تحقیق سقط جنین


دانشگاه پیام نور واحد
گروه حقوق
عنوان تحقیق :سقط جنین
کار تحقیقی 1
استاد راهنما :
محقق :
زمستان 91

تقدیم
به مهربان فرشتگانی که:
لحظات ناب باور بودن، لذت و غرور دانستن، جسارت خواستن، عظمت رسیدن و تمام تجربه های یکتا و زیبای زندگیم، مدیون حضور سبز آنهاست.
تقدیم به خانواده عزیزم.

تشکر و قدردانی
به نام خداوند متعال و سپاس از هر آن چه نعمت بیکران که بهره مندم ساخته است. در این جا بر خود لازم دانسته که نهایت سپاس و قدردانی را نسبت به تمام عزیزانی که در انجام این پژوهش از راهنمایی ها و مساعدت های با ارزش آنان اعم از اساتید محترم دانشگاه، مدیران و کارشناسان، همچنین عزیزانی که از حمایت های معنوی آن ها، بهره مند بوده ام، ابراز نموده و توفیق روزافزونشان را از درگاه احدیت آرزو نمایم. از استاد گرامی، جناب آقای به سبب قبول زحمت هدایت این تحقیق و راهنمایی های با ارزششان، کمال سپاس و امتنان را دارم.

فهرست
عنوان صفحه

چکیده 1
مقدمه 2
بیان مساله و ضرورت تحقیق 2
سوال های اصلی و فرعی 3
ساختار تحقیق 4
فصل اول: کلیات و مفاهیم
کلیات مربوط به سقط جنین 5
گفتار اول: تعریف مفاهیم 5
مفهوم سقط در لغت 5
اقسام سقط جنین 6
سقط جنین در نظرگاه شرع انور و فقهای عظام 8
بررسی فناوری فقها در خصوص سقط جنین 9
گفتار دوم: انواع سقط جنین از نظر عوامل ایجاد کننده 13
سقط جنین در قانون مجازات اسلامی 14
گفتار سوم: ارکان لازم برای تحقق جرم سقط جنین 18
گفتار چهارم: سوابق تاریخی سقط جنین 19
فصل دوم: جنبه های اخلاقی و روانی در مورد سقط جنین
گفتار اول: جنبه های اخلاقی در مورد سقط جنین 21
گفتار دوم: جنبه های روانی در مورد سقط جنین 29
فصل سوم: سقط جنین در شریعت
گفتار اول: سقط جنین در غیر اسلام 32
گفتار دوم: حکم شرعی سقط جنین در اسلام 35
حکم عقل 40
فصل چهارم: سقط جنین قوانین
گفتار اول: سقط جنین در قوانین ایران 44
گفتار دوم: سقط جنین در آیینه حقوق بین الملل 47
سقط درمانی و علل آن 50
شرایط اساسی سقط درمانی 50

تئوری های موجود در خصوص سقط جنین 51
علل سقط درمانی 52
سقط اورژانسی و سقط درمانی در قانون 57
کیفیت درخواست و صدور جواز سقط درمانی 57
سقط جنین اورژانسی 58
استفتائات فقها در مورد سقط جنین در تجاوز جنسی 59
عوارض سقط جنین 62
چرا در تدوین قانون سقط جنین اختلاف نظر وجود دارد؟ 66
نتیجه گیری 68
پیوست 71
منابع 77

چکیده
واقعیت این است که سقط جنین، از ادوار گذشته تاکنون، در همه جوامع بشری به دلایل مختلف آن جام گرفته و می گیرد. مسلما آزادی بدون قید سقط جنین امری مذموم است که حق حیات را از موجودی سلب می کند. لذا همواره این سوال مطرح بود که آیا سقط جنین ممنوع است یا مجاز؟ در این تحقیق ضمن بررسی جنبه های اخلاقی، روانی سقط جنین و بررسی آن در غیر اسلام به بررسی فقهی و حقوقی اش از منظر فقه امامیه پرداخته شده است. از جمله مواردی که اکثر فقهای شیعه از باب عنوان ثانوی، سقط جنین قبل از ولوج روح را جایز می دانند، سقط جنین نوزاد عقب مانده است که در گفتار دوم از فصل سوم به این بحث و بررسی و دلایل موافقان پرداخته شده است. در فصل چهارم، ماده واحده سقط درمانی (مصوب 1384) که نتیجه دکترین، تحقیقات و گفتگوهای فقها و حقوقدانان در سالهای گذشته است، آمده است.

کلید واژه: سقط جنین، ولوج روح، عقب ماندگی، نابهنجاری جنسیتی، سلامت جسمانی و روانی، عنوان ثانوی، عسر و حرج.

مقدمه
بیان مساله و ضرورت تحقیق
در زندگی مشترک زوجین، مساله تولد فرزند امری مبارک محسوب شده و انسان را وادار می کند که از منشا بوجود آمدن آن ـ نطفه و جنین متشکله در رحم مادر ـ حمایت نموده و قواعدی را برای آن وضع کند. با این همه در مواردی، حرمت جنین شکسته شده و گاهی نیز سقط آن به خاطر مسایلی از قبیل حفظ جان مادر تجویز می شود.
واقعیت این است که سقط جنین، از ادوار گذشته تاکنون، در همه جوامع بشری به دلایل مختلف آن جام گرفته و همیشه وجدان فردی و جمعی در مقابل بسیاری از سقط جنین ها آزرده خاطر شده، آن را جنایت به بشریت و تجاوز به حق حیات دانسته است.
مسلما آزادی سقط جنین امری مذموم و خلاف شرع است که حق حیات این بدیهی ترین هدیه الهی را از موجودی سلب می کند. دین اسلام از سوی شارع مقدس قواعدی را درباره سقط جنین و نحوه برخورد با آن وضع نموده و نفوذ این قواعد در قوانین ایران و فناوی فقها به خوبی قابل ملاحظه است.
بر اساس آمار ارائه شده توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در ایران، سالانه 80 هزار سقط (200 مورد در روز) صورت می پذیرد که بیشتر آن ها غیر قانونی و غیربهداشتی است. علی رغم رواج تفکرات مربوط به مبارزه با ازدیاد جمعیت، امروزه در بسیاری از کشورها جهت حفظ حقوق شخصی و اجتماعی افراد، روش های مبارزه با سقط جنین به شیوه های مختلف که ناشی از مبانی فکری آن جامعه است، در قواعد حقوقی پیش بینی شده است.
در مورد سقط جنین، علاوه بر بحثهای مذهبی و حقوقی و اخلاقی، دیدگاه های مختلف اجتماعی، سیاسی و پزشکی نیز مطرح می باشد و در هر موردی، نظارت متفاوت و گاه متضاد، ارائه شده است.
سوال های اصلی و فرعی
همواره این سوال مطرح بود که آیا سقط جنین مطلقا ممنوع است یا مطلقا جایز و مشروع؟ در پاسخ به این سوال به ظاهر ساده، افراد و اقشار جامعه بویژه فقها، حقوق دانان، متخصصان علوم پزشکی، جامعه شناسان و روان شناسان، با توجه به شرایط حاکم و واقعیت های اجتماعی و متاثر از فضای حاکم بر عقاید و افکار خویش و همچنین با عنایت با تعالیم اسلامی، عقاید گوناگونی داشته و نظرات مختلفی ارائه داده اند.
فرزند مادام که در رحم مادر است جنین نامیده می شود که مبدا آن ابتدای آبستنی و منتهای آن لحظه ما قبل ولادت است. و سقط جنین (Robotion) از نظر پزشکی عبارت است از: ختم حاملگی به هر عنوان قبل از آنی که جنین برای زنده ماندن به اندازه کافی تکامل یافته باشد و یا در واقع به ختم حاملگی قبل از هفته بیستم حاملگی و یا زمانی که وزن جنین کمتر از پانصد گرم باشد. و اما به لحاظ حقوقی، سقط جنین عبارتست از: اخراج عمدی قبل از موعد جنین یا حمل به نحوی که زنده یا قابل زیستن نباشد و یا منقطع ساختن دوران بارداری. تفاوت این دو دیدگاه در اینست که از دیگاه پزشک مبنا براسا سن حاملگی جنین است و از نظرگاه حقوقی قابلیت و یا عدم قابلیت حیات جنین می باشد حسب آمار ، بیش از هشتاددرصد سقط ها در 12 هفته اول دوران حاملگی رخ می دهد و از این پس میزان سقط به سرعت کاهش می یابد.
سقط جنین گاه عمدی است و گاه غیر عمدی. سقط غیرعمدی جنین گاه به علت بروز تصادفات و حوادث است وگاه ضرورت های پزشکی به علل اختلالات جنین و یا حفظ جان مادر باعث سقط می گردد. ضرورت های سقط جنین را در اصطلاح "سقط درمانی" گویند. علی الاوصول می بایست کار بدین منوال باشد که اگر زوجین نمی خواهند بچه دار شوند، پیش از انعقاد نطفه و حاملگی با اتخاذ روش های مناسب برای جلوگیری از بچه دار شدن اقدام نمایند. و اگر پس از شروع دوران حاملگی به طور عمدی اقدام به سقط جنین نمایند، مرتکب جرم شده اند که طبعاً مجازاتی را به دنبال خواهد داشت. اینگونه سقط کردن جنین را "سقط جنایی" نامیده اند.
در این تحقیق به شکل دلایل حرمت سقط جنین، استدلال موافقان سقط جنین از منظر فقه امامیه و نظر حقو قدانان می پردازیم:
ساختار تحقیق
مباحث این تحقیق در چهار فصل مطرح شده است:
فصل اول ـ کلیات مربوط به سقط جنین
فصل دوم ـ دیدگاه ها و جنبه های اخلاقی، روانی سقط جنین
فصل سوم ـ سقط جنین در شریعت
فصل چهارم ـ مجازات و دیه سقط جنین در قوانین

فصل اول:
کلیات مربوط به سقط جنین
گفتار اول ـ تعریف مفاهیم
الف ـ مفهوم سقط در لغت
سقط، کلمه ای است با ریشه عربی که مانند دیگر لغات عربی به زبان فارسی راه یافته است؛ و از مصدر عربی سقوط ماخوذ است و معادل واژه (Abortion) در زبان انگلیسی می باشد.
دکتر محمد معین در کتاب "فرهنگ معین" معانی مختلفی از قبیل برف، شبنم که به برف ماند، بچه ناتمام افتاده، آتشی که از چخماق برجهد و درنگیرد، برای آن ذکر نموده و با اضافه کردن کلمه "جنین" به آن معنای "افتادن جنین قبل از نمو کامل در رحم" اطلاق می شود. کلمه سقط غالباً در فارسی، به کسر سین تلفظ می شود.
در اصطلاح پزشکی قانونی، خروج عمدی یا خودبه خودی جنین، قبل از آنکه قادر به زندگی در خارج رحم باشد را، سقط جنین گویند. و در اصطلاح حقوق جزا، سقط جنین جرمی است که نتیجه آن بیرون انداختن جنین از رحم باشد و فاعل جرم (اعم از مادر، پدر و یا شخص ثالث) قصد این نتیجه را داشته باشد. خواه وسائلی به کار برده باشد، خواه نه. مورد صدق جنین آنست که جنین عادتاً بعد از سقط قابل ادامه زندگی نباشد. ولی به هر حال زنده ساقط شدن مانع صدق جرم نیست.
سقط جنین یا قتل: ممکن است سقط جنین در نتیجه جرم دیگری مثل ضرب حاصل شود و حسب تعریف، عنوان سقط هم صدق نکند مثل این که چند روز مانده به تولد، براثر ضرب بچه ساقط شود و چون عادتاً طفل در این موقع قادربه ادامه زندگی است عنوان سقط جنین صدق نمی کند. اگر هم طفل، مرده به دنیا بیاید، آن وقت عمل عنوان قتل به خود می گیرد.
پزشکی قانونی یا دادپزشک مرجعی صاحب صلاحیت برای اظهار نظر پزشکی حقوقی در دادگاه ها است.
در ایران پزشکی قانونی سازمانی است وابسته به قوه قضائیه که به منظور کارشناسی در امور پزشکی که نظریات آن برای مراجع قضائی و سایر دستگاه های دولتی مستند باشد و بررسی و تحقیق در امور پزشکی قانونی در پیشگیری از وقوع جرم تشکیل شده است. رئیس این سازمان از سوی رئیس قوه قضائیه از میان پزشکان واجد صلاحیت تعیین می شود. سازمان هزینه های مقرر خدمات پزشکی قانونی را اخذ و به حساب در آمد عمومی کشور واریز می نماید.
اقسام سقط جنین:
1- سقط جنین خود به خودی:
در برخی از خانم ها به دلایل ارثی، ساختاری، ابتلا به بیماری های گوناگون مانند؛ فشارخون، عفونت ها، اختلال های هورمونی، اختلال های جفت و جنین و برخی اختلال های ژنتیکی و ناهنجاری های کروموزومی سقط به صورت خود به خودی صورت می پذیرد.

2- سقط جنین درمانی یا طبی:
گاه مادر به بیماری های مبتلاست که ادامه بارداری برای سلامتی اش بسیار خطرناک و مهلک است. یا این که جنین موجود در رحم دچار ناهنجاری هایی باشد که با حیات جنین منافات داشته و جنین بعد از زایمان قادر به حیات نباشد. در این موارد با آن جام مقدمات لازم پزشکی و قانونی اجازه سقط درمانی صادر می گردد.
(فصل دوم به بررسی این نوع سقط جنین اختصاص یافته است).
3- سقط جنین جنایی:
اگر یکی از حالات زیر در سقط جنین به اثبات
برسد، سقط جنین جنایی محسوب می گردد:
الف: خروج محتویات رحم قبل از موعد طبیعی توسط مادر از طریق دستکاری رحم یا خوردن دارو یا ضربه عمدی به رحم.
ب: دستکاری رحم با تجویز داروی ساقط کننده جنین توسط کسان دیگر.
ج: به کارگیری وسایل مخصوص توسط طبیب، ماما یا افراد غیرمجاز، برای خونریزی و سقط جنین و قطع حاملگی بدون مجوز قانونی.
سقط جنین جنایی امری است که از نظر معیارهای اخلاقی،فقهی و پزشکی و قانونی پذیرفته شده نیست.
4- سقط جنین ضربه ای:
گاهی به دنبال حوادث، تصادفات رانندگی و صدمات ضربه ای سقط جنین رخ می دهد. اثبات رابطه علیت بین ضربه و سقط جنین امری است مشکل و نیاز به همکاری مقام قضایی و پزشکان قانونی دارد.
سقط جنین در نظرگاه شرع انور و فقهای عظام:
از نظرشارع مقدس و دین مبین اسلام و علمای شیعه امامیه،زندگی و حیات انسان دارای چنان اهمیتی است که برای مایه و بذری که انسان از آن به وجود می آید حتی قبل از این که در رحم زن ریخته شود نیز دیه تعیین نموده است (دیه نطفه). مثلاً در فتاوی علما آمده است که اگر کسی مرد و زنی را بترساند به طوریکه که نطفه (منی) مرد به هدر رود باید دیه آنرا پرداخت کند. سقط جنین هم بعد از انعقاد نطفه مطلقاً حرام است و لذا جنین در هر مرحله ای که سقط شود دیه مخصوص به خود را دارد (به دیه جنین در بخش های بعدی این نوشته مراجعه فرمایید).
در قرآن کریم آیه 15-11 سوره مومن مراحل رشد جنین را اینگونه بیان می دارد: ما انسان را از گل فشرده آفریدیم.
سپس او را نطفه ای قرار دادیم در جایگاهی استوار (جنین)، سپس آن نطفه را خون بسته (علقه) ساختیم و خون بسته را به صورت گوشت جویده (مضغه) در آوردیم، و بعد از آن، گوشت جویده را به صورت استخوان (عظم) در آوردیم، و بعد استخوان رابه گوشت (لحم) پوساندیم، پس از آن آفرینشی دیگر در آن پدید آوردیم (دمیدن روح در جنین).
علمای عظام در هیچ یک از مراحل رشد جنین بیان شده در آیات فوق سقط را جایز ندانسته اند مگر در مقام اضطرار و حصول شرایط خواص، آن هم قبل از دمیدن روح در جنین.
بررسی فناوری فقها در خصوص سقط جنین:
– برخی از علما از جمله حضرت امام خمینی(ره) و آیت الله اراکی و آیت الله گلپایگانی سقط جنین را مطلقاً حرام می دانند، مگر این که ادامه حاملگی برای جان مادر خطر داشته باشد که فقط در صورتی که روح در جنین دمیده نشده ، سقط را جایز می دانند.
– اگر ادامه حاملگی برای مادر ضرری نداشته باشد و مادر فرزندش را ساقط کند، مرتکب فعل حرام شده وباید دیه جنین را بپردازد. توضیح این که از این دیه چیزی به خودمادر به عنوان ارث نمی رسد.
– اگر پزشک تشخیص دهد که اگر جنین به دنیا بیاید دارای عقب ماندگی ذهنی یا نقص عضو است حضرات آیات امام خمینی و اراکی و گلپایگانی اجازه سقط را نداده اند.
– درموردی که پزشک تشخیص دهد که یکی از دو نفر (مادر و جنین) در موقع تولد خواهند مرد، اگر قبل از چهارماهگی جنین و حلول روح در جنین باشد سقط جنین را برای حفظ جان مادر جایز دانسته اند ولی امام خمینی بعد از دمیدن روح در جنین ارجحیتی برای حفظ جان یکی بر دیگری (یعنی جان مادر و جنین) قائل نیست و معتقدند که اگر علم به تلف شدن هر دو می باشد و امکان حفظ یکی است، مورد بایستی با قرعه مشخص شود.
– اگر جنین سقط شده، دوقلو یا چندقلو باشد در ازای هرکدام دیه جداگانه واجب می شود.
– سقط جنین به وجود آمده از زنا را نیز حضرات نامبرده جایز نمی دانند.
– درجایی که اجازه سقط داده شده، اذن مادر یا پدر یا ولی جنین برای اسقاط جنین وقتی علت سقط برای حفظ جان مادر باشد، لازم نیست.
– علمای یاد شده در کلیه موارد چه سقط جنین عمدی باشدو چه شبه عمد و چه خطایی فقط پرداخت دیه را ثابت می دانند و مجازات قصاص را در مورد جرم سقط جنین رد می نمایند.
– طبق نظر دیگر علما هم سقط جنین مطلقاً حرام بوده و سقط جنین قبل از چهارماهگی و حلول روح با اثبات ضررو خطر جانی برای مادر جایز است.
– بعد از چهارماهگی و حلول روح مطابق نظر همه علما(حضرت آیت الله خامنه ای، و آیات بهجت،صانعی، زنجانی، تبریزی، فاضل لنکرانی، مکارم شیرازی و موسوی اردبیلی) به جز آیت الله تبریزی وموسوی اردبیلی، به هیچ وجه اسقاط جنین جایز نیست.
– حضرات آیات تبریزی و موسوی اردبیلی قائلند که در صورت ضررو خطرجانی برای مادر، اسقاط جنین حتی بعد از دمیده شدن روح نیز بلا اشکال است.
– آیت الله مکارم قبل ازدمیده شدن روح ودرصورت قطعی وشدیدبودن نقص عضو،سقط جنین راجایز می دانند.
– حضرات آیات خامنه ای و صانعی نیز قبل از حلول روح و حرجی بودن مسئله برای مادر، سقط جنین را جایز می دانند.
– حضرات آیات فاضل لنکرانی و زنجانی وموسوی اردبیلی، در هیچ صورت نه قبل و نه بعد از حلول روح، سقط جنین ناقص الخلقه را جایز نمی دانند.
ب ـ مفهوم سقط در اصطلاح
با مطالعه مواد قانونی قبل از انقلاب اسلامی، تعریفی از "سقط جنین" به چشم نمی خورد و تنها احکام مربوط به سقط حمل وارکان تشکیل دهنده آن بیان گردیده است. همچنین با نگرش به مواد قانون مجازات اسلامی 1361 و 1370 تعریف مشخصی از سقط جنین یا سقط حمل ملاحظه نمی شود و قانون گذار به پیروی از منابع فقهی که منشا تدوین این قوانین می باشد، مستقیماً به ذکر مقدار دیه و انواع حالات سقط جنین پرداخته است.
در اصطلاح پزشکی، سقط جنین به بیرون شدن حاصل باروری از رحم در حالی که موجود تکوین یافته قادر به زندگی خارج از رحم نباشد گفته می شود.
دکتر جعفری لنگرودی در توضیح سقط جنین می نویسد:
"سقط جنین جرمی است که نتیجه آن بیرون انداختن جنین از رحم باشد و فاعل جرم (اعم از مادر یا پدر یا ثالث) قصد این نتیجه را داشته باشد خواه وسایلی به کار برده باشد یا نه. مورد صدق جنین، آن است که جنین عادتا بعد از اسقاط، قابل ادامه زندگی نباشد. به هر حال زنده ساقط شدن مانع صدق این جرم نیست".

ج ـ مفهوم جنین در لغت
در مورد معنای جنین در کتاب شرح و ترجمه تبصره علامه آمده است:
"جنین از اجنان، که معنای آن مستور بوده است، ماخوذ می باشد و فعیل به معنای مفعول است".
سید محمد کلانتر شارح شرح لمعه در معنای جنین نوشته است:
"جنین بر وزن فعیل به معنای مفعول است مثل مجنون و مانند جریح به معنای مجروح و قتیل به معنای مقتول و همچنین جنین به معنای پوشیده شده نیز به کار می رود. زیرا که جنین، پوشیده و مخفی شده است در شکم. ..".
دـ مفهوم جنین در اصطلاح
از ترکیب نطفه مرد با تخمک، موجود زنده جدیدی پدید می آید که به آن جنین می گویند. این موجود جدید که منشا پیدایش انسان است، معمولاً پس از 7 ساعت و در نهایت 24 ساعت پس از نزدیکی، هستی پیدا می کند و حدود 30 ساعت پس از لقاح به مرحله دو سلولی رسیده و با ادامه تقسیمات سلولی، تعداد سلول هایش افزایش یافته ودر روز سوم پس از لقاح، سلول ها بالغ بر 16 خواهند شد و تخمک بارور شده، بدین ترتیب رو به تکامل می رود. جنین در ماه ششم یا نیمه اول ماه هفتم به درجه ای از تکامل جسمانی می رسدکه اگر در این زمان متولد شود، می تواند با مشکلات فراوان زنده بماند ودر صورتی که جنین روال طبیعی خود را طی کند، پس از 266 روز یا 38 هفته پس از لقاح تکامل یافته و به صورت انسانی زنده متولد می شود.
لفظ حمل نسبت به جنین دارای معنای اخص می باشد، زیرا اصولا حمل مرحله ای از رشد و نمو جنین می باشد که تکامل بیشتری در آن مشاهده می شود و اغلب دارای آثار حیات است.
گفتار دوم ـ انواع سقط جنین از نظر عوامل ایجاد کننده
الف ـ سقط جنین غیر ارادی
در بعضی موارد وجود عوامل محیطی و تاثیر آن ها بر ارگآن هایی که به نحوی در بدن زن پرورش ونگهداری جنین را بر عهده دارند، باعث سقط جنین از نوع غیر ارادی می گردند. منشا ایجاد چنین حالتی از سقط معمولا زمینه های ضعف جسمانی یا عملکرد غیر صحیح اعضایی در بدن زن است. عواملی از قبیل بیماری های عفونی، وجود ضایعات رحمی و مسمومیت های دارویی می توانند موجب بروز سقط جنین از این نوع شوند.
تذکر این نکته نیز لازم است که بسیاری از بانوان به علل ارثی و مرضی و علل ناشناخته دیگر زمینه خاصی برای سقط جنین دارند و با پیشامد کوچکی مانند هیجانات غم آور یا شادی بخش و مشاهده یک صحنه تصادف یا نزاع، سقط جنین می نمایند.
ب ـ سقط جنین طبی
تقریبا در همه نظام های حقوقی سقط جنین طبی با توجه به اهمیت نقش درمانی آن در مورد مادر تحت شرایط خاصی در بعضی کشورها پذیرفته شده است. معمولا در مواردی که ادامه حاملگی به سلامت مادر لطمه وارد سازد و یا در صورتی که مادر مبتلا به بیماری های قلبی پیشرفته یا بیماری های کلیوی یا ریوی باشد و در صورت ادامه حاملگی یا هنگام زایمان خطرات جانی برای وی پیش بینی شود، این نوع از سقط جنین توسط پزشک متخصص مجاز شمرده می شود.
ج ـ سقط جنین جنایی
هرگونه عملی که مشمول تعاریف مربوط به سقط جنین غیر ارادی و یا طبی نبوده و این پدیده را به دنبال داشته باشد از مصادیق سقط جنین جنایی شمرده می شود.
دست کاری در رحم توسط مادر، خوردن دارو و یا ضربه عمدی وی به رحم، دست کاری رحم یا تجویز داروی سقط جنین توسط دیگران، به کار بردن وسایل مخصوص توسط طبیب، ماما یا افراد غیر مجاز به منظور ایجاد خونریزی، سقط جنین و قطع حاملگی بدون مجوز قانونی، از جمله این اعمال یا وسایل شمرده می شوند.
سقط جنین در قانون مجازات اسلامی:
ماده 622 قانون مجازات اسلامی: هرکس عالماً عامداً به واسطه ضرب یا اذیت و آزار زن حامله، موجب سقط جنین وی شود علاوه برپرداخت دیه یاقصاص حسب مورد به حبس از یک تا سه سال محکوم خواهد شد.
توضیح :
– سقط جنین عمدی جرم بوده، مستوجب پرداخت دیه و یا قصاص است.
– به لحاظ بعد عمومی جرم، مجرم به سقط جنین عمدی به واسطه اذیت و آزار زن حامله به حبس نیز محکوم می گردد.
ماده 623 قانون مجازات اسلامی: هرکس به واسطه دادن ادویه یا وسایل دیگری موجب سقط جنین زن گردد به 6 ماه تا یکسال حبس محکوم می شود و اگر عالماً و عامداً زن حامله ای را دلالت به استعمال ادویه یا وسایل دیگر نماید که جنین وی سقط گردد به حبس از سه تا شش ماه محکوم خواهد شد. مگر این که ثابت شود این اقدام برای حفظ حیات مادر می باشد و درهرموردحکم به پرداخت دیه مطابق مقررات مربوط داده خواهد شد.
ماده 624 قانون مجازات اسلامی: اگر طبیب یا ماما یا دارو فروش و اشخاصی که به عنوان طبابت یا مامایی یا جراحی یا دارو فروشی اقدام می کنند، وسایل سقط جنین فراهم سازند و یا مباشرت به اسقاط جنین نمایند به حبس از دو تا پنج سال محکوم خواهند شد و حکم به پرداخت دیه مطابق مقررات مربوط صورت خواهد پذیرفت
– به موجب ماده 715 قانون مجازات اسلامی: هرکس به علت بی احتیاطی یا بی مبالاتی یا عدم رعایت نظامات دولتی یا عدم مهارت رانندگی موجب سقط جنین زنی گردد ، به حبس از دو ماه تا یکسال و به پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه مصدوم محکوم می شود.
ماده 487 قانون مجازات اسلامی: دیه سقط جنین مستفاد از این ماده به قرار ذیل است؛
1- دیه نطفه که در رحم مستقر شده (2-0 هفتگی دوره حاملگی) بیست دینار
2- دیه علقه که خون بسته است (4-2 هفتگی دوره حاملگی) چهل دینار
3- دیه مضغه که به صورت گوشت درآمده است (8-4 هفتگی دوره حاملگی) شصت دینار
4- دیه جنین در مرحله ای که به صورت استخوان در آمده و هنوز گوشت نروئیده است (12- 8 هفتگی دوره حاملگی) هشتاد دینار
5- دیه جنین که گوشت واستخوان بندی آن تمام شده وهنوز روح در آن پیدا نشده (16-12 هفتگی) یکصد دینار
تذکر: در مراحل فوق هیچ فرقی بین دختر و پسر نمی باشد.
6- دیه جنین که روح در آن پیدا شده است (از 16هفتگی به بعد دوران حاملگی)
اگر پسر باشد دیه کامل (یک هزار دینار) و اگر دختر باشد نصف دیه کامل (پانصد دینار) و اگر مشتبه باشد (یعنی پسر و دختر بودن آن معلوم نباشد ) سه ربع دیه کامل (هفتصد و پنجاه دینار) خواهد بود.
ماده 488 قانون مجازات اسلامی: هرگاه در اثر کشتن مادر، جنین بمیرد و یا سقط شود دیه جنین در هر مرحله ای که باشد باید بر دیه مادر افزوده شود.
ماده 489 قانون مجازات اسلامی: هرگاه زنی جنین خود را سقط کند، دیه آن را در هر مرحله ای که باشد باید بپردازد و خود از آن دیه سهمی نمی برد.
ماده 490 قانون مجازات اسلامی: هرگاه چند جنین در یک رحم باشند به عدد هریک از آن ها دیه جداگانه خواهد بود (مقصود جنین چندقلو است).
ماده 491 قانون مجازات اسلامی: دیه اعضاء جنین وجراحات آن به نسبت دیه همان جنین است.
ماده 492 قانون مجازات اسلامی: دیه سقط جنین در موارد عمد و شبه عمد بر عهده جانی است و در موارد خطای محض بر عاقله اوست. خواه روح پیدا کرده باشد و خواه نکرده باشد
توضیح :
– سقط جنین عمدی آنست که جانی فعلی آن جام دهد که نوعاً موجب جنایت شده و قصد سقط جنین زن حامله را داشته باشد.
– سقط جنین شبه عمدی آنست که جانی فعلی آن جام دهد که نوعاً سبب جنایت نمی شود و قصد جنایت را نسبت به زن حامله نداشته باشد. مثل این که به قصد تادیب زن او را بزند ولی براثر این زدن جنین زن سقط گردد.
– سقط جنین خطایی آنست که جانی نه قصد جنایت (سقط جنین زن حامله) را داشته باشد و نه قصد فعل واقع شده بر مجنی علیه را. مثل این که سنگی بیندازد و براثر اتفاق، سنگ به شکم و رحم زن اصابت کرده، موجب سقط جنین گردد.
– عاقله یعنی خویشاوندان.
ماده 493 قانون مجازات اسلامی: اگر در اثر جنایت چیزی از زن ساقط شود که منشاء انسان بودن آن طبق نظر پزشک متخصص ثابت نباشد دیه و ارش ندارد لکن اگر در اثر آن صدمه ای به مادر وارد شده باشد برحسب مورد جانی محکوم به پرداخت دیه یا ارش خواهد بود
نتیجه:
سقط جنین عمدی، شبه عمد و خطایی حرام و جرم بوده و مستوجب مجازات است.
گفتار سوم ـ ارکان لازم برای تحقق جرم سقط جنین
الف ـ عنصر مادی
برای تحقق عنصر مادی جرم سقط جنین آن جام هر نوع فعل مثبت مادی به روح زن حامله خواه از طریق مباشرت و خواه از طریق معاونت کافی است.
برای تحقق عنصر مادی دو شرط لازم است:
1ـ زن حامله باشد: یعنی نطفه کودک در بدون او منعقد شده باشد. زیرا به نظر بیشتر فقها و حقوق دانان از زمان استقرار نطفه در رحم زن و رشد و نمو آن و پس از تبدیل به علقه، مضغه و تا زمان تبدیل به حمل به صورت انسانی و تشخیص دختر یا پسر بودن و بالاخره پس از حلول روح تا قبل از زمان وضع حمل طبیعی، هرگونه اقدام به اخراج مصنوعی حمل در تمام مراحل مذکور را سقط جنین تلقی نموده اند.
2ـ اخراج جنین از بطن مادر بنحو غیر طبیعی باشد. به عبارت دیگر وضع حمل یا زایمان که خروج طبیعی حمل از بطن مادر است واقع نشود.
وسایل اسقاط جنین به طور کلی بر دو دسته تقسیم می شود:
1ـ وسایل فیزیکی
وسایل فیزیکی مانند صدمه جسمی با اذیت وآزار و ضرب و جرح و همچنین استفاده از وسایل و ابزار جراحی برای تراشیدن انساج و غیره.
2ـ وسایل شیمیایی
وسایل شیمیایی مانند استعمال ادویه و ماکولات و مشروبات و امثال آن ها.
ب ـ عنصر روانی
سقط جنین ممکن است به صورت عمدی یا غیر عمدی آن جام شود:
1ـ سوء نیت یا قصد مجرمانه در اسقاط جنین عمدی
در اسقاط جنین عمدی، مرتکب باید با علم به حامل بودن زن و به قصد سقط جنین اقدام نماید.
2ـ خطای جزایی در سقط جنین
در جرایم غیر عمدی (شبه عمد و خطایی)، خطای جزایی باید ثابت شود و بین خطای مرتکب و صدمه وارده یعنی سقط جنین باید رابطه سببیت وجود داشته باشد.
گفتار چهارم ـ سوابق تاریخی سقط جنین
مساله سقط جنین در میان همه جوامع از زمآن های اولیه تاکنون مطرح بوده و علل گوناگونی منجر به این امر می شده است. در برهه هایی این مساله کاملاً مشروع شناخته می شده و زمانی با مرتکب این عمل به جدیت برخورد شده است.
فلاسفه و اجتماعیون نیز همواره از دو جهت مختلف به تجزیه و تحلیل مسایل اجتماعی پرداخته اند. وجه اختلاف این گروه در بررسی مساله سقط جنین، تعیین اصالت فرد و اجتماع است. به عبارت دیگر آیا فرد اصالتاً مورد بررسی قرار می گیرد یا اجتماع به عنوان یک هویت مستقل قابل بررسی است.
الف ـ سقط جنین در میان اقوام قدیم
در میان اقوام قدیم، فلاسفه یونان از معدود علمایی شمرده می شدند که با امر سقط جنین به صورت عادی برخورد داشته اند. مطالعه کتب طبی قدیمی نشان می دهد که یونانیان داروهای مختلفی برای سقط جنین به کار برده و وسایلی نیز برای تسهیل این عمل داشته اند. مثلا سقراط، سقط را با میل مادر جایز می دانسته و ارسطو در صورتیکه مادر اولاد زیادی داشته باشد، این عمل را جایز می دانسته است.
در بعضی از قبایل نیمه وحشی آمریکا و آفریقا، نه تنها سقط جنین ارادی رواج داشته بلکه مواردی نیز به چشم می خورد که با روش های خاصی از حاملگی نیز جلوگیری می کرده اند. حتی در میان بعضی از قبایل رسم بوده است که زنان باید پس از این که دارای دو فرزند شدند، جنین خود را سقط کنند.
ب ـ سقط جنین در ایران قدیم
در ایران قدیم بر حفظ و تحکیم خانواده به عنوان نهادی از اجتماع که نقش عمده ای را ایفا می کرد، تاکید خاصی شده است. مذهب اصلی ایرانیان قدیم که نشات گرفته از تعالیم زرتشت پیامبر بوده است، سقط جنین را اکیدا ممنوع کرده است. مقنن زرتشتی حتی در مورد فرزندان طبیعی که مولود روابط نامشروع بودند، قایل به ارفاق نشده و سقط جنین را از لحاظ دلایل شرافتی نیز مجاز نمی دانست.

فصل دوم
جنبه های اخلاقی و روانی در مورد سقط جنین
گفتار اول ـ جنبه های اخلاقی در مورد سقط جنین
الف ـ قداست، حرمت و کرامت انسانی
ارزشمندترین هدیه الهی، حیات و سلامت است که خداوند قادر متعال به انسان ارزانی داشته است. پزشک و پرستار مامور حفظ سلامت انسآن ها هستند و این گرانمایه ترین تاج افتخاری است که بر تارک سر پزشک و پرستار نهاده شده است. خداوند کریم می فرماید:
"مِنْ اَجْلِ ذَلِکَ کَتَبْنَا عَلَى بَنِی اِسْرَائِیلَ اَنَّهُ مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَیْرِ نَفْسٍ اَوْ فَسَادٍ فِی الْاَرْضِ فَکَاَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِیعًا وَمَنْ اَحْیَاهَا فَکَاَنَّمَا اَحْیَا النَّاسَ جَمِیعًاً".
به خاطر آن نوشتیم بر بنی اسرائیل که کسی، کسی را بکشد بدون آن که کسی را کشته و یا فسادی در زمین کرده باشد، مثل این است که همه مردمان را کشته است و کسی که کسی را زنده گرداند مثل این است که همه مردمان را زنده کرده است.
برای بشر زندگی و حق و حیات مقدس و کرامت انسانی مورد توجه و احترام خداو خلق خداست. انسان خلیفه و جانشین خدا در روی زمین است. بنابراین حیات او نیز باید محترم شمرده شود. تمام مذاهب آسمانی، به ویژه دین مبین اسلام بر تقدس و کرامت انسانی تاکید دارند. قرآن کریم می فرماید:
" وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ".
به تحقیق گرامی گردانیدیم فرزندان آدم را.
ب ـ مفهوم تقدس حیات
نخستین مطلبی که در این مورد می توان گفت، آن است که مفهوم این کلمه ریشه مذهبی دارد که ابتدا در مذاهب شرقی، به ویژه مذهب هندو به کار رفت که بعدها در مذاهب کلیمی و عیسوی مفاهیم این کلام به درستی ادا و سپس در دین اسلام به کرامت انسانی و تقدس حیات تاکید بسیار شده تا آن جایی که کشتن بی مورد یک فرد را برابر با کشتن تمام مردم قرار داد.
بعضی ها می گویند در جنین تغییر شکل یافته و نامتناسب کیفیت حیات نیز نامرغوب است و باید ساقط شود و یا وجودی که ارزش زنده ماندن را ندارد، در حفظ حیات وی تعلل می تواند مجاز باشد، در حالی که چنین نیست. هیچ کس حق ندارد به حیات دیگری تجاوز کند حتی به حیات مجرمین جز آن که حد و حدود آن را قانون و شرع تعیین کرده است.
بنابراین:
1ـ حیات گران بها است. 2ـ حیات قابل احترام است. 3ـ باید از حیات مواظبت کرد. 4ـ حیات نباید بدون دلیل و حکم در دادگاه ذی صلاح از بین برود. 5ـ حیات را وقتی می توان به خطر انداخت که چیزی ارزشمندتر از آن به دست آورد. 6ـ تمام مذاهب، فلاسفه و اخلاقیون، قتل نفس را نهی می کنند، مگر این که شرع و قانون مجاز بشمارد.

ج ـ علت خلاف مذهب و اخلاق بودن سقط جنین
مخالفت مذاهب و اخلاقیون با سقط جنین بر این منطق استوار است که جنین یک انسان است و از لحظه انعقاد نطفه یک موجود زنده است و شخصیت دارد. اما عده ای که طرفداری از سقط جنین می کنند، می گویند که جنین، به ویژه در مراحل اولیه که روح در او دمیده نشده انسان نیست، بلکه تکه ای گوشت است که فقط پس از تولد می توان وی را انسان دانست. اما می توان گفت از زمان انعقاد نطفه، آن یک انسان، بالقوه است که مانند سایر انسان ها حق حیات دارد.
در مورد جنین ناقص العضو، طرفداران سقط جنین می گویند مادر چه گناهی کرده است که 9 ماه زحمت باروری را بکشد و بعد سالهای سال نیز از کودک ناقص و رنجور خود مواظبت کند و رنج روحی بکشد؟
گاهی در مورد بانوی باردار مساله و مشکلی پیش می آید. به عنوان مثال مادری در جریان بارداری پی می برد که دچار بیماری قلبی است و اگر بارداری ادامه یابد وی ممکن است بمیرد. حالا مشکل این است که هم جنین حق حیات دارد و هم مادر حق حیات دارد.
می دانیم که:
1ـ کشتن مستقیم یک فرد بی گناه، همیشه غیرمجاز است. بنابراین سقط جنین جایز نیست.
2ـ کشتن مستقیم یک فرد بی گناه قتل نفس است.
3ـ از آن جایی که وظیفه یک انسان در کشتن فردی بی گناه بسیار روشن تر از وظیفه پیش گیری از مرگ و میر است پس باز هم نباید سقط جنین کرد.
نکته اخلاقی دیگر نیز باید مورد توجه قرار گیرد و آن این که باید تا سر حد امکان کوشید که هم مادر هم جنین سالم بماند.
د ـ تشخیص قبل از زایمان بیماریها و نواقص از نظر اخلاقی
اساساً اخلاقیون با تشخیص پیش از زایمان بوسیله آمینوسنتر (Amniocentesis) با خود روش مخالف نیستند اما مخالف سقط جنین انتخابی پس از آمینو سنتز هستند. دو مطلب در این جا مورد بحث است:
1ـ اساس پزشکی بر حفظ حیات استوار است پس با سقط جنین در تعارض است.
2ـ آمینوسنتر برای تشخیص بعضی از بیماری ها و جنسیت جنین هاست که در صورت نقص غیر قابل علاج جنین، گاهی اقدام به سقط جنین انتخابی بشود. اما باید دانست که نفس عمل سقط انتخابی، حق اساسی حیات جنین را تهدید می کند.
اساساً جنین معیوب یک بیمار است و بایدمانند سایر بیماران مورد توجه و حمایت قرار گیرد. طبقه بندی کردن جنین برای سقط یک نگهداری بعضی از آن ها یک نوع تبعیض برای جنین بی گناه است. پزشکی که سقط جنین را انتخاب می کند، برای خود قدرت غیر مجاز قائل است که تصمیم بگیرد چه کسی بمیرد و چه کسی بماند. در حالی که نه چنین توانی و نه چنین اختیاری دارد. در صورتی که حیات تمام افراد باید با مفاهیم یکسان مورد توجه قرار گیرد باید شفقت و احترام به جنین صرف نظر از عیوب وی، در نظر باشد، این عیوب خواه کلی باشد وخواه جزیی.
به طور خلاصه از نظر اخلاقی سقط جنین از هر نوع و به هر عنوان، کشتن یک فرد معصوم و بی دفاع است.
در روز جزا می پرسند:
بای ذنب قتلت.
به کدامین گناه کشته شد؟
لابد پاسخ این خواهد بود که به من حتی فرصت نفس کشیدن هم ندارد تا چه رسد به گناه کردن.
هـ ـ دیدگاه های اخلاقی به سقط جنین
درباره سقط جنین چهار نظر اخلاقی عمده وجود دارد که هر یک نقاط قوت و ضعفی دارد و هیچ یک نمی تواند تبیین کاملاً رضایت بخش ارائه دهد که همه موارد را فرابگیرد. از این رو بهتر است درباره هر مورد جداگانه بحث نمود.
1ـ دیدگاه محافظه کارانه
از منظر این دیدگاه که تا اواخر دهه پنجاه، دیدگاه مسلط به شمار می رفت و مورد حمایت آموزه های دینی مسیحی قرار داشت سقط جنین عبارت از کشتن انسانی بی گناه است. طبق این دیدگاه، جنین هیچ تفاوتی با انسان کامل ندارد. هر حقی را که برای مادر قائل شویم، همسنگ آن را باید برای جنین ـ حتی جنین یک روزه ـ قائل باشیم.
البته مدافعان این دیدگاه، سقط جنین را در موردی که جان مادر به شدت به خطر افتاده باشد و راهی برای نجات او جز این عمل نباشد مجاز می دانند.
استدلال این دیدگاه، یک قیاس منطقی است:
مقدمه اول: جنین انسان، انسانی بی گناه است.
مقدمه دوم: کشتن انسان بی گناه خطاست.
نتیجه: پس کشتن جنین انسان خطاست.
2ـ دیدگاه آزادی خواهانه
برخی که خود را مدافع خود انتخاب (Pro – choice) می نامند از منظری کاملاً آزادی خواهانه به حق سقط جنین می نگرند و هیچ دلیلی برای غیراخلاقی بودن آن نمی بینند. از این دیدگاه زن آزاد است که در هر زمانی و به هر دلیلی دست به سقط جنین بزند و هیچ قانونی نباید مانع چنین اقدامی شود. سقط جنین مساله ای شخصی است. لازم نیست پای جان مادر در میان باشد، تا سقط جینن را مجاز بشماریم؛ بلکه کافی است که زن باردار تصمیم به این کار بگیرد.

3ـ دیدگاه میانه رو
امروزه این باور که جنین تا قبل از 4 ماهگی فاقد روح است، مورد قبول علوم زیستی نیست و سونوگرافی و دیگر آزمایش هایی از این دست نشان می دهد که جنین بسیار قبل از این زمان دارای جنبش و تپش قلب است. یکی از پژوهشگران این حوزه می نویسد: "ما وسایلی در اختیار داریم که به کمک آن ها ضربان قلب جنین را در هفته پنجم می شنویم و دستگاه هایی داریم که با آن ها می توانیم حتی قبل از این تاریخ جنبش جنین را دریابیم".
امروزه کسانی می کوشند تا با تعیین معیارهایی مانند جنبش جنین و امکان ادامه حیات در مراحلی سقط را مجاز بدانند.
4ـ دیدگاه زن گرایانه
این دیدگاه به سقط جنین با دیدگاه آزادی خواهانه متفاوت است. ممکن است نتایج زن گرایانه درباره سقط جنین با نتایج دیدگاه لیبرال یکسان باشد، اما خاستگاه نظری و نقطه عزیمت این دو دیدگاه متفاوت است.
نقطه عزیمت زن گراها در این مساله آن است که مادر به حاشیه رانده شده و جنین در محور مباحث قرار گرفته است. مرکز ثقل دیدگاه زن گرایانه مادر است و برخلاف پندارهای رایج در بحث از سقط جنین، باید وضعیت اخلاقی وانسانی مادر مدنظر قرار گیرد نه جنین. زیرا بارداری اتفاقی است که برای مادر می افتد، اوست که باید بدن خود را در اختیار مهمانی قرار دهد که گاه ناخواسته است و گاه وجودش رنج آور.
البته بر این دیدگاه اشکالاتی می توان وارد ساخت که مهم ترین آن ها این است که اخلاق هنگامی پای می گیرد که بتوان از قواعد عام و کلی سخن گفت. اگر قرار باشد هر مادری درباره سقط جنین به تنهایی و به طور مستقل تصمیم بگیرد و هیچ اصل راهنمای عملی در بین نباشد و تصمیم زنی که به هر دلیلی خواستار سقط جنین است همان قدر اخلاقی باشد که تصمیم مادری که جنین ناخواسته خود را تحمل می کند، در این صورت دیگر اخلاق معنای خود را از دست می دهد.
ارزیابی این دیدگاه ها
هر یک از این دیدگاه ها قابلیت هایی دارد و محدودیت هایی. امتیاز دیدگاه نخست (محافظه کارانه) اهمیت دادن به ماهیت انسانی جنین و دیدن آن همچون انسانی کامل است. امتیاز دیدگاه دوم (آزادی خواهانه) خلط نکردن میان برداشت های عرفی، اخلاقی و حقوقی است. سومین دیدگاه (میانه رو) می کوشد تا به جای حکم کلی درباره چنین بر اساس واقعیت های زیست شناختی به صورت عینی داوری می شود و چهارمین دیدگاه (زن گرایانه) با نشان دادن تکیه بیش از حد سه دیدگاه قبلی بر جنین و بی توجهی به مادر، اهمیت توجه به مادر را خاطر نشان می کند.
با این همه هیچ یک از این چهار دیدگاه تحلیل رضایت بخشی از سقط جنین را در همه وارد ارائه نمی کند ونمی توان به استناد هیچ یک حکمی کلی و قطعی درباره سقط جنین صادر نمود و گفت سقط جنین اخلاقی است یا غیر اخلاقی.

گفتار دوم ـ جنبه های روانی در مورد سقط جنین
یکی از مهم ترین پدیده های سقط جنین اختلالات روان شناختی است. گاهی شدت این اختلالات به حدی است که حیات زنان دچار آن را تهدید می کند؛ در حالی که بسیاری از والدین به خاطر اجتناب از داشتن فرزند ناخواسته، بیش از پیش به سقط جنین متوسل می شوند. به همین جهت، جلوگیری از گسترش آن برای حفظ سلامت جسمی و روانی افراد جامعه به ویژه زنان ضروری است.
سقط جنین با یک سری اختلالات روان شناختی همراه است. این اختلالات ممکن است پس از تصمیم به سقط جنین و قبل از آن جام آن بروز نماید یا این که بعد از سقط ظاهر گردند. اختلالات مزبور را می توان مربوط به عوامل برونی یا درونی دانست که در مجموع با یکدیگر در ارتباط هستند. برخی از این اختلالات، مانند اضطراب، قبل و بعد از سقط وجود دارند.
الف ـ سقط جنین و اختلالات روان شناختی قبل از سقط
اولین اختلال روانی شناختی قبل از سقط نگرانی زن از سلامت خویش است. از آن جا که اقدام به سقط جنین غیر قانونی اعلام شده، زنی که تصمیم به رهایی از حاملگی ناخواسته می گیرد نگران سلامت خود است؛ زیرا افراد متخصص معمولا خود را درگیر این مسایل نمی کنند. به همین دلیل، وی مجبور است که به افراد غیر متخصص مراجعه کند به روشهای غیر بهداشتی متوسل شود.
دومین مشکلی که در این زمینه پیش می آید نگرانی از خدشه دار شدن حیثیت اجتماعی خود و خانواده است.
مشکل دیگر نگرانی از تعدد فرزندان است. وقتی خانواده ای دارای تعدادی فرزند است، ممکن است مادر از ترس این که افزایش آن ها مانع از حمایت اقتصادی و اجتماعی کافی از کودک گردد اقدام به سقط جنین می نماید.
یکی دیگر از عوامل سقط جنین نگرانی از عدم هماهنگی با شاخص های تمدن است. گاهی زن از ترس این که زایمآن های مکرر مانع از فعالیت های اجتماعی وی گردد و یا تناسب اندام او را متاثر سازد و یا تفکر او را قدیمی جلوه دهد، از بچه دار شدن متوالی خودداری می کند و در صورت حاملگی ناخواسته اقدام به سقط جنین می کند.
یکی از مهم ترین اختلالات روان شناختی قبل از سقط، ضعف احساس خودکارآمدی است. در این جا زن به تصور این که نمی تواند مسوولیت سنگین مادری و تربیت فرزند را به عهده گیرد اقدام به سقط جنین می نماید. برای مثال، هرمزی پس از بررسی تاثیر ضعف خودکارآمدی در عدم موفقیت در آن جام اموری می نویسد گروه ناموفق در مقایسه با گروه موفق، دارای خودکارآمدی ضعیفند.
مشکل دیگر ترس از قانون شکنی است، در این حالت، اضطراب زن به خاطر ترس از گرفتار آمدن به دست مجریان قانون است.
یکی دیگر از اختلالات قبل از سقط، ترس از انحراف از اعتقادات مذهبی است. این حالت اعم از این که جنین حاصل ازدواج رسمی باشد یا خیر برای زن پیش می آید.

ب ـ سقط جنین و اختلالات روان شناختی بعد از سقط
امکان دارد برخی از اختلالات روان شناختی پس از سقط جنین ظاهر شوند. مهم ترین این گونه اختلالات عبارتند از:
1ـ شرم و احساس گناه: به این ترتیب که اگر زن دارای همسر باشد، از ترس این که مردم او را بی اعتقاد نسبت به آیین مذهبی و قانون بخوانند معمولاً دچار شرم و احساس گناه می شود.
2ـ توسل به دروغ یا کتمان واقعیت: احساس شرم و سعی در اختفای امری که به وقوع پیوسته سبب می شود تا زنانی که به سقط جنین می پردازند به دروغ متوسل شوند و یا کتمان واقعیت نمایند.
3ـ سرد مزاجی: تجربه تلخ سقط جنین ممکن است رفته رفته موجب سرد مزاجی زن شود و صمیمیت بین وی و همسرش را متاثر سازد.
4ـ پرخاشگری و بدخلقی
یکی از مهم ترین اختلالات روان شناختی پس از سقط جنین، افسردگی، اضطراب و در نتیجه بدخلقی است. چنین اضطرابی حاصل ترس از آشکار شدن واقعیت برای افرادی که نباید از این امر مطلع گردند، خوف از گرفتار آمدن به عذاب الهی و واهمه از حامله شدن مجدد است.

فصل سوم
سقط جنین در شریعت
گفتار اول ـ سقط جنین در غیر اسلام
الف ـ سقط جنین در یهودیت
در حقوق یهود که بیش از سه هزار سال قدمت دارد، سقط جنین مورد عنایت قرار گرفته است. در اولین بخش از کتاب مقدس یهود (تورات) که به اعتقاد یهودیان به موسی وحی شده است به سقط جنین عمدی اشاره نشده است. سقط جنین عمدی برای نخستین بار در میشنا مطرح و در مکتوبات بعدی یهودی به آن توجهی تام شده است. برای تبیین بهتر موضوع، این مساله را در چند محور پی می گیریم.
1ـ سقط جنین ناخواسته
تنها موردی که تورات به سقط جنین اشاره کره است، جایی است که در جریان نزاع، جنین یک زن سقط شود. بر اساس سفر خروج، 22، آیات 21 تا 25 در صورتی که فقط جنین سقط شود، ساقط کننده جنین باید جبران خسارت کند و مبلغی را در دادگاه به شوهر زن بپردازد. اما در فرض ورود ضرر و صدمه دیگر بین محققان یهودی بحث و اختلاف نظر بوده است:
1ـ در ترجمه یونانی کتاب مقدس یهودی که به نام هفتادگانی یا سبعینه معروف است، واژه "صدمه" درباره جنین به کار رفته است. مطابق این برداشت مجازات نقدی ناظر است به سقط جنینی که هنوز شکل کامل خود را نیافته است و مجازات قصاص ناظر است به اسقاط جنینی که شکل کامل خود را یافته است.
2ـ محققان تلمودی معتقدند که واژه "صدمه" اشاره است به زن نه جنین، به این معنا که اگر فقط جنین وی سقط شود ساقط کننده باید جزای نقدی بپرازد ولی اگر به خود زن نیز آسیب برسد، ضارب باید قصاص شود.
2ـ سقط جنین عمدی
در تلمود سقط جنین قتل عمدی تلقی نشد و از این رو برای ساقط کننده جنین مجازات قصاص در نظر گرفته نشده است. با این همه، سقط جنین ممنوع است.
3ـ سقط جنین در صورت وجود خطر برای مادر
بر اساس قانون تلمود، اگر زن در زایمان دچار مشکل شود و برای او خطر پیش آید، باید زندگی او راگرچه با از بین بردن جنین، حفظ کرد.
4ـ بارداری ناشی از زنا و سقط جنین
در این مورد بین محققان یهودی بحث و گفتگو شده است. یاکوب عمدن معتقد است اگر زن شوهرداری از زنا باردار شود می توان جنین او را سقط کرد؛ زیرا این کودک حرامزاده است اما سقط جنین دختر بی شوهری که از راه زنا باردار شده است مجاز نیست؛ زیرا در شریعت یهود چنین کودکی را حرامزاده نمی دانند.

5ـ معلولیت جنین
گرایش عمده حقوقدانان یهودی این است که در این مورد سقط جنین جایز نیست، مگر آنکه سلامت مادر در خطر باشد.
6ـ سقط جنین در بین یهودیان ایران
در بین یهودیان ایران، سقط جنین بعد از گذشت 40 روز از پیدایش نطفه نکوهش می شود، ولی به هنگام زایمان جان مادر بر جان جنین ارجحیت دارد. رضایت همسر در موجه شمردن شدن سقط نقشی ندارد و فقط در موارد اضطراری (در صورت در خطر بودن جان مادر و با تصدیق پزشک معتقد به اصول مذهبی) این کار نشدنی است. مواردی مانند خطر معلولیت فرزند یا ابتلای مادر به سرخک دلیل بر جواز سقط نیست.
ب ـ سقط جنین در مسیحیت
گرچه هیچ آیه ای از "عهد جدید" صراحتا به سقط جنین نپرداخته است، این مساله مورد توجه فرقه های مختلف مسیحی قرار گرفته است. کلیسای کاتولیک رم جنین را از همان بدو پیدایش، انسان کامل و دارای همه حقوق انسانی می داند و سقط آن را مطلقا منع می کند. پروتستان ها گرچه در آغاز باروری همانند کاتولیک ها داشتند، رفته رفته دیدگاه منعطف تری اتخاذ کرده اند.
کلیسای کاتولیک رم، حتی گفته اند یکی از عوامل تمایز مسیحیان اولیه از کافرکیشان، مساله سقط جنین و طفل کشی بوده است، زیرا مسیحیان برخلاف کافران به شدت با سقط جنین مخالف بودند.
ج ـ سقط جنین در آیین زرتشت
در ایران قدیم بر حفظ و تحکیم خانواده به عنوان نهادی از اجتماع که نقش عمده ای را ایفا می کرد تاکید خاصی شده است. مذهب اصلی ایرانیان قدیم که نشات گرفته از تعالیم زرتشت پیامبر بوده است، سقط جنین را اکیدا ممنوع اعلام کرده استن. مقنن زرتشتی حتی در مورد فرزندان طبیعی که مولود رابطه نامشروع بودند، قایل به ارفاق نشده و سقط را مجاز نمی دانست. با توجه به تعصب مذهبی موجود در میان اقوام ایرانی که از خصوصیات عمده آن به شمار می رفت، این قوم به شدت به اینگونه تعالیم مذهبی پایبند بوده اند. از جمله این که در عصر مادها، هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان قوانین مدون پزشکی وجود داشت و پزشکان انواع داروهای ساقط کننده جنین را می شناختند و استعمال آن مجازات داشت.
گفتار دوم ـ حکم شرعی سقط جنین در اسلام
الف ـ سقط جنین در قرآن کریم
خداوند تبارک و تعالی در کتاب آسمانی خویش انسآن ها را از نابود کردن فرزندان خود از ترس فقر و گرسنگی بازداشته است:
"وَلَا تَقْتُلُوا اَوْلَادَکُمْ خَشْیَهَ اِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَاِیَّاکُمْ اِنَّ قَتْلَهُمْ کَانَ خِطْئًا کَبِیرًا".
مستفاد از این آیه آن است که فرزندان خود را از ترس این که مبادا دچار فقر شوید و بخاطر آن تن به ذلت گرایی دهید، به قتل نرسانید؛ زیرا این شما نیستید که روزی اولادتان را می دهید، بلکه ماییم که هم آن ها و هم شما را روزی می دهیم. آری کشتن فرزندان خطایی بزرگ است.

ب ـ سقط جنین از دیدگاه روایات
منقولاز حضرت امام صادق است:
"و در نطفه 20 دینار و در علقه 40 دینار و در مضغه 60 دینار و در استخوان 80 دینار و هنگامی که گوشت آن را بپوشاند در او 100 دینار (واجب) است".
و درکتاب در مورد دیه جنینی که در آن روحوسایل الشیعه به نقل از حضرت امیرالمومنین علی دمیده شده باشد، چنین آمده است:
"فاذا انشا فیه خلق آخر و هو الروح فهو حینئذ نفس بالف دینار کامله".
"هنگامی که خلق دیگری در وی انشا شد که آن روح است، در این موقع در حکم نفس است و معادل 1000 دینار (به آن تعلق می گیرد)".
ج ـ بررسی و نقد ادله موافقان سقط جنین
موافقان و مخالفان جواز سقط جنین، از یک سرزمین، یک طبقه اجتماعی، یک طرز فکر و مکتب خاصی نیستند، از این رو هر گروه، متناسب با آرا و عقاید خویش برای جواز یا عدم جواز سقط جنین، دلایلی ارائه می دهند. در ذیل اهم مواردی که موافقان سقط جنین، برای بیان ضرورت تشریع و قانونی شدن سقط جنین بیان کرده اند، مورد نقد و بررسی قرار می گیرد.

1ـ حقوق و آزادی زن
انسآن ها باید بتوانند از آزادی های لازم بهره مند شوند و بدین منظور، باید تسهیلات لازم برای برخورداری از حقوق و آزادی آنان فراهم شده و هرگونه مانعی از جمله ممنوعیت سقط جنین از سر راه برداشته شود.
منظور طرفداران جواز سقط جنین بنابر میل و خواست زن، این است که زن حامله، ملزم به ارائه هیچ دلیلی اعم از موجه و غیر موجه نیست.
از منظر فقه امامیه، با وجود احترام به آزادی زنان در حدود موازین شرعی و قطع نظر از این که منشا حاملگی زن چه بوده و انگیزه زن برای سقط چیست، به لحاظ این که اصولا از زمان استقرار نطفه، سقط جنین حرام است و قبل از نفخ روح، تنها به استناد دلیلی جدی مثل حرج شدید، سقط جنین، مجاز دانسته شده است و بعد از نفخ روح، بنابر نظر مشهور فقهای امامیه مطلقا جایز نیست، سقط به صرف میل و درخواست زن و برای رعایت آزادی او دلیلی محکم محسوب نشده و نمی تواند مشروع تلقی گردد.
2ـ حفظ جان مادر
قوانین بسیاری از کشورها از جمله ایران، برزیل، لبنان، فرانسه و. .. اسقاط جنین را برای حفظ حیات مادر و هنگامی که جان او در خطر باشد اجازه می دهند؛ با این تفاوت که در برخی کشورها مثل فرانسه در چنین شرایطی از زمان انعقاد نطفه تا هنگام وضع حمل، اگر استمرار حاملگی منجر به تهدید جانی برای مادر باشد، امکان سقط جنین وجود دارد و در برخی کشورها مثل ایران، جواز آن را مقید به شرایط خاصی کرده اند.
2ـ1ـ نظر فقهای امامیه در مورد سقط جنین نوزاد عقب مانده
از منظر فقه امامیه، سقط جنین برای حفظ جان مادر، در دو دوره قابل بررسی است.
قبل و بعد از دمیده شدن روح
2ـ1ـ1 قبل از ولوج روح
در کتابهای فقهی و روایی، مرحله 4 و نیم یا 5 ماهگی که حرکات جنین برای مادر، محسوس می شود "ولوج روح" می گویند.
قبل از ولوج روح، اگر مادر بترسد که ادامه بارداری موجب مرگش شود، بین وجوب حفظ نفس و حرمت سقط جنین، تزاحم ایجاد می شود و با وجود اهمیت حفظ جان مادر نسبت به سقط جنین، مادر بر جنین ترجیح داده می شود و سقط جایز خواهد بود.
بین فقهای مذاهب اربعه درباره سقط جنین قبل از پیدایش روح در فرضی که هیچ ضرری به مادر وجود ندارد، اختلاف نظر وجود دارد:
مذهب حنفیه: قبل از 4 ماهگی بدون اذن شوهر بلامانع است.
مذهب مالکیه: جایز نیست. بعضی از فقهای مالکیه گفته اند: قبل از 4 روز کراهت دارد.
مذهب شافعیه: در این مذهب نیز اختلاف نظر وجود دارد.
مذهب حنابله: علاوه بر دیه، کفاره نیز واجب است. پس اسقاط مطلقا (در هر مرحله ای) حرام است.
قبل از دمیده شدن روح، سقط جنین به دلیل این که دارای حیات نباتی است و انسان بالفعل نیست، قتل نفس محسوب نمی شود.
2ـ1ـ2 ـ بعد از ولوج روح
عده ای بر این باورند که جنین، حیات انسانی دارد و در حرمت نفس انسان تفاوتی بین صغیر، کبیر، جنین و طفل وجود ندارد و نمی توان برای حفظ جان یک شخص، جواز قتل دیگری را صادر نمود و برای حرام و نامشروع بودن سقط دلایلی ارائه نموده اند:
کتاب بر حرمت سقط جنین توسط والدین به آیاتی از قرآن استناد کرده اند مثل:
" وَلَا تَقْتُلُوا اَوْلَادَکُمْ مِنْ اِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُکُمْ وَاِیَّاهُمْ".
فرزندانتان را از فقر نکشید، ما شما و آن ها را روزی می دهیم.
در مورد حرمت سقط جنین نمی توان از این آیات استفاده کرد، زیرا موضوع این آیات "حرمت قتل اولاد" است نه سقط جنین و قتل اولاد غیر از سقط جنین است.
ممنوعیت و حرمت سقط جنین در بعضی روایات آمده است مثل:
"فی امراه شربت دواء و هی حامل لنطرح روایت صحیح ابوعبیده از ابوجعفر ولدها فالقت ولدها". فقال: "ان کان عظما قد نبت علیه. .." قلت: فهی لا ترن من ولدها من دیته؟ قال: لا، لآن ها قتلته.
درباره زن بارداری که دارویی اما باقر می نوشد تا فرزند سقط شوند می فرمایند: اگر آنچه سقط شده، به مرحله ای رسیده باشد که دارای استخوان، گوش و چشم و. .. باشد، بر زن واجب است که دیه او را به پدرش بپردازد. اگر به این مرحله نرسیده و علقه یا مضغه باشد باید 40 دینار بپردازد. ..
این روایت، بر حرمت سقط جنین در مرحله علقه و قبل از دمیده شدن روح دلالت دارد.
حکم عقل
از جمله اعمالی که نه تنها در گذشته بلکه در دنیای امروز نیز به عنوان یک عمل زشت و جرم مطرح بوده و هست، سقط جنین است.
برخی بر این عقیده اند که مادر می تواند برای دفاع از جان خود اقدام به سقط جنین نماید. زیرا در مساله دفاع تفاوتی ندارد که هجوم از طرف عامل خارجی باشد یا از طرف عامل داخلی.
برخی از باب تزاحم، مادر را مجاز به سقط جنین می دانند.
برخی معتقدند که با استناد به قاعده اضطرار، حرمت سقط جنین رفع می شود.
در نهایت، عده ای بنابر بنای عقلا که در چنین مواردی (جنین عقب مانده یا ضرورت حفظ جان مادر) فرد را مخیر بین دو امر می کند، مادر را در سقط جنین یا حفظ جان خود می دانند.
بنابراین، سقط جنین برای حفظ جان مادر، قبل از دمیده شدن روح اجماعا و بعد از دمیده شدن روح بر اساس برخی مبانی جایز است.

3ـ حفظ سلامت جسمی و روانی مادر
موافقان سقط جنین در مواردی که سلامت روانی یا جسمی مادر در معرض تهدید باشد برای رعایت حقوق بشر و حقوق زن اجازه سقط می دهند.
از منظر فقه امامیه، سقط جنین برای حفظ سلامتی مادر قبل از دمیده شدن روح، تنها به استناد قاعده نفی عسر و حرج و قاعده لا ضرر در صورتی که بقای جنین مستلزم نقص عضو یا درد غیر قابل تحمل برای مادر باشد و زنده نگه داشتن جنین در خارج از رحم نیز میسر نباشد، امکان پذیر است. اما بعد از دمیده شدن روح، به دلیل این که این قاعده از قواعد در حقوق تمامی مکلفین است، نمی تواند به نفع برخی (مادر) و به ضرر برخی دیگر (جنین) مورد استناد قرار گیرد. بنابراین سقط جنین تنها در صورت حرج و قبل از دمیده شدن روح به عنوان ثانوی جایز خواهد بود.
4ـ علل اقتصادی
امروزه تولد هر انسان به ویژه موالید بی سرپرست و نامشروع از نظر اقتصادی، هزینه های زیادی بر فرد و جامعه تحمیل می کند. تعداد زیادی از حاملگی ها در جوامع غربی، مربوط به زنان بی شوهر کمتر از 20 سال است که اکثرا از نظر اقتصادی نه فقط توانایی اداره جنین و فرزند را ندارند بلکه تحت حمایت والدین خود می باشند.
از نظر فقه امامیه، قبل از دمیده شدن روح با وجود دلیل قوی، می توان حکم به جواز سقط داد؛ بنابراین عدم استطاعت مالی خانواده نمی تواند مجوزی برای سقط جنین باشد.

5 ـ علل اجتماعی
5ـ1ـ لزوم هماهنگی با واقعیات اجتماعی
روابط آزاد جنسی، منجر به حاملگی های ناخواسته زیادی نشده است و در چنین شرایطی عدم امکان سقط موجب به خطر افتادن سلامت جسمانی و روحی زنان حامله و افزایش آمار خودکشی بین چنین زنانی می شود.
5ـ2 ـ ضرورت کنترل موالید
ازدیاد جمعیت، سبب مشکلات زیادی شده است.
از نظر فقه امامیه، مشکلات ناشی از ازدیاد جمعیت نمی تواند اطلاقات و عمومات حرمت سقط جنین را تقیید یا تخصیص بزند و سقط جنین قبل از دمیده شدن روح در صورتی جایز است که ضرورتی محقق نشده باشد.
6ـ نابهنجاری های جنسیتی
نابهنجاری جنین باعث طرح مساله ترحم به جنین، ترحم به پدر و مادر و رعایت حقوق ایشان و حقوق جامعه می شود. نابهنجاری های جنینی متفاوت است:
6ـ1ـ جنین هایی که بعد از تولد، قابلیت حیات دارند. مثلا وقتی جنین اختلال در شنوایی یا بینایی داشته باشد یا فلج بوده یا مبتلا به بیماری تالاسمی باشد، بعد از تولد علی الاصول قابلیت حیات دارد اما انسان سالم نیست. برای مادر و دولت هزینه و زحمت دارند و دلیلی وجود ندارد که مادر ملزم به ادامه باردار می شود. پس باید با تجویز سقط به عوارض فوق خاتمه داد.
6ـ2ـ گاهی بعد از تولد جنین قابلیت حیات ندارد از جمله:
جنین های آنانسفال: یعنی سر جنین به طور کامل تشکیل نشده و استخوان جمجمه ندارد و مغز خیلی کوچک است یا فاقد مغز است.
جنین دوسر: چنین جنینی معمولا دارای نابهنجاری های دیگر قلبی، کلیوی و امثال آن است.
جنین هرنی دیافراگماتیک: جنین به علت فقدان دیافراگم و مشکلات تنفسی بعد از تولد فوت می کند. از نظر موافقان سقط جنین، این حق مادر است که در چنین مواردی برای رهایی خود از این گرفتاری بزرگ به بارداری خاتمه دهد.
از دیدگاه برخی فقهای امامیه در صورتی که قطعا یا مطمئنا جنین، ناقص الخلقه باشد تا قبل از دمیده شدن روح به استناد حرج شدید بر والدین و بر اساس عنوان ثانوی، سقط را تجویز می نمایند.

فصل چهارم
سقط جنین در قوانین
گفتار اول ـ سقط جنین در قوانین ایران
الف ـ مجازات و دیه سقط جنین در قانون مجازات اسلامی
مواد 487 تا 492 و 622 تا 624 قانون تعزیرات 1375 (قانون مجازات اسلامی)، اختصاص به جرم سقط جنین دارد و وضعیت های مختلف این جرم را بیان می نماید.
در مواد 487 تا 492 قانون مذکور، دیه سقط جنین در مراحل مختلف و نیز دیه اعضای جنین و مسوول پرداخت دیه با توجه به عمد یا شبه عمد و خطای محض بودن پیش بینی شده است. در این مواد اشاره ای به مجازات سقط جنین عمدی صورت نگرفته، صرفا در ماده 492 مقرر شده است: "دیه سقط جنین را در موارد عمد و شبه عمد بر عهده جانی است و در موارد خطای محض بر عهده عاقله اوست، خواه روح پیدا کرده باشد و خواه نکرده باشد".
با توجه به مواد 294 به بعد و 622 تا 624 و 498 ق.م المشقوق ذیل برای سقط جنین عمدی قابل تصور است:

1ـ سقط جنین توسط مادر
به موجب ماده 498: "هرگاه زنی جنین خود را سقط کند دیه آن را در هر مرحله ای که باشد باید بپردازد و خود را از آن دیه سهمی نمی برد" بر این اساس، مجازات سقط جنین اعم از عمد یا غیر عمد توسط مادر صرفا پرداخت دیه است.
2ـ سقط جنین به واسطه دادن ادویه یا وسایل دیگر
چنانچه افرادی غیر از طبیب یا ماما یا داروفروش یا اشخاصی که به عنوان طبابت یا مامایی یا جراحی یا داروفروشی اقدام می کنند به واسطه دادن ادویه یا وسایل دیگری موجب سقط جنین گردند به مجازات حبس از 6 ماه تا 1 سال و پرداخت دیه محکوم می گردند. (صدر ماده 623 ق.م.1)
3ـ دلالت زن حامله به استعمال ادویه یا سایر وسایل
چنانچه افرادی غیر از شخصیت های مندرج در بند فوق، عالما و عامدا زن حامله را دلالت به استعمال ادویه یا وسایل دیگری نماید که جنین وی سقط گردد، بر اساس شق دوم ماده 623 به 3 تا 6 ماه حبس و پرداخت دیه محکوم خواهند شد، مگر این که ثابت شود این اقدام برای حفظ حیات مادر است که از مجازات معاف می باشند.
این ماده دلالت دارد بر این که حتی بعد از ولوج روح در صورت ضرورت (حفظ حیات مادر) سقط مجاز است.

4ـ سقط جنین توسط طبیب، ماما داروفروش
ماده 624 ق.م. 1 بر این مطلب دلالت دارد. در این صورت تفاوتی ندارد که این اشخاص مباشرت بر ارتکاب سقط جنین نمایند یا صرفا وسایل سقط جنین را فراهم سازند.
5ـ سقط جنین بواسطه ضرب یا اذیت و آزار زن حامله
به موجب ماده 622 هر کس عالما عامدا بواسطه ضرب یا اذیت و آزار زن حامله موجب سقط شود علاوه بر پرداخت دیه یا قصاص حسب مورد به حبس از 1 تا 3 سال محکوم خواهد شد.
حقوق دانان از ماده 622 ق.م.1 دو برداشت مختلف دارند:
5ـ1ـ موافقین با قصاص
آقای دکتر محمد هادی صادقی می گوید: "قانونگذار ایران به عنایت به مدارک و ادله به حمایت جدی از حیات جنینی در مرحله دوم تکوینی برخاسته و این جنایت را قتل جنین عنوان داده است. چرا که قتل را سلب حیات گفته اند و با اخراج روح از بدن به طور عمدی قتل عمد محقق است. لذا کشتن هر انسانی که واجد روح و نفس باشد مشمول تعریف مذکور می گردد، اعم از آنکه در رحم یا خارج از آن واقع شده باشد".
5ـ2 مخالفین با قصاص
آقای دکتر کوشا معتقد است که واژه قصاص در ماده 622 ناظر به ضرب و جرحی است که ممکن است در حین سقط به مادر وارد گردد و آن را منصرف از اثبات حکم قصاص در مورد جنین ذی روح می داند.
در مورد عدم تسری قصاص بر سقط جنین قبل از ولوج روح، هیچ گونه مخالفتی بین فقها و حقوقدانان وجود ندارد.
ب ـ سقط جنین در ماده واحده قانون سقط درمانی مصوب 1384
طبق این ماده واحده: "سقط درمانی با تشخیص قطعی سه پزشک متخصص و تایید پزشکی قانونی مبنی بر بیماری جنین که به علت عقب افتادگی یا ناقص الخلقه بودن موجب حرج مادر است و یا بیماری مادر که با تهدید جانی مادر توام باشد قبل از ولوج روح (4 ماه)با رضایت زن مجاز می باشد و مجازات و مسوولیتی متوجه پزشک مباشد نخواهد بود".
گفتار دوم ـ سقط جنین در آیینه حقوق بین الملل
غالب اسناد بین المللی راجع به حقوق بشر صراحتا به مساله سقط جنین نپرداخته اند. استنباط موافق یا مخالف از آن ها مستلزم تعمق تفسیری در آن هاست.
الف ـ اسناد بین المللی حقوق بشر و مساله سقط جنین
1ـ منشور ملل متحد
بر اساس ماده 55، ملل متحد متعهد گشته اند "سطح احترام و رعایت حقوق بشر و آزادی های بنیادین همه (انسآن ها) را بدون هیچ تبعیضی از حیث نژاد، جنس، زبان یا مذهب، ارتقا دهند".

2ـ اعلامیه جهانی حقوق بشر
در مقدمه اعلامیه چنین آمده است: "اساس آزادی، عدالت و صلح در جهان، عبارت است از "شناسایی شان ذاتی و حقوقی لا ینفک تمامی اعضای خانواده بشری".
بدین اعتبار می توان گفت شان ذاتی تمام انسآن ها اعم از قوی و ضعیف، کوچک و بزرگ، هوشمند و غیرهوشمند به طور یکسان باید تحت حمایت قانون قرار گیرد.
3ـ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی
بر اساس بند 1 ـ ماده 6 میثاق "هر انسانی دارای حق ذاتی بر حیات است" و اضافه می شود "حق بر حیات" تنها حقی است که در سرتاسر آن سند تحت عنوان "حق ذاتی" معرفی شده است.
4ـ کنوانسیون منع و مجازات جنایت امحای نژادی
بر اساس ماده 2 کنوانسیون، عمل "نفرت انگیز" جنوساید، شامل به قتل رساندن اعضای یک گروه و تحمیل اعمالی به قصد جلوگیری از زاد و ولد در میان آنان است.
5ـ کنوانسیون اروپایی حقوق بشر
ماده 2 کنوانسیون اروپایی حقوق بشر به حق انسان بر حیات اختصاص یافته است.
6ـ کنوانسیون امریکایی حقوق بشر
تنها سند بین المللی حقوق بشری که از حق بشر بر حیات از لحظه انعقاد نطفه حمایت کرده است، همین کنوانسیون می باشد. (بند 1 از ماده 4).
7ـ کنوانسیون حقوق کودک
بر اساس بند 1 ماده 6 کنوانسیون مذکور، دولتهای عضو، حق ذاتی هر کودک بر حیات را به رسمیت شناخته و بر همین اساس تا حد امکان، بقا و رشد کودک را تضمین نموده اند.
ب ـ بررسی داده های آماری
1ـ نزدیک به 61 درصد از مردم جهان در سرزمین هایی زندگی می کنند که یا مشکل قانونی برای سقط جنین ندارند و یا دلایل قانونی زیادی برای توجیه آن در اختیار دارند. با این حال، تقریبا در هیچ کشوری سقط جنین به طور مطلق ممنوع یا مشروع اعلام نشده است.
2ـ سالانه در جهان 46 میلیون سقط جنین رخ می دهد که منتهی به مرگ 80 هزار زن می شود. بدیهی است آمار واقعی به مراتب بیش از این ارقام است.
3ـ کشورهای صنعتی پیشرفته و چین، بالاترین سطح آزادی سقط جنین را دارند.
4ـ تقریبا 40 درصد بارداری ها، ناخواسته است.
5ـ دلیل اصلی برای سقط جنین، عمدتا بر مبنای مسائل اقتصادی است.
اگر بپذیریم حقوق بشر زاییده نیازهای اوست، باید بپذیریم اقبال جهانی از سقط جنین نیز بخشی از نیازهای اوست و تنها در صورتی می توان او را از این امر نهی کرد که نیاز وی مرتفع شود. در این راستا ارائه آموزشهای جنسی، در اختیار گذاشتن وسایل ضدبارداری، فراهم ساختن حداقل معیارهای لازم برای استمرار حیات می تواند این نیاز را تا حدی مرتفع سازند.
در صورتی که رفع این نیاز قاعده مند نگردد، جهان شاهد تحول منفی در حقوق بشر خواهد شد.
سقط درمانی و علل آن:
تعریف: سقط درمانی یا ضرورت سقط مواردی است که بنا به علل پزشکی مجاز به سقط جنین هستیم. این علل گاهی جنینی و گاه علل مادری می باشد بدین معنا که گاهی ناهنجاری های جنین موجب جواز سقط می گردد و گاه به جهت حفظ سلامت مادر اقدام به سقط جنین می نمائیم.
توضیح :
در فصل قبل گفته آمد که سقط جنین به لحاظ اخلاقی، فقهی، قانونی و پزشکی فعلی حرام و جرم مستوجب مجازات و یا پرداخت دیه است. مگر آنکه عواملی باعث شود که سقط لازم آید. در این فصل برآنیم که موارد جواز سقط جنین و یا سقط درمانی رامورد بررسی قرارداده نظر حقوقی و قانونی را در این خصوص بیان داریم. با این توضیح سقط درمانی را می توان اینگونه تعریف کرد: سقط درمانی ، عبارتست از اخراج عمدی جنین به خاطر حفظ حیات مادر، ویا وجود مواردی که ادامه بارداری به مرگ جنین یا مرگ مادر منجر می شود
شرایط اساسی سقط درمانی :
1- ادامه بارداری برای جان مادر خطرناک باشد.
2- سقط قبل از حلول روح صورت پذیرد.
3- خود عمل سقط جنین برای مادر خطر بیشتری نداشته باشد.
تئوری های موجود درخصوص سقط جنین:
1- تثوری آزادی مطلق سقط.
2- تئوری ممنوعیت مطلق سقط.
3- تئوری آزادی نسبی سقط جنین.
بیان یک نکته :
تئوری آزادی نسبی سقط جنین بیشترین طرفداری را در میان کشورهای مختلف جهان دارد. حقوق ایران نیز بیشتر متمایل به نظریه آزادی نسبی سقط جنین است.
مبانی و تحولات تئوری آزادی نسبی سقط جنین :
1- عدم تاثیر قوانین و سقوط ارزش ها.
2- سقط جنین در شرایط غیر بهداشتی.
3- حفظ سلامتی و جان مادر که مبنایی عقلانی دارد و موارد خاصی را در بر می گیرد.
4- اضطرار اخلاقی، اقتصادی و اجتماعی( مثلاً زنی که از تجاوز به عنف حملی برداشته چاره ای ندارد جز این که خود را از شر این ننگ رها سازد و یا خودکشی نماید.
5- ناهنجاری های جنینی و سقط به دلایل پزشکی از جمله سستی و ضعف مادر باردار، اصلاح نژادی خاص(که در کشور آلمان به چشم می خورد ) ، خطر سرایت بیماری های وراثتی مثل ، جنون- اختلالات روحی و امراض جسمی و جدی.
علل سقط درمانی:
یکم – علل جنینی:
این علل شامل تکامل غیر طبیعی تخم با تعداد طبیعی کرومزوم ویا با تعداد غیر طبیعی کرومزوم می باشد. و نیز شامل علل و بیماری های است که منجر به ناهنجاری های جنینی می شود که به مرگ جنین (مرده زایی) و یا مرگ نوزاد بلافاصله پس از تولد می آن جامد و قابل پیشگیری نیست. بررسی های کمیته سقط جنین سازمان پزشکی قانونی کشور در خصوص دیگر بیماری ها و ارتباط آن با سقط درمانی همچنان ادامه دارد. ضرورت های سقط جنین در بیماری ها و ناهنجاری های جنینی که به مرگ جنین داخل رحم یا مرگ نوزاد بلافاصله بعد از تولد منجر می شوند عبارتند از :
1. استیوژنزیس ایمپرفکتا مادرزایی.
2. دیسپلازی استخوانی – غضروفی کشنده یا اسیتپل اپی فیزیال.
3. بیماری استیوپتیروزیس انفانتیل(فرم بدخیم).
4. آژنزی دو طرفه کلیه.
5. کلیه پلی سیتیک نوع مغلوب.
6. دیسپلازی مولتی سیتیک کلیه ها.
7. سندرم پوتی، پوتوسندرم نفروتیک مادرزادی به شرط ایجاد هیدروپس.
8. اختلال کرومزومی که موجب ضایعات پیشرفته و به ویژه گرفتاری مغز و کلیه شود.
9. هیدرونفروز شدید دوطرفه کلیه ها.
10. آلفا تالاسمی به شکل هیدروپس فیتالیس.
11. اختلال ترومبوتیک مثل کمبود پروتثین c (هموزیگوت) و فاکتور 5 لیدن (هموزیگوت).
12. ترویزومی 13.
13. تریزومی18.
14. تریزومی 3/8/16.
15. آننسفالی.
16. هیدروپس فتالیس با هرمکانیسم.
17. سندرم فریادگربه.
18. هولوپروزنسفالی.
19. سیرنگومیلیا.
20. کرانیوشی سیس.
21. منگوانسفالوسل.
22. مننگوهیدروانسفالوسل.
23. دیسپلازی تاناتوفوریک یا کوتولگی کشنده نوزادی.
24. سیکلوپیا همراه با هولوپروزنسفالی.
25. ایکتیوزیس گراویس مادرزادی.
26. شیزنسفالی و اگزانسفالی.
دوم – علل مادری:
ضرورت های سقط جنین در بیماری های مادر عبارتند از :
1- هر بیماری دریچه ای که به نارسایی منجر به Class function 4 و 3 رسیده باشد و غیر قابل برگشت به 2 باشد.
2- هر نوع مسایل حاد قلبی غیر از کرونر که به Class function 4 و 3 رسیده باشد ؛ از قبیل میوکاردیک و پریکاردیک.
3- سابقه بیماری کاردیومایو پاتی دیلاته در حاملگی های قبلی.
4- سندرم مادفان در صورتی که قطر آئورت صعودی بیش از 5 سانتی متر باشد.
5- سندرم ایزن منگر.
6- کبد چرب حاملی.
7- واریس مری.
8- سابقه خونریزی از واریس مری به دنبال افزایش خون پورت.
9- هپاتیت اتوایمون غیرقابل کنترل.
10- نارسایی کلیه.
11- فشارخون غیرقابل کنترل با داروهای مجاز در دوران حاملگی.
12- هر بیماری ریوی به شرط ایجاد افزایش فشارخون ریوی حتی از نوع خفیف.
13- توانایی انعقادی افزون یافته که تجویز هپارین منجر به تشدید بیماری دیگری شود که جان مادر را تهدید نماید.
14- ابتلا به ویروس HIV که وارد مرحله بیماری ALDS شده باشد.
15- لوپوس فعال غیرقابل کنترل با درگیری یک ارگان ماژور.
16- واسوکولیت هازمنی که ارگان های ماژور درگیر باشند.
17- تمامی توده های فضا گیر CNS با توجه به نوع و محل آن که شروع درمان درجنین و عدم شروع درمان در مادر باعث خطرجانی گردد.
18- پمفیگوس و لگاریس پسوریازیس شدید و ژنرالیزه و ملانوم نوع پیشرفته که باعث خطر جدی جانی برای مادر شود.
19- موارد اپی لپسی که علیرغم درمان چند دارویی مقاوم به درمان باشد.
20- موارد Multiescleyosis msکه باعث ناتوانی بیمار شده باشد.
21- انواعی از بیماری های موتورتورون مثل ALS که با حاملگی تشدید یافته وبرای ما در خطر جدی جانی داشته باشد.
22- میاستنی گراودر مراحل پیشرفته به شرط این که خطر جدی برای مادر داشته باشد.
بیان چند نکته :
– حسب فتوای آیت الله خامنه ای سقط جنین مبتلا به تالاسمی ماژور و آنانسفال چون داشتن و نگه داشتن چنین فرزندی موجب حرج است قبل از دمیده شدن روح جایز اعلام شده، البته بنا به احتیاط باید دیه آن پرداخت گردد.
– برخی از پزشکان معتقدند که باید دو مورد زیر را به موارد ضرورت سقط جنین به علت مادری افزود ؛
1- جنین حاصل از تجاوز جنسی. چون این سقط از نظر روحی- روانی واجد اثر درمان می باشد.
2- سندرم مارفان در صورتی که قطر آئورت زن بیمار 49 تا 48 میلی متر باشد.
سقط اورژانسی و‍ سقط درمانی در قانون :
حسب ماده واحده مصوب 10/03/1384 مجلس شورای اسلامی ؛ سقط درمانی با تشخیص قطعی سه پزشک متخصص و تایید پزشکی قانونی مبنی بر جنین که به علت عقب افتادگی یا ناقص الخلقه بودن موجب حرج مادر است و یا بیماری مادر که با تهدید جانی مادر توام باشد قبل از ولوج روح( چهارماه) با رضایت زن مجاز می باشد و مجازات و مسوولیتی متوجه پزشک مباشر نخواهد بود. متخلفین از اجرای مفاد این قانون به مجازات های مقرر در قانون مجازات اسلامی محکوم خواهند شد.
کیفیت درخواست و صدور جواز سقط درمانی:
– زوجین با مراجعه به پزشک متخصص زنان و مامایی درخواست سقط درمانی می نمایند.
– پزشک پس از طی آزمایشاتی از زوجه حامله ، اگر احتیاج به سقط درمانی را ضروری تشخیص دهد، توصیه نامه یا معرفی نامه ای به او میدهد. این معرفی نامه باید شامل عکس بیمار، مشخصات شناسنامه ای برای احراز هویت ، تشخیص بیماری و روش تشخیص آن باشد.
– به همراه این معرفی نامه تصویر شناسنامه زوجین برای احراز هویت و نیز نتایج آزمایشات پاراکلینیک ارائه می شود.
– درمورد ضرورت های سقط ناشی از علل جنینی، آن جام حداقل 2 نوبت سونوگرافی و در مورد ضرورت های سقط ناشی از علل مادری حداقل یک نوبت سونوگرافی برای تعیین سن حاملگی به همراه حداقل دو مشاوره تخصصی در تایید بیماری الزامی است.
– پس از طی این مراحل با مراعات کلیه جنبه های بهداشتی/پزشکی جنین سقط و سقط درمانی صورت می گیرد.
توجه: رسیدگی به درخواست سقط انتخابی طبق دستورالعمل جدید سازمان پزشکی قانونی کشور تنها در ادارات کل پزشکی قانونی مراکز استان ها و با دستور مقام قضایی که معمولاً معاونت دادگستری است آن جام می شود.
سقط جنین اورژانسی :
– هرکسی اعم از پزشک و غیر آن می تواند بدون اتلاف وقت اقدام لازم را برای حفظ جان مادر آن جام دهد. ولی بایستی ضرورت این اقدام را ثابت کند.
– در موارد سقط غیر قابل اجتناب یا سقط ناکامل و حالت های مشابه که جان مادر در معرض خطر فوری قراردارد اما پدر جنین رضایت نمی دهد ، یا به وی دسترسی نیست، با تشکیل کمیسیون پزشکی، بدون اخذ نظر دادگاه هم می توان اقدام فوری و لازم را برای حفظ جان مادر آن جام داد. در چنین مواردی پزشک باید شرح حالی کامل از زن حامله تهیه کند و کلیه نکات مثبت جهت سقط در پرونده بالینی بیمار قید گردد. تا در صورت بروز عوارض ثانوی مسوول نباشد.
– در چنین مواردی ذکر علل اورژانسی بودن سقط و به طور کلی تشکیل پرونده کامل بیمارستانی از جمله گرفتن رضایت نامه و برائت نامه لازم است.
– در سقط اورژانسی اگر بیمار در حالتی بود که بتواند رضایت خویش را اعلام نماید، اخذ رضایت نامه قبل از معالجه لازم است و مانند سقط انتخابی عمل می شود. اما اگر بیمار در حالتی باشد که نتواند رضایت خویش را برای معالجه اعلام نماید و معالجه ضروری باشد، نیاز به اخذ رضایت نیست و پزشک باید از اخذ رضایت نامه بیمار صرفنظر نماید.
– ضرورت ها، پزشکان را از مسوولیت معاف می نماید و مسوولیت جزایی پزشک در سقط اورژانسی منتقی است اما حلیت عمل در این گونه موارد مرتکب را از تبعات زیان آور آن معاف نخواهد داشت.
– قضات معتقدند که وقتی دستگاه قضایی پزشک و افراد متخصص را تحت تعقیب قرار می دهد و راجع به پرداخت دیه به آن ها تفهیم می شود ، اگر آنان طبق احکام کلی بتوانند ثابت کنند که اقدامشان برای حفظ حیات مادر بوده، این دفاعیات پذیرفته شده و از آنان دیه ای هم گرفته نمی شود.
استفتائات فقها در مورد سقط جنین در تجاوز جنسی
سوال:چند سالی است که سقط درمانی در موارد خاص از نظر شرع و قانون پذیرفته شده و آن جام می شود و از افتخارات فقه تشیع است که می تواند جوابگوی مسائل روز جامعه باشد. سوال من این است که در مورد خانمی که تحت هتک ناموس یا تجاوز به عنف قرار گرفته و باردار شده است و با علم این که ادامه بارداری و زایمان و حضور این طفل نامشروع در جامعه هم از لحاظ روحی روانی و اجتماعی و مشکلات خانوادگی از جمله طلاق برای آن خانم و همچنین مشکلاتی که ممکن است برای جامعه و بار مالی که برای بیت المال پیش بیاید و فساد های دیگری که ناشی از تولد این طفل نامشروع و حضور او در جامعه می شود آیا جایز است قبل از حلول روح در بدن جنین نسبت به سقط آن اقدام کرد؟
بسمه تعالی
ج – اگر زنى از زنا آبستن شود، جایز نیست بچه اش را سقط کند؛ لیکن اگر قبل از چهارماهگى براى جلوگیرى از تضییع آبرو و حیثیّت سقط کند، نمى توان گفت حرام است؛ بلکه به جهت رفع حَرَج و مشکل تضییع آبرو، مخصوصاً با فرض توبه، جایز است.
دفتر استفتائات آیت الله العظمی صانعی
بسمه تعالی
در مسئله 2572 توضیح المسائل ذکر شده که نمی تواند بچه را سقط کند. ولی با توجه به رعایت اهم در مقابل مهم اگر کاری اهم از حفظ جان بچه باشد می توان به لحاظ رعایت آن اهم بچه را سقط کرد. والله العالم بحقائق احکامه
آیت الله العظمی محمد رحمتی
جواب: در چنین فرضى با کل خصوصیات مذکوره جایز است.
15/ رجب الاصب/ 1428هـ

http://shirazi.ir/آیت الله العظمی سید صادق شیرازی
اگر ضرر مهم جسمی یا روحی برای مادر دارد تا قبل از دمیده شدن روح در جنین می توانید آن
را سقط کنید. در غیر این صورت جایز نیست
آیت الله العظمی مکارم شیرازی
بسمه تعالى
اسقاط جنین حتی اگر روح در آن دمیده نشدهباشد جایز نیست ولی اگر مجبور به اینکار شد مثلا برای حفظ جان مادر لازماست که دیه آن را با تفصیلات مذکور در رساله عملیه پرداخت نماید.
بخش استفتاء – دفتر آیه الله العظمىشاهرودی دام ظله شماره استفتاء11130
بسمه تعالی
در هر موردی که بقاء جنین موجب مشقت و حرج شدید باشد اسقاط جایز است قبل از ولوج روح (4 ماه تمام) فقط باید دیه آن پرداخت شود. (به سائر ورثه جنین). مقدار دیه را در رساله توضیح المسائل مسئله شماره 3135 صفحه 682 ذکر کرده ام.
والسلام
توجه: استفتائات سقط جنین در تجاوز جنسی به دلیل این که در قوانین جمهوری اسلامی ایران فقط سقط جنین درمانی از نظر قانون جایز است. فقط برای آگاهی ذکر شده و قابلیت اجرایی قانونی تا زمانی که مجلس این قانون را تصویب نکند ندارد.(مسلما تشخیص و افتراق بین بارداری ناشی از تجاوز جنسی و غیره نیز – در صورت تصویب این قانون- بر عهده سیستم قضایی و نه پزشک معالج می باشد)
عوارض سقط جنین
فهرستی از عوارض مهم فیزیکی مرتبط با سقط جنین:
* مرگ: از جمله دلایلی که به مرگ های مرتبط با سقط جنین منجر می شود عبارتست از: خونریزی ، عفونت، آمبولی، بیهوشی و حاملگی های نابجای تشخیص داده نشده. سقط قانونی پنجمین عامل منجر به مرگ مادران در ایالات متحده امریکا است. اگر چه مشخص است که اکثر مرگ های مرتبط با سقط جنین به طور رسمی گزارش نمی شوند.
* سرطان پستان: با سقط جنین خطر سرطان پستان تقریباٌ دو برابر می شود. پس از یک بار سقط و احتمال آن با دو یا بیشتر آن جام سقط افزایش می یابد.
* سرطان دهانه رحم، تخمدان و کبد: زنانی که یک بار سقط آن جام داده اند در مقایسه با زنانی که سقط آن جام نداده اند در معرض 3/2 خطر نسبی سرطان دهانه رحم قرار دارند و زنانی که دو بار یا بیشتر سقط آن جام داده اند با خطر نسبی معادل 92/4 روبه رویند. خطرات افزایش یافته مشابه درباره سرطان تخمدان و کبد نیز با سقط های منفرد یا متعدد گزارش شده است. افزایش احتمال سرطان های زنان در دنباله ی سقط به طور واضح است با تخریب غیر طبیعی تغییرات هورمونی که بارداری را خاتمه می بخشد همچنین تخریب درمان نشده دهانه رحم مرتبط است
* سوراخ شدن رحم: 2 تا 3 درصد زنانی که سقط جنین می کنند در معرض خطر سوراخ شدن رحم قرار دارند. بسیاری از این جراحات تشخیص داده نشده و درمان نشده باقی می مانند مگر این که معاینه لاپاراسکوپی توصیه و آن جام شودچنین معایناتی به ویژه هنگامی که سقط در مرکز غیرحرفه ای آن جام می شود سودمند خواهد بود. خطر سوراخ شدگی رحم برای زنانی که قبلاٌ زایمان کرده اند یا هنگام سقط بیهوشی عمومی داشته اند افزایش می یابد. تخریب رحم ممکن است به عوارضی در بارداری های بعدی منجر شده و حتی به شکل مشکلاتی که محتاج هیسترکتومی اند ظاهر شود که خود بالطبع منجر به تعدادی از عوارض و صدمات دیگر همچون پوکی استخوان می شود.
* پارگی های دهانه رحم: پارگی های مشخص دهانه رحم که نیازمند بخیه زدن هستند در حداقل 1% سقط های سه ماهه اول رخ می دهد. پارگی های کوچک تر یا جراحات میکرو که درمان نمی شوند نیز در دراز مدت به تخریب سیستم باروری منجر می شوند. تخریب پایدار دهانه رحم متعاقب سقط ممکن است به شل شدگی دهانه رحم، زایمان زودرس و عوارض زایمان منجر شود. خطر تخریب دهانه رحم برای نوجوانان، سقط های سه ماهه دوم و در مواردی که از لامیناریا برای اتساع دهانه رحم استفاده نمی شودد، بیشتر می شود.
* جفت سرراهی: سقط جنین خطر جفت سرراهی در بارداری های بعدی را 7 تا 15 برابر بیشتر می کند (که خود تهدید کننده ی زندگی مادر و بارداری خواسته است).
* تشکیل غیر طبیعی جفت به علت تخریب رحمی، خطر بدشکلی های جنینی، مرگ قبل از زایمان و خونریزی بیش از حد طی زایمان را افزایش می دهد.
* نوزادان معلول در بارداری های بعدی: سقط جنین مرتبط است با تخریب رحمی و دهانه رحم همراه است که خطر زایمان زودرس ، عوارض زایمان و تشکیل غیر طبیعی جفت در بارداری های بعدی را افزایش دهد. این عوارض از جمله علل منجر به معلولیت در بین نوزادان است.
* حاملگی نابجا: سقط به طور ویژه احتمال حاملگی های نابجا را افزایش می دهد. حاملگی های نابجا، خود تهدید کننده زندگی بوده و ممکن است منجر به کاهش باروری گردد.
* بیماری التهابی لگن [1(PID): PID بالقوه بیماری تهدید کننده زندگی بوده و ممکن است به افزایش خطر حاملگی نابجا و کاهش باروری منجر گردد. 23 درصد از زنانی که در زمان سقط عفونت کلامیدیا دارند طی 4 هفته دچار PID می شوند. مطالعات نشان داده است که 27-20% متقاضیان سقط جنین دارای عفونت کلامیدیا هستند. تقریباٌ 5% بیمارانی که عفونت کلامیدیایی نداشته اند طی 4 هفته پس از سقط سه ماهه اول دچار PID می شوند. به همین دلیل منطقی آن است که در صورت امکان زنان قبل از اقدام به سقط جنین برای غربالگری و درمان چنین عفونتهایی به پزشک مراجعه کنند.
* اندومتریوز: از خطرهای بعد از سقط برای همه زنان است. زنان نوجوان 5/2 برابر زنان 29-20 ساله مستعد دچار شده به اندومتریوز متعاقب سقط هستند.
* عوارض آنی: تقریباٌ 10% از زنانی که سقط ارادی آن جام می دهند از عوارض آنی رنج می برند که تقریباٌ 5/1 آن ها تهدید کننده زندگی است. 9 مورد از شایعترین عوارض بیهوشی توهم، هموراژی، جراحت دهانه رحم و شوک اندوتوکسیک. شایع ترین عوارض جزئی عبارتند از: عفونت، خونریزی و تب، سوختگی درجه 2، درد مزمن شکمی، استفراغ و اختلالات معدی روده ای و حساسیت RH
* افزایش خطرات در زنانی که سقط های متعدد می کنند: در مجموع اکثر مطالعات نشانگر وجود خطر برای زنانی است که تنها یک بار سقط آن جام می دهند. اما همین مطالعات نشان می دهند که زنانی که سقط های مکرر داشته اند در معرض خطر بزرگ تری از تحمل این گونه عوارض قرار می گیرند. این نکته به ویژه از آن جا قابل تامل است که در بیشتر موارد، سقط ها مکرر می شوند.
* افزایش خطر برای نوجوانان: نوجوانان که حدود 30% تمام سقط ها را تشکیل می دهند، نیز در معرض خطر بسیار بالایی از بسیاری از عوارض مرتبط با سقط می باشند که هم در مورد عوارض آنی و هم در مورد تخریب دراز مدت باروری صدق می کند.
* فقر بهداشت عمومی محققان: در تحقیقی بر روی 1428 زن، دریافتند که از دست رفتن بارداری به ویژه به علت سقط القایی به طور مشخص با سطح پایین تر بهداشت عمومی ارتباط دارد. سقط های مکرر هماهنگ است با وضعیت بهداشت موجود. تحقیق قبلی گزارش می داد که در سال اول متعاقب سقط، زنان به میزان 10% بیشتر برای تمامی علل و 180% بیشتر به دلایل روانی اجتماعی به دیدار پزشکانشان می روند. همچنین نشان داده اند که اگر شریک جنسی در جریان سقط حضور نیابد و حمایت نکند میزان سقط چهار برابر زمانی خواهد بود که شریک جنسی حاضر و حمایتگر باشد. اگر شریک جنسی حاضرنباشد میزان سقط 6 برابر بیشتر می شود
* خطر فزاینده مشارکت در عوامل خطر سلامتی: سقط به طور ویژه با تغییرات رفتاری مانند هرزگی، سیگار کشیدن، مواد مخدر و اختلالات تغذیه ای ارتباط دارد که همگی مسبب افزایش عامل های مخاطره بر انگیز سلامت اند. هرزگی و سقط هر دو با میزان فزاینده PID و حاملگی های نابجا ارتباط دارند. آنچه ممکن است پنهان بماند ولی اهمیت ویژه دارد آن است که هرزگی به خودی خود واکنشی است در برابر صدمات پس از سقط و فقدان اعتماد به نفس.
چرا در تدوین قانون سقط جنین اختلاف نظر وجود دارد؟
سقط جنین یا سقط حمل یکی از جرائمی است که جوامع پیوسته با آن درگیر بوده اند و راه یابی برای مقابله با آن از جمله مسائل و مشکلات جوامع بشری بوده و از دیرباز نیز مقررات خاصی برای جلوگیری از وقوع این پدیده و تعقیب و مجازات مرتکبان آن تدوین شده است.
نکته قابل ذکر آن است که قوانین و مقررات و همچنین در کتب و آثار صاحبنظران کیفری ، راجع به مفهوم و معنی این جرم و مجازات آن اتفاق نظر دیده نمی شود.
منشا اختلاف نظر بیشتر تفسیر هدف و سیاست کیفری قانونگذار در وضع آن دسته از مقررات کیفری است که در جهت حمایت از تکامل دوران عادی حاملگی مادر تدوین شده است 1. علاوه بر این بین مفهوم لغوی و پزشکی و عرفی این پدیده تفاوتهائی موجود است که موجت گسترش دهمنه این اختلاف می باشد.
در حقوق ایران تدوین کنندگان قانون مجازات عمومی سابق در بحث مربوط به " قتل و ضرب و جرح عمدی " مقررات حاکم بر این پدیده را در مواد 180 تا 184 بدون توجه به منابع فقهی و موازین اسلامی آن آورده اند و در تدوین آن تحت تاثیر قانون جزای فرانسه بوده و بدون اشاره به تعریف این پدیده ، از استعمال سقط ( جنین ) خودداری کرده و در همه جا اصطلاح " سقط حمل عمدی " را بکار برده اند. همچنین برای مراحل حیات جنینی مجازاتهای متفاوت قائل نشده اند لکن در عمل ، دیوان عالی کشور، بیشتر تحت تاثیر منافع فقهی بوده و براساس موازین اسلامی آرا خود را صادر کرده است.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، ضوابط قانونی حاکم ، بر سقط جنین حمل ، براساس موازین اسلامی مورد تجدید نظر قرار گرفت و در نتیجه تغییرات عمدهای در ضوابط ایجاد گردید.
تدوین کنندگان قانون مجازات اسلامی ، به پیروی از شیوه فقها و صاحبنظران اسلامی ،که در کتب و آثار خود احکام مربوط به این مسئله را در مبحث " دیات " مورد بحث قرار داده اند ، مقررات مربوط به این امر را در مواد 194 الی 200 قانون دیات و نیز در مواد 90 و 91 قانون تعزیرات تنظیم کرده و برخلاف گذشته سقط جنین را از همان مراحل اولیه استقرار نطفه قابل مجازات دانسته اند.
نهایت آنکه در هر یک از مراحل دوران طبیعی بارداری ،تا قبل از حلول روح در جنین ، میزان دیه را بطور متفاوت بیان کرده و برای پایان دوران حیات جنینی و زمان حلول روح در جنین که مربوط به ماههای آخر بارداری است در مورد کسی که موجبات سقط جنین زن حامل را فراهم نماید ، مجازات حبس از سه ماه تا شش ماه را پیش بینی کرده اند و اگر مرتکب جرم طبیب یا قابله باشد و عالما در اسقاط جنین مباشرت نماید و یا این که زن حامل را به وسائل اسقاط جنین راهنمائی کند بر حسب مورد مجازات قصاص یا حبس از سه ماه تا شش سال را پیش بینی نموده اند.
نتیجه گیری
در ایران ۸۰۰ هزار سقط جنین تنها در سال ۲۰۰۰ میلادى گزارش شده است. مرور گزارش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکى چیزى حدود ۲۰۰ سقط جنین در هر روز را نشان مى دهد. این در حالى است که به دلیل غیر قانونى بودن سقط جنین در ایران تنها موارد اورژانسى و موارد ثبت شده توسط سازمان پزشکى قانونى در گزارش هاى بهداشتى ثبت مى شود و بخش عظیمى از سقط جنین ها در آمارگیرى وارد نمى شود. سازمان بهداشت جهانى آمارى مبنى بر مرگ مادران در دنیا را ارائه مى کند که نشان مى دهد در کشورهاى در حال توسعه، هر روز ۲۰۰ نفر بر اثر سقط جنین جان خود را از دست مى دهند و ۱۳ درصد مرگ و میر مادران به کشورهاى جنوب مرکزى آسیا تعلق دارد. این سازمان خبر از ۲۱۰ میلیون حاملگى در سال را در جهان مى دهد که از این تعداد، ۲۲ درصد به سقط مى آن جامد که ۴۴ درصد از این موارد سقط هاى غیربهداشتى بوده و ۹۵ درصد از این سقط هاى غیر بهداشتى به کشورهاى در حال توسعه اختصاص دارد. دکتر محمدمهدى آخوندى متخصص جنین شناسى و رئیس پژوهشکده و مرکز درمان نابارورى ابن سینا و دکتر علیرضا میلانى فر پزشک، حقوقدان و مشاور حقوقى پژوهشکده ابن سینا ، جامعه آمارى، وضعیت جهانى، مشکلات علمى و حقوقى سقط جنین و نیز مشکلات عدیده اجتماعى که در ایران پدید آمده است را مورد بررسى قرار دادند. این صاحبنظران تاکید مى کنند "با منع سقط جنین نه تنها هیچ مشکلى حل نمى شود بلکه مشکلات عمده اى پیرامون این پدیده رو به گسترش دامن زده مى شود."
دکتر محمد مهدى آخوندى با استناد به آمار ارائه شده از سوى سازمان بهداشت جهانى به بررسى معضلات ناشى از محدودیت و ممنوعیت سقط جنین در دنیا و ایران پرداخته و مى گوید: "به ازاى هر هزار حاملگى در دنیا ۳۵ مورد به سقط مى آن جامد و این یعنى ۴۶ میلیون سقط در سال، که ۴۴ درصد از این تعداد به سبب ممنوعیت هاى قانونى به صورت غیربهداشتى آن جام مى گیرد و با این که شخص مى داند با آن جام اینگونه سقط ها ممکن است به کام مرگ رود و نیز مى داند فردى که مى خواهد سقط را آن جام دهد یک متخصص نیست و ممکن است دیگر هرگز نتواند حامله شود و همین طور از غیرشرعى و غیرقانونى بودن آن آگاهى دارد، اما به دلایلى همه این موارد را قبول کرده و حتى تا کام مرگ پیش مى رود." دکتر آخوندى با اشاره به این که ۵ میلیون از این ۴۶ میلیون، تجربه دردناک ناراحتى هاى پس از سقط را با خود همراه دارند تذکر مى دهد: "در رابطه با سقط در کشورهاى در حال توسعه، ۲۰۰ مادر در هر روز به دلیل سقط جنین مى میرند و ۱۳ درصد مرگ و میر مادران به کشورهاى جنوب مرکزى آسیا و به علت آن جام سقط هاى غیر بهداشتى اختصاص دارد. یعنى از هر ۸ مرگ و میر مادران یک مورد ناشى از سقط هاى غیر بهداشتى است. آمارها نشان مى دهد هرچه محدودیت قانونى براى سقط جنین افزایش یافته، نه تنها سقط کم نشده بلکه آثار منفى پیرامون آن نیز افزایش یافته است. در کشورهاى در حال توسعه از هر ۲۵۰ مورد سقط غیر بهداشتى، یک مورد منجر به مرگ مادر شده ولى در کشورهاى پیشرفته از هر ۳۷۰۰ مورد سقط ممکن است یک مورد منجر به مرگ شود. در این میان کشورهاى اتیوپى با ۵۴ درصد، آرژانتین ۳۵ درصد، شیلى ۳۶ درصد و زیمبابوه با ۲۸ درصد از جمله کشورهایى هستند که از آمار بالاى مرگ و میر ناشى از سقط هاى غیر قانونى برخوردارند." از آن جایى که سقط جنین در ایران به لحاظ شرعى و قانونى ممنوع است، هیچ آمارى در این مورد از سوى مراجع ذیصلاح ارائه نمى شود و تنها آمار موجود مربوط به سال ۲۰۰۰ میلادى است که از سوى وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکى اعلام شد. از سوى دیگر کنترل روند رو به رشد این معضل نیز بنا به دلایل شرعى و قانونى تاکنون بى نتیجه مانده است. به گفته دکتر آخوندى آمار بالاى مرگ ومیر ناشى از سقط هاى غیر بهداشتى به کشورهاى جنوب مرکزى آسیا از جمله ایران تعلق دارد. در ایران وقتى مسئله اى از نظر شرعى، قانونى یا فرهنگى و اجتماعى محدود یا ممنوع مى شود کمتر کسى حاضر است در آن امر واقعیت را بیان نماید، ولى پزشکان که با مواردى مثل سقط جنین یا با آثار ناشى از آن برخورد دارند مى بینند که حتى معتقدترین و متشرع ترین افراد از دست زدن به چنین امرى مصون نبوده اند و تنها کارى که مى کنند طلب مغفرت و آمرزش از خداست. او مى گوید با این محدودیت ها آن جام آمارگیرى دقیق از سقط جنین در ایران ممکن نیست. ما تنها از روى عوارض مى توانیم آمارى نسبى تهیه کنیم و آمار ارائه شده از سوى وزارت بهداشت نیز از روى عوارض سقط جنین پیش بینى شده است.

پیوست:
موارد مجاز سقط جنین _ تیر 1388(آخرین ابلاغیه)
به دنبال ابلاغی از سوی سید شهاب الدین صدر:
رییس سازمان پزشکی قانونی کشور، اندیکاسیون های مادری و جنینی سقط جنین (مواردی که ادامه بارداری به مرگ جنین یا مرگ مادر منجر می شود) اعلام شد.
این سازمان هم چنین اعلام کرد: پزشکی قانونی کشور، به منظور ساماندهی موضوع سقط جنین و رفع پاره ای از مشکلات موجود، ضابطه مند کردن و افزایش دقت صدور مجوز سقط جنین در مراکز پزشکی قانونی، صیانت از مبانی شرعی و حفظ حقوق مردم و با در نظر گرفتن دیدگاه های فقهی، حقوقی و پزشکی موارد مجاز سقط جنین که با حضور متخصصان رشته های پزشکی قانونی، جراحی، ارتوپدی، نفرولوژی، ارولوژی، هماتولوژی، اطفال و نوزادان، قلب و عروق، گوارش، ریه، عفونی، روماتولوژی، جراحی اعصاب، پوست، نورولوژی و زنان در کمیته ی سقط جنین سازمان پزشکی قانونی تعیین و به تصویب ریاست محترم قوه قضاییه رسیده، همراه با دستورالعمل نحوه ی پذیرش درخواست های صدور مجوز سقط جنین به کلیه روسای مراکز پزشکی قانونی سراسر کشور ابلاغ شده است.
مطابق دستورالعمل یادشده، درخواست صدور مجوز سقط درمانی تنها در ادارات کل پزشکی قانونی مراکز استآن ها با دستور مقام قضایی یا درخواست زوجین با معرفی نامه پزشک معالج قبل از ولوج روح (چهار ماهگی) مورد پذیرش قرار می گیرد؛ بر اساس این دستورالعمل معرفی نامه پزشک معرف می باید شامل عکس بیمار، مشخصات شناسنامه ای جهت احراز هویت، تشخیص بیماری و روش تشخیصی آن بوده و به پیوست آن تصویر شناسنامه جهت احراز هویت زوجین و نیز نتایج آزمایشات پاراکلینیک ارائه گردد.
همچنین در مورد اندیکاسیون های جنینی آن جام حداقل دو نوبت سونوگرافی و در مورد اندیکاسیون های مادری حداقل یک نوبت سونوگرافی برای تعیین سن حاملگی به همراه حداقل دو مشاوره تخصصی در تایید تشخیص بیماری الزامی است.
بر اساس این گزارش بررسی در مورد سایر بیماری ها در کمیته سقط جنین سازمان پزشکی قانونی ادامه داشته و با موارد سقط جنین خارج از ضوابط اعلام شده توسط مراجع ذی صلاح برخورد قانونی خواهد شد.
لازم به ذکر است موارد اعلام شده شامل بیماری هایی است که در آن ادامه بارداری خطر مرگ مادر را به همراه داشته یا ناهنجاری ها و بیماری های جنینی که به مرگ جنین داخل رحم (مرده زایی) و یا مرگ نوزاد بلافاصله پس از تولد منجر شده و قابل پیشگیری نیز نیست.
اندیکاسیون های سقط جنین در بیماری ها و ناهنجاری های جنینی که به مرگ جنین داخل رحم (مرده زایی) یا مرگ نوزاد بلافاصله بعد از تولد جنین منجر می شوند، عبارتند از:
١- استئوژنزیس ایمپرفکتا مادرزادی Osteogenesis imperfecta
٢- دیسپلازی استخوانی – غضروفی کشنده یا استیپل اپی فیزیال Osteochondrodysplasia
٣- بیماری استئوپتروزیس انفانتیل (فرم بدخیم) Osteopetrosis infantile
۴- آژنزی دوطرفه کلیه Bilateral renal agenesis
۵- کلیه پلی سیستیک نوع مغلوب Polycystic kidney
۶- دیسپلازی مولتی سیستیک کلیه ها Multicystic dysplatic kidneys
٧- سندرم پوتر Potters syndrome
٨- سندرم نفروتیک مادرزادی به شرط ایجاد هیدروپس Congenital nephrotic syndrome & Hydrops
٩- اختلال کروموزومی که موجب ضایعات پشرفته و به ویژه گرفتاری مغز و کلیه گردد (مانند سندرم واکترل) VACTERL syndrome
١٠- هیدرونفروز شدید دوطرفه کلیه ها Severe bilateral hydronephrosis
١١- آلفاتالاسمی (به شکل هیدروپس فتالیس) alpha thalassaemia and fetal hydrops
١٢- اختلال ترومبوتیک مثل کمبود پروتئین C (هموزیگوت) و فاکتور ۵ لیدن (هموزیگوت) Thrombotic disorders
١٣- تریزومی ٣ ( ٣، ١٨، ١۶، ١٣، ٨، Trisomy)
١۴- تریزومی ٨
١۵- تریزومی ١٣
١۶- تریزومی ١۶
١٧- تریزومی ١٨
١٨- آنانسفالی Anencephaly
١٩- هیدروپس فتالیس با هر مکانیسم Foetal hydrops with any etiology
٢٠- سندرم فریاد گربه Cats cry syndrome
٢١- هولوپرونسفالی Holoprosencephaly
٢٢- سیرنگومیلیا Syringomyelia
٢٣- کرانیوشی سیس Cranioschisis
٢۴- مننگوانسفالوسل، مننگوهیدروانسفالوسل Meningoencephalocele/ Meningogydroencephalocele
٢۵- دیسپلازی تاناتوفوریک یا کوتولگی کشنده نوزادی Thanatphoric dysplasia
٢۶- سیکلوپیا همراه با هولوپروزنسفالی Cyclopia with holoprosencephaly
٢٧- ایکتیوزیس مادرزادی lchthyosis congenita neonatorum
٢٨- شیزنسفالی Schizencephaly
٢٩- اگزانسفالی Exencephalia
اندیکاسیون های سقط جنین در بیماری های مادر عبارتند از:
١- هر بیماری دریچه ای که به نارسایی قلبی منجر به Function class ٣و ۴ رسیده باشد و غیرقابل برگشت به ٢ باشد.
٢- هر نوع مسائل حاد قلبی غیر از کرونر که به Function class ٣و ۴ رسیده باشد از قبیل میوکاردیت و پریکاردیت
٣- سابقه بیماری کاردیومیوپاتی دیلاته در حاملگی های قبلی
۴- سندرم مارفان در صورتی که قطر آئورت صعودی بیش از ۵ سانتی متر باشد
۵- سندرم ایزن منگر
۶- کبد چرب حاملگی
٧- واریس مری Grade III
٨- سابقه خونریزی از واریس مری به دنبال افزایش فشار خون پورت Portal Hypertension
٩- هپاتیت اتوایمون غیرقابل کنترل
١٠- نارسایی کلیه
١١- فشار خون غیرقابل کنترل با داورهای مجاز در دوران حاملگی
١٢- هر بیماری ریوی اعم از آمفیزم، فیبروز، کایفواسکولیوز kyphoscoliosis و برونشکتازی منتشر Diffuse bronchiectasis به شرط ایجاد افزایش خون ریوی Pulmonary Hypertention حتی از نوع خفیف Mild
١٣- توانایی انعقادی افزون یافته Hypercoagulability که تجویز هپارین منجر به تشدید بیماری دیگری گردد که جان مادر را تهدید می کند.
١۴- ابتلا به ویروس HIV که وارد مرحله بیماری AIDS شده باشد.
١۵- لوپوس فعال غیرقابل کنترل با درگیری یک ارگان ماژور
١۶- واسکولیت ها زمانی که ارگآن های ماژور درگیر باشند.
١٧- تمامی توده های فضاگیر CNS با توجه به نوع و محل آن که شروع درمان در جنین و عدم شروع درمان در مادر باعث خطر جانی گردد.
١٨- پمفیگوس ولگاریس، پسوریازیس شدید و ژنرالیزه و ملانوم نوع پیشرفته که باعث خطر جدی جانی برای مادر شود.
٢٠- موارد MS) Multiple Sclerosis) که باعث ناتوانی بیمار Disability شده باشد.
٢١- میاستنی گراو در مراحل پیشرفته به شرط اینکه خطر جدی جانی برای مادر داشته باشد.
٢٢- انواعی از بیماری های موتورنورون Motor neuron مثل ALS که با حاملگی تشدید یافته و برای مادر خطر جدی جانی داشته باشد.
منابع:
1. قرآن کریم.
2. ذوالمجدین، زین العابدین، ترجمه و شرح تبصره علامه، انتشارات دانشگاه تهران، 1339، ج2.
3. محمد بن جمال الدین مکی، اللمعه الدمشقیه، تصحیح و تعلیق کلانتر، انتشارات جامعه النجف الدینیه، چاپ اول، 1390 ق، ج10.
4. الموسوعه الفقهیه، وزاره الاوقاف و الشوون الاسلامیه، الکویت، 1414، ج2.
5. محمد نعیم یاسین، احکام اجهاض الحمل، مجله الشریعه، سال 6، ش 13، 1409 ق.
6. حر عاملی، محمد بن الحسن علی، وسایل الشیعه، انتشارات موسسه آل البیت، 1414، ج17 و 19.
7. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه همدانی، انتشارات محمدی، 25، تهران، بهمن 53.
8. مکارم شیرازی، ناصر، بحوث فقهیه مهمه.
9. شهید ثانی، زین الدین الجبلی العاملی، الروضه البهیه، انتشارات داوری، 1410ق، ج10.
10. تبریزی، میرزا جواد، صراه النجاه، انتشارات سلمان فارسی، قم، 1414، ج1.
11. حسینی سیستانی، سید علی، المسایل المنتخبه، انتشارات مهر، قم 1414.
12. غانم، عمر بن محمد بن ابراهیم، احکام الجنین فی الفقه الاسلامی، دار ابن حزم، بیروت، 2001، ج1.
13. سالدر، تی، جنین شناسی لانگمن، مترجم اعرابی، انتشارات تیمورزاده، تهران، چاپ1، 1368.
14. وارنوک، مری، اگزیستانسیالیسم و اخلاق، ترجمه مسعود علیا، ققنوس، تهران، 1379.
15. معین، دکتر محمد، فرهنگ معین، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1363، ج2.
16. جعفری لنگرودی، دکتر محمد جعفر، ترمینولوژی حقوق، بنیاد راستاد، خرداد 53.
17. کی نیا، دکتر مهدی، مبانی جرم شناسی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ 2، اردیبهشت 69، ج1.
18. گودرزی، دکتر فرامرز، پزشکی قانونی، انتشارات روزنامه رسمی، پاییز 66.
19. هاشمی فرد، دکتر میراحمد، مسایل و اختلالات جنسی در زن و مرد، انتشارات چهر، چاپ5،
20. تیر66.
21. گلدوزیان، دکتر ایرج، بایسته های ح ج اختصاصی، میزان، چاپ 1، بهار 88.
22. نوری، دکتررضا، کیفر سقط جنین در ق.م ا و تعارض آن با ماده 91 ق. تعزیرات، مجله قضایی و حقوقی دادگستری، سال 2 ، ش 50.
23. حکمت، دکتر سعید، پزشکی قانونی، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، چاپ 2، تهران 66.
24. اشرفی، دکتر منصور، مجله مکتب اسلام، سال 34، ش 8.
25. سقط جنین، انتشارات سمت، چاپ 2، تابستان 88.
26. هرمزی، محمود، بررسی عوامل موثر بر افت تحصیلی دانشجویان، دانشگاه پیام نور، پایان نامه های ایران، دوره 5، ش 2، 1376.
27. رزم ساز، بابک، بررسی فقهی حقوقی سقط جنین، انتشارات بهرام، چاپ اول، 1379.
28. اشرفی، منصور، اخلاق پزشکی، تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، 1367، ج1.
29. مجموعه مقالات دومین سمینار دیدگاه های اسلام در پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، 1380، ج1.
30. صادقی، محمد هادی، جرائم علیه اشخاص، نشر میزان، چاپ 1، پاییز 74.
31. کوشا، جعفر، ح ج اختصاصی، دوره 62 کارآموزان قضایی، معاونت آموزش قوه قضاییه.
32. سایت های اینترنتی: www.makaremshirazi.com سایت حوزه.
33. مقاله دکتر زهرا محمدی بلوک- پزشک عمومی و کارشناس ارشد بهداشت عمومی
34. مقاله دکتر محمدمهدى آخوندى متخصص جنین شناسى و رئیس پژوهشکده و مرکز درمان نابارورى ابن سینا و دکتر علیرضا میلانى فر پزشک، حقوقدان و مشاور حقوقى پژوهشکده ابن سینا
35. مقاله بررسی احکام سقط جنین یا سقط حمل محمد صالح ولیدی

2

3

4

6

79