانشجو یا دانش آموز بدون این که نداند برای چه هدفی و با چه کاربردی و چگونه باید شاخه علمی در پیشرفت و تحول دانش و خدمت به جامعه استفاده کند و درباره ضرورت و اهمیت رشته علمی خود فکر نکرده و باور و نگرش قوی برتوانایی خود و فایده رشته تحصیلی خود و جایگاهش در جامعه نداند . و فقط به انگیزه کسب مدرک تحصیلی دانشگاهی وارد یک رشته تحصیلی دانشگاهی یا دبیرستان می شود . و مدرسین و معلم و استادان نیز با خلاصه کردن مطالب و تقسیم بندی به نکات مهم و غیر مهم یادگیرنده را به حالت انفعالی و انتقال گیرنده صرف تبدیل می کنند . شخصی که انگیزه ای برای امتحان دادن و یادگرفتن ندارد و ضرورت ها را نمی شناسد چگونه می تواند فردی پویا و خلاق باشد . این جا است که فرافکنی شروع شده و با بی اهمیت و ناکارآمد خواندن رشته تحصیلی خود به جبران ضعف علمی و رکورد و سکون می پردازد . تاکید بر حیطه شناختی و آزمونهای کتبی و گاهاً عملی در سطح حیطه دانش و بعضی درک و فهم و کمبود سئوالات در طبقه کاربرد ، و طبقه ترکیب باعث می شود انگیزه در سطح طبقات حیطه شناختی محدود باشد چون ضرورتی برای طبقات بالا وجود دارد .
توجه کمتر به حیطه روانی حرکتی باعث میشود خستگی و سکون حاکم شده و فضای نشاط از بین برود ، توجه خیلی کمتر به حیطه عاطفی باعث می شود ، روحیه پژوهش پرستگری و تولید علم از بین برود .
((روحیه و نشاط و تعیین تکالیف ))
روشهای تداعی گرایی حفظ مطالب تکرار و تمرین ، تقویت خارجی برای برنامه های که هدف انتقال و یادگیری مفهوم ، فعالیت یا مهارت مورد نظر باشد مفید است ، اما باید زمینه را برای رشد و شکوفایی استعدادها فراهم کرد ، لذا حداکثر بهره برداری از منابع محلی و در دسترس و امکانات موحود برای پاسخگویی به نیازهای شناختی ، کنجکاوی ، حل مساله برای پرورش فصل خلاق ضروری است . معلم می تواند با دادن تکالیف گروهی و فردی متناسب با توانایی و تفاوتهای فردی در داخل کلاس و خارج کلاس ضمن ایجاد یک یادگیری موثر و پایداری توام با مشارکت انگیزه را برای زندگی مسالمت آمیز و کار گروهی فراهم
می کند .
عضویت در گروه مستلزم دارا بودن صلاحیت و مهارت است و افراد با توانایی متفاوت هماهنگ با هم در جهت رسیدن به هدف گروهی احساس مسئولیت می کند و سعی و کوشش را به حداکثر می رسانند تا مورد پذیرش گروه قرار گیرند . باید در تالیف پرسشهای و اگر مطرح شود تا زمینه گروهی و پذیرش نظرات مخالف بوجود آید ، در پایان با سنجش عقاید با معیارهای و استانداردها قضاوت و ارزشگذاری صحیح و کامل انجام شود . با آموزش برنامه ای مطالب درس به مراحل کوچک تقسیم شود و یادگیرنده از طریق یادگیری این مراحل مطالب پیچیده قلم را می آموزد و از اصول شکل دهی و زنجیره سازی رفتار استفاده می شود . استفاده از برنامه های رایانه ای براساس طرح اسکینر و ماشینهای آموزشی که خستگی ناپذیر و بدون دلسردی به پاسخها صحیح تقویت می دهد و پاسخها غلط را با تمرینات جبرانی هدایت کرده و از شاخه های فرعی به شاخه اصلی بر می گردد ، انگیزه های خوبی برای یادگیری بوجود می آورد . در تکالیف باید حد پیچیدگی متوسط را به کار برد ، تحقیقات نشان می دهد دانش آموزان نسبت به مطالبی که قبلاً در زندگی آنها وجود داشته و تجربه کرده اند و محتوای در حد پیچیدگی متوسط نه خیلی ساده و نه خیلی مشکل بیشترین و بالاترین کنجکاوی را دارند . سپس همواره باید به طراحی این فرصتها چه در کلاس و ضمن تدریس و در خارج کلاس فردی و گروهی توجه داشته اند .
(( انگیختگی ))
عبارت از حالت هوشیاری یا خود آگاهی همراه با جلب توجه که در آن حالت محرکهای اضافی را از بین برده و مانند سطح دوم حیطه عاطفی ( پاسخ بامیل و رغبت ) و سطح سوم ( نگرش و باور ) به پاسخ دادن یا عملکردهای یادگیری می پردازد بعنوان مثال دانش آموز برای انجام یک فعالیت منبع سروصدای اضافی را قطع می کند .
تلوزیون را خاموش کرده و با دقت به انجام یک فعالیت می پردازد .
در اینجاست که معلم می تواند با ارائه تقویت کننده از قبیل تشویق کلامی ، پاداش و …ضمن تثبیت یادگیری انگیزه لازم را برای ادامه فعالیت در آینده فراهم نماید و دانش آموز در نگرشها و باورهای خودسازماندهی کرده و یک ارزش را درک می کند ( سطح چهارم حیطه عاطفی ) پس در طی چند سال احترام به معلم و برنامه ریزی برای انجام تکالیف یادگیری و آمادگی کلی جهت انجام دستورات معلم و فعالیتهای علمی داخل کلاس و خارج کلاس تحقیق جمع آوری اطلاعات مطالعه آزاد بوجود می آید ( آمایه کلی ) سطح پنجم حیطه برسد . برانگیختگی مهمترین نشانه رسیدن به اهداف حیطه عاطفی است . طبق مدل انگیزش پورتر و لاولر و تحقیقات انجام شده اگر پاداشهای مناسب به عملکرد افراد داده شود ، عملکرد و رضایت در ارتباط محکمتری قرار می گیرد ، ضرورت دارد که معلم با بررسی دقیق تکالیف و تاکید و تشویق نقاط قوت تقویت کننده کلامی ، نوشتاری ( مانند : خوب است ، عالی است ، مرحبا و… ) مهرهای صدآفرین ، هزارآفرین ، ژتون و …) ضمن تشویق و تقویت اعتماد به نفس و جلب رضایت دانش آموز تقدیر و تشکر ضمنی خود را از دانش آموز ابراز کند .
(( راهکارهای ایجاد روحیه و نشاط در معلمین ))
بزرگترین مشکل در نظام آموزش و پرورش عدم کاربرد اصول روانشناسی در کلاس های درس می باشد به همان دلیل عدم رغبت و عدم توجه به خواسته ها و نگرشهای معلمان و کارورزان دروس روانشناسی ، روشها و فنون تدریس ، فلسفه آموزش و پرورش ، جامعه شناسی ، اقتصاد و متون تخصصی را به صرف دروس دانشگاهی بودن و اخذ صلاحیت می گذرانند و به کار آمدی و اهمیت و اولویت آنها توجه نداشته و در میدان عمل تجربیات خود را مهمترین راهبرد علمی می نامند . معلمی که نمی داند باید روانشناسی رشد کودکی و نوجوانی را بگذراند تا به علل رفتار کودک و نوجوانی پی ببرد . یا نمی داند که هرروز از فلسفه استفاده می کند و جهت گیری دانش آموز محور ، تجربه نگر ، پراگماتیست ، پیشرفتگرائی ، بنیادگرائی را به کار می بندد ، و این تغییر سبکها از فلسفه گرفته شد و اصولاً هر نوع جامعیت . تمعق ، انعطاف پذیری در تعلیم و تربیت نوعی تفکر فلسفی است ، نمی داند اصول یادگیری آفریدن است ، یادگیری رشد و تکامل است ، یادگیری زندگی کردن و پیش رفتن است و اصولی دارد ، اصل تجانس و تناسب ، میان هدفها ، فعالیتها و ارزشیابی اصل سازمان و وضوح سازماندهی اطلاعات ، اصل تنوع در نیازها ، شیوه ها ، رغبت ، استعدادها و ترجیحات اصل پردازش فعال کسب اطلاعات معنا دار و ارتباط با زندگی روزمره ، یادگیری مبتنی بر تجربه : آنچه شخص خود عمل کند یاد می گیرد . اصل تفکر در سطوح عالی ترکیب ، ارزشیابی ، تجزیه و تحلیل ، آفریدن برای رسیدن شکوفایی باید از طریق نیازها ، سائق ها ، کنجکاوی ، رغبت و علاقه وارد شد ، دانستن این نکته مهم است که بدانیم انگیزش قلب آموزش و پرورش است ، بدون شک معلم پرتلاش و دلسوز در این برهه از زمان بسیاری از این فنون مهارتها را به کار می برند . ولی نیازها و پیچیدگی های امروز خیلی بیشتر است باید با نگاهی اصولی به جامعه شناسی ، اقتصاد ، سیاست ، فرهنگ و درک این نکته که سیمسپون از برنامه ریزان درسی گفته که سیاسی بودن برنامه درسی وقتی معلم می شود که بخواهیم در مدرسه اجرا کنیم و روابط و مناسب و اثر متقابل فرد و اجتماع ناگزیر از انتخاب این استراتژی هستیم که جهانی بیندیشیم ، منطقی عمل کنیم ، پس لازم بوده و هست که تعلیم و تربیت کشورهای دیگر بدانیم و از بزرگ پرتاب اولین ماهواره ( اسپوتینک در ۱۹۵۷ ) و علت نامگذاری دهه ۱۹۷۰ در غرب به عنوان تغییر و تحول اساسی در برنامه ریزی آموزشی و درسی و بدانیم که باید تسلط به متون تخصصی و تکنولوژی اطلاعات داشته باشیم تا در پرتو تلاشهای جهانی کشوری برتر بسازیم و فراموش نکنیم که این هنر معلمین است که بتوانند با انتخلب راهبرد مناسب که شرایط ، امکانات ، منابع و محدودیتها را در نظر گرفته و با مراجعه بیشتر به منابع و ماخذ و افزایش کاربرد روشهای و متون متنوع مقدمات پرورش نسل خلاق و پژوهشگر را بیشتر فراهم آورند .
رنگ ها عکس العمل های گوناگون را در انسان بر می انگیزند . پوشیدن لباس های سفید ، غیراز موضوع بهداشت و توجه به گرما و سرما ،برای انسان شادی افرین است ، همان طور که پیامبر (ص) فرمودند : جامه ی سفید بپوشید که ان نیکو ترین رنگ هاست .
آراستگی ظاهری معلم ،عامل مهمی در جذب دانش اموزان است ، پس اگر می خواهید دانش اموزان به سخنان شما گوش فرا دهند ، ظاهری اراسته داشته باشند .
بوی خوش از طرف معلم ، عاملی شادی بخش است: همان گونه که بوی بد ، باعث افسردگی می شود . پس همواره خودتان را به بوی خوش اراسته کنید.
مثبت نگرباشید ،حتی در اولین جلسه ، قوانین و مقررات کلاس درس را با زبانی مثبت بیان کنید. مثبت سخن بگوید ، مثبت نگاه کنید و مثبت عمل کنید . تلاش و کوشش نا چیز دانش اموزان را ارج بگذارید و گاهی کر و گاهی کور باشید(گاهی خطا های دانش اموزان را نادیده و ناشنیده بگیرید). همواره متبسم باشیدو این تبسم را به دانش اموزان منتقل کنید
اخلاق الهی در حفظ روحیه سالم موثر است .در آیات قرآن به هشت عامل اساسی که باعث مصونیت از فشار روانی و فرسودگی شغلی می گردد اشاره شده است که عبارتند از:
۱) ایمان به خدا به عنوان اصلی ترین و اساسی ترین معنای مفهوم بخش حیات
۲) ایمان به آخرت به معنای جاودانه بودن انسان و بازگشت او به سوی خداست
۳) انجام عمل صالح و مفید و سازنده و ارزنده
۴) بخشش به عنوان یک عمل صالح بسیار ارزنده که به شخص نیروی سازندگی می بخشد
۵) توکل و استعانت از نیروی لایزال الهی در کلیه امور
۶) صبر و شکیبایی در مقابل مشکلات و سختی ها
۷) اطمینان خاطر و آرامش روحی
۸) گشایش و فرج پس از سختی ها توسط خداوند
▪ برای مقابله با فرسودگی شغلی پیشنهادهایی ارائه می شود:
▪ علائم را بشناسید
▪ با یک نفر راجع به احساسات خود صحبت کنید.
▪ کارتان را دوباره برنامه ریزی کنید.
▪ کارهای اضافی خود را کم کنید.
▪ از تعطیلات خود به خوبی استفاده کنید.
▪ از روش های کسب آرامش و مراقبه استفاده کنید.
▪ از "خود بیانی مثبت" استفاده کنید.
▪ انتظارتان را از خود پایین بیاورید.
▪ از نظام اعتقادات مذهبی به منظور کسب حمایت استفاده کنید.
▪ زمانی که سرکار نیستید با استفاده از توقف فکر به مبارزه با نگرانی درباره دانش آموزان خود بپردازید.
▪ زندگی را به خود سخت نگیرید و به خود اجازه دهید که احساس شوخ طبعی داشته باشید.
▪ مشکلات دانش آموزان را به خانه نبرید.
▪ جلوی افکار مهاجم را بگیرید.
▪ عواملی از قبیل حضور به موقع معلم سر کلاس
▪ انگیزش شغلی
▪ برخوردهای مناسب
▪ وضعیت ظاهری انجام وظایف شغلی و غیرشغلی جانبی
▪ فاصله مسکن تا محل کار
▪ جنسیت
▪ حقوق و مزایا
▪ وضعیت استخدامی
▪ تاهل و تجرد دارای رابطه مستقیم با عملکرد شغلی معلم و یا فرسودگی شغلی او است.
به طور اجمالی:
▪ احترام متقابل بین مدیر و معلم
▪ دادن آزادی عمل در امر تدریس و آموزش
▪ وجود نظم و عدالت در محیط کار
▪ قدرشناسی مسئولان و اولیا
▪ تقویت وجدان کاری
▪ روشن بودن اهداف و انتظارات از معلم
▪ دادن فرصت مشارکت واقعی در تعیین اهداف آموزشی
▪ شناساندن ارزش و منزلت واقعی معلم در جامعه- ایجاد فضایی صمیمی بین کارکنان
▪ برگزاری کلاس های آموزشی ضمن خدمت مناسب با شرایط معلم
▪ وجود مراجعی برای پاسخگویی به مشکلات و سوالات مربوط به حیطه کاری
▪ حذف عوامل استرس زا در محیط
▪ عمل کردن به وعده ها توسط مسئولان
▪ وجود فضای مناسب و صمیمی برای بیان نیازها
▪ عدالت در قضاوت مدیران و مسئولان و…
از جمله عوامل افزایش انگیزه و اشتیاق برای انجام وظایف معلمی است هرچه انگیزه معلم برای آموزش و پژوهش بیشتر باشد بازده شغلی او نمایان تر خواهد شد و نتیجه آن تربیت نسلی پژوهشگر و خلاق و موفق خواهد بود.
جمع بندی و نتیجه گیری
همانطور که بیان گردید اولاً اهمیت روحیه شادابی و نشاط معلم بخاطر تاثیر گذاری این مسئله در ایفای مثبت نقش معلمی است. ثانیاً روحیه و نشاط را نباید یک بعدی در نظر گرفت. هم باید به روح معلم پرداخت و هم باید سلامت جسم او را در نظر گرفت و ثالثاً هم روح و هم جسم معلم بیش از آنکه تحت تاثیر عوامل مادی باشند از عوامل معنوی و سبک زندگی تاثیر می گیرند. از این رو لازم است هم خود معلمان باتقویت این دو عنصر و تقویت سبک زندگی اسلامی در زندگی شریف خود از پیری روحیه خود، جلوگیری کنند و هم مسئولان و متولیان در ارائه راهکارها نسبت به عوامل معنوی در آموزش و پرورش و ترویج سبک زندگی اسلامی بین آحاد فرهنگیان بویژه معلمان عزیز اهتمام بیشتری نمایند.
پیشنهادات
آموزش و پرورش و دستگاه های مسئول برای حفظ شادابی و روحیه معلمان می تواند نسبت به موارد زیر اقدام نماید:
– داشتن برنامه راهبردی برای شناسایی، گزینش و تربیت معلم از میان دانش آموزان نخبه و دارای شرایط
– ترغیب و تشویق معلمان فعال و زحمتکش و برنامه ریزی برای شادابی و نشاط بیشتر معلم
– توجه به وضعیت معیشتی و امور مالی معلمان
– اصلاح و کیفیت بخشی به فضاهای آموزشی
– برنامه ریزی برای ارتقاء شان و منزلت معلمی
– نوسازی نظام آموزشی کشور مبتنی بر نشاط و کرامت معلمان
– ارتقا سطح علمی، اعتقادی و اخلاقی معلمان
– افزایش امکانات رفاهی برای معلمان
– تقویت برنامه های ورزشی و تفریحی و فرهنگی
– توجه ویژه به بهداشت روانی و سلامتی جسمانی معلمان
سازمان بسیج فرهنگیان به عنوان یک نهاد فرهنگی مرتبط با بخش تعلیم و تربیت، در حوزه های زیر می تواند در زمینه افزایش روحیه نشاط معلمان موثر باشد:
– تجلیل از معلمان برتر در مسابقات و مقاطع مختلف
– برگزاری اردوهای زیارتی سیاحتی
– تقویت معنویت و روحیه جهادی و انقلابی در معلمان
– بکارگیری بیشتر، معلمان در کانون ها و پایگاه ها بسیج
– برگزاری مسابقات ورزشی، هنری، مهارتی، علمی و …
– برگزاری سلسله کارگاه ها و نشست های بصیرت افزایی و توانمند سازی معلمان
– شناسایی آسیب ها، تهدیدها و مشکلات آموزش و پرورش و کمک جهت رفع آنها
منابع:
– یادداشت هایی درباره نظریه های انگیزش در آموزش و پرورش (دکتر اکبر شعاری نژاد- چاپ اول ۱۳۷۸)
– روان شناسی تربیتی (دکتر محمد پارسا- انتشارات سخن- جلد اول بهار ۱۳۷۴)
– انگیزش در آموزش و پرورش (ساموئل بال- ترجمه دکتر سیدعلی اصغر مسدد- انتشارات دانشگاه شیراز- چاپ اول ۱۳۷۳)
– محرک های فشارزا در کار معلمی و استراتژیهای مقابله با آن (فصلنامه تعلیم و تربیت- سال چهاردهم- مصطفی نیکنامی)
– قرآن درمانی (سیدمهدی هاشمی- ۱۳۷۳- سمینار روان شناسی در اسلام)
– بهداشت روانی (حمزه گنجی- انتشارات ارسباران- ۱۳۷۶)
1